Тізе рефлексі 2) Ахилл рефлексі. 6 страница
2. Фосфат буфер системасы. Бір негізді фосфор қышқыл тұздары натрий немесе калийдің екі негізді фосфор тұзына қатынасымен анықталады:
ВН2 РО4
В2 НРО4
(В- калий мн натрий иондарының белгісі). Мұнда түзілетін бикарбонаттардың мөлшері, зат алмасу процесінің нәтижесінде түзілген көмір қышқылының санына байланысты болады.
Н2 СО3 + В2 НРО4 ВН2 РО4 + ВНСО3
Бір негізді фосфор қышқыл натрий немесе калий тұздары диссоцияланғанда қайтадан сутегі иондары болады, бірақ олардың концентрациясы бос қышқылдағы сутегі иондарының концентрациясынан әлдеқайда аз болады.
3. Белок буфер системасы. Плазмасының белогындағы қышқыл және сілті тобының арқасында қан амфотерлік реакция көрсетеді де, буферлік қасиетке ие болады. Плазма белогы өзінің амфотерлік қасиеті арқасында қанның рН реакциясына қарай, қанның ортасы қышқыл болса сутегі ионын, ал сілтілі болса – гидроксил ионын байланыстыра алады.
Гемоглобин (Нв) белок буфер системасына қатысады. Бұл гемоглобиннің натрий немесе калий тұзына байланысты, гемоглобин көмір қышқылына қарағанда әлсіз қышқыл болғандықтан, өзінің калий нмесе натрий ионын береді де, өзі Н – ионын қосып алып, әлсіз диссоциацияланатын қышқылға айналады.
|
|
|
ВНв + Н2СО3 Н.Нв + ВНСО3
Белок буфер системасымен салыстырғанда бикарбонат буфер және фосфат системалары қанның тұрақты активтік реакциясын сақтауда маңызы шамалы. Қандағы барлық буферлік қасиеттің 75 процентке жуығы гемоглобин белок системасынан құралады. Буфер системасы тканьдердің рН реакциясын тұрақты сақтап тұрады. Олардың негізгі буфер – белоктар мен фосфаттар. Қанның рН реакциясын сақтауда тыныс алу органының да маңызы зор. Мысалы, өкпе арқылы артық көмір қышқыл газы шығарылады. Организмде қанның рН реакциясын тұрақты сақтап тұрады. Олардың негізгі буфер – белоктар мен фосфаттар. Қанның рН реакциясын сақтауда тыныс алу органының да маңызы зор. Мысалы, Өкпе арқылы артық көмір қышқыл газы шығарылады. Организмде қанның рН реакциясын тұрақты сақтау үшін сілтінің, қышқылдың артығын сыртқа шығаруда ыдырау өнімдерін шығаратын органдарының да ролі өте зор. Сонымен организмнің қалыпты жағдайында қанның сілті – қышқыл теңдігін тұрақты ұстап тұратын қышқыл және сілті эквивалнті екен. Егер адам ұзақ уақыт демалмай, өте ауыр дне қызметімен шұғылданса немесе қатты наукастанса, қанның активтік реакциясы қышқыл жаққа қарай ауысады. Мұндай қанның активтік реакциясының өзгерісін ацидоз деп атайды. Ал кейде керісінше, қанның активтік реакциясы өкпенің қызметі күшейгенде сілтілік жаққа ауысады, оны алкалоэ деп атайды.
|
|
|
Қанның ұюы. Қанның ұюы плазмадағы еріген блок фибриногеннің, ерімейтін фибрин белок жіпшелеріне айналуынан болады. Фибриннің түзілуі тромбин ферментінің қатысуымен жүреді. Қанда оның тек қана активсіз формасы – протромбин болады.
Протромбинді актив фермент тромбинге айналдыру үшін, фермент протромбиназа керек, бірақ ол қанда актив күйде болмайды. Фибрин жіпшелері түзілуі үшін, алдымен плазмадағы тромбоген ферменті активтеліп тромбинге айналып, дайындық қызметі жүреді. Ұю процесінің барлық кезеңдері кальций ионының қатысуымен жүреді.
Фибриноген белогы мен протромбин ферменті бауырда жасалады.
|
|
|
Қанның ұюы - өте күрделі тізбектелген реакциялардан тұратын процесс.
Қанның ұюын 4 негізгі фазаға бөлуге болады
1) протромбиназа ферментінің активтелуі;
2) протромбиннің тромбинг айналуы;
3) белок фибриногеннің фибрин жіпшелеріне айналуы;
4) ұйыған қанның тығыздалуы.
Қанның ұюындағы тромбоциттердің ролі. Қан пластинкалары (тромбоциттер) - ядросыз, өте кішкентай қанның тұрақсыз клеткалары. Тромбоциттердің қызметі қанның ұюына өте тығыз байланысты. Қанның ұюының басталуыны өзі тромбоциттер бұзылған кезд түзілетін актив фермент тромбокиназа әсерінен жүреді.
Ас қорыту органдарының кілегейлі қабығындағы ерекше клеткаларда серотонин деген биологиялық актив зат жасалып қанға өтеді де, ондағы тромбоциттерге сіңеді. Қан тамырлары жараланған жерде бұзылған тромбоциттерден босаған серотонин сол жердегі тамырдың тарылуын қамтамасыз етеді.
Тромбоциттердегі ерекше зат ретрактозим, қанның ұйығандағы қоймалжың затының тығыздалуы үшін, фибрин жіпшелерінің қысқарып жуандауының жылдам жүруін қамтамасыз етеді.
|
|
|
Қанның ұюы – қанда тромбин, протромбин мөлшері көбейсе, қан тамырларының хеморецепторлары тітіркеніп рефлекторлық жолмен қанға оны ұйытпайтын заттар шығарады. Мысалы, бауырда синтезделетін гепарин, тромбопластин, протромбин, тромбин, фибриноген, адреналин, серотонин тағы да басқа қанның ұю процесіне қатынасатын белоктар өзара әрекеттесіп, қанды ұйытпайтын күрделі комплексті қосылыс жасайды. Ұйыған қан – тромб қан тамырын бітеп тастап, организмді өлімге әкеліп соқтыруы мүмкін, қанды ұйытпайтын системаның өте сирек кездесетін бұзылуы қанның ұю қасиетін толық жояды. Бұл құбылыс гемофилия деп аталады. Гемофилия әке жағынан тұқым қуалайтын, өмірге өте қауіпті ауру.
Қанның клеткалары. Эритроциттер – қанның қызыл түйіршіктері. Олардың құрамындағы гемоглобинде тыныс алу пигменттерінің тобына жататын хромопротеиндер бар. Олар оттегімен өте оңай қосылса және ажыраса алады.
Эритроциттер – ядросы жоқ, екі жағы ойыс келген жоғары дәрежелі қан клеткасы. Эритроциттердің ақ түсті стромасы (скелеті) және қабығы бар. Қабығы - липоид, белок комплексінен түрады да, коллоидтар мен Na, К, Са иондарын өте нашар, ал Cl, HCO3 аниондарын, Н, ОН иондарын жақсы өткізеді.
Эритроциттердің саны 1 мм3 қанда ерлерде 5 - 5,5 млн, әйелдерде - 4,5 – 5 млн. жуық. Жаңа туған жас балаларда эритроциттер саны әр түрлі жағдайларға байланысты көбейіп, азайып тұрады.
Эритроциттер организмде қорғаныш қызметін атқарады. Олардан кейбір микробтарды зарарсыздайтын эритрин деген зат бөлініп алынған.
Гемоглобин организмде оттгін тасушы, көмір қышқыл газын шығарушы пигмент болып табылады. Әрбір гемоглобин молекуласында темір атомы болады. Гем актив - фермент, ал глобин – гемнің белок тасушысы. Гемоглобин сүйек кемігінде эритробласт клеткаларында жасалады.
Бауыр және көк бауырда эритроциттер бұзылып, құрамындағы гемоглобин ыдырағанда, гемнен темірмолекулалары бөлінеді де, әрі қарай тотықтану реакциясы жүріп, гемоглобиннен пигмент билирубин түзіледі.
Кейбір адамдардың эритроциттері екінші адамның қанының плазмасымен қосылғанда агглютинациялануын зерттеу нәтижесінде қан құю арқылы емдеудің ғылыми негізі салынады. Адам қанындағы эритроциттерде екі түрлі желімденетін зат: агглютиноген А және агглютиноген В болатыны, ал плазмада екі түрлі желімдейтін зат: агглютинин α және агглютинин β бар екені аңықталған.
Эритроциттердегі агглютиногеннің, плазмадағы агглютининнің бар-жоғын зерттеп, есептеп барлық адамдардың қанын 4 топқа бөлуге болатыны аңықталған.
Агглютинация жүрсе плюс (+), жүрмесе минус (-) деп белгілеу арқылы, төмендегі таблицада қанның қандай тобын қай топтағы қаны бар адамға құюға болатыны көрсетілген.
| Плазма тобы (агглютинниндер) | Эритроциттер тобы (агглютиногендер) | |||
| Жоқ I (0) | II (А) | III (В) | IV (АВ) | |
| I (α) және (β) | - | + | + | + |
| II (β) | - | - | + | + |
| III (α) | - | + | - | + |
| IV (0) (жоқ) | - | - | - | - |
Эритроциттердің агглютинациясы тек агглютиноген А мен агглютинин α, агглютиноген В мен агглютинин β кездессе ғана жүреді. Сонда I топты барлық (I, II, III, IV) топтарға құюға болады. II топты II және IV топқа, III топты III және IV, ал IV топты тек IV топқа ғана құюға болады.
Қан беретін адамды донор, қан қабылдайтын адамды реципиент деп атайды.
Лейкоциттер. Лейкоциттер немесе қанның ақ түйіршіктері, организмде қорғаныс қызметін атқарады. Олардың атқаратын негізгі қызметі: фагоцитоз, қорғағыш денелер жасау, белок алмасу процесі кезінде бөлінген улы заттарды зиянсыздандырып ыдырату.
Дені сау адам қанының бір куб миллиметрінде 6-8 мыңға жуық лейкоциттер болады. Лейкоциттер екі үлкен топқа бөлінеді:
1) түйірлі лейкоциттер немесе гранулоциттер; 2) түйірсіз лейкоциттер немесе агранулоциттер.
Түйірлі лейкоциттер тобына эозинфильдер, базофильдер, нейтрофильдер жатады.
Нейтрофильдер өзін қоршаған ортаға лизосомды ферменттер бөледі. Базофильдер қанды ұйытпайтын системаның құрамына кірітін активті – гепарин өнімін көбейтеді, әрі биологиялық активті-гистамин синтезіне қатынасады. Түйіршік лейкоциттерге – моноциттер мен лимфоцитте жатады. Моноциттер – барлық лейкоциттер санының 4-8 процентін құрайды. Олар сүйек кемігінде, лимфа түйіндерінде және дәнкер тканьдерінде жасалады. Моноциттер макрофагтар деп аталады да, нейрофильдер сияқты қызмет атқарады.
Лимфациттер барлық лейкоциттер санының 25 – 35% - ін құрайды, лимфа түйіндерінде, көк бауырда, кілегейлі қабықта дамып жетіледі. Бұл клеткалар қабыну процесіне ұшыраған организмнің қайта қалпына келуін қамтамасыз ететін реакцияларға қатысады.
Өзбетімен дайындалуға сұрақтар :
1.Қалыпты жағдайда қанның жалпы мөлшері адамның дене салмағының қанша бөлігін алады?
2.Қан дегеніміз не оның адам ағзаларында алатын орны ?
3.Қан қандай қызмет атқарады?
4. Қан қандай компоненттардан тұрады?
5.Қан плазмасы дегеніміз не және оның құрамы?
6.Қанның физика – химиялық қасиеттері бар ?
7.Қанның ұюы қандай фазалардан тұрады?
8.Резус – фактор дегеніміз не?
9.Адам қаны қанша топтан тұрады және? Оларға сипаттама бер.
Қолданылатын әдебиеттер:
1.Абрамов В.В. Иммундық және жүйкелік жүйелердің интеграциясы.Новособирск,1991.
2.Батуев А.С. Жоғары дәрежелі жүйке жүйе физиологиясы.Жоғары мектеп.М.,1991.
3.Дубровский В.И. Валеология. 1998.
4.Сәтпаева Х.Қ.,Нілдібаева Ж.Б.-Адам физиологиясы .Алматы: «Білім» 1995
Дәріс№ 8
Тақырыбы:
Қан айналымы және жасқа байланысты ерекшеліктері
Дәрістің мақсаты: Қан айналу жүйесінің қай қарыншадан қай жүрекшеге барып құятынын білу.Артерия қан тамырлары,вена қан тамырлары, салалы қан тамырының құрылысы және қасиеттері, атқаратын қызметтері білу.Жүрек бұлшық етерінің физиологиялық қасиеттері.
Негізгі сұрақтар қысқаша мазмұны мен
2. Қан және лимфа айналудың маңызы
3. Жүрек
4. Жүрек еттерінің негізгі физиологиялық қасиеттері.
5. Қозу
6. Жүректің жиырылуыЖүректің систолалық және минуттық көлемі
7. Кезеген және симпатикалық нервтердің арақатынасы
Жүрек еттерінде де, скелет еттері сияқты қозу, жиырылу, қозу толқынын өткізу қасиеттері болады.
Электрлік, механикалық, температура, химиялық тітіркендіргіштер арқылы әсер етсек, жүрек еттерінде қозу пайда болады.
Жүрек еттерінің жиырылу күші скелет еттеріндегі сияқты тітіркендіргіштің күшіне байланысты емес. Жүрек еттерінің жиырылу биіктігі тітіркендіргіштің күшіне байланысты емес. Жүрек еттерінің осы қасиетіне Боудичтің жоғарыда айтылған «барлығы немесе жоқ» дегн заңы негізделген. Бұл заңға миокард белгілі бір жағдайларда ғана бағынады. Мысалы, барлығының да өзгеруіне, температура, еттердің созылуы, шаршауы т.б. факторлар әср етеді.
Микроэлектрод техникалық әдіс арқылы ғылымдар, қозбай түрған жүрек ет клеткаларының цитоплазмасы, клетканың ішкі бетімен салыстырғанда теріс зарядталып, сыртқы беті поляризационалады. Мембрананың бұл потенциялының биіктігі 80-90мВ. Қозу уақытында клетка мембранасында потенциалдық айырым бірқатар азаяды. Соның нәтижесінде натрий катионы мембрана арқылы клетканың ішіне кіріп, цитоплазма өзінің теріс зарядынан айрылады, клетка мембранасы деполяризацияланады да оң зарядқа ие болып, потенциал биіктігі 20 – 30 мВ-ке теңеледі. Жүрек ет клеткаларында, скелет еттерімен салыстырғанда әсер потенциалы ұзаққа созылады.
Жүрек еттері минутына 70 рет жиырылса, әсер потенциалы 0,3 секундқа созылады. Ал жүректің жиырылуы жиілесе әсер потенциалы уақыты қысқарады, сиресе, керісінше ұзарады.
Абсолюттік рефрактерлік кезеңнен кейін жүректе қозу аздап көтеріледі. Осы уақытта жүрек өте күшті берілген тітіркендіргішке жауап қайтара алуын салыстырмалы рефрактерлік кезең деп атайды. Бұл кезеңнен кейін өте күшті қозу кезеңі байқалады да, экзальтация кезеңі басталады. Бұл кезеңде жүрек еттері қозу пайда ете алмайтын тітіркендіргіштің (подпорог) күшіне де қозып жауап қайтарады.
Адамның жүрегі қалыпты жағдайда бір минутта 5 литрге жуық қанды, ал бір соққанда 75 мл қанды қабылдап және сонша қанды шығарады. Сонда әрбір минут сайын жүректен организмдегі қанның барлық мөлшері өтіп отыратын сияқты. Ал шынында барлық қан мөлшері бір минутта жүректен ағып өтпейді: қысқа жолмен ағатын қан бірден көбірек, ал ұзын жолменен ағатын қан жүрекке қайта келіп құйып үлгермейді.
Жүрекке келетін нервтерді кесіп тастаса да, жүрк соға береді. Бұдан біз жүректің қызметі мидан импульс келмей қалса да, тоқталмай соға беретінін көреміз. Бөлініп алынған жүректі денедегідей физиологиялық сұйықтыққа салса, жиырыла береді. Мұндай сырттан тітіркендіргіш берілмей өзінен-өзі жиырылуды жүрек еттерінің автоматикалық қасиеті деп атайды.
Екінші атиптік ет тканьдері мен нерв клеткаларының топтасқан жерін атриовентрикулярлық түйін деп атайды. Бұл түйін екі жүрекшелердің арасында орналасады. Осы түйіннен төмен қарай тармақталған қарыншаларды бөліп тұрған пердеге келіп тіркелетін қалың ет шоғыры орналасады, мұны Гис шоғыры деп атайды. Гис шоғыры оң және сол тармаққа бөлініп, қарыншаларды алып жатады. Лимфа тамырлар жүйесі, қан тамырлар жүйесімен қатар алам және жануарлар денесінде сан қилы заттар тасуға қатысатын кең ауқамды күрделі құрылым,оның қызметі де алуан түрлі. Лимфа жүйесі- ұлпааралық сұйықтық құрамындағы су,тұз белок липид, алмасуы кезінде пайда болған әртүрлі заттардың,микроб,денеге енген бояу т.б.,қан аранасына вена жүйесіне өтуін қамтамасыз етеді. Лимфа жүйесіне қарағанда қан жүйесі,оның морфологиясы мен физиологряисы анағұрлым жақсы зерттелген.Лимфа мөлдірлеу, ересек адамда сәл сарғыштау,жаңа туған нәрестеде сүт тәріздес болып келеді.Оның салмағы әртүрлі.Тұтқырлығы қанның тұтқырлығынан аз.Химиялық құрамы жағынан қан плазмасына ұқсас.Тромбоцит болмайды. Сондықтан өте баяу ұйиды.Құрамында К дәрмені өте көп.Липидтер өте көп.
Дата добавления: 2018-11-24; просмотров: 456; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!