ПРОСТРАНСТВЕННО-ВРЕМЕННЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ ОБЪЕКТА В ВИКОНИМИИ
ГОМЕЛЬСКОЙ И ГРОДНЕНСКОЙ ОБЛАСТЕЙ
Дорофеенко М.Л.,
магистрант УО «ВГУ им. П.М. Машерова», г. Витебск, Республика Беларусь
Научный руководитель – Мезенко А.М., доктор филол. наук, профессор
Принято говорить о перцептуальном и концептуальном пространствах. Первое функционирует на уровне чувственного восприятия, второе воспроизводится в рамках абстрактно-логического мышления.
Цель исследования – определить особенности репрезентации пространственно-временных характеристик в виконимии Гомельской и Гродненской областей. Материалом послужили 41 внутрисельское название Гомельской и 53 Гродненской областей.
Линейный объект имеет свою локализацию в пространстве, которая в топонимии осуществляется на основе базовых оппозиций «близкий / дальний», «верх / низ», «запад / восток», «север / юг», «начало / конец», «правый / левый», «передний / задний» [1, с. 68]. Для внутрисельских названий свойственно также выражение отношений «симметричный / ассиметричный», «малый / большой», «параллельный / перпендикулярный», «центр / периферия».
В виконимии структурация пространства осуществляется за счет различных семантических категорий:
· пространственных параметров(«широкий / узкий»): Широкая ул. – дер. Пасека Речицкого р-на Гомельской обл.;
· размера объекта(«малый / большой»): Малая ул. – дер. Хвоенск Житковичского р-на Гомельской обл., Короткий пер. – п. Рожанка Щучинского р-на Гродненской обл.;
|
|
|
· сторон света(«запад / восток», «север / юг»):Восточная ул. – дер. Хлупин Житковичского р-на Гомельской обл., Северная ул. – агрогородок Пограничный Берестовицкого р-на Гродненской обл.;
· конфигурации(«симметричный / ассиметричный»): Косой пер. – п. Пионер Гомельского р-на Гомельской обл., Прямая ул. – дер. Лазы Гродненского р-на Гродненской обл.;
· особенностей размещения и местоположения(«правый / левый», «верх / низ», «параллельный / перпендикулярный», «передний / задний», «близкий / дальний»): Левобережная ул. – дер. Боровое Лельчицкого р-на Гомельской обл., Высокая ул. – дер. Жирховка Жлобинского р-на Гомельской обл., Нижняя ул. – агрогородок Щорсы Новогрудского р-на Гродненской обл., Параллельная ул. – дер. Загорбашье Житковичского р-на Гомельской обл., Поперечный пер. – агрогородок Оюцевичи Кореличского р-на Гродненской обл., Пришкольный пер. – дер. Урицкое Гомельского р-на Гомельской обл., Заречная ул. – агрогородок Гожа Гродненского р-на Гродненской обл.
Оппозиция «верх / низ» может выражаться внутрисельскими названиями, образованными при помощи морфем под-, над-: Подгорная ул. – дер. Хальч Ветковского р-на Гомельской обл.
Названия, образованные конфиксальным способом в результате добавления префикса при- и суффикса -н-, попадают в поле описания антонимической пары «близкий / дальний»: Придорожная ул. – дер. Новики Жлобинского р-на Гомельской обл. Приставка при- несет значение присоединительности, наибольшей пространственной близости к объекту. При помощи префикса за- в виконимии реализуется второй компонент бинарной оппозиции «передний / задний»: Запрудная ул. – дер. Коробчицы Гродненского р-на Гродненской обл.;
|
|
|
· степени удаленности линейного объекта от центра села(«начало / конец», «центр / периферия»): Крайняя ул. – дер. Цыкуны Гомельского р-на Гомельской обл., Центральная ул. – дер. Головачи Гродненского р-на Гродненской обл.
Название внутрисельского объекта может бытьсвязано со временем возникновения объекта, его возрастом и объективируется наименованиями, содержащими в своей структуре морфемы -нов-, -стар-. Временную характеристику в виконимии Гомельской области получили шесть названий, в Гродненской – восемь. Все наименования, за исключением трех (Новая ул. – дер. Заречье Брагинского р-на Гомельской обл., Новый пер. – дер. Мосты Правые Мостовского р-на Гродненской обл., Старая ул. – дер. Головачи Гродненского р-на Гродненской обл.), являются либо составными, либо сложными (Новостроительная ул. – дер. Судково Хойникского р-на Гомельской обл., ул. Старые Матвеевцы – агрогородок Матвеевцы Волковысского р-на Гродненской обл.).
|
|
|
При структурировании пространства в процессе номинации не все компоненты рассмотренных оппозиций бывают задействованы, различаются они также наполняемостью и частотностью употребления. Значимыми являются масштабы населенного пункта. Во временной характеристике объекта наблюдается преобладание компонента «новый», что связывают с постепенной застройкой населенных пунктов, появлением новых линейный объектов.
Литература:
1. Мезенко, А.М. Репрезентация этнокультурной информации в урбанонимии и виконимии / А.М.Мезенко // Материалы международного методического семинара «Витебщина и Смоленщина в языковых и культурных контактах: история и современное состояние», Смоленск, 18 ноября 2010 г.; под общ. ред. И.А.Королевой. – Смоленск: СмолГУ, 2010. – С. 68-73.
ЖАНР ВЕРЛІБРА Ў ТВОРЧАСЦІ У. АРЛОВА
Дубоўская Т.А.,
аспірант УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, г. Віцебск, Рэспубліка Беларусь
Актуальнасць дадзенай працы заключаецца ў вывучэнні паэзіі У. Арлова (на прыкладзе жанру верлібра), якая на сённяшні дзень даследавана недастаткова грунтоўна і не ў поўнай меры.
|
|
|
Мэта даследавання — вызначэнне жанрава-тэматычных і мастацкіх асаблівасцей верлібраў У. Арлова. Метад даследавання — дэскрыптыўны.
Уладзімір Арлоў — вядомы беларускі празаік, гісторык, эсэіст. Уся творчасць пісьменніка вызначаецца цікавасцю аўтара да мінулага роднага краю, яго мовы, да тых гістарычных імёнаў і падзей, якія сталі лёсавызначальнымі для краіны. Як сцвярджае літаратуразнаўца А.М. Канапелька, “проза У. Арлова пазбаўлена павучальнасці, але ў ёй прысутнічае вялікі запал думкі, яна ўяўляе сабой цікавы і багаты матэрыял пра духоўнае і гераічнае жыццё нашых продкаў” [3, 84].
Не менш значнай па сваіх мастацкіх вартасцях з’яўляецца паэзія У. Арлова, у якой асобае месца займае жанр верлібра. Верлібр — гэта свабодны верш без рыфмы, па інтанацыі блізкі да прозы, заснаваны на паўтарэнні цэлых моўных частак, фраз. Па сваіх асаблівасцях верлібр знаходзіцца на мяжы паміж вершам і прозай. З паэтычнымі творамі свабодны верш збліжаюць аднатыпныя сінтаксічныя канструкцыі, падзеленасць на асобныя радкі, паўторы стылістычных фігур, насычанасць сродкамі мастацкай выразнасці.
Верлібры У. Арлова, як і большасць празаічных твораў пісьменніка, прысвечаны гістарычнай тэме (“Архіварыус Война”, “Брытанскі музей”, “Ян Баршчэўскі”, “Аднойчы даўно”, “1864”). Аўтар узнаўляе гістарычныя падзеі, факты, імёны, якія дапамагаюць чытачу адчуць каларыт эпохі, у якую ён трапляе, калі знаёміцца з творам: “Гэта здарыцца / ў кляштары айцоў-дамініканцаў / у часы Стогадовай вайны / <…> / Аднойчы пасля вячэрні / ў кляштарную браму / пастукае падарожнік на стамлёвым кані, / а назаўтра малады прыёр / з бляскам у запалых вачах, / які выдае ў ім сухотніка / <…> / перагорне апошнюю старонку маёй кнігі… ”[2, 74] Асаблівасць дадзенага верша — гэта стварэнне эфекту прысутнасці самога аўтара ў мінулым, яго непарыўная еднасць з гісторыяй.
Сувязь часоў і пакаленняў — адна з цэнтральных тэм творчасці У. Арлова. У вершы “Пазнаю сябе ў сыне” паэт нібыта нанова “адкрывае” сябе ў родным чалавеку: “пазнаю сябе ў сыне / у почырку з літарамі / што падхмелена танчаць / на вольным паветры / у вясёлым мітынгу / папераў і кніжак / на пісьмовым стале / <…> / ва ўменьні пакрыўдзіць / пакрыўдзіцца / дараваць / пазнаю сябе ў сыне / так хочацца пазнаць сябе і тады / калі прысяду яму на плячо / цёплым ветрам” [1, 40-41]. Паўтор ключавой фразы ўзмацняе ідэю верлібра: еднасць маладога пакалення са старэйшым, сувязь мінулага, сённяшняга, будучага.
Народныя прыкметы і павер’і — крыніца мудрасці і духоўнага багацця беларускага народа. У верлібры “Вучыла бабуля” вуснамі сталага чалавека падаецца пераканаўчае павер’е, якое сведчыла пра глыбокую сувязь чалавека з прыродай: “Не спі, калі сонца сядае, / бо заснеш з ім разам, / а ўранні ўжо не прачнешся. / Не глядзі ў люстэрка апоўначы, / бо растанеш у ім, / як солі драбінка / ў студні. / Не любіся з дзеўкамі ў жыце / і ў красках не любіся, / бо колькі каласоў зломіш — / столькі людзей / ад голаду сканае, / а колькі красак звяне — / столькі дзетак / на свет не народзіцца” [2, 23]. Дадзены твор — гэта і прыклад моцнай сувязі чалавека са сваімі каранямі, продкамі, якія захавалі і перадалі сваю духоўную спадчыну нашчадкам.
Верлібры У. Арлова — гэта алегарычна-філасофскія мініяцюры, вершы-роздумы над жыццём і асабістым лёсам паэта: “Сярод высокай травы і красак / вядзе мяне маці / па поплаве. / Гэта смолкі, / паказвае яна. / А гэта зязюльчыны слёзкі. / А вось гэта — ястрэц. / А ў той кветкі няма назвы, / бо яна — / кветка твайго лёсу і / ты сам назавеш яе, / калі вырасцеш. / Гуляе на поплаве вецер. / Боязна мне: / а раптам, / пакуль вырасту, / скосяць кветку і не паспею / даць ёй наймення?” [2, 52] Верш прасякнуты самотным, трывожным настроем. Вынясенне ключавых слоў у асобны радок, інверсійнасць, лаканічнасць фраз надаюць верлібру эмацыйную напружанасць і сэнсавую незавершанасць: “Маўчыць маці. / Мацнее вецер. / Стаю самотны / на сенажаці”[2, 52].
Многія верлібры У. Арлова ўяўляюць сабой пейзажныя замалёўкі, імпрэсіі, у якіх аўтар прадстае сузіральнікам прыроды, чуйным да ўсіх яе праяў, бачных і нябачных чалавечаму воку: “Тое лета / з першым пацалункам у духмяную макаўку, / з уважлівым позіркам смерці, / з адзінокаю кудзеркаю, / з ласанькай, што любіла цалавацца, / з зацвілаю азярынай, / якая памятае тваё цела з тых часоў, / калі вада была ў ёй празрыстая, / як твае сны… / Тое лета / будзе доўжыцца / даўжэй нас” [2, 66]. Метафарычнасць, незвычайная асацыятыўнасць, глыбокая эмацыянальнасць — характэрныя рысы паэзіі У. Арлова: “Ты — мая каханка, і зараз, / каб сёй-той не пакутваў ад здагадак, / я адкрыю тваё імя” / твой адрас вядомы / палівальнай машыне, / якая падбірала мяне ля пад’езда / на ранішні канцэрт жабаў / пасля нашага ўлюбёнага кактэйлю — / шампанскае са світаннем, / часам з дажджом / або з кубікам лёду, / што мы дапівалі / кароткімі асцярожнымі глыткамі, / падобнымі да тваіх пацалункаў / з лёгкімі прыкусамі… / Ты — мая каханка, / і я хачу, каб усе ведалі: / тваё імя — Ноч” [2, 24]. Нават у апісанні прыроды аўтар бачыць інтымны пачатак, які ўзмацняецца створаным паэтам асацыятыўным вобразам ночы. Першыя радкі верша задаюць адпаведны загадкава-рамантычны настрой, якім прасякнуты ўвесь твор.
Такім чынам, жанр верлібра займае адно з цэнтральных месцаў у творчасці У. Арлова. Творы дадзенага жанру характарызуюцца інтэлектуальнай заглыбленасцю, алегарычнасцю, філасафічнасцю, што робіць паэзію У. Арлова адметнай і запамінальнай.
Літаратура:
1. Арлоў, У. Пазнаю сябе ў сыне : [вершы] / У. Арлоў // Дзеяслоў. — 2009.—№ 4 (41). — С. 26-41.
2. Арлоў, У. Фауна сноў : Вершы / У. Арлоў. — Мн.: Маст. літ., 1995. — 95 с.
3. Літаратурныя постаці Віцебшчыны: Зб. навук. арт. / Пад рэд. докт. гіст. нав., праф. А.У. Русецкага і канд. філал. нав., дац. В.І. Русілкі. — Віцебск: Выдавецтва УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, 2001.—180 с.
Дата добавления: 2018-05-09; просмотров: 276; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!