Пішіндік белгілеу (геометрическая маркировка)

1.1.1 Өткіш бұрғылар (дрильборы «Reamers» және кеңейткіш бұрғылар (егеуші бұрғылар – напильники «Files») – түбір өзегін механикалық жолмен өңдеуге арналған негізгі эндодонттық аспаптар. Оларды бір бірінен ажырату үшін геометриялық рәміздермен белгілеу ұсынылған.

 

Аспаптың түрі	Геометриялық рәмізі
K-Reamers- өткіш бұрғы	Үшбұрыш пішінді
K-Files -сүргі-бұрғы	Квадрат пішінді
Иілгіш сүргі бұрғы– K-Flexofiles	Ромбы пішінді
Сүргі бұрғы	Дөңгелек пішінді
Түрпі бұрғы – рашпиль - Rasps	Сегізбұрыш пішінді
Ұлпаалғыш – Barded BroacҺes	Жұлдызша пішінді
Өзектолтырғыш – Root Fiiller Lentulo	Бұрама (завиток) пішінді
Спредер                                    S Әрпіне ұқсас	S әрпіне ұқсас
Плагер	P әрпіне ұқсас

                                                                   

Өткіш және кеңейткіш бұрғылардың (K-Reamers және K-Files) алдындағы бірінші «К» әрпі ХХ ғасырдың 20-шы жылдарында осы аспаптарды шығара бастаған Керр фирмасының атын көрсетеді.

  Түбір өзегінің көлемін (ұзындығын, кеңдігін) анықтауға арналған аспаптар;

· Түбір инесі (беті тегіс домалақ және қырлы). Домалақ ине түбір өзегінің өтетін-өтпейтінін анықтау үшін, ал қырлы ине түбір өзегіне әртүрлі дәрілік заттар енгізуге керек мақта біліктер дайындау үшін қолданылады және бес өлшеммен (размер) шығарылады.

· Өзек тереңдігін анықтайтын домалақ өлшегіш үш өлшеммен шығарылады. Олардан басқа термофилді гуттаперча штифтер жиынтығында да арнаулы верификаторлар бар, себебі термофилмен пломбылаған кезде өзектің көлемін міндетті түрде анықтау қажет.

   Сонымен қатар түбір инесінің көмегімен өзекті пломбылауға да болады.

Өзек сағаларын ашу және кеңейту үшін қолданылатын аспаптар.

· Gates Glidden (GGD-Gаtes Glidden Drill) бұрғысы, сабы ұзын және жіңішке, жұмысшы бөлігі қысқа тамшыға ұқсас. Барлық ұзындығы 15-19 мм тең. Көлденең кесіндісінің ұзындығына сай алты өлшеммен (1-6) 0,50; 0,70; 0,90; 1,10; 1,30; 1,50 мм шығарылады. Өлшемі ұстатқышқа бекітілген сақинада белгіленеді. Бұрышты ұштықпен баяу аналымда жұмыс істеуге болады.

· Largo бұрғысы (Peeso-Reamer), жұмысшы бөлігі ұзындау, сабы қатты, барлық ұзындығы 15-19 мм тең, алты өлшеммен шығарылады (0,70; 0,90; 1,10; 1,30; 1,50; 1,70 мм). Ұзындатылған жұмысшы бөлігі тек өзек сағасын ғана емес, оның саға жақ ⅓ бөлігін кеңейтуге мүмкіндік береді. Көбінесе жоғарғы үлкен азу тістердің таңдай өзектерінің, төменгі азу тістердің артқы өзектерінің сағаларын кеңейту үшін қолданылады.

· Beutelrock Dril reamer B1(VDW) түбір өзегінің сағасын кеңейтуге арналған аспап, жұмысшы бөлігі от жалынына ұқсас және төрт кескіш қырдан тұрады.

Түбір өзектерін өтуге арналған аспаптар –Reamer-лер (өткіш бұрғылар-дрильборы).

Бұл аспаптар иілгіш келеді және кескіш қырлары тегістеу, аралары ашық болғандықтан ілгері жылжу немесе өзекте өту мүмкіндіктері жоғары.

· K-Reamer (Керр дрилі) стандартқа сай 20өлшеммен шығарылады.

· K-Flexoreаmer, аспаптың қыры бір-біріне жақынырақ орналасқан, жақсы иілгіш аспап, алты өлшеммен шығарылады және аса қисық өзектерді өту үшін пайдаланылады.

· K-Flexoreamer golden medium - аралық өлшемді аспап, бір өлшемнен екінші өлшемге секірмей өту үшін қолданылады. Мысалы, 0,25 өлшемді аспапты 0,20 өлшемнен кейін өзекке енгізу қиын болса, аралық 0,22 өлшемді аспапты қолданады. Бұл аспап диаметрлері 0,12; 0,7; 0,22; 0,32; 0,37 өлшемдермен шығарылады.

· K-Reaner forside үлкен азу тістердің өте тар өзектерін ауызды ашу шектелген жағдайда өтуге арналған. Жиынтыққа 18 аспап кіреді (0,06; 0,08; 0,10; 0,15 ....), жұмысшы бөліктерінің ұзындығы 15-18 мм. тең.

Түбір өзектерін кеңейтуге арналған аспаптар.

· K-File – Керр сүргі бұрғысы. Кескіш қырлары бір-біріне жақын орналасқан, жиынтықта жұмысшы ұзындығы 21,25,28,31 мм болатын 21 өлшемді аспаптар түрінде шығарылады. Өзекті аспаптарды ілгері-кейінді жылжыта отырып, қабырға бетіндегі жұмсарған дентинді қыру арқылы кеңейтеді.

· K-Flexofile - өзек кеңейткіш аспап, иілу қасиеті өте жоғары. Өте қисық және тар өзектерді кеңейту үшін қолданылады, жұмысшы бөлігінің ұзындығы 21, 25, 31 мм, алты өлшемен (0,15; 0,20; 0,25; 0,30; 0,35; 0,40) шығарылады.

· K-Flexofile golden medium – аралық өлшемді жақсы иілетін өзек кеңейткіш аспап. Басқа кеңейткіш аспаптармен жұмыс істегенде үлкен өлшемді аспаптарға біртіндеп ауысу үшін қолданылады және алты өлшеммен шығарылады (0,12; 0,17; 0,22; 0,27; 0,32; 0,37), жұмысшы бөлігінің ұзындығы – 21, 25, 31, мм.

· K-File nitiflex өте қисық (90º дейін) және тар өзектерді өтуге арналған. Аспап титан-никель құймасынан дайындалған, ұшы доғал, жақсы иілгіш. Стандартқа сай 10 өлшеммен (0,15; 0,20; 0,25; 0,30; 0,35; 0,40; 0,45; 0,50; 0,55; 0,60 ) шығарылады, жұмысшы бөлігінің ұзындығы – 21, 25, 31 мм.

· Hedstroem File – Хедстрем сүргі бұрғысы. өзек қабырғаларын тегістеуге арналған. Стандартқа сай 20 өлшеммен (0,08 ден 0,0140 дейін) шығарылады, ұзындығы – 21, 25, 28 және 31 мм.

· Emdosonore File – түбір өзегін ультрадыбыспен кеңейтуге арналған бұрғы, алты өлшеммен шығарылады (0,10; 0,15; 0,20; 0,25; 0,30; 0,45),

ұзындығы – 27, 31 мм.

Rasp; Rat Tile File – рашпиль (түрпі бұрғы), түбір өзектерін кеңейтуге арналған. Жұмысшы бөлігінде аспап өсіне тік орналасқан 50 тісшелері бар (олардың ұзындықтары аспап диаметрінің ⅓ ұзындығына тең). Аспаптың ұшында тістер болмағындықтан, өзек бойымен жеңіл сырғиды. Жиынтықта 7 аспап бар, жұмысшы бөлігінің ұзындығы – 25мм.

· Beutoelroch Reamer B2 – түзу өзектерді кеңейтуге арналған аспап, кесетін қыры екеу, аспаптың өзек қабырғаларын қыру және кеңейту мүмкіндігі өте жоғары. Өте өткір және аса белсенді аспап. Түзу түбірлердің суыт және орта бөліктерін кеңейтуге арналған.

· Profile 04 Taper Series 29 Rotary Instrumentes –ұштықпен айналатын эндодонттық аспаптар қатарына жатады, Dentsplay фирмасының бөлімі шығарады. Бұл аспаптардың бірден-бір ерекшелігі - әрбір аспаптың ұшының диаметрінің келесі аспаптан 29% айырмашылығы бар. Мұның өзі өзек диаметрін біртіндеп кеңейтуге мүмкіндік береді. Аспаптың жұмысшы бөлігіндегі сайлары U-әрпіне ұқсас, жиектері тегіс болғандықтан, өзек көп ілініп қалмай еркін жылжиды.

· Profile 04 эндодноттық ұштықпен жұмыс істеуге арналған.

Жұмысшы бөлігінің ұзындығы өзгеріп тұратын эндодонттық аспаптар. Бұл жүйе миллиметрмен белгіленген өлшегіш саптан, ұстағышға бекітілетін ауысып тұратын алты өлшемді (1-6) аспаптардан және жұмысшы бөлігінің ұзындығын реттеп тұратын қысқыш құрылымнан тұрады. Аспаптардың жұмысшы ұзындығы 16-28 мм.

           Түбір өзегін пломбылауға арналған аспаптар.

· Root Filler Lentulo, Paste Filler - өзектолтырғыш (каналонаполнитель) – конусқа ұқсаған cымнан жасалған спиральды (бұрамалы) аспап. Жұмысшы бөлігінің ұзындығына қарай қысқа (17 мм), ұзын (21 мм) және өте ұзын (25 мм) болып, және спиральдың (4бұраманың) диаметріне қарай төрт өлшемді (1-4) болып бөлінеді. Ең бір тиімдісі - өзектолтырғышпен өткіш және сүргі бұрғылар өлшемдерінің бір-біріне тәуелді болуы. Түбір өзегін 0,30, 0,35 өлшемді аспаптармен кеңейткеннен кейін №4 (қызыл сақиналы) өзектолтырғышты 040; 045 өлшемді кеңейткіштерден кейін №2 (көк сақиналы), 050, 055, 060 өлшемді кеңейткіштерден кейін №3 (жасыл сақиналы), ал 070,080, 090 өлшемді кеңейткіштерден кейін №4 (қара сақиналы) өзектолтырғыштарды қолданған тиімді. Ұштықтың көмегімен айналатын өзектолтырғыштың оңтайлы жылдамдығы минөтіне 100-120 айналым. өзектолтырғыштар қолмен істеуге және бұрышты ұштыққа арналып шығарылады.

· Spreader (спредер) - өзекнығыздағыш, түбір өзегіне енгізілген гуттаперча штифтерді бүйірден нығыздау үшін қолданылады, өлшемдері 010; 020; 030; 040 және 025; 030; 040, 050; 060 екі түрде шығарылады, жұмысшы бөлігінің ұзындығы – 21, 25 мм.

· Gutta Condensor (гутта-конденсор) – түбір өзегіне енгізілген гуттаперчаны нығыздау үшін қолданылады. Жұмысшы бөлігінде спиральға ұқсас сайлары бар, бұрышты ұштыққа арналып шығарылады. Жұмысшы бөлігінің ұзындығы – 21 және 25 мм, өлшемдері – 025, 030, 035, 040, 045, 060, 070, 080.

· Plugger (плагер) – түбір өзегіне енгізілген гуттаперчаны тік бағытта нығыздауға арналған аспап, пішіні цилиндрге ұқсас, ұшы доғал, қолмен істеуге арналған. Екі түрде шығарылады: бірінші түрі – көлденең кесіндісі 0,70-1,10 мм сегіз өлшеммен; екіншісі – цилиндрге ұқсас үш өлшемде болады.

·  Heat-carrier (хит-керриер-переносчик тепла)-сыртқы пішіні қолмен жұмыс істейтін спредерге ұқсас, температураға төзімді болаттан жасалған, түбір өзегінде гуттаперчаны жұмсартуға арналған.

 

Түбір өзектерін эндодонттық аспаптармен кеңейту әдістері.

Түбір өзегін эндодонттық аспаптармен өңдеудің негізгі мақсаты өзек қабырғасындағы инфекцияға бай минералданбаған (предентин) және жұмсарған дентинді қырып алып тастап, өзекке пломбылауға ыңғайлы белгілі пішін (конусқа ұқсас) беру. Егерде минералданбаған және жұмсарған дентин алынып, өзек қабырғалары жақсы тегістелмесе, пломбылық материал өзек қабырғасымен тығыз жанаспайды, осының нәтижесінде түбір өзегі пломбылық материалмен тығыз толтырылмайды және өзек қабырғасындағы микроорганизмдер еніп кеткен дентин өзекшелерінің ауызы бітелмей қалады. Мұндай жағдайда пломбыланған өзектің өзі инфекция көзі болып сақталады, периодонттағы қабыну үрдісі кері дамудың орнына қарқындай береді және әртүрлі асқынулар туындатады.

Түбір өзегін эндодонттық аспаптармен өңдеудің алдында оны ұлпа ыдырандысынан ұлпаалғыштың көмегімен тазалап алу керек. Ұлпаалғыштың жұмысшы бөлігінің тістері өте нәзік болғандықтан тез майысады, сондықтан онымен жақсы өтетін өзектерді тазалайды. Түбір өзегін тазалау және өңдеу келесі кезеңдерден тұрады:

Алғашқы дайындық және өзектің түбірұшы бөлігінің еркін өтуін қамтамасыз ету;

· Өзектің орта бөлігін дайындау;

· Өзекті соңғы рет дайындау.

Қалыптасқан дәстүр бойынша өзектерді өңдеу қолмен істейтін аспаптармен (файлдармен) түбір ұшынан бастап өзек қабырғаларын қыру немесе сүргілеу арқылы орындалады. Егер файл қабырғаға ілініп, жылжи алмай қалса, аздап сағат тілі бағытында немесе оған қарсы бағытта аздап айналдыра (¼ айналымға) қозғауға болады. Өзек қабырғаларын қыру немесе сүргілеу қимылы бірыңғай және толассыз, қабырғалар толық тазаланғанша жүргізіледі. Файлдарға ілінген дентин үгінділерін ауық-ауық антисептиктер ертінділерінде тазалайды. Өзектің саға бөлігін өңдеу үшін арнаулы Гейтс Глидден кеңейткіш бұрғысы қолданылады.

 

Түбір өзегін STEP BACK («бір адым кейін» немесе телескопиялық әдіс) әдісімен өңдеу.

Бұл әдіс түбір өзегін өңдеуді өзектің ең тар түбір ұшы бөлігінен бастап, өзек сағасы бағытында жүргізуді қарастырады және аспаптарды қолдануды ең кіші өлшемнен бастап, үлкен өлшеммен аяқтайды. Орындау тәсілі:

· Түбір өзегін ұсақ аспаптармен өңдеу кезінде құрамында ЭДТУ (этилендиаминтетрауксус қышқылы) бар «Largal ultra», «RC-Prep» сияқты эндолубриканттар пайдаланған жөн. Оларды қолдану дентин өзекшелерінің аузын тазартуға көмектесіп, ұсақ аспаптардың өзекте еркін жылжуын қамтамасыз етеді.

· Түбір ұшына жақын өзек қабырғасында тірек (апикальный упор) жасау. Бұл тірек кертпе ретінде қалыптастырылады және гуттаперчаны түбір ұшы тарылымында (апикальное сужение) жақсылап нығыздау үшін, оның түбір сыртына шығып кетпеуі үшін қажет.

· Тіректі өзекте түбір ұшына дейін өткен және түбірұшы деңгейінде ілініп қалған ең кіші өлшемді файлдың көмегімен жасай бастайды. Мысалы, алғаш өзекті өткен файлдың өлшемі №15, ұзындығы 21 мм болса, тіректі №25 өлшемді аспап қолданғанға дейін (өлшемдерді біртіндеп жоғарылата отырып №15, 20, 25) қалыптастыра береді. Бір өлшемнен екінші өлшемді аспаптарға ауысу қиын болса, «Golden medium» аралық өлшемді аспаптарды (№17,22) пайдаланады. К-файлмен жұмыс істегенде оны жарты немесе ¾ айналымға сағат тілімен немесе оған қарсы бағытта айналдыра отырып, өзектен шығарып алады да дентин үгінділерінен тазартады. Әрбір файлды өзекке енгізер алдында сұйық немесе гель түріндегі эндолубрикатпен ылғалдандырып алады. Аспаптарды алмастыру алдында өзекті жуып дентин үгінділері мен органикалық заттар ыдырандыларынан тазартады және оны арнаулы эндодонттық шприцтің көмегімен орындайды.

· Түбір ұшына жақын тірек жасалғаннан кейін өзектің түбір ұшы бөлігін өңдеуге кіріседі. Өңдеуді соңғы өлшемді файлдан (№25) жуандау файлмен (№30) бастайды және оның ұзындығы алдындағысынан 1 мм (қазіргі жағдай 20 мм) кем болуы керек. Осы түйелген кеңейткіш аспаптардың өлшемін үлкейте отырып, түбір ұшындағы тіректен біртіндеп алыстай отырып (әр аспапты енгізгенде 1 мм шегіне отырып) өзекті сағасына дейін кеңейтіп өңдейді. Егер өзек қабырғасынан жұмсарған дентиннің қалың қабатын алу керек немесе өзектің көлденең кесіндісіне сопақ немесе домалақ пішін беру керек болса, онда қырлары өткір, жақсы қыратын Hedstroem-File қолданады.

· Өзектің сағалық бөлігін «Gates Glidden» типтес машиналық бұрғылармен өңдейді және олардың да өлшемдерін біртіндеп үлкейтіп (№2,3,4) отырады. Бірақ, көпшілік көзқарастар өзек сағаларын қолмен істейтін файлдарды қолданып өңдеген дұрыс деп санайды.

· Өзек қабырғаларын толық тегістеу үшін Hedstroem-File (келтірілген жағдайда №25) қолданады және оны ілгері-кейін жылжыта отырып жұмыс істейді. Жақсы тазаланған өзектен шыққан дентин үгіндісі ақ түсті болады.

· «Бір адым кейін» тәсілімен қисық өзектерді кеңейткен кезде қолданылатын аспаптарды өзек қисықтығына сай иіп алған жөн, оны жасамаған жағдайда төмендегідей асқынулар туындайды:

· өзек «құмсағат» пішіндес болып кеңейеді;

· өзекте аспап сынып қалуы мүмкін;

· өзектің түбір ұшы бөлігі араның тістеріндей болып қалыптасады;

· түбірұшы бөлігінде өзек қабырғасын тесіп алудың нәтижесінде «жалған түбір ұшының» пайда болуы.

 

Түбір өзегін «Crown-Down» (от коронки вниз-сауыттан төмен қарай) әдісімен өңдеу.

Бұл тәсіл – кең тараған тәсіл және түбір өзегін сағасынан бастап түбір ұшына қарай кеңейтуді қарастырады. Бұл үшін кеңейтуді үлкен өлшемді аспаптармен бастап, кіші өлшемді аспаптармен аяқтайды. Мысалы, бастапқы кезде саға бөлігін кеңейтуді «Gates Glidden» және үлкен өлшемді К-файлдармен бастайды. Түбір өзегіне конусқа ұқсас пішін беріп кеңейту үшін «Pro File 04» типтегі немесе ұштықтың көмегімен айналатын (минөтіне 150-250 айналыммен) профайлдарды қолдануға болады.

«Crown Down» тәсілімен өзекті кеңейту әдісінің жүйесі:

· Өзек сағасын қолмен істейтін К-файлдың көмегімен тауып алу.

· Өзектің сағалық бөлігін үлкен өлшемді 04 профайлмен кеңейту (аспап сағаға ене алатын болса).

· Осыдан кейін өзектің жұмысшы ұзындығын және оны түбір ұшына дейін өте алатын аспаптың өлшемін анықтау. Өзектің ұзындығын анықтау тістің рентгенсуретін жасау арқылы, тістің ұзындығы таблицаның, апекс-локаторлардың көмегімен анықталады. Мысалы, егер тістің ұзындығы 20мм, ал түбір ұшына №10 қолмен кеңейткіш аспап жететін болса, кеңейтуді №21 өлшемді қолмен кеңейткішке сай №4 профайлмен бастайды (сабы күлгін түсті). Бірінші профайлдың өлшемі түбір ұшына дейін жеткен К-файлдан екі өлшемге артық болу керек.

· Өлшемі №4 профайлды аздаған кедергі сезілгенше, өзектің ½бөлігіне дейін енгізіп өңдейді.

· Келесі №5 өлшемді профайлды (көкшіл сапты) жоғарыдағы тереңдікке өзекке енгізіп, өзектің сағалық бөлігін кеңейтуді аяқтайды.

· Осыдан кейін кеңейтуді бастаған профайл (№4) өлшемінен бір өлшем кем (№3) аспаппен өзектің ⅔- ¾ бөлігін өңдейді. өзекке енгізілетін аспаптардың жұмысшы бөлігін эндолубриканттармен ылғалдандырады және оларды шығарғаннан кейін өзек натрий гипохлоритінің ертіндісімен жуылып отырады. Өзектің аталған бөлігін кеңейткеннен кейін тағыда тістің рентгенсуретін жасаған жөн. Бұл өзекті осыдан кейін қаншалықты кеңейту керек екенін және өзектің кеңейтілмей қалған бөлігінің ұзындығын анықтау үшін қажет.

· Өзектің түбір ұшы бөлігі №2 профайлмен өңделеді, ал түбір ұшына дейінгі 1-2 мм бөлігін қолмен істейтін файлдармен өңдеген тиімді.

· Егер қажет болса, өзектің түбір ұшы бөлігін №3,4,5 профайлдармен кеңейтуге де болады.

Түбір өзегін өңдеу нәтижелі болу үшін дәрігерлік тәжрибеде «Crown                       Down» және «Step Back» әдістерін қатар қолданған тиімді.

Түбір өзектерін «теңестірілген күшпен» (метод «сбалансированной силы») өңдеу әдісі. Бұл әдіс – дәрігердің өзінің ғана таңдау әдісі болып саналады және көбінесе өте қисық өзектерді кеңейту үшін қолданылады. Ол үшін «К»-файл типті файлдар қолданылады. Бұл әдісті қолдану тәсілі көлденең кесіндісі үш немесе төртқырлы сымдарды тығыз спиральға бұрау арқылы дайындалған стандартты К-файлдарды қолдануға негізделген. Айналдыру бағытына қарамай, файлдың кескіш қырлары өзек қабырғаларымен теңбұрышпен жанасады. Сондықтан оның кесу-қыру мүмкіндігі екі бағытта (сағат тілі бағытында және оған қарсы) айналдырғанда да сақталады. Бұл тәсіл К-файлды сағат тіліне қарсы бағытта айналдыруды қажет етеді. Бұл кезде өзек өзінің табиғи қисықтығын сақтайды, ал файл өзінің ортадағы жағдайынан ешқандай ауытқымайды. Файлды өзекке кедергі кездескенше енгізtді және тек тік бағыттағы күшпен сағат тіліне қарсы бағытта айналдырады.

Түбір өзектерін механикалық әдіспен өңдеу кезінде ұсақ аспаптар жиі сынып қалатын және өзек шамадан тыс кеңейтіліп кететін (өзек қабырғалары жұқарып кетеді) жағдайлар кездесе береді. Сондықтан соңғы кездерде түбір өзектерін дыбыспен және ультрадыбыспен өңдеуге деген бетбұрыс бар. Ультра дыбыстарға қарағанда (дыбыстың тербелесі 20 000 Гц) төменгі жиіліктегі дыбысты (тербелісі 1500-6000 Гц) қолданған нәтижелі болатыны дәлелденген. Қазіргі кезде түбір өзегін өңдеуге төменгі жиілікті акустикалық жүйе «Sonic Air» қолданылады.

Эндодонттық ұштықтар және түбір өзегін кеңейтуге, тегістеуге арналған бормашинаның көмегімен айналатын ұсақ аспаптар

Эндодонттық ұштықтар

Түбір өзектерін бормашинаның көмегімен өңдеген кезде әртүрлі типті эндодонттық ұштықтар пайдаланылады. Дыбыстық ұштықтардың көмегімен файл 1500-6500 Гц жиілікте тербеліс жасай қозғалады. Бұл жиілік адам құлағының есту диапазонының аясына сай келеді. Дыбыс толқындары эндодонттық аспаптың бойымен беріледі де, файлдың жұмысшы бөлігінің өзек қабырғассымен жанасқан аймағында дентинде мөлтек жарылыстар (микровзрывы) немесе мөлтек ұшшулр орын алады. Осыған байланысты түбір өзегі кеңейеді және дентин өзекшелері ашыла отырып тазаланады, майланған қабат жартылай жойылады. Файлдың ілгері-кейінді жылжуы әсерінен және өзектің толассыз шайылуы нәтижесінде өзектен ұлпа қалдықтары, микроорганизмдер, дентин үгінділері шығарылып тсталды. Аспап жұмыс кезінде ысымайды, сондықтан құрғақ және шамалы ылғалды файлдармен жұмыс істеу мүмкіндігі туады.               

Дыбыспен жұмыс істейтін ұштықтардың өкілдері: «ММ 1500 Sonic Air»

және «MM 1400 Mecasonic».

  Кез келген бормашинаның көмегімен жұмыс істейтін аспаптарды қолданған кездегідей, дыбыстық ұштықпен жұмыс істер алдында түбір өзегін алдымен өтіп барып, жұмысшы ұзындығын анықтаған соң, өзекті қолмен істейтін, өлшемдері 15-20 аспаптармен кеңейтіп алу керек. Осыдан кейін өзекті өлшемі соңғы рет өңдеу жүргізілген аспаптың өлшеміне сай немесе одан бір өлшемі кем дыбыстық файлмен өңдеуге кіріседі. Алдымен ұштыққа бекітілген аса белсенді емес «Meca SҺaper» дыбыстық файлды өзектің жұмысшы ұзындығынан 1мм қысқа тереңдікке енгізіп өңдеуді бастайды және аспаптарды өлшеміне сай ауыстырып отырады. Өзектің сағалық және орта өбөліктерін жоғары белсенді (более агрессивный) «Meca Pispi» мен кеңейтеді. Өзекте файлды 2-3мм амплтудамен ілгері-кейінгі бағытта қозғалтады.

  Ультрадыбыспен өңдеген кезде файл 20000-45000 иілікте тербеліспен қозғалады жіне бұл дыбыс адамның есту диапазонының шегінен тыс болады.

Түбір өзектерін ультра дыбыспен өңдеу үшін төөменгі жиілікті ультрадыбыс шығартын арнаулы ұштықтар және К-файлдар қолданылады. Олардың өкілдері: «Endosonor file», «Piezon-Master-400», «MiniPiezon»,  «Suprasson P-MAX», «Booster P5» және «Cavitron SPS».

        Механикалық эндодонттық ұштықтар

Механикалық эндодонттық ұштықтар микромотордың немесеарнаулы эндодонттық ұштықтың көмегімен жұмыс істейді. Бұл ұштықтар үш түрге бөлінеді:

Ротациялаушы механикалық эндодонттық ұштықтар төмендетуші санға ие (жиі жағдайда 4-10:1) және аспаптың сағат бағытымен минөтіне 100-300

айналыммен айналуын қамтамасыз етеді. Бұл типтегі ұштықтар үшін никель-титанды айналмалы аспаптар: «ProFile», «GT Rotary Files», «Pro Taper», «FlexMaster», «K3 Endo» пайдаланылады.

Ескерте кететін жай, бұл ұштықтар мен айналмалы ұсақ аспаптар үшін арнаулы микромоторлар «Tri Auto ZX», «K3 Motor Etcm», «ATR Teknica»,

«Endo It Control» және б. пайдаланылады. «Tri Auto ZX» ұштығы қосымша апекслокатормен қамтамсыз етілген.

Екінші типті эндодонттық ұштықтар түбір өзегінде ұсақ аспаптардың ілгері-кейін қозғалысын қамтамасыз етеді. Ол үшін көпфункциональды

«Canal Leader 2000» пайдаланылады.

Үшінші типті механикалық эндодонттық ұштықтар ұсақ аспаптардың түбір өзегінде ілгері-кейін және 90 градус шамасында айналмалылығын қамтамасыз етеді. Бұл ұштықтардың өкілдері: «Giromatic» «Endo-Lift» «HЭ-3» және б.

Бормашинаның көмегімен жұмыс істейтін, түбір өзектерін кеңейтуге арналған никель-титанды ұсақ аспаптар

 

  «Profile»жүйелі аспаптар және олардың негізгі қасиеттері:

·  Профайлдар өте жоғары иілгіш никель-титан құймасынан жасалынады және 56% никельден, 44 % титаннан тұрады.

· Құйманың қасиетіне байланысты аспап жұмыс істеген кезде түбір өзегінің барлық иілімдерін қайталайды және өзекті конусқа ұқсас етіп кеңейтуге мүмкіндік береді.   

·  Профайлдардың конустығы 04 немесе 06 (4% немесе 6%), аспптың ені әрбір мм зындыққа 0,04 ке немесе 06 ға өсіп отырады. 

·  Профайлдар ISO стандарты бойынша емес, 29 сериялы стандарт бойынша шығарылады. Мұның өзі аспаптарлың диметрі бір өлшемнен екінші өлшемге 29 % өсіп отыратынын көрсетеді.

·  Профайлдың жұмысшы бөлігі U әрпіне ұқсас жүлгелермен

· қамтылған. Бұл жүлгелер аспапты өзектің қақ ортасында ұстауға, өзек қабырғасына ілініп қалмауына, ұлпа қалдықтары мен дентин үгінділерін толық тазартуға мүмкіндік береді. Профайлдардың оңтайлы айналым жылдамдығы минөтіне 250 айналымға тең.

 

ТАРАУ

Пародонт аурулары

Пародонт аурулары бет-жақ сүйегі аймағының көп дамитын функциональдық ауытқуларынан 5 есе көбірек орын алады екен.

Осыған байланысты болашақ дәрігер-стоматологтар пародонт ауруларының клиникалық ерекшеліктері, диагнозын нақтылау, емдеу әдістері және олардың алдын алу шаралары туралы жақсы мәлімет алулары және оларды игерулері қажет.

Пародонттың анатомиясы мен физиологиясы

Пародонт туралы ұғым. Пародонт деп бір-бірімен генетикалық, морфологиялық, функциональдық тығыз байланысты, тісті қоршаған тіндер кешенін айтады. Бұл кешеннің құрамына қызылиек, периодонт, альвеола өсіндісі және тіс тіндері кіреді (1-сурет).

Ең алғаш тіс төңірегіндегі тіндер кешені жиынтығы туралы ұғымды 1905 жылы орыс ғалымы Н.Н.Несмеянов қалыптастырып, патологиялық үрдіс кезінде барлық тіндер кешені жарақаттанады деп қорыта келе, бұл кешенді құрылымды «амфодонттық ағза» («амфодонтный орган») деп атауды ұсынды.

8.1.Пародонттың құрылысы

Пародонт құрамына кіретін тіндердің  біразының (периодонттың,тіс тіндерінің) анатомо-гистологиялық құрылымы туралы ертеректе мәлімет берілгендіктен, бұл бөлімде тек қызылиек пен альвеола өсіндісі туралы ғана мәлімет беріледі.

Қызылиек деп ауыз кілегейлі қабығының жақ сүйектерінің альвеола өсіндісін жауып тұрған бөлігін айтады және ол пародонттың маңызды құрамы болып саналады.

1-сурет. Пародонттың құрылымы.сайт-http://commons.wikimedia.org/

Клиникалық және физиологиялық көзқарасқа сай, қызылиектің үш бөлігін ажыратады.Олар:1) тістераралық қызылиек бүртігі; (межзубной-десновой сосочек); 2) қызылиек жиегі (десневой край), екеуі қосылып еркін қызылиекті (свободная десна) құрайды, үшінші альвеолалық бөлігі – альвеолалық немесе бекіген қызылиек (альвеолярная или прикрепленная десна).

Еркін қызылиек тіс мойнына тығыз жанаса орналасқан, ал альвеолалық қызылиек дәнекер тін талшықтары арқылы альвеола өсіндісінің сүйек қабымен (периост) бітісіп кеткен.

Тіс мойнымен еркін қызылиек арасында тереңдігі 1,0-1,5мм саңылауға ұқсас тар жүлге-сай (желобок) орналасқан және ол «қызылиек сайы» («десневая борозда») деп аталады. Қызылиек сайының қызылиек жақ қабырғасын және табанын эпителий жауып жатады және ол кіреуке кутикуласына барып бекиді. Бұл аймақтағы эпителийлі құрылым тіс-қызылиек бекімі (зубо-десневое прикрепление) немесе бекім эпителийі деп аталады.

Бекім эпителийінің тіс тіндерімен қосылу механизмі осы уақытқа дейін нақты анықталған жоқ.

Көптеген ғалымдардың электронды-микроскопиялық зерттеулерінің нәтижесіне сүйенсек, бекім эпителийінің беткей қатарындағы клеткалардың көптеген гемидесмосомдары тіс бетіндегі органикалық матрицаның (қалыңдығы 40-120 мкм) жұқа түйіршікті қабаты арқылы апатит кристалдарымен байланысқан.

Қалыпты жағдайда қызылиек сайының табаны кіреуке-цемент шекарасы деңгейінде орналасқан, ал адамның жасы ұлғайған сайын біраз төмендей немесе жоғарылай түседі.

Тістераралық қызылиек бүртігі пішіні үшкір ұшы тістердің тістеу қырына немесе шайнау бетіне бағытталған конусқа, ал ауыз кіреберісінде үшбұрышқа ұқсас келеді және көршілес тістер арасындағы кеңістікті тығыз толтырып тұрады. Тістер сирек орналасқан жағдайда (тістер арасында түйісу орны болмаған кезде) қызылиек бүртігі үшбұрышқа ұқсас пішінін жоғалтып, тістердің мойын деңгейінде альвеолалық қызылиекке ауысады.

Жиектік қызылиек – әр тістің мойынын айналдыра тығыз жанасқан альвеолалық қызылиектің қозғалмалы бөлігі.

Альвеолалық қызылиек – қызылиектің альвеола өсіндісін жауып жатқан қозғалмайтын бөлігі. Ұрт жағынан альвеолалық қызылиек альвеола өсіндісінің табанында жақ сүйек денесін жауып тұрған кілегейлі қабыққа және ауыспалы қатпарға ауысады, ал тіл жағынан қатты таңдай (жоғарғы жақта) және ауыз табаны (төменгі жақта) кілегейлі қабығына ауысады.

Қалыпты жағдайда қызылиек бозғылт-қызыл түсті, кейде қоңыр-қара пигменттің шөгуіне байланысты түсі өзгеруі мүмкін. Бұл жағдайда меланиннің шамадан көп пайда болуына байланысты қызылиекте қоңыр немесе көкшіл түсті шағын немесе аумақты ошақтар пайда болады немесе қызылиек қоңыр-қызғылт түстенеді. Мұндай пигментті ошақтар ауыз кілегейлі қабығының басқа аймақтарында да орын алуы мүмкін. Мұндай жағдай Қазақстан оңтүстігі және Африка тұрғындары арасында жиірек кездеседі.

Гистологиялық құрылымы жағынан қызылиек екі қабаттан тұрады. Беткі қабаты – көпқабатты жазық эпителий немесе жабынды эпителий қабаты, астыңғы қабаты – нағыз кілегейлі қабық қабаты немесе нағыз дәнекер тін пластинасы деп аталады.

Қызылиек аймағында жабынды эпителийдің үш түрін ажыратады: нағыз қызылиек эпителийі, қызылиек сайының эпителийі (эпителий борозды) және біріктіруші эпителий немесе тіс-қызылиек бекімі эпителийі (соединительный эпителий или эпителий прикрепления).

Нағыз қызылиек эпителийі тістераралық бүртіктерді, қызылиек жиегін және бекіген қызылиекті жауып жатады, біраз қалыңдау келеді және толассыз мүйізгектенуге ұшырайды. Жалпы қызылиек эпителийінің 40% аумағы ғана мүйізгектенуге ұшырайды екен (Фалин И. И. 1963). Мүйізгектенетін эпителий әртүрлі жасушалардың төрт қабатынан тұрады. Олар – базальды, тікенекті, түйіршікті немесе дәнді және мүйізгектенген қабаттар.

Базальды қабат цилиндрге ұқсас жасушалардың 1-2 қатарынан, ал тікенекті қабат көпбұрышты өсікті клеткалардың 4-6 қатарынан тұрады. Электронды-микроскопиялық зерттеулер базальды және тікенекті қабат жасушаларының бір-бірімен десмосомдар арқылы тығыз байланысқанын анықтаған. Десмосомдар симметриялы (тепе-тең) орналасқан екі жартыдан тұрады және арқайсысы көрші орналасқан жасушалардың құрамына кіреді. Олардың араларында жасушааралық кеңістіктер сақталған. Десмосомның әрбір жартысының ұзындығы 0,2 мкм және құрамына плазмолемманың бөлігі мен оған жақын жатқан цитоплазманың тығыз гемогенді қабаты кіреді.

Тікенекті қабаттың үстінде түйіршікті (дәнді) қабат орналасқан. Ол цитоплазмасында кератогиалин түйіршіктері (дәндері) бар жалпақ жасушалар қатарынан тұрады. Ең үстіңгі немесе беткей қабат толассыз түлеуге ұшырайтын, ядроларын жоғалтып мүйізгектенуге ұшыраған жалпақ жасушалар қатарынан тұрады.

Қызылиек сайы эпителийі сайдың қызылиек жақ қабырғасын жауып жатады, базальды және тікенекті қабаттардан тұрады. Тікенекті қабат жұқа болып келеді, оның үстіңгі қатарларындағы жасушалары жалпақ пішінге ие болған, ал эпителий астындағы дәнекертін бүртіктері жақсы дамымаған.

Біріктіруші эпителий немесе тіс-қызылиек бекімі эпителийі тіс бетіне параллелді орналасқан ұзынша жасушалардың бірнеше қатарынан тұрады. Бұл жасушалар басқаларына қарағанда жиі және жылдам жаңарып отырады (регенерациялану мүмкіндігі өте жоғары боғандықтан әрбір 4-8 күнде жаңарып отырады). Эпителий жасушаларында рибонуклеин қышқылы (РНК), гликоген (аз мөлшерде), гликозамингликандар анықталған. Олар трофикалық және жаңару үрдістерінде үлкен рөл атқарады.

Нағыз кілегейлі қабық пластинасы-дәнекертінді құрылым, екі қабаттан тұрады: жабынды эпителийге жақын немесе оның астында орналасқан бүртікті қабаттан (сосочковый слой),оның астында тереңірек орналасқан торлы қабаттан (сетчатый слой). Бүртікті қабат борпылдақ дәнекер тіннен тұрады, эпителийге қараған бетінде бүртікті құрылымдары бар (эпителий қабатына еніп жатады) және олар арқылы қантамырлар мен нервтер өтеді. Торлы қабат тығыздау дәнекер тіннен тұрады.

Нағыз кілегейлі қабық пластинасының құрамына негізгі зат, талшықты және жасушалық құрылымдар кіреді.

Талшықты құрылымдар коллагенді, эластикалық және аргирофильді талшықтардан тұрады.

Жіңішке аргирофильді талшықтардың нысанды бағыттағы (тік бағыттағы) шоғырлары базальды жарғақты (мембрананы) құрайды және дәнекертінді қабат пен жабынды эпителийді байланыстырады.

Нағыз кілегейлі қабық қабатының негізін қалаушы - әртүрлі бағытта (көлденең, тік, қииғаш) орналасқан коллаген талшықтар шоғырлары, ал эластикалық талшықтар көбінесе бүртікті қабатта орын алған.

Коллагенді талшықтар шоғыры мен аргирофильді талшықтар торының арасында жасушалық құрылымдар: фибробласттар, гистиоциттер, плазматикалық жасушалар, толықша жасушалар орналасқан. Қантамырларға жақын орналасқан аздаған лаброциттер мен лимфоциттер кездеседі.

Фибробласттардың негізгі қызметі – коллаген талшықтарын және құрамында хондроитинсульфат пен гиалурон қышқылы бар мукопротеидті (негізгі зат) құру.

Толықша жасушалардың құрамында гепарин бар, ал дегрануляциялану кезінде гистамин, серотонин, простогландиндер бөледі.

Лимфоциттер мен плазматикалық клеткалар антидене құруға қатынасып, гуморальдық және жасушалық иммунитеттің жауабында өзіндік орын алады.

Негізгі немесе жасушааралық заттың негізін гликозамингликандар (ГАГ) және гликопротеидтер құрады. Қантамыр – тін жүйесі өткізгіштігін реттеуде және дәнекер тіннің кедергі-қорғаныс қызметін (барьерная функция) сақтауда гиалурон қышқылы – гиалуронидаза жүйесінің маңызды рөлі бар. Микробтар бөлетін гиалуронидаза мөлшері қажетті деңгейден жоғарыласа гликозамингликандарды деполимеризациялануға ұшыратады (сұйықтау консистенцияға ие болады). Осының нәтижесінде негізгі заттың өткізгіштігі жоғарылап, микробтар уытын және әртүрлі жарақаттаушы факторларды өткізуге мәжбүр болады.

Қызылиекте ұсақ қанайналым торабы жақсы дамыған және оның құрамына артериялар, артериолалар, прекапиллярлар, капиллярлар, посткапиллярлар, венулалар, веналар және артериоловенулалық анастомоздар кіреді. Қызылиектегі қалыпты зат алмасуды қамтамасыз етуде капиллярлар торабының маңызы зор. Капиллярлар арқылы тіндер жасушалары оттегімен және қоректік заттармен қарқынды түрде қамтамасыз етіледі.

Қызылиек сайы мен тіс-қызылиек бекімі бар аймағында ұсақ қан айналым торабының өзіндік ерекшелігі бар: капиллярлар ілмексіз, эпителий қабатына өте жақын орналасқан және оларға өте жоғары өткізгіштік қасиет тән. Осыған байланысты қызылиек сайына толассыз сұйықтық бөлініп тұрады және ол «қызылиек сайы сұйықтығы» немесе «қызылиек сұйықтығы» (десневая жидкость) деп аталады.

Қалыпты жағдайда тәулігіне орта мөлшері 2,4-5,5 мл қызылиек сұйықтығы ауыз ішіне бөлінеді және жоғарғы тістер қызылиек сайынан төменгі тістер қызылиек сайына қарағанда сұйықтық көбірек бөлінеді деген мәлімет бар.

Қызылиек сұйықтығы қан сарысуының транссудаты болғандықтан, құрамы жағынан қан сарысуының құрамына ұқсас болды. Қызылиек сұйықтығында қан сарысуына қарағанда натрий және калий иондарының мөлшері жоғары, ал кальций, фосфор, магний, цинк, күкірт, хлор және фтордың мөлшері ондағымен бірдей.

Қызылиек сұйықтығындағы және қан сарысуындағы белоктың құрамы бірдей. Белоктың глобулинді фракциясына ферменттер, иммуноглобулин G және т.б.. кіреді. Қызылиектің қабынуы кезінде сұйықтықтың мөлшері жоғарылағанымен белоктың мөлшері өзгермейді. Экспериментальдық зерттеулермен дәлелденгендей, адреналиннің әсерінен қызылиек сұйықтығының бөлінуі бәсеңдейді, ал гистамин керісінше бөлінуін күшейтеді (қантамырлар қабырғаларының өткізгіштігі жоғарылауы нәтижесінде). Ересек адамдардың қызылиек сұйығында нейтрофильдер (95-97%), лимфоциттер (1-2%), моноциттер (2-3%) кездеседі, ал 8-16 жастағы балар мен жасөспірімдерде бұл көрсеткіштер 82-86%, 13-18% және 1% құрайды. Мононуклеарлық лейкоциттердің 24% Т-лимфоциттердің, ал 58% В-лимфоциттердің үлесіне тиеді. Кейбір аминқышқылдар мен кининдер қантамырлар қабырғаларының өткізгіштігін жоғарылатып, қанайналымынан лейкоциттердің сыртқа шығуына себепкер болады. Пародонт қабынуы кезінде қызылиек сұйықтығында минералды заттардың мөлшерінің көбейетіні дәлелденген.

Құрамында фибринолизин және плазмогеннің болуына байланысты қызылиек сұйықтығына фибринлиздеуші белсенділік тән. Бұл белсенділік қызылиек сайы эпителийінің тіс бетіне беку аймағында фибринді жарғақ пайда болған жағдайда өте қажет, себебі ол сұйықтықтың қызылиек сайына шығуына кедергі болуы мүмкін.

Қызылиек сұйығындағы коллагеназа және эластаза сияқты ферменттердің де үлкен маңызы бар, олар пародонт тіндеріндегі физиологиялық және патологиялық үрдістерге қатынасады. Қызылиек көлемінің 50%-ын, альвеола сүйегінің органикалық фракциясының 40%-ын коллаген құрайтын болғандықтан, қызылиек сұйықтығындағы коллагеназа мен эластаза мөлшерін анықтаудың маңызы зор. Бұл ферменттердің белсенділігінің жоғарылауы – пародонт тіндерінде қабынбалы-деструкциялық үрдістердің дамығандығына куә бола алады.

Екінші жағынан, эластаза мен коллагеназаның коллагенді ыдыратушы әсерінің күшеюі ауыз сұйықтығында бұл ферменттерді тежеуші, қышқыл ортада өте тұрақты белокты қосындылардың немесе протеиназа ингибиторларының (ИП) жетіспеушілігінен де туындауы мүмкін.

Эластазаның, коллагеназаның және басқа қан сарысуы протеиназаларының ингибиторларына - d₁протеиназа ингибиторы (d₁ -ПИ) және d₂ – макроглобулин (d₂ -М) жатады. Қалыпты жағдайда қызылиек сұйықтығында d₁ –ПИ анықталмайды, ал қабыну үрдістері кезінде мөлшері жоғарылайды. Мысалы, пародонт қабынуы кезінде қызылиектің қабынуына қарағанда 4,8 есеге жоғарылайды. Қызылиек және ауыз сұйықтықтары нейтрофильдерінен бөлінетін эластаза ингибиторларын тіндер тұрақтылығын, пародонттың жергілікті қорғанысын қамтамасыз етуші маңызды фактор деп санауға болады. Қызылиек сұйықтығында ß-глюкоуронидаза және лактатдегидрогеназа анықталған. Лактатдегидрогеназа мөлшерінің жоғарылауы пародонт тіндерінде анаэробты гликолиздену үрдісінің күшейгенін көрсетеді.

Қызылиек сайы мен қызылиек сұйықтығы қалыпты жағдайда пародонт тіндері үшін маңызды тосқауылдық қызмет атқарады. Бүтіндігі бұзылмаған қызылиек сайы және тіс-қызылиек бекімі эпителийі пародонт тіндерін микроорганизмдер мен олардың уыттарының және басқа тітіркендіруші факторлардың әсерлерінен қорғайды.

            Альвеола өсіндісінің сүйек тіні

Альвеола өсіндісі деп әрбір жақ сүйегінің тістердің түбірлері орналасқан бөлігін айтады. Альвеола өсіндісі тістердің түбірлері орналасқан ұяшықтардан (альвеолардан) және тістераралық немесе альвеолааралық қалқан сүйектен (межзубная или межальвеолярная перегородка) тұрады.

Әр альвеола өсіндісінің сүйек тіні тығыз (компакты) және кемік заттан тұрады. Тығыз сүйек альвеола өсіндісінің сыртқы және ішкі қатты (кортикалды) қабаттарын құрайды және остеондар жүйесі мен сүйек пластинкаларынан тұрады. Тығыз сүйек қабаттарының арасында бір-бірімен айқаса орналасқан сүйек бағаналарынан тұратын кемік сүйек орналасқан. Олардың сүйек бағаналары арасындағы қуыстарда (ячейкаларда) сүйек майы орын алған.

Тығыз сүйекті тістің түбір бойымен қантамырлар мен нервтер кіретін өзектер тесіп өтеді. Сүйек тіні 30-40% органикалық заттан, 60-70% минералды заттар мен судан тұрады. Органикалық заттың негізін құрамында көп мөлшерде оксипролин, фосфосерин бар коллаген құрайды. Сүйек матриксінде сүйектің минералдануына қажет лимон қышқылы да көптеп кездеседі. Сүйек тініндегі гликопротеидтер - хондроитинсульфаттан, аз мөлшерде гиалурон қышқылынан және кератинсульфаттан тұрады.

Кемік сүйек қуыстарының (ячейкаларының) көлемдері әртүрлі болады. Төменгі жақ сүйек бағаналары (трабекулалары) көлденең орналасқан және қуыстары ұсақтау болып келеді (мелкоячеистое строение). Жоғарғы жақ сүйегінде кемік сүйек көбірек, қуыстарының көлемі ірілеу, сүйек бағаналары тік орналасқан.

Тістер түбірлері жақ сүйектері альвеола өсіндісінің альвеолаларында (арнаулы ұяшықтарында) орналасқан. Әр альвеолада 5 қабырға бар: ұрт жақ, тіл жақ (таңдай жақ), алдыңғы, артқы қабырғалары және табаны. Альвеола өсіндісі сыртқы және ішкі тығыз сүйекті екі қабаттан тұрады.

    Қалыпты жағдайдағы пародонттың рентген көрінісі

Рентгенсуретте альвеола өсіндісінің сүйек тінін, периодонт орналасқан периодонт саңылауын, түбір цементін анықтауға болады. Пародонт аурулары кезінде альвеола өсіндісінің сүйек тіні өзгеріске ұшырайды. Орын алған өзгерістерді анықтау үшін альвеола өсіндісінің қалыпты жағдайдағы рентген көрінісін жақсы суреттей білу керек. Қалыпты жағдайда ересек адамдардың альвеола өсіндісінің күрек және сүйір тістер аралық қалқан сүйектерінің ұшы үшкір конусқа ұқсайды, ал кіші және үлкен азу тістер тұсында ұшы кесілген пирамидаға немесе трапецияға ұқсайды (-сурет) және кіреуке-цемент шекарасы деңгейінде, кейде одан 1-1,5 мм жоғары немесе төмен орналасады. Тістераралық қалқан сүйектер ұштарының пішіндері әртүрлі болып келуі де мүмкін (екіге бөлінген, домалақ, күмбезге ұқсас, жарты айға ұқсап кесілген сияқты). Сирек орналасқан тістер арасында қалқандар ұштары жазықтау болып келеді. Қалыпты жағдайда тістераралық қалқан сүйекті жапқан тығыз сүйек қабаты оның ұшында және бүйір бөліктерінде үзіліссіз созыла орналасқаны ақ жолақ түрінде анықталады. Қатты сүйек қабаттары арасында орналасқан кемік сүйек көрінісі торға ұқсас келеді (сетчатое или петлистое строение).

Тістераралық қалқан сүйектің торлы құрылымды суреті оның өнбойында бірдей болмайды: ұшында ұсақ торлы, орта бөлігінде – ірілеу торлы, ал түбір ұшы бөлігінде – ірі торлы суретті көрінісбереді.

Рентгенсуретте кемік сүйек бағаналары анық көрінеді және әрбір жақ сүйегіндегі бағыттары әртүрлі. Төменгі жақ сүйегінде кіші және үлкен азу тістер тұсында бағаналардың көлденең бағыты анықталады. Алдыңғы тістер тұсында бағаналар суретінің айқындылығы жойылып, торлы суретті көрініс басым болады. Жоғарғы жақ сүйегінде көбінесе біркелкі торкөзді суретті көрініс байқалады, сүйек бағаналары нысаналы бағытсыз орналасқан, бірақ тік бағыттылар жиірек анықталады.

Жоғарғы жақ сүйегіндегі тұйықтаушы сүйек пластинкалары (замыкательная костная пластинка) төменгі жақ сүйегіндегідей өте анық емес. Жоғарғы жақ тістерінің периодонт саңылаулары төменгі жақ тістерінің периодонт саңылауларынан тарлау, ал азу тістердің периодонт саңылаулары алдыңғы тістердікінен кеңірек келеді.

Пародонттың қызметі

Пародонттың қызметі сан-алуан және оның құрылымының анатомо-физиологиялық ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Пародонттың қызметі төмендегідей: трофикалық, тіреп-бекіту, амортизациялау, тосқауыл болу (барьерлік), пластикалық, рефлекторлық-реттеушілік.

· Трофикалық қызметі жақсы дамыған қан және лимфа тамырларының, әртүрлі нерв рецепторларының арқасында жүзеге асады.

· Тіреп-бекіту қызметі тісті альвеолаға бекіткен периодонттың, қызылиектің, альвеола өсіндісінің күрделі құрылымды байлам аппаратының арқасында жүзеге асады.

· Амортизациялаушы қызметі –шайнау қысымының күшін тіс қатарына және альвеола өсіндісіне тепе-тең бөлу. Бұл қызмет дәнекертінді құрылымның құрамындағы борпылдақ тіннің, қан және лимфа тамырларының шумақты торларының, тіндер сұйығының гидравликалық жастық қызметін атқаруы нәтижесінде орындалады.

· Тосқауыл болу немесе қорғаныс қызметі пародонт тіндерінің морфологиялық бүтіндігі, қызылиек жабынды эпителийінің мүйізгектене отырып, қорғаныс қызметін атқаруы, плазматикалық, лимфоидтық және толықша жасушалардың фагоцитоздау мүмкіндіктерінің болуы арқасында орындалады. Қызылиек сайы арқылы ауыз сұйықтығына лейкоциттердің көшуін де қорғаныс қызметіне жатқызуға болады.

· Пластикалық немесе құру қызметі фибробласттардың, толықша жасушалардың, цементобласттардың және остеобласттардың, адвентициальдық жасушалардың арқасында жүзеге асады.

· Рефлекторлық-реттеушілік қызметі пародонтта жақсы қалыптасқан нервті – рецепторлық аппараттың көмегімен жүзеге асады. Бұл қызмет қабылдайтын тағамның табиғатына, тіс қатарының толыққандылығына байланысты шайнау қысымы күшін реттеуге бағытталған.

8.2. Пародонты сырқат науқасты тексеру ерекшеліктері.

Пародонты сырқат адамды тексерудің басты мақсаты - ауруының түрін, ауырлығын, ағым ерекшеліктерін, себептері мен патогенездік механизмін анықтау болып табылады.

Тексеру әдістері:

І. Негізгі тексеру әдістері немесе клиникалық әдістер – пародонты сырқат науқастың шағымын, ауруының даму тарихын, өмір тарихын сұрап тексеру арқылы мәлімет жинаудан және қарап тексеру арқылы пародонт тіндеріндегі өзгерістерді анықтап сараптаудан тұрады.

ІІ. Қосалқы немесе арнаулы тексеру әдістері:

· Рентгендік әдіс.

· Лабораториялық зерттеу әдістері (цитологиялық, микробиологиялық, биохимиялық, иммунологиялық, қан құрамын талдау немесе гемограмма құру).

· Функциональдық зерттеу әдістері (стоматоскопиялық, капилляроскопиялық, биомикроскопиялық, реографиялық, полярографиялық, эхоостеометриялық әдістер).

Сұрап тексеру арқылы пародонты сырқат адамның шағымын анықтайды. Негізгі шағымдары қызылиектің қанағыштығы, ондағы әртүрлі ауыру сезімдері, тістерінің әртүрлі тітіркендіргіштерден ауыратындығы, олардың орындарынан ауытқуы, қозғалмалылығы, қалыпты тістемнің бұзылуы, эстетикалық ыңғайсыздық, ауыздан жағымсыз немесе нашар иістің шығуы, сілекей бөлінуінің бұзылуы.

Аурудың даму тарихы (анамнезі) туралы мәлімет жинаған кезде алғашқы белгілерінің біліне бастаған уақытын, даму барысын, жүргізілген емдеу шаралары және олардың жиілігін (емдеу жүргізілген болса), нәтижелілігін анықтауға тырысады

Пародонты сырқат адамның өмірінен мәлімет жинаған кезде қандай ортада туып-өскені, тамақтану, демалу кестесі, қбылтйтын тағамдарының толыққандылығы, мамандық-кәсіпкерлігі жайлы, зиянды ықпалдар әсерлерінің болу-болмауы туралы, ертедегі және қазіргі кездегі бойындағы ілеспелі сырқаттары, басқа да тұқым қуалайтын аурулары және олардың пародонт ауруларымен байланысын анықтауға тырысу керек. Сонымен қатар зиянды әдеттерінің бар-жоғын да білген жөн.

Қызылиектегі қабыну үрдістерінің ерекшелігін төмендегі белгілермен сипаттайды: түсінің қызаруы, домбығу немесе ісінуі, тістераралық бүртіктердің пішіндері мен көлемдері және қанағыштығы, эпителий қабатының түлегіштігі, жаралануы т.б. Сонымен қатар ондағы атрофиялық және гиперпластикалық үрдістерді де ескереді. Тістер бетіндегі қатты және жұмсақ шөгінділерді Федоров-Володкина (1964) немесе Greene-Wermillion (1960) индекстерінің көмегімен анықтайды. Тіс шөгінділерін бояп анықтау үшін құрамында иод бар арнаулы сұйықтық (кристалды иод - 1 грамм, калий иодиді - 2 грамм, 40 мл дистилденген су) немесе эритрозин таблеткаларын пайдаланады. Қызылиектегі қабыну үрдісінің қарқындылығын гликогеннің жиналу деңгейін анықтау арқылы немесе Шиллер-Писарев сынамасының көмегімен анықтауға болады. Ол үшін жоғарыда келтірілген сұйыққа суланған мақта анжымен қызылиекті сүртеді. Қалыпты жағдайда қызылиек боялмайды, ал қабыну кезінде гликогеннің жиналу деңгейіне байланысты сары түске (жеңіл дәрежелі қабыну) ашық-қоңыр түске (орта дәрежелі қабыну), қоңыр немесе қара-қоңыр түске (ауыр дәрежелі қабыну) дейін боялады. Бұл сынаманы қабынуға қарсы жүргізілген жергілікті емдеу шараларының нәтижелілігін бағалау үшін де қолдануға болады.

Қызылиек қабынуы кезінде қабынудың ауырлық дәрежесін папиллярлы-маргинальды-альвеолалық индексті (РМА) анықтау арқылы бағалауға болады және ол гингивальдық индекс (қызылиек қабынуыны индексі – ҚҚИ) деп аталады. Бұл индексті Pаrma (1960) ұсынған.

Әрбір тістер тұсындағы қызылиектің қабыну аймақтарын сандық көрсеткіштермен белгілейді. Қызылиек бүртігінің қабынуы (Р) 1 баллмен, жиегінің қабынуы (М) 2 баллмен, альвеолалық бөлігінің қабынуы (А) 3 баллмен бағаланады.

Қызылиек қабынуының индексі немесе РМА = барлық баллдар қосындысы ×100 барлық тістер саны х3                                          

Әрбір тіс төңірегіндегі қызылиек қабынуының ең жоғарғы сандық көрсеткіштерін қосқан кезде баллдар қосындысы шығады; ал тістер санын 6 жастан 11 жасқа дейін 24; 12 жастан 14 жасқа дейін 28; 15 жастан жоғары 30 деп қабылдайды немесе тексеру кезіндегі ауыздағы тістер санын алады.

Пародонт қабынуы кезіндегі пародонт тіндерінің жағдайын Russel (1956) ұсынған пародондальдық индексті (ПИ) анықтау арқылы бағалайды.

1- кесте

Пародонтальдық индекс (ПИ)

 

Бағалау	Клиникалық белгілері
0	Қабыну жоқ
1	Қызылиек жеңіл қабынған, бірақ тіс төңірегіндегі қызылиек толық қабынбаған.
2	Тіс төңірегіндегі қызылиек толық қабынған, бірақ тіс – қызылиек бекімі бұзылмаған.
4	Альвеола өсіндісінің қыры немесе тістераралық қалқан сүйектердің ұшы сорыла бастаған (рентгендік тексеру арқылы анықталады).
6	Қызылиек қабынған, пародонтальдық қалта бар, бірақ тіс қозғалмайды және шайнау қызметі бұзылмаған.
8	Қызылиек қабынған, пародонтальдық қалта бар, тіс қозғалмалы, орнынан ауытқыған, шайнау қызметі бұзылған (пародонт тіндеріндегі жоғары дәрежелі деструкциялық өзгерістердің нәтижесі).

 

 

ПИ = барлық баллдар қосындысы тістер санына

         бөлінеді

ПИ = 0,1-0,2 – қызылиек клиникалық өзгеріске ұшырамаған.

      0,1-1,0 – аурудың бастапқы сатысы және I дәрежесі;

       1,5-4,0 – аурудың II дәрежесіне тән деструкциялық өзгерістер бар;        

      4,0-8,0 – аурудың III дәрежесі.

Қазіргі кезде ДДҰ (дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) эпидемиологиялық тексерулер жүргізген кезде қолдануға ыңғайлы және пародонттағы өзгерістерді емдеудің қажеттілігін көрсететін жаңа индекс (CPІTN) ұсынды.

ДДҰ индексі – CPІTN

Кодтары

0 – пародонт сау.

1 – қызылиек қанағыш.

2 – тіс тасы бар.

3 – тереңдігі 4-5 мм пародонтальдық қалта бар.

4 – тереңдігі 6 мм және оданда терең қалта бар.

 Пародонттың жағдайы төменгі тістер тұсында тексеріледі

17/16                         11                                      26/27

47/46                          31                                     36/37

 

Кодқа байланысты емдеу қағидалары:

1 – ауыз гигиенасын сақтау;

2 – тіс шөгінділерін алу және ауыз гигиенасын сақтау;

3 – тіс шөгінділерін алу және кешенді емдеу (қалталарды ашық немесе жабық кюретаждау);

4 – тіс шөгінділерін алу және кешенді емдеу (қиықтап кесіп тазалау операциясын жасау, ортопедиялық емдеу әдістерін жүргізу.

Қарап тексеру кезінде қызылиектің түсіне, консистенциясына (тығыздығына) жете мән беру керек. Патологиялық үрдістің шектеулі (бір немесе бір топтағы тістер аймағында) немесе жайылмалы (көпшілік тістер аймағында) болуын да анықтау қажет. Қызылиекті сұқ саусақпен сипап басу арқылы қалталардан жалқық бөлінетінін де анықтауға болады.

Қызылиек сайын сүңгілеген кезде қабыну үрдісі бар болса, қанағыштық анықталады, ал қабыну үрдісі жоқ жағдайда қызылиек қанамайды.

 

Қызылиектің қанағыштығын 16,12,24,32,36,44 тістер тұсында анықтауды H.P.Muhlemann, S.Son (1971) жылы ұсынған. Қанағыштықты бағалау көрсеткіштері (критерийлері):

0 – қанағыштық жоқ;

1 – дәрежелі қанағыштық – қызылиек сайын сүңгілеген кезде нүктелі қан құйылу ошағы пайда болады;

2 – дәрежелі – қанды дақ пайда болады;

3 – дәрежелі – тісаралық кеңістік қанға толады;

4 – дәрежелі – қатты қанағыштық, қан бірден қызылиек сайын толтырып, сыртқа аға бастайды. Ескерте кететін жай, қанағыштық симптомы CPITN индексінің құрамына кіреді.

Пародонталдық қалталардың тереңдігін ДДҰ ұсынған арнаулы (d =0,5 мм) градуирленген (милиметрлік өлшемдермен белгіленген) сүңгімен (-сурет), штифтермен немесе рентгенайқынды ерітінділердің көмегімен анықтайды.

Пародонтальдық қалтаның тереңдігін әр тістің төрт жағынан (алдыңғы, артқы, ұрт және тіл жақтарынан) қызылиек жиегінен тік бағытта қалта табанына дейін өлшейді және цемент-кіреуке шекарасы (ЦКШ) бастапқы шартты нысана болып саналады. Пародонтальдық қалтаның тереңдігін өлшеуге гуттаперчадан жасалған штифтер қолданған қолайлы болып саналады. Оларды қалтаға біртіндеп қарсыластық кездестіргенге дейін немесе қалта табанына тірелгенге дейін енгізеді. Пародонтальдық қалталардың топографиясын анықтау үшін болашақта компьютерлік - томографиялық әдіс қолданылуға тиіс.

Тістердің    патологиялық қозғалмалылығын А.И.Евдокимов әдісі бойынша анықтайды. Стоматологиялық шымшуырдың немесе азу тістердің шайнау беттеріндегі сайлар мен ойықтарға енгізілген сүңгінің көмегімен тісті әртүрлі бағытта қозғап байқайды. Қозғалмалылықтың үш дәрежесін ажыратады: I дәрежесі - тіс ұрт-тіл бағытында 1 мм дейін ауытқиды (көрші қозғалмайтын тіс сауытымен салыстырғанда); II дәрежесі – тіс ұрт-тіл бағытында 1 мм көбірек және алдыңғы-артқы немесе алдыңғы-бүйір бағытта да қозғалады. IIІ дәрежесі – тіс барлық бағытта, тіпті тік бағытта да қозғалады.

Пародонттың қатты тіндеріндегі деструкциялық үрдістердің ауырлығын анықтауда рентгендік тексеру әдісінің маңызы зор. Осы мақсатта ауыз іштік және ауыз сырттық нысаналы ренгенографиялық,үлкейтілген панорамалық ренгенографиялық, ортопантомографиялық, визиографиялық, компьютерлік дентальді ренгенографиялық әдістер қолданылады. Пародонттың қабынуы кезінде рентген суретте сүйек тінінде қабынуға байланысты сорылу үрдісі байқалады және ол альвеола қырының қатты сүйек қабатынан басталып, кемік сүйекке ауысады, ал емдеу шаралары жүргізілмеген жағдайда тістераралық қалқан сүйектердің толық сорылуымен аяқталады.

Егерде ортопантомограф болмаса, пародонттың сүйек тіндері жайлы толық мәлімет алу үшін кемінде 4-6 рентгенсурет жасау керек. Рентгенсуретті арнаулы үлгімен (схемамен) 16,15; 21, 25, 26 және 41, 45, 46; 35,36 тістер аймағында жасаған өте тиімді болады.

Альвеола өсіндісінің сүйек тінінің жағдайын анықтау үшін Фукс индексін қолдануға болады. Бұл индекс сүйек тінінің жойылу дәрежесін тіс түбірі ұзындығымен салыстыра отырып көрсетеді.

Тіс түбірі ұзындығы шартты түрде үш бөлікке бөлінеді, сүйектің сорылу дәрежесі түбір ұзындығына байланысты 4 баллды жүйемен белгіленеді.

4 – альвеола өсіндісінің сүйек тіні өзгеріссіз немесе тіс асқынған тісжегіге байланысты жұлынған;

3 – сүйек тіні түбір ұзындығының ⅓ бөлігіне дейін жойылған;

2 – сүйек түбір ұзындығының ⅓ бөлігінен ⅔ бөлігіне дейін жойылған;

1 – сүйек түбір ұзындығының ⅔ бөлігінен көбірек жойылған.

0 – тіс төңірегінде сүйек толық сорылған немесе тіс пародонт ауруына байланысты жұлынған;

Барлық тістер көрсеткіштерінің қосындысын шығарады немесе тексерілген аймақтағы тістер көрсеткіштерін есептеп төртке көбейтілген тістер санына бөледі және көрсеткішті төмендегі формуламен анықтайды: ФИ = -n:1х4, -n– сүйек тінінің деңгейі.

                                                                                             

Осыған байланысты Фукс көрсеткіші «0» тең болса, сүйек тіні түбір ұшына дейін сорылған; 0,25 – сүйек тіні түбір ұзындығының ⅔ бөлігіне дейін сорылған; 0,5 – сүйек тіні түбір ұзындығының ⅓ нен ⅔ бөлігіне дейін; 0,75 – сүйек тін түбір ұзындығының ⅓ дейін сорылған; 1 – сүйек тіні қалыпты жағдайда сақталған.

Пародонт   қабынуының патогенезінде қан тамырлардың,оның ішінде ұсақ капиллярлардың (қылтамырлардың) өткізгіштігінің бұзылуының және ұзілгіштігінің үлкен маңызы бар. Сондықтан да олардың төзімділігін В.В. Кулаженко (1966) әдісімен анықтайды. Бұл әдіс қызылиекке көрсетілген теріс қысымның (вакуумның) әсерінен ұсақ тамырлар жарылып гематоманың (қан құйылу ошағының) пайда болу уақытын анықтауға негізделген. Бұл аппарат электр жүйесіне қосылғаннан кейін арнаулы іші қуыс шыны түтікті ұшымен қызыл-иекке 720-740 мм сынап бағанасына тең теріс қысыммен (қалдық қысым 20-40 мм сынап бағанасына тең) әсер етуге мүмкіндік туады. Қызылиек шыны түтіктің ішіне сорылып, ұсақ капиллярлар үзіліп, алдымен нүктелі қан құйылу ошақтары және олар біріге келе гематома пайда болады. Қалыпты жағдайда алдыңғы тістер аймағында вакуумдық гематома 50-60 секөндте, азу тістер аймағында 60-80 секөндте пайда болады. Қызылиек пен пародонт қабынулары кезінде гематоманың пайда болу уақыты 3-4 есе қысқарады. Вакуумдық гематомалардың тек диагностикалық қана емес, емдік те әсері бар. Егер әр топтағы тістер аймағында әрбір қабылдауда 4-6 гематома жасайтын болса, біріншіден резервтік капиллярлар (қорда сақталған) іске қосылады, екіншіден қан құйылу ошағында биологиялық белсенді заттар пайда болып, ферменттер қатысуымен жүретін зат алмасу және қайта құрылу үрдістері жеделдейді.

Пародонты сырқат адамды тексеру кезінде қолдануға болатын морфологиялық әдістердің де (қызылиектен алынған биоптатты зерттеу) үлкен диагностикалық маңызы бар (эозинофильді гранулеманы, коллагеноздарды, идиопатиялық ауруларды анықтау үшін).

Мүмкіндік болған жағдайда бактериоцитологиялық зерттеулер әдісін (қызылиек қалталарының микробтық құрамын, эпителийдің жасушалық құрылымдарын, түлеу және жетілу дәрежелерін анықтау) және лейкоциттердің қан тамырлардан сыртқа көшу белсенділігін анықтау әдісін де (М.А.Ясиновский әдісі) жүргізген жөн болады. Нейтрофильді лейкоциттердің қан тамырларынан шығып, қызылиек сайлары арқылы ауыз ішіне көшуі олардың фагоцитоздау үрдісіне қатысатынын көрсетеді. Бұл әдіс лейкоциттердің көшу белсенділігін анықтау үшін қолданылады.

Қызылиек эпителийінің түлеу жылдамдығын анықтау пародонттағы патологиялық үрдістің табиғатын, даму және тұрақтану белгілерін бағалау үшін үлкен көмегін тигізеді.

Зерттеуге керек материалды қызылиек бетінен рәзіңке бағаналардың көмегімен жақпа-таңба, қызылиек иек сайынан біліктердің көмегімен жақпа немесе қырынды-жақпа алу арқылы дайындайды. Дайын препараттарды бояу тәсілдері зерттеу әдісінің мақсатына байланысты: жалпы жасушлық құрылымдарды анықтау үшін дайын препаратты Романовский-Гимза әдісімен, ал нуклеин қышқылдары мен гликогеннің жасушаларда бөліну ерекшелігін білу үшін арнаулы тәсілдерді (Браше және Мак-Манус ) қолданып бояйды. Цитоморфологиялық және цитохимиялық көрсеткіштерді бағалау үшін жасушалардың (нейтрофильді лейкоциттердің, эпителий жасушаларының, лимфоциттердің) сандық және сапалық құрамын, гликоген мен нуклеин қышқылдарының жасушаларда бөліну ерекшелігін және мөлшерін анықтайды.

Қалыпты жағдайда ауыз сұйықтығының 1мм³ көлемінде 150-ге жуық лейкоцит, 90-ға жуық түлеген эпителий жасушалары анықталады. Парадонттың жұмсақ тіндеріндегі жалқықтану үрдісінің қарқындылығын анықтау үшін қызылиек сайы сұйықтығының мөлшерін анықтау қажет болады.

Функциональдық зерттеу әдістері.

Бұл әдістер қазіргі кезде кең қолданыс табуда. Пародонтты қанмен қамтамасыз ету жүйесіндегі функциональдық және құрылымдық өзгерістерді анықтау үшін реопародонтографиялық әдіс қолданылады. Бұл әдіс жүректің қызметіне сай тамырлардың қанға толуына байланысты зерттелуші тіндердің электр қарсыластығының өзгерістерін өлшеуге негізделген және перифериялық (шеткейлік) гемодинамиканың графикалық сипаттамасын талдау арқылы тіндердегі қан арнасының (кровяное русло) артериялық (қызылтамырлық) және веноздық (көктамырлық) бөліктерінің жағдайын анықтауға мүмкіндік береді. Реографиялық зерттеу арқылы алынған реопародонтограммалық қисықтың (-cурет) формасына, дикротаның орналасу деңгейіне, қосымша толқындарға барынша мән беру керек. Себебі, олар қантамырлардың кеңею және тарылу жағдайындағы қабырғаларының тонустық кернеуінің ондағы функциональдық немесе органикалық өзгерістермен тікелей байланысын анықтайды.

Сапалық өзгерістермен қатар сандық өзгерістердің де үлкен маңызы бар. Ол үшін реографиялық қисықтың – амплитудалық уақыттық параметрлерін талдай білу керек. Оларға төмендегі көрсеткіштер жатады; реографиялық индекс (РИ), тамырлар тонусының көрсеткіші (ПТС-показатель тонуса сосудов), шеткейлік немесе перифериялық қарсыласу индексі (ИПС-индекс периферического    сопротивления), тамыр созылымталдығының индексі (ИЭС-индекс эластичности сосудов).

Реопародонтографиялық зерттеудің нәтижесі пародонт ауруларының патогенезін және жүргізілген емдеу шараларының тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді.

Пародонт құрамындағы сүйек тінінің функциональдық жағдайын анықтау үшін эхоостеометриялық әдіс қолданылады. Ол сүйек тінінің тығыздығына байланысты дыбыс өткізу уақытын өлшеуге негізделген.

Бұл әдіс - өте сезімтал әдіс, сүйек тініндегі әртүрлі физикалық күштер әсерінен болатын немесе басқалай деструкциялық өзгерістерді дер кезінде анықтауға мүмкіндік береді.

Ауыз сұйықтығының рН-ын анықтаудың және қызылиек сұйықтығының құрамын зерттеудің де үлкен маңызы бар. Сұйықтықты жоғарғы алдыңғы тістер төңірегіндегі қызылиек қалталарынан стандартты сорғыш қағаздардың немесе капиллярлық түтіктердің көмегімен жинайды.

Жиналған сұйықтықты қойылған мақсаттарға байланысты цитологиялық, гистохимиялық, микробиологиялық, биохимиялық және иммунохимиялық зерттеулерден өткізеді.

Қажет болған жағдайда жалпы клиникалық зерттеулерді (қанның жалпы құрамын, глюкоза деңгейін, зәрдің құрамын) жүргізген де маңызды. Күрделі жағдайларда басқа мамандардың (гастроэнтеролог, кардиолог, эндокринолог, невропатолог, терапевт) ақыл-кеңесін алған да тиімді болады.

Сонымен қатар пародонт ауруын хирургиялық әдіспен емдеу алдында қанның ағу және ұю жылдамдығын, тромбоциттер санын анықтау да қажет.

Пародонт тіндерінің қан тамырларындағы функциональдық өзгерістерді құрылымдық немесе органикалық өзгерістерден ажырату үшін никотин қышқылымен, нитроглицеринмен және температуралық тітіркендіргіштермен сынамалар жүргізіп бақылауға болады.

Пародонт тіндеріндегі аймақтық қанайналымының жағдайын фотоплетизмографиялық әдіспен де анықтайды. Мұның реографиялық әдістен ерекшелігі – сәуле шоғыры пародонт тіндері арқылы өткенде олардың оптикалық тығызыдығына байланысты тамырлық тербелістер – фотоплетизмограмма (ФПГ) тіркеледі.

Пародонттағы ұсақтамырлар арнасындағы функциональдық жағдайды биомикроскопиялық зерттеудің көмегімен де анықтауға болады. Зерттеу аймағын арнаулы 100 рет үлкейтіп, тіннің жағдайын 800 мкм тереңдікте көрсете алатын жанаспалы микроскоптың көмегімен ұсақ тамырларды суретке түсіріп алады. Бұл әдістің көмегімен ұсақ тамырлар арнасының артериялық және веноздық тізбектерінің архитектоникасын, функциональдық жағдайларын, қан айналым ерекшелігін анықтауға болады. Зерттеуді үш аймақта: қызыиек жиегінде, бекіген қызылиекте және ауыспалы қатпарда жүргізеді.

Соңғы кезде полярогафиялық әдіс (тіндегі оттегі кернеуінің деңгейін анықтау) кең қолданыла бастады. Бұл әдіс тіндер арқылы кернеуі 0,6-0,8 ватт тұрақты ток өткен кезде платинадан жасалған поляризациялаушы электродтағы оттегінің тотықсыздану қасиетіне негізделген.

8.3.Пародонт ауруларының жүйесі

 Пародонт аурулары туындатушы себептері, даму механизмі, клиникалық ағымы әртүрлі болып келетін аурулар қатарына жатады. Мұның өзі медцицинаның белсенді дамып, стоматология саласының кең қанат жая бастауына байланысты көптеген ғалымдардың пародонт ауруларының әртүрлі жүйесін ұсынуына мүмкіндік туғызды.

Өткен ғасырдың 40-50 жылдары Кеңес одағында А.И.Евдокимов, И.Г.Лукомский, Я.С.Пеккер, И.О.Новик, Е.Е.Платонов, кейінірек (60-70 жылдарда) ММСИ, Н.Ф.Данилевский, Г.Д.Овруцкий ұсынған жүйелер қолданыс тапты.

Пародонт ауруларын зерттеудің халықаралық ұйымы (ARPA) 1951-1958 жылдар аралығында пародонтопатиялар (пародонт ауруларын осылай атады) жүйесін ұсынды.

 

Пародонтопатиялар жүйесі (ARPA жүйесі)

I. Қабынбалы пародонтопатиялар – воспалительные пародонтопатии -parodontopathiae inflammatae.

· Беткей қабынбалы пародонтопатия (қызылиек қабынуы) – поверхностная воспалительная пародонтопатия (гингивит) - paradontopathia inflammata superficialis (gingivitis);

· Терең қабынбалы пародонтопатия (пародонттың қабынуы) - глубокая воспалительная пародонтопатия (пародонтит) - parodontophatia inflammata profunda.

II. Дистрофиялаушы пародонтопатия (пародонтоз) – дистрофическая пародонтопатия (пародонтоз) - parodontophatia dystrophica (parodontosis).

III. Аралас пародонтопатия – смешанная пародонтопатия (пародонттың дистрофиялаушы қабынуы-дистрофический пародонтит, қабынбалы пародонтоз-воспалительный пародонтоз) - parodotopathia mixta (parodontitis dystrophica, parodontosis inflammatoria).

IV. Идиопатиялық пародонтоз (десмодонтоз, жеткіншектер немесе бозбалалар пародонтозы) – идиопатический пародонтоз (десмодонтоз, юношеский пародонтоз) - paradontosis idiophathica interna (desmodontosis, parodontosis jvenilis)

V. Неопластикалық пародонтопатия (пародонтома) – неопластическая пародонтопатия (пародонтома) ––parodontopathia neoplastica (parodontoma). Пародонт ауруларын бұлай жүйелеудің нозологиялық қағидалары көптеген елдерде қолданылатын жүйелердің (ДДҰ, Франция, Италия, Англия, АҚШ, Оңтүстік Америка) негізін қалайды.

Қазіргі кезде ҚазҰМУ-дың терапиялық стоматология кафедрасында өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарынан бастап қолданыс тапқан пародонт ауруларының Бүкілодақтық стоматологтар қоғамы Басқармасы Пленумы (1983 жылы қараша айында Ереван қаласында өткен) бекіткен терминологиясы мен жүйесі.

Бұл жүйеде пайдаланылған нозологиялық қағиданы ДДҰ (ВОЗ) қолдаған және ол төмендегідей:

Пародонт ауруларының жүйесі

I. Қызылиектің қабынуы – воспаление десны–гингивит. Көбінесе қызылиекте жергілікті және жалпылай қолайсыз ықпалдардың әсерінен туындайтын және тіс-қызылиек бекімінің бұзылуынсыз дамитын қабынбалық үрдіс.

Түрлері: катаральды, өсе (гипертрофияланып) және жаралана қабыну.

Ауырлық дәрежесі: жеңіл, орта, ауыр.

Ағымы: жедел, созылмалы, өршуі, ремиссиялануы.

Таралуы: шектеулі, жайылған.

II. Пародонттың қабынуы – воспаление тканей пародонта – пародонтит. Парадонттың сүйек және жұмсақ тінді құрылымдарының үдемелі бұзылысқа ұшырауымен сипатталатын ауруы.

Ауырлығы: жеңіл (пародонтальдық қалтаның тереңдігі 4мм дейін), орташа (пародонтальдық қалтаның тереңдігі 4-6мм), ауыр (пародонтальдық қалтаның тереңдігі 6мм терең).

Ағымы: жедел, созылмалы, өршуі (сонымен қатар абсцестенуі), ремиссиялануы (фаза ремиссии), тұрақтануы (фаза стабилизации).

Таралуы: шектеулі, жайылған.

III. Пардонтоз – пародонтоз. Пародонт тіндерінің дистрофиялануымен (семуімен) сипатталатын ауруы.

Ауырлығы: жеңіл, орта, ауыр.

Ағымы: созылмалы, ремиссиялануы.

Таралуы: жайылған.

IV. Пардонт тіндерінің (олардың ішінде сүйек тінінің) үдемелі ыдырауға (лизиске) ұшырауымен сипатталатын идиопатиялық аурулары: Папийон-Лефевр синдромы (кератодермия), Хенд-Крисчен-Шюллер ауруы (созылмалы ксантоматоз), Летерер-Зиве ауруы (жедел ксантоматоз), Таратынов ауруы (эозинофильді гранулема). Бұл аурулардың барлығын «Х» гистиоцитоздар қатарына жатқызады

V. Пародонтомалар – пародонттағы ісіктер және ісікке ұқсас аурулар (қызылиек фиброматозы, пародонтальдық киста, эпулис, эозинофильді гранулема және б.).

Ағымы: созылмалы.

Таралуы: шектеулі (ошақты), жайылған.

Ескерте кететін жай, Ресей стоматология Академиясының пародонтология секциясы Президиумының 2001 жылы ұсынған пародонт ауруларының жүйесін де тиімді жүйе деп санауға болады. Бұл жүйе жоғарыда келтірілген жүйеге негізделген және аздаған ғана өзгерістер енгізілген.

Бұл өзгерістер қызылиек қабынуының ауырлық дәрежелерін көрсетудің қажеттігі жоқ екенін, тек қызылиектің өсе қабынуы кезінде жұмсақ тіндердің тіс сауытының ұзындығының ¹/₃  дейін, ½ және ½ жоғары немесе төмен өскендігін көрсетуді және қабынудың домбыққан, фиброзды түрлерін ажыратуды қарастырады.

Пародонтоздың ағымы тек созылмалы болады деп бағалап, ремиссиялану сатысын ажыратпайды, патологиялық үрдістің ауырлығын тіс түбірінің ашылу деңгейіне байланысты анықтауды ұсынады: аурудың жеңіл сатысы – тіс түбірі 4 мм ашылған, орташа сатысы – 4-6 мм, ал ауыр сатысы – 6 мм көбірек ашылған.

Соңғы жылдары шетел авторлары (Lisqarten, 1986 Watanabe, 1991) ұсынған пародонт қабынуының жүйелері де болашақ стоматологтарды қызықтыруы тиіс. Олар төмендегідей:         

I. Пародонттың препубертаттық қабынуы (7-11 жас)-             препубертатный пародонтит (7 – 11 лет):

· шектелген түрі (локадизованная форма);

· жайылған түрі (генерализованная форма).

    II. Жасөспірімдер пародонтының қабынуы (11-21 жас)-

            ювенильный пародонтит (11-21год):

· шектелген түрі (локализованная форма -ЛЮП);

· жайылған түрі (генерализованная форма –ГЮП).

III. Ересектер пародонтының жеделағымды қабынуы    (35 жасқа дейін)-быстротекущий пародонтит взрослых (до 35 лет):

· анамнезінде жасөспірім кезінде пародонттың жеделағымды қабынуы орын алған;

· анамнезінде жасөспірім кезінде пародонттың жеделағымды қабынуы болмаған.

IY. Ересек адамдар пародонтының қабынуы (жастары        шектелмеген).

 

8.3 Қызылиек қабынуы

Қызылиек қабынуы балалар, жас өспірімдер және жасы 30-дан аспаған жастар арасында жиі кездеседі, көбінесе жергілікті және жалпылай ықпал ететін факторлар әсерінен дамиды. Жалпылай әсер етуші ықпалдар қатарына организмнің реактивтілігін төмендететін әртүрлі жүйелер мен жеке ағзалардың (эндокриндік, жүрек-тамыр, ас қорыту, бөлу жолдары, қан құру, жүйке жүйелері) қызметтерінің бұзылуын, витаминдер жетіспеушілігін, аллергиялық және жұқпалы ауруларды, жүктілік токсикозын жатқызуға болады.

Жергілікті ықпалдар тобын құраушы және пародонт тіндеріне, соның ішінде қызылиекке тікелей әсер етуші факторлар: ауыз іші гигиенасын дұрыс сақтамау нәтижесінде микроорганизмнің көбейіп, патогендік қасиеттерінің жоғарылауы, тіс қақтары (микробты қақ) мен шөгінділерінің құрылуы, тіс-жақ сүйек жүйесінің ауытқулары, дұрыс қойылмаған пломбылар, емделмеген тісжегі қуыстары, қозғалмалы сүт тістер, ортопедиялық және ортондонтиялық құрылғылар, химиялық препараттар, иондаушы радиация.

 

 

Қызылиектің жедел катаральды (талаурап) қабынуы

2-сурет. Қызылиектің жедел катаральды қабынуы

Қызылиектің жедел катаральды қабынуы (острый катаральный гингивит) көбінесе тістердің шығуы және ауысуы кезінде жиі орын алады. Жалпы соматикалық және жұқпалы аурулар кезінде де байқалады.

Қызылиегі жедел қабынған науқас қызылиегінің қатты сыздап немесе кернеп ауыратынына, тағам шайнағанда күшейе түсетініне, қанағыштығына, ауызынан нашар иіс шығатынына шағымданады.

Қарап тексергенде қызылиек қатты домбыққан және алқызыл түстенген, беті тегіс және жылтыр, бүртіктерінің, көлемі үлкейіп, ұштары доғалданған, оңай қанағыш келеді (2-сурет). Сипап басып тексергенде қызылиек қатты ауырады. Тіс сауыттары көпмөлшерде жұмсақ қақтармен жабылған. Аймақтық лимфа түйіндері ұлғаюы мүмкін.

3-сурет.  Қызыл иектің созылмалы катаральды қабынуы

Қызылиектің созылмалы катаральды қабынуы (хронический катаральный гигивит) ұзақ және баяу дамиды. Науқас негізінде қызылиегінің көбінесе тісін тазалаған кезде, ас шайнағанда аздап ауыратынына және қанайтынына шағымданады. Кейде аузынан нашар иіс шығып, әртүрлі дәм сезуі мүмкін. Қарап тексергенде қызылиек аздап домбығып, көкшіл-қызыл түстенген, қызылиек бүртіктерінің көлемі үлкейіп, жиектері білікке ұқсап қалыңдаған, ерте түлеуге ұшырау және мүйізгектену үрдісінің тежелуі әсерінен жабынды эпителий жұқарған (3-сурет), сондықтан кейде өте жұқа эрозиялар ошағын анықтауға да болады (сутегінің асқын тотығымен сынама жүргізу арқылы). Сүңгіліп тексергенде қызылиектің қанағыштығы байқалады. Қызылиек жиегінің қалыңдауына байланысты кейде жалған пародонтальдық қалталар көрініс береді, бірақ тіс-қызылиек бекімінің бұзылмағандығы анықталады.

Тістер беттеріне көп мөлшерде жұмсақ қақтар жиналған, ал мойын бөліктерінде қатты шөгінділер де кездеседі. Шиллер-Писарев сынамасы оң, қызылиек сұйықтығының мөлшері жоғарылағын және ауыз сұйықтығына көшкен лейкоциттер саны да көбейген. Кулаженко сынамасын жүргізген кезде теріс қысым әсеріне қызылиек капиллярлары өткізгіштігінің жоғарылағаны анықталады.

Қызылиек сұйықтығы сандық және сапалық өзгерістерге ұшырайды. Фильтрлейтін немесе сорғыш қағаз жолағының көмегімен алынған сұйық мөлшері де (Ненов сынамасының көмегімен) қабынудың ауырлығына байланысты жоғарылайды. Мысалы, РМА-индексі 0-10% болғанда қызылиек сұйықтығының салмағы 0,17 мг (қалыпты пародонт кезінде 0,03 мг), РМА индексі 10-20% болғанда – 0,23 мг, а РМА 40% дейін жоғарылағанда – 0,37 мг болады.

Қызылиектің катаральды созылмалы қабынуы кезінде қабынуы үрдісі шектеулі (1-2 тістің аймағында) немесе жайылған болуы мүмкін. Қабынудың ауырлығы патологиялық үрдістің қызылиек аумағын қамту деңгейіне байланысты, жеңіл дәрежесі кезінде тек қызылиек бүртіктері қабынады, орта дәрежесі кезінде қызылиек бүртіктері мен қызылиек жиегі қабынады, ал ауыр дәрежесі кезінде қабыну үрдісі альвеолалық бөлігіне де ауысады. Осыған байланысты РМА көрсеткіші қабынудың жеңіл дәрежесі кезінде 30% дейін, орта дәрежесінде – 30-60%, ауыр дәрежесінде 60% жоғары болады.

Қызылиектің созылмалы катаральды қабынуының өршуі кезінде қызылиекте өздігінен және тағам шайнағанда ауыру сезімі пайда болып, қызылиек оңай қанайды, көбірек домбығып, ашық-қызыл немесе қызыл-қошқыл түстенеді. Барлық жағдайларда тістер бетінде көп мөлшерде жұмсақ қақтар мен қатты шөгінділерді анықтауға болады.

Қызылиектің созылмалы катаральды қабынуы кезінде науқастың жалпы жағдайы, шеткейлік қан құрамы өзгеріске ұшырамайды. Рентгенсуретте тістераралық қалқан сүйектер өзгеріске ұшырамай, тығыз сүйек қабатының (компактная кость) бүтіндігі сақталады.

Қызылиектің созылмалы катараьлды қабынуы кезіндегі төмендегідей патоморфологиялық өзгерістер орын алады: жабынды эпителийдің мүйізгектенуінің бұзылуы нәтижесінде паракератоздану байқалады. Сонымен бірге акантоздану және вакуольді дистрофиялану үрдістерін де анықтауға болады.

Дәнекер тін қабатында домбығу (отек) және қызару (гиперемия) үрдістері тікелей эпителий астында және тіс-қызылиек бекімі аймағында жиірек кездеседі.

Қызылиек сайы аймағында лимфоидты жасушалардан, гистиоциттерден, сегменттіядролы лейкоциттерден тұратын инфильтрат ошақтары орналасады. Коллагенді талшықтар қалыңдап, жуан шоғырларға бірігіп, дистрофиялық өзгерістерге ұшырауы байқалады. Эпителийдің тікенекті қабатында гликогеннің, дәнекер тін қабатында гликозамингликандар мөлшерінің жоғарылағаны анықталады.

Ескерте кететін жай, кейде қызылиектің созылмалы катаральды қабынуы бар адам қызылиегінің қанағыштығына аса мән бермейді (кейде өз бетімен басылып кететіндіктен) және дәрігер-стоматологқа бара бермейді. Сондықтан бұл жағдай көбінесе профилактикалық тексерулер немесе дәрігерге басқа шағымдармен келген кезде анықталуы мүмкін.

Егер қызылиектің созылмалы катаральды қабынуына тиімді емдеу шаралары жүргізілмесе, пародонт тіндерінің қорғаныс қасиеті төмендеп, пародонттың күрделі ауруларымен (қызылиектің өсе қабынуы, өліеттене жараланып қабынуы, пародонттың созылмалы жайыла қабынуы) асқынуы мүмкін.

Қызылиектің өсе қабынуы

Қызылиектің өсе қабынуы (гипертрофический гингивит) – қызылиек құрамындағы дәнекертінді құрылымдардың шамадан тыс көбеюімен (пролиферациялануымен) сипатталатын созылмалы қабыну үрдісі.

Қабыну ошағының аумағына қарай шектеулі және жайылған түрлерін ажыратады.

Шектелген үрдіс тістердің ауытқи немесе өте тығыз сығылысып орналасуы кезінде, салбырата қойылған пломбылар, аса кең немесе терең отырғызылған жасанды сауыттар, кламмерлер иықтары, тістердің жанасу беттерінде орналасқан тісжегі қуыстары тіс шөгінділері қызылиек жиегін толассыз жарақаттауы нәтижесінде дамиды және ертеректе «қызылиек бүртігінің өсе қабынуы» (гипертрофический папиллит) деген атпен белгілі болған.

Қызылиектің жайыла өсе қабынуы көбінесе ішкі бездер қызметінің бұзылуы (жүктілік, климакс, жас өспірімдердің пубертаттық қалыптасуы, жемсау ауруы), қояншық (эпилепсия) ауруы кезінде дифенил құрамды (дифенилгидантоин және б.) және жүктілікке қарсы дәрілерді ұзақ қабылдау, «С» витамині жетіспеушілігі, қан аурулары кезінде орын алады.

Қызылиектің өсе қабынуының екі клиникалық түрін ажыратады: домбыққан және фиброзды.

4-сурет. Қызылиектің өсе қабынуы, домбыққан түрі, жеңіл дәрежесі.

Домбыққан түрінде қызылиегі қабынған науқас қызылиегінің қатты қанағыштығына, тағам шайнағанда сыздап ауыратынына, косметикалық ыңғайсыздыққа, ауызынан жағымсыз иіс шығатынына, темір дәмін сезінетініне, кейде қатты ұлғайған қызылиек бүртіктерін шайнап алатынына шағымданады.

Қарап тексергенде қызылиек жиегі қатты қалыңдаған, тістераралық бүртіктердің көлемі әртүрлі дәрежеде домбыға ұлғайған, тығыздығы жұмсақтау (борпылдақтау), қызылиек жиегінің үшбұрышты иректі деңгейі бірдей емес, әртүрлі деңгейде өскен бүртіктер тістер сауытын әртүрлі деңгейде жауып, кейде тістеу қыры мен шайнау беттеріне дейін жетіп, тағам шайнағанда жиі жарақаттанады (4-сурет). Ұлғая қабынған қызылиек көкшілдеу – қызыл түсті, беті жылтыр, сүңгілеп байқағанда оңай қанайды және біразға дейін басылмайды. «Жалған» пародонтальдық қалталар анықталады, бірақ тіс-қызылиек бекімінің бүтіндігі сақталған, қызылиек сұйықтығының мөлшері жоғарылаған. Ауа шоғырымен үрлей әсер еткенде, қызылиек бүртіктерінің қозғалмалығы байқалады және тістер сауытынан оңай ажырайды. Доғал аспаппен (түймелі сүңгімен) қызылиек бүртігін басқан кезде шамалы ойық пайда болады. Қызылиек өсе қабынған аймақтағы тістер беттерінде көп мөлшерде жұмсақ және қатты шөгінділер анықталады.

Ұлғайған қызылиек бүртіктерінің ұштары кейде өліеттенуге ұшырап, қызылиектің өліеттене-жаралана қабынуымен асқынуы мүмкін.

Қызылиектің өсе қабынуының үш дәрежесін ажыратады:

1-ші немесе жеңіл дәрежесі - ұлғайған (өскен) бүртіктер тіс сауытының ¹/₃ бөлігін жабады;

2-ші немесе орта дәрежесі – бүртіктер тіс сауытының ½ деңгейін жаба өскен;

3-ші немесе ауыр дәрежесі – бүртіктер тіс сауытының ½ бөлігінен артық бөлігін жаба өскен.

Қызылиектің өсе қабынуы алдыңғы тістердің ерін жақ бетінде жиірек орын алады.

Жүктілік кезіндегі қызылиектің өсе қабынуы (гингивит беременных) жүкті (ауыраяқ) әйелдің организмінде құрылатын эстроген және прогестерон сияқты гормондардың мөлшеріне байланысты. Қызылиек сұйығында бұл гормондардың мөлшерінің көбеюі әсерінен қызылиек тіні микроорганизмдердің әрекетіне сезімтал бола бастайды. Аталған гормондардың қантамырлардың өткізгіштігін жоғарылатуы нәтижесінде қызылиек тінінде домбығу үрдісі орын алып, простагландиндер және басқа қабыну медиаторларының құрылуы жылдамдайды. Сондықтан жүкті әйелдерде қызылиектің өсе қабынуының домбыққан түрі жиі кездеседі.

Жасөспірімдердің қызылиегінің өсе қабынуының (подростковый-юношеский гингивит), домбыққан түрі жыныс гормондарының әсерінен және ауыз гигиенасын дұрыс сақтамаудың нәтижесінде дамиды.

Қызылиектің климактериялық қабынуы әйел организімінде эстроген мөлшерінің ауытқуына, көбінесе оның аздығына байланысты қызылиек эпителийінде мүйізгектену үрдісінің баяулап, қорғаныс қасиетінің төмендеуі нәтижесінде дамиды.

Қызылиектің өсе қабынуы қан аурулары (лейкемиялық ретикулез, миелолейкоз, лимфолейкоз), Вегенер гранулематозы, қант диабеті сияқты аурулар кезінде де орын алуы мүмкін.

 

Қызылиектің өсе қабынуы, фиброзды түрі.

5-сурет. Қызылиектің өсе қабынуы, фиброзды түрі, ауыр дәрежесі.

Қызылиек қабынуының бұл түрі қызылиек тінінің шамадан тыс өсуі немесе гиперплазиялануы нәтижесінде (шектеулі немесе көлемді аймақта) қызылиек бүртіктері көлемдерінің әртүрлі мөлшерде ұлғаюы және тығыздануымен сипатталатын патологиялық үрдіс. Бұл кезде науқас ешқандай шағым айтпайды (жеңіл түрінде) немесе қызылиегінің әдеттегіден өзгеріп, косметикалық ыңғайсыздық туғызғанына мазасыздана бастағанын айтады (орта және ауыр түрінде). Кейде ұлғайған қызылиекке бөгде адамдар көңіл аударып, ескерту жасауы мүмкін.

Қарап тексергенде қабынудың жеңіл түрінде қызылиек бүртіктерінің көлемі аздап ұлғайған, түсі қалыптағыдай немесе бозғылттау, тістерге жақсы жанасқан, тығыз консистенциялы, сүңгілегенде қанамайды, «жалған» қалталар аса терең емес және сұйықтықтың мөдшері көп жоғарыламайды. Қабынудың орта және ауыр дәрежесі кезінде қызылиек жиектері білікке ұқсап қалыңдаған, қызылиек бүртіктерінің көлемі әртүрлі биіктікке ұлғайған, тістер сауыттарының тіл және ұрт жақ беттерінің бірдей 1/2 және 2/3 бөліктерін жапқан, консистенциясы тығыз, қанағыштығы байқалмайды, түсі әдеттегідей немесе бозғылттанған, әртүрлі тереңдікте «жалған» қалталар анықталады (5-сурет).

Қызылиектің өсе қабынуының фиброзды түрі көбінесе кейбір дәрілік заттардың (фенитоин, циклоспорин А, нифедипин сияқты) әсерінен дамуы мүмкін. Фенитоин қояншық (эпилепсия) ауруын, нифедипин (Adalat) жүрек-қантамыр ауруларын және гипертония ауруын емдеу үшін, ал циклоспорин А ағзаларды трансплантациялау операциясы кезінде (иммундық агрессияны төмендету үшін) қолданылады.

Қызылиектің өсе қабынуы, жалқықты түоі кезінде тиімді және кешенді емдеу шаралары жүргізілсе жақсы нәтиже береді, жүктілік кезіндегі қабыну үрдісі әйел босанғаннан кейін көбінесе өз бетімен қайтып кетеді.

Қызылиектің өсе қабынуы кезіндегі патогистологиялық өзгерістер: қабынудың домбыққан түрінде қызылиек бүртіктерінің дәнекер тінінде қан тамырлары кеңейген, домбығу нәтижесінде коллаген талшықтары ісінген, лимфоциттер және плазмоциттермен инфильтраттану ошақтары орын алған. Эпителийде паракератоздану және акантолиздену үрдістері байқалады.

Қабынудың фиброзды түрінде қызылиек бүртіктерінің дәнекер тінді құрылымында пролиферациялану үрдісі, коллаген талшықтарының жуандауы және қалыңдауы, эпителийде паракератоздану белгілері орын алады. Домбығу және қабыну инфильтраттану ошақтары аз мөлшерде кездеседі

 

Қызылиектің жаралана қабынуы

6-сурет.. Қызылиектің жаралана қабынуы

.

Қызылиектің жараланақабынуы немесөліеттеніп-жараланақабынуы (язвенный гингивит,язвенно-некротический гингивит Венсана) жасы 18-30 арасындағы жас адамдарда кездеседі. Бұл қабыну үрдісі қызылиек бүртіктерінің некрозднуға ұшырап, эрозиялы-жаралы ошақтардың пайда болуымен сипатталады және организмнің реактивтілігі төмендеген жағдайда қызылиек тіндерінің фузобактериялар мен спирохеталар бірлестігімен (симбиозбен) сенсибилизациялануына гиперергиялық реакция (жауап) ретінде дамиды, таралымы 0,2-6% құрайды.

Қабыну үрдісінің туындауына жағдай туғызатын ықпалдар: жұқпалы вирустық аурулар, дененің суыққа шалдығуы, ұзақ жүйке күйзелістері, витаминдер жетіспеушілігі, ауыз күтімінің нашарлығы. Кейде қозғау салушы себептер (провокаторлар) қатарына қызылиек қалбағайының созылмалы қабынуымен (перикоронарит) жиі асқынатын ақыл тістердің қиындап шығуын жатқызуға болады.

Ағымына байланысты қызылиектің жедел және созылмалы жаралана қабынуын, ауырлығына байланысты жеңіл, орта және ауыр дәрежелерін ажыратады.

Қабынудың жедел ағымды түрінде науқас бойын билеген әлсіздікке, басы ауыратынына, асқа тәбетінің шаппауына, бұлшық еттерінің сыздап, сүйегінің сырқырауына, дене қызуының әртүрлі деңгейге жоғарылауына, жұмыс істеу қабілетінің төмендеуіне, қызылиек аймақтарының қатты сыздап немесе солқылдап ауырып, ас шайнатпайтынына, аузынан жағымсыз иіс шығып, сілекейі қойылып, түкіре алмайтынына, ауызын ашу да қиындағанына (тризмге байланысты) шағымданады.

Қарап тексергенде: сырқатының ауырлығына қарай науқастың жалпы жағдайы әртүрлі болады. Қызылиектің жаралана қабынуының ауырлық дәрежесі қабыну үрдісінің аумағына ғана байланысты емес, организмнің уыттану белгілерінің дамуына да тәуелді болады.

Қабынудың жеңіл дәрежесінде науқастың жалпы жағдайы өзгеріске ұшырай қоймайды. Шағын аймақта қызылиек бүртіктері мен қызылиек жиегінің бөлігі некроздануға ұшыраған. Сондықтан түстері ақшыл-сұрланған немесе қоңыр-сұр кір түстенген. Өліеттенген тін қабатын аспаппен ақырын қырып алған кезде орнында қанағыш келетін, беті жалаңаш эрозиялы немесе жаралы ошақтар ашылады (6-сурет).

Қабынудың орта дәрежесінде патологиялық үрдіс қызылиек бүртіктерін, жиегін және бекіген қызылиектің біраз бөлігін қамтиды,науқастың жалпы жағдайы да біраз зардап шегеді.

Қабынудың ауыр дәрежесінде науқастың жалпы жағдайы өзгереді; науқас енжар, көңіл-күйі төмен, бет терісі жер түстес, толық жаба алмағандықтан ауызы жартылай ашық және жұтына алмағандықтан сілекей ағады (көбінесе балаларда байқалады). Аймақтық лимфа түйіндері ұлғайған және ауырғыш келеді, дене қызуы 38-39° С дейін жоғарылайды. Қан құрамында лейкоциттер саны көбейіп, лейкоцитарлық формуланың солға ауытқуы, эритроциттердің шөгу жылдамдығының жоғарылағаны анықталады.

Қызылиегі қатты қызарып ісінген, екі жақ қызылиек бүртіктері өліеттеніп, қоңыр-сұр түсті борпылдақ тінге айналған, аршығышпен немесе ылғалданған мақта анжымен сүрткенде оңай алынады және оңай қанағыш жаралы ошақтар беті ашылып қатты ауырады, өліеттенген тіннен ажыраған кейбір жаралы ошақтар беті кір-сары немесе кір-сұр түсті өліетті-фибринді қақпен жабылған және ол қақ оңай алына қоймайды. Өліеттенген тіндер жойылғаннан кейін тістер мойыны ашылып, тістераралық кеңістіктер үңірейіп қалады. Тілдің үсті қатты өңезденген, тістер көп мөлшерде жұмсақ қақпен кейде қатты шөгінділермен жабылған.

Қызылиектің созылмалы өліеттеніп-жаралана қабынуы жедел қабынудың (ем жүргізілмеген немесе дұрыс емделмеген жағдайда) барысы ретінде дамиды. Бұл кезде науқас қызылиегінің аздап сыздап ауыратынына, толассыз қанайтындығына, ауызынан нашар иіс шығатынына, әлсіздікке шағымданады. Қызылиек домбыққан, іркілген қызыл-қошқыл немесе көкшіл-қызыл түстенген, өліеттенген бүртіктер жойылған, жаралы қызылиек жиегі білікке ұқсап қалыңдаған, тістераралық кеңістіктер ашылып үңірейген.

Аймақтық лимфа түйіндері ұлғайған, аздаған ауырғыштығы байқалады.

Созылмалы қабыну үрдісі көбінесе жеңіл және орта дәрежеде дамиды.

Альвеола өсіндісінің рентгенсуретінде тістераралық қалқандардың ұшында кеуектену белгілері және периодонт саңылауларының кеңейгені орын алады.

Қызылиектің өліеттеніп-жаралана қабынуы қан аурулары, жүйелі аурулар, организмнің жедел және созылмалы уланулары, жүре дамыған иммунитет тапшылығы синдромы (ЖИТС) кезінде де орын алуы мүмкін.

Патогистологиялық зерттеулер анықтаған өзгерістер: қызылиектің жоғарғы қабатында жаралы ақаулар анықталады. Өліеттенген тінде көптүрлі микроорганизмдер: кокктар, таяқшалар, фузобактериялар, спирохеталар көптеп кездеседі. Эпителий қабатында акантоздану, жартылай атрофиялану үрдістері орын алады. Эпителий астындағы тінде сегменттіядролы лейкоциттермен инфильтраттану ошақтары, дегрануляцияланған толықша жасушлардыңң көбеюі орын алады.

Дәнекертінді құрылымдардың құрылуы баяулаған, инфильтраттар аймағында коллагенді талшықтар бұзылып бөлшектенген (фрагментацияланғн), қан тамырлары кеңейіп, төңірегіндегі тіндер домбыққан.

Қызылиек қабынуының әр түрлерін пародонт қабынуынан, қан ауруларының ауыздағы белгілерінен (нейтропения, лейкоз, агранулоцитоз), аллергиялық аурулардан, ауыр металдар тұздарымен улану және созылмалы уыттану жағдайларынан, ауыздың герпестік қабынуы кезіндегі қызылиек қабынуларынан, адамның иммунитет тапшылық вирусы (ВИЧ) инфекциясы кезіндегі ауыз кілегейлі қабығының жарақаттарынан ажырата білу керек.

 

8.5.Пародонттың қабынуы

Пародонттың қабынуы (пародонтит) пародонт құрамына кіретін тіндер кешенінің қабынбалы-деструкциялануға ұшырауымен сипатталатын күрделі патологиялық үрдіс.

Пародонт қабынуы 11-12 жастағы жас өспірімдер арасында (8-10% жағдайда) да кездеседі және 30-50 жас арасында (таралуы 60-65%), қарқынды дамып, жасы ұлғайған адамдар арасында (50 жастан кейін) таралуы жиілей береді (65-90% құрайды).

Пародонт қабынуының жеңіл, орта және ауыр дәрежелерін, жайылу аймағына байланысты шектеулі және жайылған түрлерін ажыратады.

Ағымына байланысты жедел және созылмалы қабынуын, созылмалы қабынуының өршуін, ремиссиялану (қысқа уақытқа тұрақтануы) және түбегейлі тұрақтану кезеңдерін (фаза стабилизации) ажыратады.

Пародонттың жедел қабынуы сирегірек кездеседі, инфекция және әртүрлі механикалық тітіркендіргіштер әсерінен (терең енгізілген және өте кең жасалған жасанды сауыттар, салбырай қойылған пломбылар, тістердің жанасу беттеріндегі тісжегі қуыстары, кламмерлер иығы, тіс тасы) шектеле дамиды (2-4 тістер аймағында). Бұл кезде пародонты жедел қабынған науқас белгілі бір аймақта қызылиегінің қатты сыздап немесе солқылдап ауыратынына, ас шайнағанда ауыру сезімінің күшейетініне шағымданады. Қарап тексергенде: себепші ықпал әсер еткен аймақта 1-2 қызылиек бүртіктері және жиегі қатты қызарып, домбығады, сипап басқан кезде қатты ауырады, қызылиек сайынан сарысулы немесе іріңді жалқық бөлінеді. Қызылиек бүртігіне сүңгі тиіп кетсе қатты қанайды. Тісті көлденең қағып байқағанда ауыру сезімі анықталады, алғашқы кезде тіс-қызылиек бекімі бұзыла қоймайды. Тістің реннтген суретінде периодонт саңылауының жиектік бөлігі кеңейгені анықталады. Кейбір жағдайда терең отырғызылған жасанды сауыт жиегі бекім эпителийі мен айналма байлам талшықтарына қысым түсіріп, сыдыруы нәтижесінде пародонтальдық қалта пайда болады. Ықпал етуші әсерлер уақытында жойылмаса, жедел ағымды қабыну созылмалы қабынуға ауысады, пародонтальдық қалта тереңдей келе сүйек қалтасы пайда болады, тістераралық қалқан сүйек сорыла басталуы нәтижесінде (-сурет) қабыну аймағындағы тістер қозғалмалы бола бастайды.

Сурет -7. Қарқынды дамыған пародонт қабынуы

Пародонт (сурет-7)қабынуының бұл түрі пубертаттық кезеңнен өткен және 35 жасқа дейінгі адамдар арасында жиі кездеседі. Ауру альвеола сүйегінің жылдам сорылуымен, ал созылмалы түрінде көптеген тістер аймағына таралуымен сипатталады. Бұл жағдайда сүйек тінінің жойылуы сүйектің тігінен және көлденеңінен, сонымен қатар осы екі сорылудың қосарлана кездесуімен сипатталады. Бұл ауруға қақтар санының және сүйек тініндегі деструктивті өзгерістің сәйкес келмеуі тән. Пародонттың қабынуының қарқынды дамуын кейбір жүйелі аурулармен ассоцияцалауға болады. Олар қант диабеті, Даун синдромы және пародонттың әртүрлі идиопатиялық аурулары. Қарқынды дамыған пародонт қабынуы өз ішінде екі түрде кездеседі. Екі түрі де сүйек тінінің жайыла сорылуымен суреттеледі және жас категориясына қарай бөлінеді.

· Пародонт қабынуының А типтесіне 14-26 жас аралығындағы науқастар жатады. 

· Пародонт қабынуының В типтесіне қарқынды дамыған пародонт қабынуының 26 -35 жас аралығындағы науқастарды жатқызады.

Қарқынды дамыған пародонт қабынуының типтілігі емдеу барысының нәтижелігіне қарамай өте жиі өршиді. 

Клиникалық тәжірибеде пародонттың созылмалы қабынуы, жайылған түрі жиі орын алады, дамуы ондаған жылдарға созылып, тиімді ем жүргізілмеген жағдайда тістердің өз беттерімен түсуімен аяқталады. Пародонттың созылмалы қабынуының клиникалық ерекшеліктері, ауырлығы, организмнің жалпы жағдайымен, оның реактивтілік деңгейімен тығыз байланысты.

Алғашында патологиялық үрдіс катаральды қабынудан басталады, одан әрі тіс-қызылиек бекімі, тістің тіреп-ұстаушы аппараты бұзылып, сүйек тіні сорылып, пародонтальдық қалта пайда болады.

8-сурет. Пародонттың созылмалы қабынуы, жеңіл                       дәрежесі.

Пародонттың созылмалы қабынуы, жеңіл дәрежесі. Аурудыңбұл түрінде науқас қызылиегінің жиі, көбінесе тістерін тазалағанда қанайтынына, қызылиегінің қышуына немесе ыңғайсыздық сезіміне, аузынан жағымсыз иіс шығатынына, тістерінің температуралық және химиялық тітіркендіргіштер әсерінен қақсап ауыратынына шағымданады.

Қарап тексергенде, қызылиекте созылмалы катаральды қабынуға тән белгілер анықталады және бұл үрдісті қызылиектің симптоматикалық қабынуы (симптоматический гингивит) деп атайды. Сонымен қатар тістер төңірегінде тереңдігі 3,5-4,0 мм пародонтальдық қалталар және тістердің мойын ймқтары ашыла бастағаны анықталады. Патологиялық үрдіс көбінесе төменгі және жоғарғы алдыңғы немесе азу тістер аймағындағы пародонтта орын алады (8-сурет).

Альвеола өсіндісінің пародонт қабынуы бар аймағындағы рентген суретінде тістераралық қалқан сүйектер ұштарын жауып тұрған тығыз сүйек қабатының ошақты сорылуы нәтижесінде бүтіндігі бұзылғаны (деструкцияланған) немесе толығымен сорылып, кемік сүйек кеуектене бастғны анықталады. Кейде қалқан ұшы бөлігіндегі сүйек тіні түгелімен сорылып, сүйек биіктігі біраз (¹/₃ биіктігіне) төмендеуі нәтижесінде алдыңғы тістераралық қалқандар пішіні кертілген конусқа (усеченный конус) ұқсап қалады, ал кемік сүйекте ошақты немесе жайыла кеуектену үрдісі орын алып, сүйек суретінің айқындылығы төмендейді. Тістер мойындары бөлігіндегі периодонт саңылаулары кеңейгені байқалады.

Бұл кезде тістердің орындарынан ауытқуы және қозғалмалылығы анықталмайды.Науқастың жалпы жағдайы өзгермейді

Пародонтың созылмалы қабынуы,орта дәрежесі. Аурудың бұл сатысында қабыну     үрдісі қызылиектің альвеолалық бөлігін де қамтиды және ағым ерекшілігіне байланысты (созылмалы қабынуы немесе созылмалы қабынудың өршуі), қызылиектің катаральды, өсе немесе жаралана қабынуына тән белгілер анықталады. Тістер төңірегіндегі пародонтальдық қалтаның тереңдігі 5 мм дейін.     

9-сурет. Пародонттың созылмалы қабынуы, орта дәрежесі

Бұл кезде науқас тістерін тазалағанда, қатты тағамды тістеп үзіп алған кезде және шайнағанда қызылиегінің тұрақты түрде қанайтынына, қызылиек бүртіктерінің түсінің, пішінінің өзгергендігіне, кейбір тістерінің қозғалмалығына, тістер түбірлерінің және араларының ашылып, орындарынан ауытқи бастағанына, ауыздарынан жағымсыз иіс шығып, металл дәмін немесе қышқыл дәм сезетініне шағымданады.

Қарап тексергенде, қызылиек көкшіл-қызыл түстенген, бүртіктері мен жиектері қатты домбыққан, тістерге тығыз жанаспаған, қызылиек бүртіктерінің көлемдері әртүрлі болғандықтан оның жиегінің біркелкі иректігі (фестончатость) бұзылған. Сүңгі тиіп кетсе қызылиек оңай қанайды, пародонтальдық қалталардың тереңдігі 4-5 мм, қабырғаларын саусақпен сипай басқанда олардан сарысулы немесе іріңді жалқық бөлінеді. Тістердің желпуішке ұқсап бір-бірлерінен қашықтай бастағанына байланысты араларындағы кеңістіктер ашылып (диастемалар, тремалар пайда болған), тістем қатынастары бұзыла бастаған және жарақаттаушы түйісу ошақтары (травматическая окклюзия) анықталады. Кейбір тістер I-II дәрежелі қозғалмалылыққа ие болған және әртүрлі бағытта орындарынан ауытқи бастаған, түбірлері әртүрлі дәрежеде ашылып, жалаңаштанған. Қызылиекүсті және қызылиекасты тіс тасы мен жұмсақ шөгінділер көп мөлшерде анықталады. Кейбір тістер I-II дәрежелі қозғалмалылыққа ие болған, түбірлері әртүрлі дәрежеде ашылып, жалаңаштанған.

  Альвеола өсіндісінің рентген суретінде тістераралық қалқан сүйектер түбір ұзындығының ¹/₃-¹/₂  бөлігіне дейін біркелкі емес көлденең сорылған, сақталған бөліктеріндегі кемік сүйекте жайыла кеуектену үрдісі орын алған. Кейбір тістер аймағындағы қалқан сүйек қабырғаларының тік бағытта да сорылуына байланысты периодонт саңылаулары кеңейіп, сүйек қалталары пайда болған (10-сурет).

 

10-сурет. Ортопантомограмма. Пародонттың созылмалы қабынуы, орта дәрежесі.

11-сурет. Пародонттың созылмалы жайыла қабынуы, ауыр дәрежесі.

  Пародонттың созылмалы қабынуының ауыр дәрежесі кезінде аурудың барлық белгілері өріс алады және жиі-жиі өршу үрдісі қайталанып, қызылиек қатты қабынып, жекелеген немесе бірнеше абсцесттер пайда болады.

Пародонт қабынуы бар науқас қызылиегінің сыздап өз бетімен ауыратындығына, қанағыштығына, тістерінің қозғалмалығына, тағам шайнаудың қиындағанына, тістерінің әртүрлі бағытта ауытқып, (жоғары-төмен, алға-артқа, ұрт-тіл бағыттарында), аралары ашылып, тістер қатарының реттілігінің бұзылып, косметикалық ыңғайсыздық туғызғанына, қозғалмалылығы нәтижесінде біраз тістерін жұлдыруға мәжбүр болғанына, аузынан нашар иіс шығатынына, осының бәрі көңіл-күйіне әсер етіп, ұйқысы қашып, уәйімшіл және ашуланшақ болғанына, бойын салғырттық, дымкәстік билегеніне шағымданады. Кейде қызылиегіне іріңді ісіктер шығатынын айтады.

Қарап тексергенде, көптеген тістер аймағында қызылиек домбығып, қызыл-көкшіл немесе қою-қызыл түстенген, бүртіктері әртүрлі дәрежеде ұлғайып, қызылиек жиектері білікке ұқсап қалыңдап, деформациялануға ұшыраған. Көпшілік тістер ІІ-ІІІ дәрежелі қозғалмалы болғандықтан орындарынан ауытқыған және түбірлері әртүрлі деңгейде жалаңаштанған. Тістердің қалыпты түйісуі бұзылып, патологиялық тістем (жарақаттаушы тістем) пайда болған. Көптеген тістердің төңірегінде пародонтальдық қалталардың тереңдігі 5-6 мм терең және ішінде көп мөлшерде сарысулы немесе іріңді жалқық байқалады. Тістер бетінде жұмсақ және қатты шөгінділер (қызылиек асты және қызылиек үсті тасы) көп мөлшерде анықталады.

Пародонт қабынуы бар науқастың альвеола өсінділерінің әр аймағында пародонт қабынуының әртүрлі дәрежелері орын алады.

Альвеола өсінділерінің рентгенсуретінде тістераралық қалқандардың көлденең және тік бағытта сорылуға ұшырауына байланысты ¹/_2-2/3 бөлігінен аса бөлігі жойылғаны, тереңдігі әртүрлі (кейде түбір ұшына дейін жететін) пародонтальдық немесе сүйек қалталары анықталады. Қалқандардың сақталған бөліктері жайылмалы кеуектенуге ұшыраған (12-сурет).

              

 12-сурет. Ортопантомограмма. Пародонттың созылмалы жайыла қабынуы, ауыр дәрежесі.                                  

Пародонттың созылмалы қабынуының өршуі белсенді ағымдылықпен, қызылиектің қатты ауыруымен, пародонтальдық қалталардан көп мөлшерде іріңді жалқық бөлінуімен сипатталады.

Қарап тексергенде, қызылиек қатты домбығып, қызарғаны байқалады, сипап-басып байқағанда қатты ауырады және пародонтальдық қалталардан іріңді жалқық бөлінеді. Өршу үрдісі пародонттың созылмалы қабынуының орта және ауыр дәрежесі кезінде жиі орын алатындықтан, бұл кезде науқастың жалпы жағдайы да өзгереді: кейде дене қызуы көтеріліп, әлсіздік және дымкәстік, терлегіштік сияқты организмнің созылмалы уыттану белгілері көрініс береді. Пародонттың созылмалы қабынуының өршуі кезінде қызылиектің абсцестенуі жиі орын алады. Пародонтальдық абсцестің дамуына іріңді жалқыққа толы терең қалталардың орын алуы және олардан жалқық бөлінуінің қиындауы себепкер болады. Бұл кезде қалтадағы микроорганизмдер қызылиектің дәнекертін қабатына өтіп, іріңді қабыну ошағын туындатады. Қалтаның тереңдігіне байланысты абсцесс қызылиекте тістің түбір ұшы проекциясында, түбірдің орта деңгейінде немесе қызылиек жиегіне жақын орналасады.

Абсцесс дамыған кезде қызылиек қатты ауырып, оның қалыптаса бастаған аймағында шектелген томпақ ісікке ұқсас құрылым пайда болады, тағам шайнау қиындайды, кейде дене қызуы көтеріліп (бірнеше абсцесс дамыған болса), аймақтық лимфа түйіндері ұлғаяды. Көпшілік жағдайда абсцесс жедел дамиды және орталық аймағы жұмсарып, қызылиек қабаты тесіліп, жыланкөз пайда болады. Сондықтан бұл жыланкөзді периодонттың соызлмалы гранулденіп қабынуы кезіндегі жыланкөзден ажырата білу керек. Ол үшін жарақат ошағы аймағының рентген суреті қажет болады.

Пародонттың созылмалы қабынуы кезіндегі патоморфологиялық зерттеулерге сүйенсек, пародонттың барлық тіні патологиялық өзгеріске ұшыраған: жабынды эпителийде дистрофиялық өзгерістер дамып, жоғарғы қабатында өліеттену үрдісі байқалады. Қызылиек сайы эпителийі пролиферациялануға ұшырап, пародонтальдық қалталар қабырғасымен түбір бойын қуалай өскені анықталады.

Аурудың орта және ауыр дәрежесі кезінде дәнекертінді қабатта құрамында лимфоидтерден, гистиоциттерден және аз мөлшерде плазматикалық жасушалардан, лейкоциттерден тұратын инфильтрат ошақтары кездеседі. Толықша жасушалар көптеп дегрануляциялануға ұшыраған, пародонтальдық қалталарда көп мөлшерде грануляциялық тіндер пайда болған және қабырғалары қалталарды қуалай өскен эпителий қабатымен жабылған. Аргирофильді және коллагенді талшықтар қалыңдап, жартылай ыдырауға ұшырағандығы байқалады.

Сүйек тінінде лакунарлы сорылу (ойықты сорылу) үрдісі басым, тістераралық қалқан сүйектер жіңішкеріп, пішіндері бұзылған, жиі-жиі бөлшектенуге (фрагментациялануға) ұшыраған. Негізінде альвеола өсіндісінің сүйек тінінде сорылудың (резорбцияланудың) барлық түрлері (остеокластық-остеокластическая, қойнаулы-пазушная, жазық-гладкая, ойықты-лакунарная) орын алғанын анықтауға болады. Сүйек тіндерінде қайта құрылу үрдісінен сорылу үрдісі басым болады. Түбір цементінде және дентиннің ұлпа жақ бетінде сорылу ошақтары анықталады. Қантамырларда да өзгерістер орын алған, олардың эндотелий қабаты өсе қалыңдаған, қабырғаларының гиалиноздену және склероздануға ұшырауы нәтижесінде өзектері тарылған.

Сүйек тіндеріндегі нерв талшықтары бөлшектенуге ұшыраған (фрагментацияланған), ал аурудың ауыр дәрежесінде тозаңды ыдырау байқалады.

Пародонт қабынуының ремиссиялық кезеңі (қысқа уақытқа тұрақтану) тиімді және кешенді емдеу жүргізгеннен кейін байқалады. Бұл кезде қызылиектің қанағыштығы жойылып, ауыру сезімі басылады, тістердің қозғалмалылығы азаяды, аурудың ауырлығына байланысты пародонтальдық қалталардың тереңдігі азайған немесе жойылған және қабыну үрдісі анықталмайды.

Рентгенсуретте сүйек тініндегі сорылу үрдістері тежелгені анықталады. Альвеола өсіндісі қырындағы кемік сүйектің тығызданғаны, қатты сүйек пластиналарының қайта құрылғаны, кеуектену аймағында сүйек бағаналарының қалпына келгендігі, сүйек тінінің рентген суретінің айқындылығын анықтауға болады.

13-сурет. Пародонтоз.

8.6. Пародонтоз

Пародонтоз – пародонт құрамындағы барлық тіндердің дистрофиялық өзгерістерге ұшырауымен сипатталатын ауру және барлық пародонт ауруларының арасында 2-10% жағдайда орын алады.

Пародонтоздың негізгі белгілері: қызылиекте баяу дамитын дистрофиялық үрдіс (қызылиектің атрофиялана қабынуы), альвеола өсіндісінің көлденең деструкциялануға ұшырауы, тістер түбірлерінің ашылуы, мойын бөліктерінде сынаға ұқсас ақаулардың пайда болуы. Пародонттағы үрдіс толассыз және баяу дамиды. Қажетті емдеу шараларын жүргізбесе, патологиялық үрдіс тістердің байлам аппараттары мен тістераралық, түбірлераралық қалқан сүйектердің толық семіп, жойылуымен аяқталады.

Науқастардың шағымы аурудың даму сатысына және ауырлығына байланысты. Бастапқы кезде оларды қызылиектің қышуы, шаншуы, жақсүйектерінің сырқырауы, тістердің температуралық және химиялық тітіркендіргіштерге жоғары сезімталдығы мазалауы мүмкін. Қарап тексергенде, қызылиек түсі бозғылттау және аздап күңгірттенген, консистенциясы тығыз және қанамайды. Алдыңғы тістер аймағында қызылиек бүртіктерінің көлемі кішірейіп, қызылиек жиегі семуге ұшырай бастағандықтан (ретракция десны) тістер мойыны жалаңаштанғаны байқалады. Рентгенсуретте тістераралық қалқан сүйектер ұштары доғалданан, қатты сүйек пластинасының бүтіндігі сақталғанымен рентгенайқындылығы төмендеген, кемік сүйекте кеуектену және склероздану үрдістері қатар орын алған.

Пародонтоздың орта және ауыр дәрежелерінде қызылиектің семуімен қатар тістер мойындары толық ашылып, түбірлері әртүрлі деңгейде жалаңаштанады. Тістер желпуішке ұқсап бір-бірінен алшақтап, араларында бос кеңістіктер пайда болады. Қарап тексергенде, қызылиектер бозғылт-қызыл немесе ақшыл-қызғылт түсті, бүртіктері жартылай кейде толық атрофияланған, жиектері жұқа, деформациялануға ұшыраған, бірақ тістер түбіріне тығыз жанасқан, пародонтальдық қалталар жоқ, көпшілік тістердің мойын бөліктерінде сынаға ұқсас ақауларанықтлады.

Рентгенсуретте тістераралық қалқандар сүйегі әртүрлі деңгейде қысқарған, кеуектену ошақтары бар, альвеола өсіндісінің суреті ұсақторлы көрініске ие, сүйек бағаналары склероздану әсерінен қалыңдаған.

Пародонтоз, жеңіл дәрежесі деген диагноз тістердің мойын бөліктері ашылып, түбірлері ұзындығының ¹/₃ деңгейіне жалаңаштанса, рентгенсуретте тістераралық қалқандар түбірлер ұзындығының ¹/₃ бөлігіне төмендеген немесе қысқарған жағдайда қойылады.

Пародонтоздың орта дәрежесінде тістер түбірлері ұзындығының ¹/₂ бөлігіне дейін ашылады немесе рентгенсуретте тістераралық қалқандар биіктігі ½-ге төмендейді, тістер аздап қозғалмалы болуы мүмкін.

Пародонтоздың ауыр дәрежесінде тістер түбірлері ұзындығының ¹/₂ бөлігінен артық деңгейге ашылады, немесе тістераралық қалқандар биіктігі 1/2-2/3 бөлігіне төмендейді. Тістер әртүрлі дәрежеде қозғалмалы болады. Кейде тістераралық қалқандар толық жойылып, тістердің ауыру-сырқаусыз өз бетімен түсіп қалуы орын алады.

Пародонтоз кезінде патоморфологиялық өзгерістер пародонт тіндеріндегі дистрофиялық өзгерістермен, қантамырлық бұзылыстармен сипатталады. Қызылиек пен периодонттағы коллагенді тіндерде фиброздану мен склероздану үрдісі байқалады. Альвеола өсіндісінің сүйек тініндегі жазық сорылу (гладкая резорбция) үрдісінің басымдығы тістераралық қалқандар сүйегінің толығымен жойылуына әкеліп соғады.

Пародонттың нерв тіндері алғашқы кезден бастап өзгеріске ұшырайды және ондағы дистрофиялану үрдісі біртіндеп үдей береді.

 

8.7.Пародонттың идиопатиялық аурулары

    Пародонттың идиопатиялық аурулары пародонт тіндерінің үдемелі ыдырауымен сипатталатын аурулары қатарына жатады және клиникалық белгілері ертеде келтірілген пародонт ауруларының клиникалық көріністері аясына симайды. Бұл аурулар сирек кездеседі, сондықтан жете зерттелмеген.

Идиопатиялық аурулар тобына балалар мен жастар арасында кездесетін жалпы аурулардың симптомдары мен синдромдарын жатқызады. Олар: қан аурулары, қант диабеті, эозинофильді гранулема (Таратынов ауруы), Хенд-Шюллер-Крисчен синдромы, Папийон-Лефевр синдромы, Леттерер-Зиве ауруы, «Х» гистиоцитозы, Иценко-Кушинг және Ослер аурулары.

«Х» гистиоцитозы пародонтальдық синдромы көптеген гистиоцитоздар көріністерін (эозинфильді гранулеманы, Хенд-Крисчен-Шюллер, Леттерер-Зиве синдромдарын) біріктіреді.

Эозинофильді гранулема (Таратынов ауруы) – шектелген ретикулогистиоцитоз, көбінесе балаларда ошақты немесе жайылған түрде кездеседі және қаңқа сүйектің біреуінің бұзылуымен сипатталады.

Патологиялық үрдіс созылмалы түрде дамиды, аурудың барысы қатерсіз.

Ауыз ішінде, көбінесе кіші және үлкен азу тістер аймағында қызылиек бүртіктері домбығып, көкшіл түстенеді, біртіндеп көлемдері ұлғаяды, тістер орнынан ауытқып, қозғалмалы бола бастайды. Жиі-жиі қызылиек абсцестері дамиды, қызылиектің жаралана қабынуы орын алады. Көп кешікпей терең пародонтальдық және сүйек қалталары пайда болып, ауыздан жағымсыз иіс шығады. Альвеола өсіндісінің рентгенсуретінде сүйек тіні тік сорылып шекарасы анық, сопақ немесе домалақ пішінде қара көлеңкелі кистаға ұқсас ошақтар анықталады.

Қозғалмалы тістерді жұлғанмен патологиялық үрдіс тежелмейді. Бас сүйегі жарақатқа ұшыраған жағдайда басы қатты ауырып, мазалайды.

Жарақат ошағындағы патоморфологиялық өзгерістер ретикулярлық клеткалардың, эозинофильдердің шоғырлануымен, лимфоидты-макрофагты инфильтраттардың пайда болуымен сипатталады.

Шеткейлік перифериялық қан айналымында эозинофильдер саны көбейіп, ЭШЖ-жоғарылағаны анықталады.

Хенд-Крисчен-Шюллер ауруы ретикулоксантоматоздар қатарына жатады және липидті зат алмасуы бұзылуы нәтижесінде дамиды. Аурудың негізгі белгілері: жақ сүйектерінің және адам қанқасының басқа сүйектерінің бұзылысқа ұшырауы, өсіп-дамудың тежелуі, қантсыз диабет, экзофтальм. Ауру кезінде көкбауыр мен бауыр үлкейеді, жүйке, жүрек-қантамыр жүйелерінің қызметі бұзылады және ауық-ауық өршу үрдісі орын алып отырады.

Хенд – Шюллер -Крисчен ауруы кезіндегі рентген сурет: маңдай сүйегінің сүйек тінінің анық ақауы

Ауыз ішінде ауыз кілегейлі қабығы мен қызылиектің өліеттеніп-жаралана қабынуы орын алады, іріңді жалқыққа толы терең пародонтальдық қалталар пайда болады, тістердің түбірлері ашылып қызыл-сарғыш жұмсақ қақпен жабылады (ксантомды жасушалар бұзылғанда бөлінетін пигменттің түсі).

Рентгенсуретте альвеола өсіндісі сүйек тінінің әртүрлі дәрежеде бұзылғаны анықталады.

Леттерер-Зиве ауруы жедел дамитын ксантоматоздар қатарына жатады, сүйектерде, теріде, кілегейлі қабықта және ішкі ағзаларда ретикулярлық жасушалардың көптеп көбеюімен сипатталады. Көбінесе 2-жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Дамыған сатысында дененің тоңып, қалтырауы (озноб и лихорадка), тері түсі бозарып, қозғалу қиындап, асқа тәбет шаппай, арықтау сияқты белгілер білінеді, көкбауыр мен бауырдың үлкеюі байқалады. Ауыз ішінде пародонттың жайыла қабынуы, альвеола өсіндісінің үдей ыдырауға ұшырау белгілері көрініс береді. Рентгенсуретте альвеола өсіндісінде, жақ сүйек денесінде кеуектену және жайыла сорылу үрдістеріі анықталады

 

Сурет - пародонттың жайыла қабынуы, Папийон-Лефевр синдромы

Папийон-Лефевр синдромы сирек кездесетін аутосомды-рецессивті типпен берілетін, туа дамыған гиперкератоздар түрлеріне жатады, қолдар және табандар терісінің жарақаттануымен, пародонт тіндерінің үдемелі дистрофиялық және бұзылыстық үрдістерге ұшырауымен сипатталады. Бұл кезде табандар мен алақандар терісі шамадан тыс мүйізгектеніп, әртүрлі тереңдікте тіліктер пайда болады. Ауру көбінесе жас балалар арасында кездесетіндіктен, сүт тістер төңірегіндегі қызылиек қатты қызарып, домбығады, жалқыққа толы терең пародонтальдық қалталар пайда болады. Альвеола өсіндісінің сүйек тінінде үрмеге ұқсас сорылу үрдістері орын алады, тіс түбірлері төңірегінде кистаға (жылауыққа) ұқсас құрылымдар пайда болып, сүт тістері түсе бастайды. Альвеола өсіндісінің ыдырауы тұрақты тістер шыққаннан кейін де жалғасып, оның толық жойылуымен аяқталады.

–сурет. Қол терісінің шамадан тыс мүйізгектенуі. Папийон-Лефевр синдромы.

Жарақат ошағындағы патогистологиялық өзгерістер қызылиектің плазматикалық клеткалармен жайыла инфильтраттануымен, сүйек майының да инфильтраттанып, фиброздануымен сипатталады.

  Геморрагиялық ангиоматоз (Ослер ауруы) кезіндегі пародонтальдық синдром.

Бұл ауру тұқым қуалайтын жанұялық аурулар қатарына жатады және ұсақ қантамырларының (қылтамырлар және венулалар) оңай қанағыштығымен және ошақты кеңеюімен сипатталады. Себебі әлі анықтала қойған жоқ. Клиникалық көріністері – жиі-жиі және себепсіз мұрынның қанауы, ауыз кілегейлі қабығынан және ішкі ағзалардан қан ағуы. Ауру кез-келген жаста, көбінесе 40-50 жас арасында жиірек кездеседі. Ауыз ішіндегі аурудың белгілері: қызылиектің катаральды (талаурап) қабынуы, кілегейлі қабықтың домбығуы, бетінде домалақ пішінді қара қошқыл-қызыл түсті, тиіп кеткенде оңай қанайтын телеангиэктазиялық құрылымдардың немесе пурпуралардың көптеп пайда болуы. Мұндай құрылымдар ауыздың кілегейлі қабығынының кез-келген аймағында, көбінесе механикалық ықпалдар әсеріне ұшырайтын аймақтарда да (тілдің үсті, ұатты және жұмсақ таңдай, ауыз табаны) орын алуы мүмкін. Альвеола өсіндісінің сүйек тінінде пародонт қабынуының ауыр дәрежесіне тән өзгерістер, үдемелі бұзылу үрдістері байқалады.

Иценко-Кушинг ауру кезіндегі пародонтальдық синдром гипофизарлық аппараттың біріншілік жарақаттануымен, көптеген ішкі бездер (жыныс, бүйректер үсті және ұйқы бездер) қызметінің бұзылуымен сипатталады.

Мұндай ауру кезінде адам қатты семіреді, терісіне қан құйылып, тыныс ағзалары қызметінің бұзылуы мен қантсыз диабет белгілері, психикалық ауытқулар байқалады. Ауыз ішінде қызылиектің қатты қызарып домбығуы және қан құйылуы, терең пародонтальдық қалталар пайда болып, олардан іріңді жалқық бөлінуі, тістераралық бүртіктердің өсе-ұлғаюы, тістердің орындарынан ауытқуы және қозғалмалылығы байқалады.

Жақ сүйектерінің рентгенсуретінде кемік сүйектің кеуектенуі, альвеола өсіндісінің сорылуы, сонымен қатар басқа сүйектерде де бұзылу үрдісі анықталады.

 

Пародонтомалар

Пародонтомалар – пародонттағы қатерсіз ісіктер және ісікке ұқсас жаңа құрылымдар. Олардың қатарына фиброма, қызылиек фиброматозы, эпулис және пародонтальдық киста жатады.

Фиброма – жақсы жетілген дәнекертін құрылымдарынан, қан және лимфа тамырларынан тұратын жеке-дара дамыған ісік. Дамуы – баяу. Фиброманы ұсақ (шектелген) және ірі (көлемді) деп екі топқа бөлуге болады. Қызылиекте тығыздау, домалақ пішінді бозғылт-қыэыл түсті немесе қызыл-қошқылдау түсті дәнекертінді құрылым- фибромалар орын алады және қозғалмалы болады, астындағы тіндермен байланысы жоқ, шекарасы анық, сипап байқағанда ауырмайды.

Жарақаттаушы ықпалдар әсерінен жаралану және қабыну белгілері орын алуы мүмкін. Емі – хирургиялық әдіспен кесіп алып тастау және міндетті түрде материалды гистологиялық зерттеуге жіберу керек.

Қызылиек фиброматозы қызылиек бүртіктерінің, жиегінің және альвеолалық бөлігінің шектеле немесе жайыла ұлғаюымен сипатталады. Көбіне жас өспірімдер және жастар арасында жыныстық жетілу кезінде орын алады, ал Даун ауруымен ауырған балаларда емдеу мақсатында қолданылған дәрілердің әсерінен дамиды.

Қызылиек фиброматозы жоғарғы және төменгі жақтар қызылиегінде қатар орын алып, қызылиек әртүрлі дәрежеде ұлғаюы мүмкін.

Фиброматозды өсіктер бөлшектенген, папилломатозды, бұдырмақты, кейде біртұтас қалың бозғылт немесе күлгін түсті өсікті құрылым түрінде кездесуі мүмкін. Аумағына қарай қызылиек фиброматозы шектеле, жайыла және тұтаса (тотальный) дамуы мүмкін. Тұтасқан фиброматоз кезінде альвеола өсіндісі толығымен бұзылып, орнында фиброзды өсіктер пайда болады. Бұл жағдай көбінесе алмалы-салмалы протездер астында орын алады. Патоморфологиялық өзгерістер фиброматоз ошағында қантамырлары аз, тығыз коллагенді дәнекертінді құрылымдар және ұсақклеткалы инфильтраттар пайда болуымен сипатталады. Рентгендік тексеру кезінде альвеола өсіндісінде кеуектену белгілері анықталады, кейде тістераралық қалқандар бұзылуы да мүмкін.Қызылиек фиброматозының емі – хирургиялық емдеу әдісі.

 

Эпулис – қатерсіз ісік, қызылиектің созылмалы ықпалдар әсеріне ұшыраған аймағында дамиды және қызылиектің шектеле өсуімен сипатталады.

– сурет. Фиброзды эпулис.сайт-http://medarticle.moslek.ru/

Эпулистің көлемі тас бұршақ көлеміндей, кейде одан да үлкен болады, жіңішке немесе жуан аяғы бар, пішіні түйінге, саңырауқұлаққа ұқсас келеді, бір немесе бірнеше тістер пародонты аймағындағы қызылиекте тістермен жанаса орналасады. Эпулис қантамырларына бай дәнекертінді құрылым, сыртынан эпителийдің қалың қабатымен жабылған. Патоморфологиялық өзгерістеріне қарай эпулистің үштүрін ажыратады: фиброзды, ангиоматозды және алыпжасушалы.

Фиброзды эпулис кезінде жетілген талшықты дәнекертінді құрылымның көбеюі орын алады, сүйек затынан тұратын ошақтар және остеобласттар кездеседі.

 

· Ангиоматозды эпулис араларында кавернозды ангиомаға ұқсас қуыстарға бай қантамырларының көбеюімен, әкті ошақтардың (известковые очаги) құрылуымен сипатталады.

Алыпжасушалы эпулис көп мөлшерде алып жасушалардан тұрады және оларға атипиялық жолмен көбею тән емес.                                                                

Эпулистің бастапқы даму сатысында альвеола өсіндісінің сүйек тінінде ешқандай өзгеріс байқалмайды, ісіктің көлемі үлкейген сайын тістераралық қалқандар сүйегінде бұзылу және сорылу ошақтары пайда болып, тістер қозғалмалы бола бастайды.

–сурет. Ангиомотозды    эпулис.

Эпулистің емі - хирургиялық әдіспен емдеу: эпулисті және оның өсу белдеуін тұтас кесіп алып тастайды. Кесуден пайда болған жара аймағына диатермокоагуляциялау немесе криодеструкциялау әдістерін жүргізсе өте жақсы нәтиже береді.

Пародонтальдық киста (пародонтальная киста) сирек дамитын құрылым және пародонт қабынуының орта және ауыр түрінде қызылиек сайы эпителийінің пародонтальдық немесе сүйек қалталарының барлық қабырғаларын төсей өсуі нгәтижесінде пайда болады. Алғашқы кезде киста ешқандай белгісіз дамиды, кейінірек ол орналасқан аймақта тіс орнынан ауытқи бастайды және қызылиекті сипап байқағанда домалақ пішінді тығыздау және ауырмайтын құрылым анықталады. Рентгенсуретте киста домалақ пішінді, шекарасы айқын, тіс түбірінің алдыңғы немесе артқы бетіне жанаса орналасқан, сорылған сүйек тіні аймағында пайда болған қара көлеңкелі ошақ түрінде көрініс береді (-сурет). Бұл кезде түбірұшы аймағындағы пародонт тіндері өзгеріске ұшырамаған, тіс ұлпасының өміршеңдігі сақталған.

 

8.9.Пародонт аурулары кезінде болатын әртүрлі асқыну үрдістері

Пародонт ауруларының нәтижесінде (көбіне емдеу жүргізілмеген немесе тиімді жүргізілмеген жағдайларда) көптеген патологиялық ауытқулар дамуы мүмкін. Оларды шартты түрде жергілікті және жалпылай дамитын асқыну үрдістері деп бөлуге болады.

Жергілікті үрдістер: тістердің мойын аймақтарының ашылуы нәтижесінде дамитын тістің қатты тіндерінің аса сезімталдығы, тіс ұлпасының ретоградтық қабынуы, пародонтальдық киста, шектелген остеомиелит және лимфоаденит. Сирек жағдайларда бет-жақ аймақтарында абсцестер және флегмоналар да асқыну ретінде кездесуі мүмкін. Жергілікті асқыну үрдісіне тістер мойнында пайда болатын сынаға ұқсас ақауларды да жатқызуға болады. Бұл ақаулар пародонтоз кезінде көбірек кездеседі. Сондықтан олар пародонт тіндерін қанмен қамтамасыз ететін тамырлардың қызметінің ауытқуы барысында тістердің қатты тіндерінің трофикасының бұзылуы нәтижесінде пайда болады деп ұйғаруға әбден болады.

   Аталған асқынулардың ішінде жиірек кездесетіні – ұлпаның ретроградтық қабынуы. Ол көбінесе ұлпаға инфекцияның пародонтальдық қалталардан цемент сорылуы нәтижесінде ашылған түбір аймағындағы дентин өзекшелері арқылы, түбір өзегінің тармақтары (дельтовидные разветвления макроканала) немесе түбір ұшы тесігі арқылы өтуі нәтижесінде дамиды.

Сонымен қатар ұлпаның ретроградтық қабынуы пародонтта хирургиялық емдеу шараларын (пародонтальдық қалталарды қырып-тазалау немесе кюретаждау, гингивотомиялау, гингивэктомиялау, радикальды операциялар) жүргізгеннен кейін де кездеседі. Бұл кезде ұлпасы қабынған тістердің сауыты көбіне бұзылмаған. Сондықтан ұлпа қабынуын анықтау біраз қиындықтар туғызады. Ұлпаның бұл қабынуын периодонттың қабынуынан, үштік нерв тармақтарының невритінен, невралгиясынан ажырата отырып, қосалқы тексеру әдістерін (температуралық тітіркендіргіштермен әсер ету, электрқозғыштығын зерттеу, рентгендік тексеру) кеңінен қолдана отырып анықтауға тура келеді.

Пародонт қабынуының жиі өршіп, пародонтальдық абсцестердің пайда болуы альвеола өсіндісінің және жақ сүйегінің шектелген остеомиелитін (жедел және созылмалы) туындатуы мүмкін.

Жалпы асқынулар. Оларға пародонт қабынулары кезінде тиімді емдеу шараларының жүргізілмеуі нәтижесінде тістердің ерте қозғалмалы болып, өз беттерімен түсуінен және жұлынуынан пайда болатын тіс қатарының ақаулары шайнау қызметі төмендетуі нәтижесінде асқазан-ішек жолының аурулары жатады. Пародонттағы созылмалы қабыну, пародонтальдық қалталардағы жойылмаған инфекция көзі организмнің созылмалы уыттануы мен сенсибилизациялануын туындатады. Сонымен қатар қабыну үрдісі жойылмағандықтан ауыздан үнемі жағымсыз иістің шығуы, тістердің қозғалмалы болып, орындарынан ауытқулары эстетикалық және шайнау қызметінің бұзылуынан туындайтын қолайсыздық (дискомфорт) орталық жүйке жүйесінің қызметінің ауытқуын (невроз, дистония) туындатуы мүмкін.

 

Пародонт ауруларын емдеу

Пародонт ауруларын емдеу шараларының нәтижелілігін қамтамасыз ету үшін дәрігер-стоматолог (пародонтолог) негізгі 5 қағиданы ұстанғаны тиімді. Олар төмендегілер: кешендік (комплекстность), дәйектілік немесе бірізділік (последовательность), жүйелілік (систематичность), жекетұлғалық (индивидуальность) және белсенділік (активность).

Кешендік қағида патологиялық үрдістің себебіне, даму механизміне, ауырлығына байланысты этиопатогенездік, симптоматикалық емдеу шараларын қарастырады. Сондықтан кешенді емдеу құрамына жергілікті емдеу әдістері (терапиялық, хирургиялық, ортопедиялық, физиотерапиялық) және жалпылай емдеу шаралары кіргізілгені өте жақсы нәтиже береді.

Бірізділік немесе дәйектілік қағидасы жүргізілетін емдеу шараларының белгілі бір реттілікпен орындалуын қарастырады.

Пародонт ауруларын емдеу бір ғана емдеу курсын жүргізумен шектелмейді. Жақсы нәтижеге ие болу үшін емдеу курсын белгілі бір уақыттан кейін қайталап отыруға тура келеді және жүйелілік қағидасын сақтау негізінде іске асырылады.

Жеке тұлғалық қағидасы пародонт ауруы бар адамның (индивидумның) жеке басындағы ерекшелігін, бойында созылмалы жүйелі сырқаттардың бар-жоғын ескере отырып, емдеу шараларын дұрыс таңдап алуға негіз береді.

Белсенділік қағидасы дәрігер мен пародонт ауруы бар нақастың бір-бірімен жақсы түсіністігін қамтамасыз етеді. Жоғарыда көрсетілген қағидаларды дәрігер дұрыс сақтап, ауруды емдеу кезінде жоғары белсенділік көрсетсе, пародонты сырқат науқас та емдеу үрдісіне қызығушылық танытып, әрбір тағайындалған емдеу шараларын дер кезінде қабылдауға тырысады.

Жоғарыда айтылған емдеу қағидаларын дұрыс сақтап, емдеу шараларын тиімді жүргізу үшін пародонты сырқат науқасты емдеу жоспары дұрыс құрылуы керек. Бұл жоспарға пародонттағы қабыну үрдісін жоюға, тіс-жақ сүйек жүйесінің қызметі мен эстетикалық ауытқуларын қалпына келтіруге, организмнің жалпы жағдайын жақсартып, қорғаныс қабілетін жоғарылатуға арналған шаралар толық енуі керек.

 

---

Дата добавления: 2018-11-24; просмотров: 612; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!