Гельминтоспориозды тамыр шірік ауруы 23 страница
21.Сұйық дәрілік формалар
Белгілі технологиялық әдіс қолдана отырып, агрегаттық күйдегі дәрілік затты ерітіндіде ерітіп оның ағзаға емдік қасиетін арттырады;
2) Сұйық дәрілік формалар өзінің әр түрлі қосылыстарымен және қолдану тәсілдерімен ерекшеленеді;
3) Сұйық дәрілік формалардың қосылысында кейбір дәрілік заттарда қоздыратын әрекеттін аз болуы (бромидтар, йодидтар және т.б.);
4) Мұндай дәрілік формалар қолдануға өте ыңғайлы және жеңіл;
5) Сұйық дәрілік формаларды қолдану барысында дәрілік заттардағы ащы немесе жағымсыз дәмдерді білдірмеуге болады, әсіресе балаларға арналған дәрілерге қолданылары;
6) Мұндай дәрілік формалар, қатты дәрілік (порошок, таблетка және т.б.) формаларға қарағанда, ішкен кезде тез сіңіп жылдам әрекет жасайдың;
7) Жұмсарту және бүркеуіш әрекет осы сұйық жәрілік формаларда көп байқалады.
Сонымен қатар, сұйық дәрілік формалардың кемшіліктері де баршылық:
1) Олар көп сақтауға бейімделмеген, өйткені сұйық күйінде олар реакцияланады;
2) Ерітінділер микробиологиялық бұзылуға тез ұшырайды, олардың сақталу мерзімі – 3 тәуліктен аспайды.
3) Сұйық дәрілік формаларды жасау үшін көп уақыт және арнайы ыдыс талап етеді, тасымалдауға қолайсыз;
|
|
|
4) Сұйық дәрілерде, басқа дәрілерге қарағанда, дәлдік мөлшерін анықтау өте қиын, өйткені қасықпен немесе тамшымен мөлшерленеді.
Ерітінділердің түрлері. Еріту Нағыз ерітінділер. Мұндай ерітінділер өзінің біртектілігімен ерекшеленеді. Нағыз ерітінділер бір фазалы жүйе. Нағыз ерітінділер еріту сұйықтығы мен ерітінді арасындағы тығыз байланысымен ерекшеленеді. Еріген сұйықтық қайта ерітіндіден бөлінбейді, сол ерітіндіде біртекті болып қалады. Нағыз ерітінділер әрдайым тұнық болып келеді, оларда тұнба немесе бөлшектер болмауы керек. Оның ішіндегі қосылыстарды ешқандай әдіспен бөліп ала алмаймыз. Оларға глюкоза, хлорлы натрий, спирт, магний сульфаты және т.б. жатады.
Коллоидтық ерітінді. Коллоидтық ерітінді гетерогенді жүйе болып келеді. 1 бөлшегі 1-100 нм құралады. Электронды микроскоптар ардайым коллоидты қосылыстарды анықтай бермейді.
Суспензиялар (suspensio) – олар ұсақталған қатты заттар мен сұйық фазалардан құралған жүйе. Бөлшек өлшемдері 0,1 ден 50 мкм-ға дейін ауытқиды. Суспензиялар гетерогенді болып келеді, коллоидты ерітіндіге қарағанда тұнбалы сұйықтық. Оның бөлшектері кәдімгі микроскоппен көрінеді.
|
|
|
Эмульсиялар (emulsus) дисперсиялық жүйеден құралған. Бөлшек өлшемі 1 ден 150 мкм-ға жетеді. Эмульсия өзара ерімейтін немесе өзара аз еритін сұйықтыққа жатады.
Құрастырылған дисперсиялық жүйе экстракциялық дәрілік формалардан құралған (тұнба, қайнатпа, шырыш). Мұндағы қатысушы заттар ерітінді, суспензия және эмульсия түрінде болады.
Сұйық дәрілік формалар былай бөлінеді:
1) Тысқы қолданыстағы дәрі-дәрмектер,
2) Ішкі қолданыстағы дәрі-дәрмектер,
3) Инъекциялық қолданыстағы дәрі-дәрмектер.
Ішкі қолданыстағы сұйық дәрілік формалар микстура (лат. mixturae — «араластыру») деп аталады. Мұнда дисперсиялық орта болып тек су ғана болып келеді.
Микстура үш ингредиенттен құралады. Қатқыл дисперсия тез отыратын және ішу алдында шайқалатын болады. Дәріханалық тәжірибеде оларды шайқалмалы микстура дейди mixturae agitandae (от лат. agito — «шайқау»). Жұқа ерітінділерді тұнбалы микстура деп атайды — mixturae turbidae (от лат. turbidus — «бұлдыр»).
|
|
|
Микстуралар ас (15 мл), десерт (10 мл) және шай қасықпен (5 мл) мөлшерленеді.
Ішуге арналған ерітінділерді 5-15 мл немесе шамалы суда араластырып ішуге тамшылармен белгілейді.
Тысқы қолданыстағы сұйық дәрілік формаларды шаюға, тартуға, сылауға жазып береді. Олардың құрамында судан басқа этанол, глицерин, әртүрлы майлар және басқа да сұйықтықтар болуы мүмкін.
Еріту
Еріту (сұйықтықтарды және сұйықтықтар мен қатты денелерді араластыру) – ішкі, тысқы және де инъекциялық дәрі жасау операцияларының ең басты сатысы.
Ең маңызды физикалық-химиялық қасиеті – ол суда немесе басқа сұйықтықтарда ерігіштігі.
Сұйықтықтарды араластыру кезінде және еріткіш жасау барысында еріткіш заттың табиғи заңдылығы маңызды роль атқарады. Әр заттың ерігіштігі әр түрлі затпен араласу кезінде әр түрлі болып келеді.
Әрбір ерітінді ерітілген затпен еріткіштен құларады. Бірақ әрқашан қайсысы еріткіш қайсысы ерітінді екенін анықтау жеңіл емес. Әдетте еріткіш деп алынған ерітінде таза қалпында қалған құрауышты атайды. Мысалы, натрий хлоридінде еріткіш су болып табылады. Ал егер екі қоспаның еріту алдында агрегаттық күйі бірдей болса (мысалы, су мен спирт), еріткіш болып мөлшері көп қоспа саналады.
|
|
|
Сұйық дәрілік формалар технологиясында қолданылатын ерітікіштер.
Еріткіштер деп әртүрлі заттарды ерітетін зат.
Еріткіштерге мынадай қасиеттері бар заттар жатады:
1) Белсенді ерігіштігі бар;
2) Еритін затқа агрессияшыл емес;
3) Улылығы және өртке қауіптілігі аз;
4) Қолайлы және арзан.
Әр зат бір затқа еріткіш болып келеді. Алайда, тәжірибе жүзінде реіткіштерге тек белгілі қасиеті бар заттарды жатқызады:
1) Сақтауға қолайлы болуы тиіс;
2) Жоғары еріткіш қасиеті болу керек;
3) Арзан және жалпы қолданысқа ыңғайлы болуы тиіс;
4) Иісі мен дәмі жағымсыз болмауы керек;
5) Өртке қауіпті және ұшпалу болмауы керек;
6) микрооганизмдердің даму ортасы болмауы керек.
Еріткіштерге қойылатын қауіпсіздік талаптары.
Көптеген еріткіштер физиологиялық белсенді және органикалық өртенгіш, атылғыш болып келеді.
Хош иісті көмірсілар, аминдер, кетондар концентрация кезінде байыпты улануға және неше түрлі тері ауруларын әкеліп соғады (дерматит, ісік). Сондықтан еріткіштермен жұмыс жасау барысында техникалық қауіпсіздіктерді қатаң ұстау керек.
Ерітінділер болады:
А) қанықпаған,
Ә) қаныққан
Б) пересыщенный.
Қанықпаған ерітіндіге еру шегі толмаған ерітінді атаймыз.
Қаныққан ерітінді ол көп заттан құралған ерітінді.
Пересыщенный ерітінді дегеніміз – мұнда еріген зат дұрыс ерігенге қарағада көп болатын ерітінді.
Дәріханаларда көбінесе қанықпаған ерітінділер дайындайды.
Қатты және сұйық дәрілік заттардан басқа газ тәрізді ерітінділерде қолданыста бар, мысалы, аммиак (10-25%), хлорлы сутегі (25%), формальдегил (36,5-37,5%) және т.б. Дәріханаларда мұндай ерітінділер сумен араласытырылады. Органикалық және бейорганикалық ерітінділер.
Бейорганикалық ерітінділерге: суды жатқызамыз, ол табиғатта ең кең тараған еріткіш, сұйық аммиак – метал ерітетін жақсы еріткіш. Органикалық еріткіштерді маңызы өте зор. Олар көмірсулар, спирттер, жай және күрделі эфирлер, кетондар. Табиғатына қарай еріткіштер сулы және сулы емес болып бөлінеді.
Сулы емес еріткіштер
Медициналық тәжірибеде көбінесе сулы емес еріткіштегі ерітінділер қолданылады (сулы емес ерітінділер), олар тану, шаю, сылау сияқты.
Суда ерімейтін немесе баяу еритін заттардан ерітінді алу үшін сулы емес еріткіш қолданылады. Тәжірибеде жиі кездесетіндер:
а) өсімдік майлары (миндаль және персик);
ә) жай және күрделі эфирлер (этилолеат);
б) біратомды және көпатомды спирттер (этанол 2-30%-ды, поливинол, сорбит, маннит);
в) амидтер (диметиламид, бета-оксиэтиллактамид);
г) сульфоксидтер және сульфон (диметилсульфоксид, сульфолан).
Мұндай ерітінділерді дайындауда сулы емес еріткіштер қолданылады, сондықтан көтеген дәрілер суда ерімейді. Көбінесе сулф емес ерітінділер тысқы қолданылады (мысалы, шырышты қабықты, теріні майлау, шаю, мұрын мен құлақ тамшылары). Сирек кезде ішкі қолданыста болады.
Сулы емес ерітінділер мынадай қасиеттерге ие:
а) Тұнық,
ә) Қызцға шыдамды (температура 100 °С-тан асады, ал қату +5 °С);
б) Биологиялық үйлесімдік;
в) Химиялық тазалық;
г) Тұрақтылық.
Бұл ерітінділер тобына әртүрлі дәрілік заттар кіреді, алайда олар антисептиктер, бактериаға қарсы және ауру басатын дәрілер.
Технологиялық жағынан сулы емес еріткіштер екіге бөлінеді:
1) Ұшпалы еріткіштер (этил спирті, хлорформ, эфир, бензин, скипидар және т.б.)
2) Ұшпайтын еріткіштер (майлар, сұйық парафин, глицерин, димексид, эсилрндар және т.б.)
3) Құрастырылған еріткіштер (этанол глицерині, глицерин димексиді және т.б.).
Олардың басымдылығы дәрілік формада әртүрлі заттармен қоспалы және ерігіштігі болып келеді. Сулы еріткіштерге қарағанда, сулы емес еріткіштерді дайындау жеңіл және сақтауға қолайлы болып келеді. Сулы емес еріткіштердің сапасы оларды физикалық-химиялық құрамына байланысты.
Ұшпалы еріткіштер.
Медициналық эфир (Aethes medicinalis)
Медициналық эфир – түссіз, тез ұшпалы, өзіне тән иісі мен дәмі бар сұйықтық. Спиртпен, эфир майларымен жақсы араласады. Эфирді еріткіш ретінде қолдануда қауіпсіздік шараларын қатаң ұстау керек, өйткені ол тез өртенгіш және атылғыш болып келеді.
Эфирді тысқы және ішкі қолданыста белгілейді. Эфирді қызғылт шыны ыдыста, салқын күн түспейтін жерде сақтайды.
Хлороформ ( Chloroformium)
Хлороформ – түссіз, тұнық, ауыр ұшпалы сұйықтық. Оның өзіне тән иісі мен тәтті дәмі болады. Сусыз спиртпен, эфирмен, бензинмен араласады. Суда аз ерігіш болып келеді (1:200). Тығыздығы 1, 474 — 1, 483. Қайнау температурасы +59 — 62 ‘С. Жарықта баяу бөлшектеніп сутегі хлориді мен фосген бөліп шығарады. Хлороформды тығыз жабылған ыдыстарда сақтайды. Тысқы қолданыстағы дәрілік формаларда қолданылады.
Этилспирті (Spiritus aethylicis, Spiritus vini)
Этилспиртікрахмалыбаршикізаттардыңашуыкезіндепайдаболады, негізіненкартоппенбидай. Әртүрлітехнологиялықтазартуларданөткенненкейінспирттінкеректітүріналады.
Тазаэтилспиртітұнық, өзінетәниісіменкүйдіргідәмібарсұйықтық. Олұшпалы, тезөртенгішболыпкеледі. Жтилспиртікөптегендәрілікзаттарғажақсыеріткішболыптабылады – эфирмайлары, органикалыққышқылдар, смола, йод, жәнебасқаеріткіштерменжақсыараласады – сумен, глицеринмен, флороформменжәнет.б.
Спирттісуменараластырғандақызужәнемөлшеріазайғанынбайқауғаболады. Еріткішретіндеэтилспиртінфармацевтикалықтехнологиядатысқыжәнеішкідәрілержасауда, кейдеинъекциялықдәрілержасаудақолданылады.
Спирттіңеріткішретідесипаты
Суғақарағандаторларданқиынөтеді, спирттіңконцентрациясыазболсаторлардыңарасынантезөтеді. Спиртөртенгіш.
Ұшпайтынеріткіштер
Вазелинмайы, сұйықпарафин (Oleum vaselini, Paraffinum liquidum)
Вазелинмайы, сұйықпарафин – түссіз, иіссіз, дәмсізжабысқақсұйықтық. Вазелинмайысудажәнеспирттеерімейді. Хлороформмен, майлымайлармен, касторовыймайданбасқасыменжақсыараласады. Медициналықтәжірибедевазелинмайыішжүргізетіндәріретіндежәнебасқатысқықолданыстағыдәрілікформаларжасауда (тамшы, мазь) қолданылады. Вазелинмайыншыныыдыста, күнтүспейтінжердесақталады.
Глицерин (Glycerinum)
Медициналықтәжірибедеглицерин 12-16% суқоспасыменқолданылады. Олтүссіз, иіссіз, тәттідәмібар, жабысқақсұйықтық. Глицериндітығызжабылатыныдыстасақтайды.
Диметилсульфоксид, димексид, ДМСО (Dimethyl sulfo-xidum, Dimexidum, DMSO)
Әдеттеолартүссізәлсізиісіащыдәмібарсұйықтық. Оныбөлметемпературасындатығызжабылғаныдыстакүнтүспейтінжердесақтаукерек.
Майлымайлар (Olea pinguia)
Майлыерітінділер, майлымайларжақсыеріткіштер, құлақдәрілеріндекеіңқолданылады. Олардытығызжабылғаншыныжәнеметаллыдыстардасақтайды.
Сулыеріткіштер
Суеңарзанеріткіш.
Минералсызданғансу (Aqua demineralisata)
Дәріханалықыдыстардыжәнебасқадаыдыстардыжууғақолданылады. Кейдекөзгетамызатынтамшыларжасаудақолданылады.
Инъекциясуы (Aqua pro injectionibus)
Инъекциялықдәрілержасаудақолданылады. Оныерекшежағдайдасақтайды, микроағзалардансақжерде. Олдәріжасауға 24 сағатішіндеқолданутиіс.
Дистилденгенсу (Aqua destillata)
Олішетінсу. Олдәріжасауғажарамсызболыпсаналады. Олиіссіздәмсізболуытиіс.
Басқа еріткіштер
Метил спирті немесе ағаш. Иісі этил спиртіне ұқсас. Күшті у: 15-20 мл өлтіреді. Сумен арластырылады.
Изопропилоды спирт. Улы.
Ацетон. Сумен және органикалық ерітінділермен араластырылады.
Сірке қышқылы. Сумен, спиртпен, эфирмен араластырылады.
Бензиндер. Ең басты ерекшелігі – тез ұшпалы және тез жанғыш.
Хлороформ. Спиртпен, эфирмен, бензинмен араласады.
Дихлорэтан. Спирпен, эфирмен араласады. Буымен дем алса улы.
Биофармацевтикалық қасиеттері
Биофармациядегеніміз дәрілік заттардың ағзаға тигізетін әсерін зерттейтін ғылым саласы.
Ол дәрілердің физикалық химиялық қасиеттірін зерртеп, адам немесе жануар ішке қабылдағаннан кейін қандай әсер беретінін анықайды.
Қазіргі кезде барлық зерттелетін дәрілік формалар биофармацевтикалық салада қаралады. Биофармацияның ең басты мақсаты – ол дәрілік заттардың ағзаға емдік қасиетін арттыру және жанама әсерін азайту болып табылады.
Сапалық бағасы және сатуға дайындау
Сұйық дәрілік формалардың сапасын былай бақылайды:
Жазбаша
Сауалнама
Түрі (түсі, дәмі, иісі)
Физикалық (жалпы мөлшері нормадан аспауы тиіс)
Химиялық бақылау (ішінара)
Сатуға дайындау
Ішкі және сыртқы затбелгісі (этикетка), улы еріткіштерге «Сақтықпен қолдану» деген қосымша этикетка, егер дәрілік зат ерекше сақталу керек болса «Салқын жерде сақталу керек» деген этикетка дайындалады
22.Атмосфералық ауаның ластануы. Атмосфераға жасалған антропогендiк ықпал.Атмосфералық ауаның әр түрлі зиянды заттармен былғануы, адамдар органының ауруына, оның ішінде тыныс мүшелерінің ауруына әкеліп соғады.
Мысалы, түрлі түсті металлургияның кәсіпорындарының ауаға жіберетін зиянды заттары жүрек – тамыр ауруларының өсуіне, жүйкенің бұзылуына, қатерлі ісік ауруларының пайда болуына әкеледі. Қара метал мен электр қуаты кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары өкпе ауруларына шалдықтырады. Химия өнеркәсібінің ауаға шығаратын зиянды заттары аллергияның, без және жыныс ауруларының пайда болуына әсер етеді.Атмосферада табиғи және антропогендік көздерден қосылатын әр түрлі қосындылыр әр кездерде де болады. Ондай табиғи қосындыларға шаңдар жатады, олар, негізінен, өсімдіктер түрлерінен, вулкандардан, эрозияға ұшыраған топырақтан, ғарыш шаңдарынан тұрады және өрт түтіндері, газдар да жатады.Атмосфераның ауасын ластайтын негізгі антропогендік көздер қатарына өнеркәсіп орындарының кейбір салалары, автокөлік, және жылу энергетикасы жатады. Қазақстанда тұрақты өнеркәсіп орындарының көздерінен атмосфераға жыл сайын (1995 ж – 3,1млн. г,1997 ж – 2,37; 1998 ж – 2,33) зиянды заттар шығады атмосфераға кететін зиянды қосындылардың жартысына жуығын энергетика, ал түсті металдар – 22,7%, қара металдар – 15,7% береді. Қазақстанның үлкен қалаларында автокөліктердің зиянды заттарды шығарудағы үлесі 60 – 80 пайыз құрайды. Ал Алматы қаласында — 90 пайыз. Ең көп тарайтын улы заттар – углеродтың оксиді (СО), күкірттің диоксиді (SO2) азоттың оксиды (МОх) көмірсутегі (Cn Hm) және қатаң заттар (шаң). Атмосфераға одан да гөрі улы заттар шығады, мысалы, фтордың қосындысы, хлор, қорғасын, сынап және бензапирен. Осы күндері атмосфераға 500-ден астам улы заттар шығады екен, оның саны күннен күнге ұлғаюда.
Дата добавления: 2018-02-15; просмотров: 475; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!