Гельминтоспориозды тамыр шірік ауруы 20 страница
Эпифитотилар жыл маусымына байланысты болуы мүмкін, даму білсенділігі жылдың ауа райына, біржылдық дақылдардың тұрақтылығына т.б. жағыдайларға тәуелді. Жергілікті эпифитотилер немесе энфитотии әр жыл сайын бір территорияда дамып өнімнің үлкен шығынына алып келеді. Себебі шектелген ауданда ауру қоздырушының баяу дамып жиналуында. Оларға жататындар күнбағыс сұңғыласы, көп өсімдіктердің фузариоз және вертициллез қоздырушылары, күнбағыстың алдамша ұнтақты шығы. Бұл фитопатогендер ұзақ уақыт топырақта және өсімдік қалдықтарында сақталады. Қолайлы жағыдайда олар тез өсіп эпифитотиге алып келеді.
Жергілікті эпифитотилерден негізгі қорғау іс-шаралары – ауыспалы егістікті (севооборот) сақтау, ауру таралған алқаптарда қарсылығы күшті дақылдар егу. Мысалы, мақтаның вилтімен күрескенде міндетті түрде ауыспалы егістікке жоңышка енгізу.
Үдемелі эпифитотилер бастабында жергілікті болып жан-жаққа көлемді ауданға таралады. Себептері отырғызатын, егетін материалға ауру жұғуы, бір ауданнан басқа аудандарға ауысуы. Үдемелі эпифитотилер көшіп-қонатын насекомдармен таралатын тотықтырушы саңырауқұлақтар, фитопатогендік вирустар мен бактериялар дамытады. Бидайдың қоңыр, сары сабақ тотығуы да соған жатады.
|
|
|
13.Өсімдіктерді аурулардан қорғаудың негізгі әдістеріне сипаттама беріңіз.
* Болжау аурудың алдын алу үшін және онымен күресу іс-шараларын жоспарлау үшін қажет. Болжаудың үш түрін ажыратады: қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және көпжылдық. Болжауды құрастыру үшін келесі жағыдайлар ескеріледі:
* - ауру қоздырушының даму циклының биологиялық ерекшеліктері (патогеннің даму циклдері, көбею ерекшелігі, ұзақтылығы т.б.);
* - аурудың экологиясы (қоздырушының дамуына ортаның жағыдайының әсері, жұқпалы аурудың осы аймақта сақталу ұзақтылығы);
* - өсірілетін мәдени өсімдіктердің сорттарының ауруға және ортаның әсеріне тұрақтылығы;
* - алқап орналасқан жердің аурудың даму кезеңіндегі, бұрыңғы жылдардағы және болашақтағы метеорологиялық жағыдайлары.
* Ауылшаруашылық өнімінің саны мен сапасын арттыру үшін өсімдіктерді өсіру технологиясында аурулардан қорғау өте маңызды жұмыс. Қазіргі кезденгі дақылдарды өсіру технологиясын жеделдендіру (интенсификация) ауру қоздырушылардың дамуының екі бағытын сипаттайды: біріншіден, патогеннің тез жиналып таралуына мүмкіншілік тудырады; екіншіден, кейбір жеделдендіру тәсілдері, бірінші кезекте тыңайтқыштар қолдану өсімдіктердің ауруға шалдығуын күшейтеді. Осы екі бағыт бірігіп өсімдіктер өнімділігін және сапасын төмендетеді. Қорғау іс-шараларының жүйесі климаттық жағыдайға тәуелді болғандықтан әр зонада дақылдарды өсіру технологиясында ауа райын ескеріп аурулардан қорғау қарастырылады.
|
|
|
* Өсімдіктерді аурулардан қоғау іс-шаралары профилақтикалық (алдын алу) және терапевтік (емдеу) болып бөлінеді. Профилактикалық іс-шараларды фитосанитарлық деп атайды. Ауру қоздырушылардан өсімдіктерді қорғау әдістерін биологиялық, физика-механикалық, химиялық деп бөледі.
* Фитосанитарлық іс-шаралар инфекция көзін жоюға бағытталған.
* Тұқым әзірлеу- селекциялық әдіс – қауіпті ауруларға төзімді жаңа сорттар шығару. Селекциялық жұмыстар нәтижесінде бидайдың, картоптың, қызылшаның т.б. ауруға тұрақты сорттары дайындалды Тұрақтылық типтері бойынша моногенді немесе олигогенді (тік) сорттар және полигенді (көлденең) сорттар ажыратылады.
|
|
|
14.Өсімдік ауруларының белгілері
Ауру қоздырғыштарының әсерінен өсімдік органдарында потологиялық аурулар пайда болады.Инфекцияға өсімдіктің белгілі бір органдары шалдықса ол жергілікті немесе локальді ауру деп аталады.Кесел өсімдіктің барлық органдарын шарпыса оны диффузиялы немесе жүйелі ауру дейді.Аурудың әсерінен байқалатын потологиялық өзгерістерді төмендегі өзгерістерге бөлуге болады.
Шіру.Өсімдіктердің сумен қоректік заттарқға бай жемістері,тамыржемістері,түйнектері шырыны мол сабақтарымен жапырақтары шіріге бейім келеді.Бактерия мен саңырауқұлақтардың тіршілік ету әсерінен клетка арасындағы қабықша еріп тканьдер ботқа тәріздес қоймалжын затқа немесе жөкеге ұқсас талшықтарға, құрғақ талшықтарға ұқсайды.
|
|
|
Солу.Тамыр жүйесінде саңырауқұлақтар мен бактериялардың тіршілік етуінен су мен қоректік заттар жылжитын түтікшелер бітеліп өсімдіктердің өсуі баяулайды,кейде мүлде солып қалады.
Құрғақшылық жылдары ауаның температурасыаса жоғары болып , аңызақ жел соққан кезде өсімдіктер солу ауруына шалдығады.Мұндай ауруға қызбаған топыраққа ерте егілген өсімдіктер де ұшырайды.
Дақтар мен некроздар.Өсімдіктердің жапырақпен сабағының жемісі мен дәніні (бұршақтардың,бұтақабықшаларының) жеке учаскелерінің өлуінен оларда алуан түрлі дақтар немесе некроздар пайд болады
Пустулалар.Ауруларға шалдыққан өсімдік органдарының эпидермисінің астында саңырауқұлақтар тіршілік етіп онда спораларын түзеді.Соңғылары пісіп жетілген кезде эпидермис жыртылып споралар ауаға таралады.Оларды тат саңырауқұлақтар түзеді.
Ұлпаөсімдіктің ауруға шалдыққан органдарының үстінде саңырауқұлақтардың мисселилері,конидия мен оның сабақтарынан және жеміс органдарынан тұратын жұқа ұлпалар пайда болады. Ол өсімдік ақ ұнтақ, жалған ақ ұнтақ ауруларына шалдыққанда жетілмеген саңырауқұлақтар өсімдік органдарында жысыззсыз жолмен көбейгенде түзіледі.
Қаракүйе.Өсімдіктің кеселденген органдары формасы әр түрлі келетін қаракүйе тәріздес ұнтаққа немесе түйірлерге айналады.Бұл ауруға көбінесе астық дақылдарының жыныс органдары шалдыгады.Оның дәнінің немесе масағының орнына қаракүйе қалташалары болмаса түйірлері түзіледі.Бұндай өсімдік ауруының астық тұқымының масағымен қатар сабағы және жапырағыда шалдығады.
Мумификация.Саңырауқұлақ мицелийлері ауруға шалдыққан органдарды торлайтындықтан олар кеміп сүректенеді.Аурудың бұл түріне қастауышы алманың монилиозы және мумификациялану жатады
Ісік.Өсімдік органдарын бактериялармен саңырауқұлақтар жайлауының әсерінен клеткалар көбейеді (гиперплазия) немесе көлемі ұлғаяды(гипертрофия).Осының салдарынан тамырда түйнекте ісіктер пайда болады.Бұл топқа капустаның алма мен басқа жеміс ағаштарының және картопың түйнегінде кездесетін рак аурулары жатады.
Деформациялану.Вирус ауруларына шалдыққан өсімдіктердің жапырағы мен гүлдерінің сырт пішіні ,реңі өзгереді.Жапырақ мезофилдерімен жүйкелерінің біркелкі өспеуінен жапырақтары бұйраланады қатпарланып түтікше тәріздес ширатылады.
«Шайтан сыпырғышы».Қалталы және тат саңырауқұлақтардың әсерінен ауруға шалдығады.
15. Өсімдік ауруларын анықтау тәсілдері
Ауру қоздырғыштарының әсерінен өсімдік органдарында потологиялық аурулар пайда болады.Инфекцияға өсімдіктің белгілі бір органдары шалдықса ол жергілікті немесе локальді ауру деп аталады.Кесел өсімдіктің барлық органдарын шарпыса оны диффузиялы немесе жүйелі ауру дейді.Аурудың әсерінен байқалатын потологиялық өзгерістерді төмендегі өзгерістерге бөлуге болады.
Шіру.Өсімдіктердің сумен қоректік заттарқға бай жемістері,тамыржемістері,түйнектері шырыны мол сабақтарымен жапырақтары шіріге бейім келеді.Бактерия мен саңырауқұлақтардың тіршілік ету әсерінен клетка арасындағы қабықша еріп тканьдер ботқа тәріздес қоймалжын затқа немесе жөкеге ұқсас талшықтарға, құрғақ талшықтарға ұқсайды.
Солу.Тамыр жүйесінде саңырауқұлақтар мен бактериялардың тіршілік етуінен су мен қоректік заттар жылжитын түтікшелер бітеліп өсімдіктердің өсуі баяулайды,кейде мүлде солып қалады.
Құрғақшылық жылдары ауаның температурасыаса жоғары болып , аңызақ жел соққан кезде өсімдіктер солу ауруына шалдығады.Мұндай ауруға қызбаған топыраққа ерте егілген өсімдіктер де ұшырайды.
Дақтар мен некроздар.Өсімдіктердің жапырақпен сабағының жемісі мен дәніні (бұршақтардың,бұтақабықшаларының) жеке учаскелерінің өлуінен оларда алуан түрлі дақтар немесе некроздар пайд болады
Пустулалар.Ауруларға шалдыққан өсімдік органдарының эпидермисінің астында саңырауқұлақтар тіршілік етіп онда спораларын түзеді.Соңғылары пісіп жетілген кезде эпидермис жыртылып споралар ауаға таралады.Оларды тат саңырауқұлақтар түзеді.
Ұлпаөсімдіктің ауруға шалдыққан органдарының үстінде саңырауқұлақтардың мисселилері,конидия мен оның сабақтарынан және жеміс органдарынан тұратын жұқа ұлпалар пайда болады. Ол өсімдік ақ ұнтақ, жалған ақ ұнтақ ауруларына шалдыққанда жетілмеген саңырауқұлақтар өсімдік органдарында жысыззсыз жолмен көбейгенде түзіледі.
Қаракүйе.Өсімдіктің кеселденген органдары формасы әр түрлі келетін қаракүйе тәріздес ұнтаққа немесе түйірлерге айналады.Бұл ауруға көбінесе астық дақылдарының жыныс органдары шалдыгады.Оның дәнінің немесе масағының орнына қаракүйе қалташалары болмаса түйірлері түзіледі.Бұндай өсімдік ауруының астық тұқымының масағымен қатар сабағы және жапырағыда шалдығады.
Мумификация.Саңырауқұлақ мицелийлері ауруға шалдыққан органдарды торлайтындықтан олар кеміп сүректенеді.Аурудың бұл түріне қастауышы алманың монилиозы және мумификациялану жатады
Ісік.Өсімдік органдарын бактериялармен саңырауқұлақтар жайлауының әсерінен клеткалар көбейеді (гиперплазия) немесе көлемі ұлғаяды(гипертрофия).Осының салдарынан тамырда түйнекте ісіктер пайда болады.Бұл топқа капустаның алма мен басқа жеміс ағаштарының және картопың түйнегінде кездесетін рак аурулары жатады.
Деформациялану.Вирус ауруларына шалдыққан өсімдіктердің жапырағы мен гүлдерінің сырт пішіні ,реңі өзгереді.Жапырақ мезофилдерімен жүйкелерінің біркелкі өспеуінен жапырақтары бұйраланады қатпарланып түтікше тәріздес ширатылады.
«Шайтан сыпырғышы».Қалталы және тат саңырауқұлақтардың әсерінен ауруға шалдығады.
16. Тұқым мен түйнек және басқа да отырғызылуға арналған материалдарды зақымсыздандыру
Тұқымды инфекциядан зақымсыздандыру ауру қоздырғышының биологиялық ерекшеліктеріне байланысты. Егер инфекция дәннің ішіне терең енбей, оның сыртқы қабаттарында сақталса, тұқымды контактылы әсер ететін улағыштарымен тозаңдау немесе олардың судағы ерітіндісімен ылғалдап дәрілеу арқылы залалсыздандырамыз. Бидайдың қатты қаракүйесінің инфекциясы дән үстінде сақталатындықтан онымен күресуде өндірісте кең көлемде қолданылып отырылған контактылы улағыштар тиімді. Арпа, сұлы, тары басқа да дақылдардың тас және жабық қаракүйелерінің инфекциясы көбінесе дән қауызының астында сақталады. Оларды жою үшін тұқымды граноза, меркурбензол сияқты сынап – органикалық улағыштармен ылғалдап немесе формалинмен сулап дәрілеу тиімді. Бұл пепараттардың әсер ететін заты этилмеркурхлорид пен формальдегид буланып, тұқым қауызының астына енеді де, ондағы хламидоспоралардың тіршілік қабілетін жояды.
Инфекциясы тұқымның ішінде сақталатын бидай мен арпаның тозаңды қаракүйелеріне және көпшілік бактериоздар мен вироздарға контактылы улағыштар тиімсіз. Тұқымды бұл аурулардан айықтыру үшін оларды жоғарғы температурада құрғақтай немесе ыстық сумен арнайы қондырғыларда баптайды.
Астықтың тозаңды қаракүйелерімен күресуде соңғы жылдарға дейін тұқымды ыстық сумен залалсыздандыру қолданылып келді. Оның бір және екі фазалы әдістері бегілі. Бір фазалы әдісті қолданғанда тұқым температурасы 53 – 55 градус ыстық суда 6-10 мин ұсталады. Екі фазалы әдісте ол алдымен температурасы 28-32 градус суда 4 сағат бойы, ал одан кейін 52-53 градус 7-8 мин ұсталады. Тұқымды белгілі бір уақытта ыстық суда ұстау, суға шыланған дәнді кептіру, басқада жұмыстарды жүргізудің технологиясы өте күрделі және бұл мақсатқа пайдаланылатын қондырғылардың өнімділігі төмен. Сонымен қатар, ыстық суда бапталған тұқымның өнгітігі де төмендейді. Осы себептерден бұл әдіс өндіріске кең жол таба алмады.
1970 жылдардан бастап алдымен Америка Құрама Штаттарда, кейінірек біздің елімзде, басқада мемлекеттерде астық дақылдардың тозаңды қаракүйесіне тиімді жана фунгицидтер шығарыла бастады. Оларды жүйелі фунгициттер деп атайды. Бұл препараттардың бір ерекшелігі уланған тұқым арқылы фунгицит жас өскіндердің зат алмасу процесстеріне араласып, өсімдіктерді аурулардан айықтырады. Жүйелі фунгициттердің тағы бір ерекшелігі – олардың әсерінен таңдамалылығында, яғни саңырауқұлатардың белгілі бір систематикалық тобына өте зәрлі болып, басқаларына бейтараптығы. Атап айтқанда қазір өндіріс көлемінде шығарылып отырылған витавакс, беномил, фундозол, сияқты жүйелі фунгициттер көбінесе базидиялы саңырауқұлақтар мен аскомицеттерге ғана зәрлі әсер етеді.
Тұқымды улағыштармен баптаудың бірнеше тәсілдері бар.
Құрғақ тәсіл.Тұқым улы химикаттың ұнтағымен тозаңданады. Бұл әдістің кемшілігі препараттың ұнтағы дәнге толығымен жабыспай тұқымды тиеу, түсіру кезінде тозаңдалып шашыла береді. Құрғақ тәсілмен тұқымды егіс алдында, немесе одан 1-2 айдан 5-6 айға дейін ерте улауға болады.
Ылғалдап дәрілеу.Көпшілік улағыш препараттар суда ерімейді. Осы себептен алдымен препараттың суда суспензиясы дайындалып, онымен тұқым ылғалданып дәріленеді немесе құрғақ препаратпен тозаңдалған тұқымға су бүркіліп ылғалдандырылады. Бір тонна дәнді ылғалдауға 7 – 10 литрден 10 – 15 литрге дейін су жұмсалады. Бұл әдіспен тұқымды егуден бірнеше күннен, 2 – 3 айға дейін бұрын улауға болады.
Дата добавления: 2018-02-15; просмотров: 550; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!