ОПРЕДЕЛЕНИЕ СОЦИАЛЬНОЙ РОЛИ, ЗАКОНОМЕРНОСТЕЙ ФУНКЦИОНИРОВАНИЯ ЯЗЫКОВ, ЛИТЕРАТУР, ФОЛЬКЛОРА БЕЛАРУСИ В КОНТЕКСТЕ РАЗВИТИЯ ЕВРОПЕЙСКОЙ И МИРОВОЙ КУЛЬТУР.
ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА ЛИТЕРАТУРНОЙ РАБОТЫ. ЖУРНАЛИСТИКА
ПСИХОЛИНГВИСТИЧЕСКИЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ НАЦИОНАЛЬНО-КУЛЬТУРНОЙ СПЕЦИФИКИ СЛОВА
(на материале английского и русского языков)
Антоненко Т.И.,
студентка второй ступени высшего образования УО «МГУ им. А.А. Кулешова»,
г. Могилев, Республика Беларусь
Научный руководитель – Иванова С.Ф., канд. филол. наук, доцент
Существует два взгляда на особенности отражения культурного компонента в слове. Собственно лингвистический подход заключается в том, что культурный компонент значения слова – это его экстралингвистическое (внеязыковое) содержание, прямо и непосредственно отражающее национальную культуру. Психолингвистическое представление о фоновых знаниях связано с их пресуппозициональным характером. Фоновое (культурное) знание принадлежит глубинному уровню сознания, внутренней модели высшего материального мира или его фрагмента. Невербальное, смысловое и внешне невыраженное сознание отражает национально-культурную специфику той среды, в которой существуют слова [1, с. 235].
Одним из информативных способов исследования языковой семантики является психолингвистический эксперимент. Наиболее апробированными в психолингвистике являются ассоциативные эксперименты, разработанные Дж. Дизе и Ч. Осгудом.
Поскольку национально-культурная специфика слова в силу своей имплицитности в словарях, как правило, не отражается, выявить её возможно с помощью ассоциативного эксперимента. В ходе ассоциативного эксперимента отражаются наиболее показательные цепочки или «ментальный тезаурус». На основе ассоциативного эксперимента возможно исследование субъективных семантических полей, изучение характера семантических связей, существующих внутри семантических полей в рамках отдельного языка, а при двуязычии – выявление специфики в языковой семантике, проявляющейся в сочетаемости слов (т. е. в семантико-грамматическом и семантико-синтаксическом плане).
|
|
|
Потребности теории и практики преподавания иностранных языков обусловливают интерес к психолингвистическому анализу ассоциативных реакций на родном и неродном языках.
Свободный ассоциативный эксперимент, проведенный нами среди студентов третьего курса факультета иностранных языков МГУ им. А.А. Кулешова, был направлен на выявление своеобразия в языковой семантике, отраженной в синтагматических ассоциациях испытуемых. В эксперименте участвовали 38 студентов. Для проведения ассоциативного эксперимента были отобраны такие частотные слова, как student, rain, work, ticket, interesting, head, blue, hope, choice. Вместе с тем многие из них характеризуются потенциальным своеобразием частично нашедшим отражение в ассоциативных словарях английского и русского языков [2; 3].
|
|
|
На основе полученных данных ассоциативного эксперимента можно констатировать следующее.
1. У участников эксперимента сформирован продуктивный искусственный билингвизм [4, с. 132]. Преобладание центральных и парадигматических реакций и более чем 50 % коэффициент совпадения реакций на родном и неродном языках свидетельствуют о свободном владении английским языком и языковыми структурами. Преобладание парадигматических реакций указывает на высокий уровень сформированности аналитических операций, сформированное умение выделять однопорядковые объекты и их признаки.
2. Грамматический (синтагматический) выбор испытуемых обусловлен своеобразием языковой картины мира русского и английского языка, напр., англ. heavy rain (strong rain) – рус. сильный дождь; англ. sound teeth (healthy teeth) – рус. здоровые зубы, англ. sharp pain (deep pain) – рус. сильная бол; англ. to book a ticket (to order a ticket) – рус. заказывать билет, англ. heart disease (illness) – рус. болезнь сердца.
В некоторых случаях в синтагматических ассоциациях испытуемых наблюдается совпадение в сочетаемости слов на неродном и родном языке, что обусловлено неосознанностью выбора и сильным влиянием родного (русского) языка. Количество совпадений составляет 60 % от общего числа проанализированных случаев.
|
|
|
Следует отметить и высокую степень употребления клишированных фраз. Так, типичной реакцией на слово стимул tooth была реакция sweet, на tell – a lie, rain – heavy, home – sweet, rain – cats and dogs, to look – for, after, through…, ticket – to book. Это обусловлено наличием сформированного запаса устойчивых синтагматических связей между лексемами изучаемого иностранного языка.
Литература:
1. Белянин, В.П. Психолингвистика: учебник / В.П. Белянин. – М.: Флинта, 2009. – 416 с.
2. Deese, J. The Structure of associations in language and Thouht / J. Deese. – Baltimore, 1965. – 185 р.
3. Русский ассоциативный словарь / сост. Ю.Н. Караулов, Ю.А. Сорокин, Е.Ф. Тарасов, Н.В. Уфимцева. – М.: Русский язык, 1994–2002.
4. Карлинский, А.Е. Основы теории взаимодействия языков / А. Е. Карлинский. – М.: Галым, 1990. – 180 с.
Псіхалагічныя аспекты падрыхтоўкі да інтэрв’ю: (метадалагічны вопыт
(на прыкладзе газеты “Мы і час”)
Баркоўская А.А.,
студэнка 4 курса УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, г. Віцебск, Рэспубліка Беларусь
Навуковы кіраўнік – Навасельцава Г.В., выкладчык
У сучаснай журналістыцы, якая адлюстроўвае чалавека і яго свет у глабальнай інфармацыйнай прасторы, актуалізуюцца навасційныя жанры. Традыцыйна да іх адносяць інфармацыйнае інтэрв’ю, характэрныя асаблівасці якога дазваляюць чытачу ўбачыць падзею вачыма журналіста. Спажывец нібыта атрымлівае інфармацыю “з першых рук”.
|
|
|
Жанр інтэрв’ю мае скданую гісторыю. Напачатку журналісты размаўлялі з патрэбнымі асобамі, каб атрымаць інфармацыю, але амаль не ўказвалі іх як крыніцу. Так, да сярэдзіны 1870-х гадоў выказванні апрошаных асоб з’яўляліся ў журналісцкіх публікацыях толькі ў выглядзе цытат. У 1890-я гады інтэрв’ю стала распаўсюджаным жанрам у амерыканскай прэсе. На прыканцы стагоддзя гэты жанр пачынае распаўсюджвацца ў Еўропе.
У выданнях пачатку ХІХ стагоддзя ўжо з’яўляюцца матэрыялы, аформленыя ў выглядзе пытанняў і адказаў, закладваюцца асноўныя рысы, якія выступаюць характэрнымі для інтэрв’ю: тыпы пытанняў, формы ветлівасці, стылістычныя фігуры.
Менавіта прымяненне жанра інтэрв’ю, пабудаванага па схеме “пытанне-адказ”, прадвызначыла змены адносін да журналіста і газеты, бо увага чытачоў была прыцягнута не толькі да інтэрв’юіруемага, але і да асобы інтэрв’юэра. І калі раней журналіст успрымаўся толькі ў кантэксце газеты, то цяпер ён становіцца самастойнай фігурай. Яго інтэлект, уменне “здабыць” у суразмоўцы інфармацыю, уменне пабудаваць само інтэрв’ю, выклікалі павагу чытача і цікавасць да асобы аўтара.
Гэтыя змены прыводзяць да разумення таго, што далёка не кожны можа стаць журналістам. І справа тут не толькі ў творчых магчымасцях: журналісцкая прафесія патрабуе ад чалавека пэўнага набора якасцяў, важнае месца сярод якіх займаюць развіццё памяці, увага, камунікабельнасць. Цяжка ўявіць сабе журналіста, які працуе ў жанры інтэрв’ю і не ўмее знаходзіць узаемаразумення з людзьмі. Поспех прафесійнай дзейнасці ў многім залежыць ад таго, наколькі журналіст камунікабельны: як паводзіць сябе, слухае, чуе і разумее тое, пра што расказвае яму суразмоўца. Інтэрв’юэр павінен быць як добрым псіхолагам, так і тонкім суразмоўцам.
Спецыфіка працы журналіста – гэта ўзаемадзеяння з іншым чалавекам, які становіцца “крыніцай інфармацыі”. Для журналіста уменне камуніцыраваць неабходна, напэўна, больш, чым прадстаўнікам іншых прафесій. Паводле статыстычных дадзеных, амаль 70% будучых журналістаў адчуваюць цяжкасці ў працэсе ўзаемаадносін з людзьмі. Невыпадкова на першы план у працы інтэрв’юэра выходзіць псіхалагічная падрыхтоўка.
Наконт падрыхтоўкі журналіста да інтэрв’ю можна вылучыць наступныя рэкамендацыі. Акрамя збору інфармацыі пра суразмоўцу, чытання яго былых інтэрв’ю і складання спісу пытанняў, журналіст павінен думаць “на крок уперад” – уявіць, як адкажа суразмоўца на гэтыя пытанні, што потым можна будзе ў яго спытаць. Трэба падрыхтаваць не проста пытанні, а так званыя “дрэвы пытанняў”, прадугледзець магчымыя варыянты развіцця інтэрв’ю. Карысна будзе сабраць і поўную інфармацыю па тэме размовы, каб выключыць магчымасць маніпулявання фактамі і лічбамі.
Пазіцыю інтэрв’юэра можна падаць прыкладна такой формулай: я ведаю, што вы ведаеце тое, чаго не ведаю я. Пачынаць інтэрв’ю лепш з пытанняў, якія дазваляюць журналісту знайсці кропкі судакранання з суразмоўцам.
Пад час правядзення інтэрв’ю трэба не толькі слухаць суразмоўцу, але і “настройвацца” на яго: імкнуцца зразумець, чаму ён гаворыць менавіта так, што думае, як бачыць свет. Гэта дапаможа больш дакладна фармуляваць пытанні, весці размову ў аптымальным кірунку.
Безумоўна, пытанні ў інтэв’ю адыгрываюць выключную ролю. Важна памятаць наступныя патрабаванні да пытанняў, якія выконваюцца, у прыватнасці, рэдакцыяй газеты “Мы і час”:
Ø пытанні павінны быць зразумелымі. Калі суразмоўца не зразумеў пытання, то вінаваты ў гэтым журналіст;
Ø недапушчальнымі лічацца пытанні, на якія суразмоўца можа адказаць “так” або “не”. Такія пытанні можна ўжыць толькі ў тым выпадку, калі журналіст жадае, каб суразмоўца падагульніў папярэдне сказанае;
Ø задаючы пытанне, журналіст павінен памятаць пра карэктнасць і павагу да суразмоўцы,
Ø пытанне павінна быць цікавым.
Знакаміты журналіст Лары Кінг у сваёй кнізе “Як размаўляць з кім заўгодна, калі заўгодна і дзе заўгодна” так сказаў пра уменне размаўляць: калі вы лічыце, што вы дрэнны суразмоўца, вы можаце стаць добрым суразмоўцам; калі вы лічыце, што вы добры суразмоўца, вы можаце стаць яшчэ лепшым суразмоўцам.
Такім чынам, інтэрв’ю – спецыфічны і складаны жанр журналістыкі, які дазваляе хутка атрымаць змятоўную і цікавую інфармацыю. Яго паспяховасць у многім залежыць ад асобы журналіста, яго псіхалагічнай і прафесійнай падрыхтоўкі.
НАЦЫЯНАЛЬНЫЯ АРХЕТЫПЫ Ў ТВОРЧАСЦІ АДАМА МІЦКЕВІЧА І ЯНКІ КУПАЛЫ
Белаус Н.П.,
студэнтка 5 курса УА “ВДУ імя П.М. Машэрава”, г. Віцебск, Рэспубліка Беларусь
Навуковы кіраўнік – Бароўка В.Ю., доктар філал. навук, дацэнт
Даследаванне ўзаемасувязей і суаднесенасці архетыпаў у спадчыне А. Міцкевіча і Я. Купалы актуальныя з пункту гледжання станаўлення беларускай нацыянальнай традыцыі і ў сувязі з тыпалагічна тоеснай роляй абодвух паэтаў-класікаў у гісторыі польскай і беларускай літаратур. Мэта даследавання – выявіць нацыянальныя архетыпы ў творах А. Міцкевіча і Я.Купалы.
3 твораў А. Міцкевіча і яго лекцый па славянскіх літаратурах вынікае, што Міцкевіч выдатна ведаў і высока цаніў не толькі жывую беларускую гаворку і вусную паэтычную творчасць, але быў добра знаёмы са зместам і мовай некаторых помнікаў старабеларускай пісьменнасці і права. Напрыклад, у падыходах А. Міцкевіча да “Слова аб палку Ігаравым”, у яго ацэнках і меркаваннях адчуваецца не толькі звычайная захопленасць рамантыка, але і непрыхаваная перакананасць, што толькі яму ў поўнай меры зразумелы і падуладны мастацкі код твора.
Такую ж цікавасць і захопленасць “Словам” праяўляў і Янка Купала. 3 традыцыямі твора паэт звязваў асновы светапогляду, мыслення і гістарычнага чыну беларусаў. Вядома, што традыцыю “Слова” паэт успрыняў, па сутнасці, як сваю ўласную.
Праблема нацыянальных архетыпаў – найважнейшая ў комплексе пытанняў, звязаных з фарміраваннем класічных асноў любой нацыянальнай літаратуры. Пад нацыянальнымі архетыпамі маюць на ўвазе не толькі літаратурныя або фальклорныя вобразы, прататыпы герояў, але і архітэктурныя помнікі, знакі культурнага паходжання, якія з’яўляюцца ключом да спазнання нацыянальнай адметнасці народа. Важнейшы сярод іх – архетып радзімы. У Міцкевіча ён часцей за ўсё прадстаўлены збіральным вобразам Літвы з жывапіснымі відамі сцен “замка сталічнага Наваградак”, вобразамі гістарычных асоб Міндоўга, Гедыміна, Вітаўта, рамантычных літаратурных герояў Жывілы, Гражыны, Конрада Валенрода, пана Тадэвуша, якія сімвалізуюць для паэта Літоўскую дзяржаву, народ, радзіму, край. Абавязковыя ў архетыпе радзімы таксама рэлігія, мова, народныя этыка і эстэтыка як важнейшыя першапачаткі народа. Беларусь пад найменнем “Літва”, яе гісторыя і культура былі для А. Міцкевіча важнейшым ідэйным, жыццёвым і творчым прыярытэтам.
Заклапочанасць лёсам народа дазволіла Міцкевічу першым убачыць гістарычнае існаванне беларусаў паміж праваслаўем і каталіцызмам, Польшчай і Маскоўскай Руссю. Паэт не забываў сказаць пра выключнае багацце і глыбіню духу, выдатныя культурныя здабыткі беларусаў. Польскасць паэта адначасова суправаджалася пошукамі радзімы, якую бачыў у рамантычным вобразе Літвы. Тэма Літвы ўзнікла ўжо ў ранняй творчасці Міцкевіча на перасячэнні двух тэндэнцый: жывой рэчаіснасці, што бачылася ў паданнях, легендах, песнях, і новага вопыту, што неслі з сабой Еўропа і Польшча.
Першай вяршыняй ідэйных і творчых дасягненняў паэта ў гэтым напрамку лічыцца “Гражына” (1823 г.) – літоўская аповесць часоў пярэдадня Грунвальдскай бітвы. Цяжка сказаць, дзе і калі Міцкевіч пазнаёміўся з летапісным сюжэтам, але ў лекцыях ён падрабязна выкладаў гісторыю гордай дачкі полацкага князя Рагвалода. Гісторыя Рагнеды шмат чым нагадвае сюжэт “Гражыны” і асабліва ранняга рамантычнага апавядання А. Міцкевіча “Жывіла”. Гераінь твораў яднае агульны ці падобны архетып паводзін і дзеянняў: усе яны насуперак асабістаму шчасцю бяруцца за меч, становяцца змагаркамі па закліку радзімы. Магчыма, зусім не выпадковы той факт, што імя “Гражына” ў перакладзе з літоўскай мовы азначае “ўдзячная”, г.зн. удзячная свайму народу, радзіме.
Вобразы Міцкевічавых гераінь натуральна ўпісваюцца ў кантэкст беларускай нацыянальнай традыцыі, у архетып гордай і незалежнай радзімы-змагаркі, які быў закладзены ў беларускай літаратуры вобразам Рагнеды, а на пачатку XX ст. знайшоў сваё ўвасабленне ў паэмах Я. Купалы “Гарыслава”, “Сон на кургане”, “Безназоўнае”, вершах “Маладая Беларусь”, “Паязджане”, у якіх паэт упершыню вывеў гістарычны радавод Маладой Беларусі.
А. Міцкевіч сваімі творамі працягваў патрыятычную місію, якой былі ахоплены некалі стваральнікі “Хронікі Быхаўца”, М.Гусоўскі, Я. Вісліцкі. Я.Купала ўспрыняў класічную лінію, што ішла ад Адама Міцкевіча. Апорнымі для двух паэтаў сталі вобразы-архетыпы радзімы Літвы-Беларусі, Рагнеды, кодавага для беларускай нацыянальнай свядомасці твора “Слова аб палку Ігаравым”, а таксама асэнсаванне гістарычнага беларускага нацыянальна-духоўнага быцця.
Блізкімі былі погляды паэтаў на прыроду славянства. На думку А. Міцкевіча, “выраз “slowianin” абазначае слова, а пры змене галоснай – славу. Я. Купала пашырыў гэтыя знакі славянства да трох архетыпаў (тры спрадвечныя пачаткі славянства: сонца, слава, слова).
Творчае ўзаемадзеянне Міцкевіча і Купалы – адлюстраванне працэсу станаўлення беларускай нацыі, наяўнасці двух гістарычных этапаў развіцця. Першы яскрава адлюстраваўся ў творчасці А. Міцкевіча, другі быў па-мастацку ўзноўлены Я. Купалам.
ЛИТЕРАТУРА УЖАСОВ: ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ, ИЗУЧЕННОСТЬ ПРОБЛЕМЫ
Белякова Е.С.,
студентка 2 курса УО «ВГУ им. П.М. Машерова», г. Витебск, Республика Беларусь
Научный руководитель – Шумко В.В., ст. преподаватель
Тяга человека к пугающему была сильна во все времена, поскольку страх – самое древнее и сильное из человеческих чувств, а самый древний и самый сильный страх – страх неведомого. Будучи непредсказуемым, неведомое стало ужасным, но не менее привлекательным. Страх – важнейший источник адреналина, способный действовать как наркотик, доводить человека до нервного напряжения, возбуждения, а затем дарующий истинное наслаждение. Романы ужасов с течением времени не теряют своей популярности, что обуславливает наш интерес к истории развития таких романов.
Готический роман, роман ужасов – произведение об ужасном, мистическом, отталкивающем, с элементами таинственных приключений, фантастики, имеющее целью вызвать чувство страха у читателя, заставить его испытывать сверхъестественный ужас.
Жанр начинает развиваться в средневековье и представляет собой готический рыцарский роман. Эпоха готики привлекательна тем, что в ней в образах странствующих рыцарей воплотилось вечное стремление человека к победе над злом и бесконечность этой борьбы. Категория «готическое», особенно широко использовавшаяся в английской предромантической критике, получает в середине XVIII века новую трактовку и подразумевает исследование средневекового материала, начиная с готических пейзажей и заканчивая средневековыми преданиями и суевериями.
Далее роман ужасов достигает большой популярности. С XVIII века исследователи начинают рассматривать готическую прозу преимущественно с точки зрения эстетики предромантизма, в которой одно из центральных мест занимала категория «ужасного», поскольку ужас, по мнению предромантиков, способен не только вызывать сильные чувства, но и доставлять истинное эстетическое наслаждение. Ведущими жанрами предромантизма являлись «романы ужаса», «страшные баллады», «драмы судьбы». Такие ученые как М. Саммерс, Д. Варма, Дж. Томпкинс, пользуясь методами сравнительно-исторического анализа, исследовали особенности готической прозы наиболее известных писателей XVIII века и их произведения: М.Г. Льюис «Монах», А. Рэдклифф «Удольфские тайны», Х. Уолпол «Замок Отранто».
В период романтизма готический роман конца XVIII века претерпевает трансформации. В своих произведениях авторы поднялись на более высокую ступень в философском обобщении проблемы существования в мире зла, осознав его как составную часть бытия. Романтики (М. Шелли, Д. Полидори, Ч.Р. Метьюрин) продемонстрировали его влияние на все стороны человеческого существования и во все периоды истории, на это указывает, к примеру, композиция романа Ч.Р. Метьюрина «Мельмот-Скиталец». Также М. Шелли, Ч.Р. Метьюрин, Д. Хогг, Д. Полидори привнесли в содержание своих произведений типично романтическую проблематику, что, в конечном счёте, обусловило наличие в их произведениях элементов романтической поэтики: проблема одиночества героя в мире себе подобных, его скитания и бесприютность, отверженность от мира людей. В литературоведении накоплен значительный опыт исследования «готического» романа и английской литературы эпохи романтизма. Ценным вкладом в этой области стали работы А.А. Бельского, Н.Я. Дьяконовой, А.А. Елистратовой, М.Б. Ладнгана, И.Г. Неупокоевой, Дж. Баума, Дж. Энд-желла, Д. Клабба, Дж. Мак-Гэна.
В XX веке разновидностью готического жанра стала литература ужасов, а на стыке фэнтези и готики появился жанр Dark Fantasy. «Королем» литературы ужасов XX века считается Стивен Кинг. Не намного отстает от него в популярности другой американец, Дин Кунц, известны также Уильям Блэтти, Айра Левин, Клайв Баркер, Роберт Маккаммон, Энн Райс. Поклонники готической литературы несколько расширили её изначальное определение, но основные её черты и поныне остаются теми же. Готические романы все так же притягательны, захватывающи. Тяга человека к непознанному, желание новых ощущений способствуют развитию литературы ужасов.
Литература:
1. Бахтин, М.М. Формы времени и хронотопа в романе. Очерки по исторической поэтике // Литературно-критические статьи. М.: Художественная литература, 1986. – С. 121 – 290.
2. Будур, Н. Готическая английская проза и пути ее развития // Английская готическая проза. – М.: Терра, 1999. – С. 5 – 16.
3. Гражданская, З.Т. Английская литература. Возникновение предромантизма // История зарубежной литературы XVIII века под ред. Неустроева В.П. – М.: Издательство Московского университета, 1984. – С. 86 – 94.
Дата добавления: 2018-05-09; просмотров: 370; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!