Сипап тексеру (ощупывание или пальпация - palpacio ) 7 страница
Ерін жиектерінің түсіне, рельефіне және құрғақтығына мән береді. Ауыз іші екі бөліктен: ауыз кіреберісінен (предверие рта – vestibulum oris) және нағыз ауыз қуысынан (собственно ротовая полость – cavum oris propria) тұрады. Ерін жиектерінен кейін ауыз кіреберісіне ауысады және оны екі жақ тістері бір-бірімен толық тістесу жағдайында, ерін мен ұрттарын еркін ұстатып, жоғарғы ерінді көтеріп, төменгі ерінді түсіріп, ұртты стоматологиялық айнаның көмегімен сыртқа соза тарта отырып тексереді. Аталған аймақтардың кілегей қабығының түсіне, рельефіне, ылғалдылығына, қозғалмалылығына көңіл аударады. Көпшілік жағдайда кілегей қабық беті тегіс келеді, ал кейбір адамдарда көбінесе төменгі еріннің кілегей қабығы бетінде аздаған кедір-бұдырлық байқалады. Ол ұсақ сілекей бездерінің аздап ұлғаюына (гипертрофия) немесе беткей орналасуына байланысты болады. Бұл жағдайда олардың шығару түтіктерінің аузын ұсақ қызғылт нүктелі тесіктер түрінде байқауға болады және біраз уақыт күтсе олардан шып-шып етіп мөлдір ұсақ тамшылар шыға бастайды (ұсақ бездерден бөлінген сілекей). Ұрттың кілегей қабығын тексерген кезде жоғарғы екінші үлкен азу тіс тұсында аса үлкен емес конусқа ұқсас бүртікті құрылымды байқауға болады, оның ұшында құлақ маңы сілекей безінің шығару түтігі (Стенонов проток) ашылады. Кейде ұрт кілегей қабығының беті тегіс болмай, азу тістердің ұрт беттерінің батуы әсерінен тістердің іздері (отпечатки зубов) қалып қоюы мүмкін (ұрт кілегейлі қабығы домбыққан кезде). Сонымен қатар оның артқы бөлігінде ретромолярлық кеңістікке жақын, диаметрі 1-2 мм ақшыл сары тары дәніне ұқсас кілегейлі қабық бетінен көтерілмейтін түйіншектерді байқауға болады. Бұл құрылымдарды Фордайс денешіктері (тельца Фордайса) деп атайды. Олар көбіне кілегейлі қабықты қаттырақ созған кезде көрінеді және кейбір дәрігер-стоматологтар оларды «қызыл жалпақ теміреткі» кезінде пайда болатын түйіншектер (папулалар) екен деп қателеседі.
|
|
|
Екі жақ ұрт пен еріндердің кілегей қабығынан кейін жоғарғы және төменгі ауыспалы қатпарларға ауысады. Олардың қозғалмалылығына, ауыз кіреберісінің биіктігіне, ерін үзбелерінің (уздечки губ) орналасу деңгейіне көңіл бөледі. Өте жоғары немесе төмен орналасқан ерін үзбелері ортаңғы күрек тістер араларының ашылуына (диастема) және пародонт тіндерінің әлсіреуіне әкеліп соғуы мүмкін.
|
|
|
Тістердің толық тістесу жағдайында жоғарғы тістер қатарының төменгі тістер қатарына қатынасын немесе тістем жағдайын анықтау қажет. Соңғы кезде қолданылып жүрген жүйе бойынша тістем (прикус) физиологиялық және патологиялық болып екі түрге бөлінеді. Жиі орын алатын физиологиялық тістем-ортогнатиялық тістем.Тістемнің түрлері ортопедиялық стоматология кафедрасында терең талданады. Тістем жағдайын анықтағаннан кейін қызылиекті көріп тексеруге мән береді. Қалыпты жағдайда қызылиек бозғылт-қызыл түсті, тіс мойнын тығыз орай орналасқан. Қызылиек бүртіктері немесе тістераралық қызылиек бүртіктері де бозғылт- қызыл түсті, пішіндері ұшы тістердің шайнау бетіне қараған конусқа ұқсас. Тіс мойыны мен қызылиек жиегі арасындағы аса терең емес тар саңылау қызылиек сайы (десневая борозда) деп аталады. Ертеректе оны тіс-қызылиек қалтасы деп атаған. Пародонтта патологиялық үрдістер дамыған кезде қызылиек сайы эпителийі түбірді бойлай өсіп (тістің айналма байламы бұзылғаннан кейін), пародонтальдық (тіс-қызылиек) қалтаның пайда болуына әкеп соғады. Арнаулы миллиметрлік бөліктерге бөлінген сүңгілердің көмегімен пародонтальдық қалтаның жағдайын (тереңдігін, ішінде жалқықтың, грануляциялық тіннің бар-жоқтығын, қызылиек асты тіс тасын) анықтайды. Қызылиекті мұқият тексерген кезде оның түсіне, бүртіктерінің пішініне, көлеміне, рельефіне үлкен мән беру керек.
|
|
|
Бұл аталған көрсеткіштер қызылиектегі қабыну үрдісіне ( бар болған жағдайда) толық сипаттама бере алады (катаральды, өліеттеніп-жаралана және өсе қабынулар). Бұл қабынулардың ағым ерекшеліктері (жедел, созылмалы және өршу сатылары), шектелуі немесе жайылу ауырлығы (жеңіл, орта және ауыр) туралы да мәлімет алуға болады. Егер пародонт ауруларының белгілері анықталса, оны емдеуді қажеттілігін дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (Всемирная организаиця здравоохранения - ВОЗ) ұсынған CPITN (индекс нуждаемости в лечении болезней пародонта – пародонт ауруларын емдеу қажеттілігінің көрсеткіші) ұсынған көрсеткішін қолданып анықтайды.
|
|
|
CPITN (Community Periodontal Index of Treutment Needs) – көрсеткішін бағалау төмендегі кодтардың көмегімен анықталады: 0- аурудың белгілері жоқ; 1- сүңгілеген кезде қызылиектің қанағыштығы аны0талады; 2- қызылиекасты және қызылиекүсті тастың болуы; 3 – тереңдігі 4-5 мм пародонтальдық қалта бар; 4 – тереңдігі 6 мм-ден жоғары пародонтальдық қалта бар. Бұл үшін 10 тістің (17, 16, 11, 26, 27, 37, 36, 31, 46, 47) төңірегіндегі пародонт жағдайын анықтайды. Көрсетілген топтағы тістер екі жақ тістері пародонтының жағдайы туралы толық мәлімет алуға мүмкіншілік береді және төменде берілген формуласын
17/16 11 26/2
47/46 31 36/37 алты ұяға (ячейкаға) бөліп, 6-тіске тән өзгерістерді белгілейді. Бұл ұяшықтарға немесе сол тістер төңірегіндегі өзгерістерді белгілейтін кодтың немесе баллдың ең жоғарғысын қояды және әр жақтың екі азу тістері үшін (17, 16; 26, 27 және 36, 37; 46, 47) бір-ақ көрсеткішті алады. Мысалы, 17-тістің төңірегіндегі қызылиек қанағыш (код - 1), ал 16-тісте тіс тасы бар (код - 2), сонда оларды көрсететін торға «2» саны қойылады.
Егер осы тістердің біреуі жоқ болса, онда көрші тісті белгілейді. Егер ұяға кіретін екі тістің екеуі де жоқ болса, ұя арқылы диагональ сызық жүргізіледі және ол көрсеткішті анықтауға қатынаспайды.
Пародонт тіндерін көріп тексеру сүңгінің көмегімен жүргізіледі және қызылиектің қанағыштығы, қызылиекасты және қызылиекүсті тіс тасы анықталады. Пародонтальдық қалтаның тереңдігін арнаулы өлшемі бар ұшы доғал немесе түймелі сүңгімен (пуговчатый зонд) тексереді. Сүңгілеп тексерген кезде пародонт тіндеріне түсетін күш 25 граммнан аспау керек. Бұл күш салыстыра келгенде түймелі зондпен қолдың үлкен саусағының (басбармақтың) тырнағының астына басқан кезде ешқандай ауыру сезімін немесе ыңғайсыздық тудырмайтын күшке тең. Қызылиектің қанағыштығы сүңгілеп тексергенде бірден немесе 30-40 секөнд өткеннен кейін білінеді.
Ауыз тазалығының деңгейін немесе ауыз гигиенасының жағдайын анықтау ондағы ағзаларда кездесетін патологиялық үрдістердің себебі мен салдары турлы мәлімет алуға көп мүмкіндік береді. Ауыз тазалығының көрсеткіші (индекс гигиены – ИГ) немесе гигиеналық индекс (ГИ) Гринн-Вермильон (1964) және Федоров-Володкина (1970) сынамаларын жүргізу арқылы анықталады. Бұл сынамаларды жүргізу әдістерімен студенттер стоматологиялық аурулардың алдын алу (профилактика стоматологических заболеваний) курсынан таныс.
Қызылиекте әр түрлі ісіктер мен ісінулер (припухлости) және домбығулар (отеки) кездесуі мүмкін. Солардың бірі – пародонтальдық абцесс. Көбінесе ол қызылиекте жыланкөзбен тесіледі. Мұндай жыланкөз түбірұшы периодонтында созылмалы патологиялық үрдістер дамыған жағдайда да кездесуі мүмкін. Оларды бір-бірінен ажырату үшін рентгендік тексерудің маңызы зор.
3.2.Нағыз ауыз ішін ( қуысын ) көріп тексеру
Алғашында нағыз ауыз ішін жалпы шолып өтеді. Онда орналасқан ағзалардың кілегей қабығының түсіне, рельефіне, ылғалдығына көңіл бөлінеді. Содан кейін қалыптасқан жүйемен жеке ағзаларды көріп тексеруге кіріседі және белгілі бір өзгеріс байқалған аймақты мұқият зерттейді.
Нағыз ауыз ішін тексеруді тілден бастайды және ауыз табынана ауысып, содан кейін қатты және жұмсақ таңдайдың, таңдай имектерінің, бадамша бездердің, жұтқыншақтың артқы қабырғасының кілегей қабықтарын көрумен аяқтайды. Жалпы ауыз ішін тексеруді екі аспаппен (стоматологиялық айна және пинцет-шымшуыр) жүргізеді.
Тілді қарап тексеруге үлкен мән берілуі керек. Он тоғызыншы ғасыр дәрігерлері науқасты қарап тексеру кезінде тілдің маңыздылығына үлкен мән бере келіп, «мына кішкене ғана беттен қаншама шындықты оқуға болады» деген (Дикинсон).
Тілдегі өзгерістерді анықтау үшін оның көлеміне, пішініне, рельефіне, түсіне, ылғалдылығына және қозғалмалылығына көңіл аударады.
Қалыпты жағдайда тілдің кілегей қабығы қызғылт түсті, беті жақсы ылғалданған және барқырт түсіне ұқсас (жіпке ұқсас бүртіктері осындай көрініс береді), таза немесе аздап қана ұнтақ сеуіп қойғандай өңезденген (қақпен жабылған). Ақшыл сұр қақ көбінесе түбір жақ бөлігін жауып тұрады, жиектері және ұш жақ бөлігі қақтан таза болады. Тілдің көлемі тұрақты түрде (стационарлық үлкею) немесе уақытша үлкеюі мүмкін.
Тұрақты үлкеюі (макроглоссия) көбінесе ішкі бездер аурулары кезінде (акромегалия, микседема, кретинизм), әр түрлі қатерлі және қатерсіз ісіктер (обыр, лимфоангиома, гемангиома, лимфостаз) кезінде кездеседі. Уақытша үлкеюі тіл тіндерінің домбығуы кезінде ( аллергиялық реакциялар, Квинке домбығы, асқазан-ішек, өт-бауыр, жүрек-қан тамыр жүйесі аурулары), тіл тіндерінің катаральды және іріңді қабынулары (абцесс, флегмона), созылмалы инфекциялық аурулар (туберкулез, мерез, лепра-алапес) кезінде байқалады.
Тілдің көлемінің кішіреюі тілдің дамымай қалуы (микроглоссия) сияқты аномалиясынан басқа жүйке аурулары (бульбарлық салдану, гемиплегия), ас қорыту жолы аурулары, спецификалық аурулардың шешілу кезеңі (гуммозды мерез), өліеттеніп-жаралану үрдістерінің тыртықтана жазылуы кездерінде, тілге жасалған әртүрлі оталардың нәтижесі ретінде байқалады.
Тіл бетінде кейде қатпарлар (складки) кездесуі мүмкін. Олар туа немесе жүре пайда болады және тілдің үстінде аса терең емес жіңішке сайлар-жүлгелер (бороздки) түрінде кездеседі. Бұл сайларға адам тілін кездейсоқ айнада көргенде немесе тілі мазалай бастағанда ғана көңіл аударады. Кейбір жағдайларда тілдің бүртіктері өзгеріске ұшырауы мүмкін. Тілдің үстінің артқы түбір бөлігіндегі саңырауқұлаққа және науаға ұқсас бүртіктері асқазанның созылмалы гиперацидті қабынуы және әр түрлі тітіркендіруші ықпалдар (ішімдік, тым ащы немесе қышқыл тағамдар) шамадан тыс ұлғаюы мүмкін. Ал асқазанның гипоацидті және анацидті қабынулары және әр түрлі қан аздығы кезінде көптеген бүртіктері (жіпке және саңырауқұлаққа ұқсас) кшірейіп немесе жойылып кетуі мүмкін. Бұл кезде тілдің беті тегіс және жып-жылтыр болады. Арнаулы әдебиетте мұндай тіл «Гунтер-Меллер глосситі» деген атаумен белгілі. Тілдің бүйір беттеріндегі түбіріне жақын орналасқан жапыраққа ұқсас бүртіктерге де мән берген жөн. Кейде олар азу тістер тіл бағытында ауытқи орналасқан жағдайда немесе сауыттары тісжегі әсерінен бұзылып, өткір қырлар пайда болған кезде созылмалы жарақаттануға ұшырап, көлемдері ұлғаюы мүмкін.
Тілдің түсіне де мән берген жөн: бозғылт түсі қан аурулары кезінде (лейкоздар), алқызыл ашық қызыл түстенуі жұқпалы аурулар, әр түрлі жедел қабынулар, қызыл-қошқыл немесе піскен шие түстес болуы қан аурулары (эритремия, полицитемия), қызыл жолақты ошақтардың пайда болуы витаминдер жетіспеушілігі (В2 витамині), қызыл-көкшіл түстенуі жүрек-қантамыр аурулары кезінде байқалады.
Тілді жоғары көтеріп, оның астыңғы бетін де мұқият қарап, тіл үзбесінің (уздечка языка) жағдайына мән беру керек. Кейбір жағдайларда тіл веналары (көк тамырлары) қатты кеңейіп (қабырғаларының әлсіздігінен немесе қанның ұзақ тұрып қалуынан), түйіндер мен түйіншектер (варрикозные узлы) пайда болып, қан айналымына кедергі жасайды. Бұл кезде тілдің асты қызыл-қоңыр немесе қызыл-көк түстенеді. Бұл жағдайды тілдің көктамырларының варрикозды кеңеюі (варрикозное расширение вен языка) деп атайды. Кейде тілдің екі бүйір беттеріндегі және үстіндегі ұсақ капиллярлар да кеңейіп, ұсақ қызыл-қошқыл домалақ пішінді құрылымдар пайда болып, тілде көптеген ыңғайсыздық немесе ауыру белгілерін туындатады.
Тілдің түбірінде жұтқыншаққа қараған бетінде екі жағында қызыл түсті немесе қызғылт-көкшіл түсті лимфоидты тін орналасқан. Кейде олар ұлғайып кетсе, тілдің аталған беті тегіс емес, бұдырмақты келеді. Бұл аймақта көк тамырлар (веналар) да жиі кеңеюі мүмкін.
Тіл бетіндегі қақтар. «Тіл – ас қорыту жолының айнасы» деп ертеде гректер бекер айтпаған. Дені сау адамның тілі таза, кейде үсті азғана жұқа, оңай алынатын қақпен жабылған. Бұл көбіне таңертең байқалады және қазақ халқы ондай тіл туралы «тілім өңезденіп қалыпты» деп айтқан. Тіл қағының құрамына астың қалдығы (ауыз тазаланбаған жағдайда), түлеген эпителий жасушалары, микроорганизмдер кіреді және түнде ұйықтаған кезде көбірек пайда болады. Бұл кезде тілдің түсі және көлемі өзгермейді, қалыпты жағдайы сақталады. Мұндай жұмсақ қақты (мягкий налет) физиологиялық немесе «қалыпты» қақ деп атауға болады. Ертеңгі асты қабылдап, тістерді дұрыс тазалаған кезде ондай қақ оңай тазаланады. Көптеген аурулар кезінде ( ас қорыту жолдары) тілдің үсті қалың, оңай алынбайтын түрлі түсті қақтармен жабылады. Дене қызуын көтеретін аурулар кезінде (тұмау, жоғарғы тыныс жолдарының вирустық инфекциялары) тілдің домбығуы және қатты ауыруы әсерінен тілдің қозғалуы шектелген кезде тілдің үстінде ақ немесе ақ-сарғыш түсті қалың қақ пайда болады және аурудан жазылғаннан кейін қақ жойылады. Асқазанның қабынулары, бауыр мен өт қабы аурулары кезінде де тілдің үстінде қалың ақ-сары немесе сары-қоңыр түсті қақ пайда болады және ол ұзақ сақталады, жағымсыз иіс береді. Бұл кезде тіл домбығып, көлемі ұлғаяды, бүйір беттерінде тістердің ізі қалады. Кейде қақтың ұзақ сақталуына жіпке ұқсас бүртіктердің шамадан тыс ұзара өсуі де (түкті тіл – волосатый язык) себепші болады.
Дата добавления: 2018-11-24; просмотров: 237; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!