Жетілмеген остеогенез (несовершенный остеогенез) 8 страница
· Төтенше жағдайлар.
Жергілікті ықпалдар:
· Тіс қағы немесе микробты тоға
· Ауыз сұйықтығының құрамының және қасиеттерінің өзгеруі.
· Көмірсулы ас қалдықтары.
Тіс тіндерінің тұрақтылығы (төзімділігі – резистентность)
· Құрылымының толыққандылығы.
· Химиялық құрамының толықтығы.
· Генетикалық кодының оңтайлылығы.
Тісжегі туындатушы ықпалдар (жалпылай және жергілікті) тіс тіндерінің төзімділігі сияқты әртүрлі жағдайларда әртүрлі қарқындылықпен әсер етуі мүмкін. Тісжегі бұлардың әртүрлі қатынастық жағдайында дамуы мүмкін, бірақ тісжегіні туындататын бірден-бір қауіпті кезең – тіс тіндерін үнемі минералсыздандырушы жоғары концентрациялы сутегінің бос иондарының (Н+) түзілуі. Ауыз іші ортасы қабылдаған тамақтың, ішкен судың құрамына, организмнің жүйелері мен ағзаларының функциональдық жағдайына, әртүрлі ауруларына байланысты өзгеріп отырады.
Егер кіреукенің қалыпты жағдайы онда толассыз жүретін және тепе-теңдікте сақталатын минералдану- минералсыздану үрдісімен байланысты болатынын түсінсек, бұл ықпалдардың тісжегінің даму үрдісіндегі маңыздылығы дәлелдеуді қажет етпейді. Егерде тіс тіндеріндегі минералдану және минералсыздану тепе-теңдігін бұзатын жағдай туған болса және минералсыздану үрдісі басым болатын болса, кіреуке қабаты өзгеріске ұшырап, дақты тісжегіге тән белгілер дамиды. Минералсыздану үрдісінің толассыз дамуы кіреуке мен дентинде әртүрлі тереңдіктегі қуыстардың қалыптасуына әкеп соғады. Ал ауыз іші жағдайын жақсартып, организмнің функциональдық қасиетін жоғарылатар болса, бұзылған тепе-теңдік қайта қалпына келіп, минералсыздану үрдісі тежеліп, патологиялық үрдіс кері дамуы ( ақ дақ толығымен жойылады) немесе тежелуі ( ақ дақ қоңыр түске ауысады) мүмкін.
|
|
|
Үлгіде көрсетілгендей, кіреукенің астыңғы қабатында минералсыздану үрдісін туындататын жоғары концентрациялы сутегінің бос иондарының (Н+ның) шектеулі аймақта қалыптасуында көмірсулы тағамдар мен микроорганизмдердің рөлі өте жоғары және олар тісжегінің орналасу ерекшеліктерін де негіздей алады. Сонымен қатар бұл үлгі ауызды дұрыс күтудің, тісжегіні пломбылап емдеудің маңыздылығын көрсете отырып, тісжегінің алдын-алу шараларын дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
|
|
|
Боровский Е.В. және басқалар ұсынған тісжегінің замануи даму теориясы.
Тісжегіні емдеу.
Тісжегіні емдеу шараларын екі топқа бөлуге болады: жалпылай және жергілікті емдеу. Жалпылай емдеу шараларын тісжегінің қарқындылығы жоғары және өте жоғары болып, дамуы жедел болған кезде жүргізеді және кешенді емдеу қағидасын ұстана отырып іске асырылады. Тісжегіні жалпылай емдеу оны алдын-алу шараларымен үйлестіріледі және организмнің қорғаныс қасиеттерін, тістің қатты тіндерінің тісжегі туындатушы ықпалдарға төзімділігін жоғарылатуға бағытталады. Осы мақсатта витаминдер жиынтығын, микро және макроэлементтер (Са, Р, F ) қоспаларын, жалпы қорғаныс қасиетін жоғарылататын дәрілер (жасына қарай) тағайындау қажет. Емдеу курсының ұзақтығы 4-6 апта, бірнеше курс жүргізу керек. Емдеу курстары арасындағы үзілістер 2-3 айға созылуы қажет.
|
|
|
Қазіргі кезде әртүрлі шетелдік және отандық фирмалар макро-микроэлементтер, витаминдер жиынтығын адамның жасына байланысты шығара бастады. Оларға қоса биологиялық белсенді қоспаларды (БАД – биологические активные добавки) пайдалануға да болады.
Тісжегіні жергілікті емдеу әдістерін тіс тіндеріндегі патоморфологиялық өзгерістерді ескере отырып жүргізген тиімді.
Тісжегінің дақты кезеңінде немесе кіреукенің ошақты минералсыздану сатысында дәрі-дәрмектер қолданып емдейді, ал қуыстану сатысында бұзылған тіндерді егеп-тазалап алып, ақауды пломбылық материалдармен толтыру немесе пломбылау әдісі қолданылады(оперативно-восстановительная терапия).
Тісжегінің бастапқы кезеңіндегі кіреукеде ақбор түсті немесе қоңыр түсті дақтардың пайда болуы – кіреукедегі минералсыздану үрдісінің дәлелдемесі екені белгілі.
Емнің нәтижесін бағалауды оңтайландыру үшін метилен көгінің 2% ертіндісімен кіреукені тікелей бояу әдісін қолданады.
Қазіргі кезде қайта минералдандырып емдеудің нәтижелілігін арттыру үшін арнаулы ерітінділерді жарақат ошағына физикалық факторлардың көмегімен тереңірек және жылдамдата енгізуге болады. Ол үшін дәрілік электрофорездеу әдісін және дәрілік ертінділерді ультрадыбысты қолданып сіңіру тәсілдерін пайдалануға болады.
|
|
|
Емдеу шараларының нәтижелілігін бекітетін маңызды факторлар: ауызды дұрыс күту ережесін толық сақтау (тісжегі дағының бетінде қақ қайтадан пайда болмас үшін), тиімді құрамды тағамдық заттарды қабылдау, тамақ рационында көмірсулы тағамдар мөлшерін азайту және оларды бей-берекет қабылдай бермеу.
Қоңыр және қара түсті тісжегі дақтары – патологиялық үрдістің тұрақтанғанының белгісі. Бұл кезде қайта минералдандырып емдеу шаралары ешқандай нәтиже бермейді. Мұндай жарақаттар ұзақ дамиды және тісжегі қуысына айналып, кіреуке-дентин шекарасының бұзылуымен аяқталады. Егер ошақ аймағы көлемді болса (2 мм² немесе одан үлкендеу), қуыстың пайда болуын күтпей-ақ жарақаттанған қатты тіндерді егеп алып тастап, пайда болған ақауды пломбылайды. Егер пигменттелген дақ көлемі 1,0 – 1,5 мм² аспаса, оның әрі қарай дамуын бақылап бағалау тактикасы қолданылады.
Тістердің тегіс беттерінде орналасқан жоғары тісжегіні емдеу әдістері туралы әртүрлі көзқарастар қалыптасқан. Сүт және жаңадан шыққан тұрақты тістер беттеріндегі жоғары тісжегі орналасқан аймақтарды көбіне егеп-тегістеп, арнаулы дәрілердің ертінділерімен қайта минералдандыруға болатыны дәлелденген.
Тістердің ерін және ұрт беттерінде орналасқан жоғары тісжегі кезінде жарақаттанған тіндерді егеп тазаламай-ақ композиттік материалдармен пломбылауға немесе ART (АРТ) техниканы қолданып емдеуге болады.
Орта және терең тісжегі кезінде жергілікті емдеу шаралары тісжегі қуыстарын егеп-тазалаудан және пломбылау арқылы тістің пішінін қалпына келтіруден тұрады (оперативно-восстановительная терапия).
Қазіргі заман талаптарына сай және жаңа пломбылық материалдардың көптеген түрлерінің шығарылуына байланысты жоғарыда аталған емдеу әдісі кең аяға ие болды. Бұл әдіс енді тістің тек пішінін ғана қалпына келтіруді мақсат тұтпай, тіске қойылатын эстетикалық сұраныстарды да толығымен қанағаттандыруды қарастырады және тісті қайта қалпына келтіріп емдеу немесе реставрациялау (метод реставрации зуба) деп аталады.
Тісжегіні егеп-тазалап емдеу.
Тісжегі қуысын егеп-тазалау – тісжегіні жергілікті емдеу шараларының бірден-бір жауапты кезеңі болып табылады. Себебі, оның дұрыс орындалуы – тістің қатты тіндерінің әрі қарай бұзылмауының және қойылған пломбының ұзақ тұруының кепілі. Егеп-тазалау кезіндегі негізгі міндет-тістердің өзгеріске ұшырап бұзылған қатты тіндерін толық алып тастап, тазаланған қуысқа пломбы ұзақ бекіп тұратындай тиімді пішін беру.
Жалпы стоматологияның даму барысының әр кезеңінде Блек пен Лукомский И.Г.тісжегі қуысын егеп тазалаудың екі қағидасын ұсынды. Бірінші қағида – тісжегі қуысының жан-жағына жайылып кетпеуінің алдын ала кеңейту (протетическое или предупредительное расширение), немесе тіс тіндерін иммунды белдеуге дейін тіс экваторына, төмпешіктерге дейін егеп алып тастау. Екінші қағида – мүмкіндігінше бұзылмаған тіс тіндерін сақтап, егеп тазалау (щадящее препорирование), немесе бұзылған тіндерді ғана егеп алып тастап, бұзылмаған тіндерді (кіреуке мен дентинді) мүмкіндігінше сақтау.
Қазіргі кезде екі қағиданы да қолданудың негізі бар, ол тісжегінің даму ерекшелігіне, адамның жас ерекшелігіне және пайдаланылатын пломбылық материалға байланысты. Мысалы, көптеген тістер және олардың табиғи жүлгелері жарақаттанған болса, алдын-ала кеңейту қағидасын, ал бірлі-жарымды тістер жарақаттанып, тісжегі баяу дамыса бұзылмаған тіс тіндерін барынша сақтап, егеп тазалау қағидасын ұстануға болады. Балалардың тістері жарақаттанған кезде екінші қағида негізінде егеп-тазалап, қосымша қайта минералдандырып емдеу шараларын жүргізуге болады. Сәулемен қатаятын композиттермен пломбылайтын жағдайда тісжегі қуыстарына классикалық пішін бермей-ақ, бұзылған тіндерді толық тазалаған жеткілікті болады.
Тістердің қатты тіндерін егеп-тазалауды тісжегі қуыстарының Блек ұсынған жүйесін негізге ала отырып орындайды және ол төрт кезеңнен тұрады.
Клиникалық жағдайда тісжегі қуысының тереңдігін, тіс тіндерінің сезімталдығын, емделуші адамның жүйке жүйесінің ерекшелігін ескере отырып, егеп-тазалаудың алдында тіс тіндерін уақытша жансыздандырған тиімді.
Тісжегі қуыстарын егеп-тазалау кезінде көбіне жергілікті жансыздандыру (өткізгіштік немесе инфильтрациялық анестезия) әдісі қолданылады және ол үшін лидокаин және артикаин қатарындағы дәрілер (мелокаин, ультракаин, ксилокаин, ксикаин, ксилодонт, лигнокаин, октокаин, солкаин, ремикаин, убестезин, убестезин-форте, артикаин және б.,) пайдаланылады.
Кейде тісін емдеу кезінде болуы мүмкін ауыру сезімі туралы қорқыныш науқастың психикасына үлкен әсер етеді. Қорқынышты азайту үшін күні бұрын жүйке жүйесін тыныштандыратын (транквилизаторлар, антигистаминдік дәрілер) және ауыру сезімін азайтатын (анальгетиктер) дәрілер беріп, алда жүргізілетін емдеу шараларына дайындайды (премедикациялау әдісі).
Аса қажет болған жағдайда жалпылай жансыздандыру әдісін (общее обезболивание или наркоз) де қолдануға болады. Ол арнаулы газбен демалту (газовый наркоз с закисью азота фторотаном) немесе көк тамырға ұйықтатын дәрі енгізу арқылы (внутривенный наркоз с сомбревином) жүргізіледі.
Тісжегі қуысын егеп- тазалау кезеңдері.
Бірінші кезең – тісжегі қуысын ашу (раскрытие кариозной полости). Бұл кезеңді орындау мақсаты – тісжегі қуысы ауызындағы астындағы тірек дентин бұзылысқа ұшыраған жабынды кіреукені егеп немесе бұрғылап алып тастау. Астында қалыпты дентин қабаты сақталмаған кіреукені тісжегі қуысы жиегінде қалдырмау керек. Себебі, дентин арқылы жүретін зат алмасу үрдісінен айрылған кіреуке механикалық әсерлерге төзімсіз және тез сынғыш болғандықтан, қойылған пломбының жиегінде ақаулар пайда болып, тісжегі үрдісінің әрі қарай дамуына мүмкіндік туындайды. Кейбір жағдайларда эстетикалық сұранысты қанағаттандыру үшін аса көп механикалық әсерлерге ұшырамайтын аймақтарда (алдыңғы тістердің ерін жақ беттері) астында қалыпты дентин сақталмаған кіреуке қабатын қалдыруға болады. Тісжегі қуысын ашу көбінесе шарға немесе цилиндрге ұқсас беттері алмас үгінділерімен жабылған борлардың (бұрғылардың) көмегімен орындалады. Борлардың көлемі қуыс ауызының көлемінен кішірек және қуысқа еркін енулері керек.
Шарға ұқсас борды тісжегі қуысына енгізгеннен кейін оны іштен сыртқа қарай айналдыра отырып, жабынды кіреукені егеп алып тастайды. Цилиндрге ұқсас немесе фиссурлы борлармен жұмыс істегенде олардың бүйір беттерін кіреукеге жанастыра отырып айналдырады және жабынды кіреуке толық алынғанға дейін егеп-тазалауды жалғастырады.
Кіші және үлкен азу тістердің жанасу беттерінде орналасқан (ІІ класс) тісжегі қуыстарын егеп тазалаған кезде қуысқа шайнау беті арқылы енеді. Ол үшін шайнау бетінің қуыс жағындағы сау тіндерінің біразын егеп алып тастауға тура келеді.
Екінші кезең – ыдыраған және жұмсарған дентинді алып тастау (некроэктомия). Алдымен тісжегі қуысындағы ас қалдықтары мен ыдыраған және жұмсарған дентинді аршығыштың (экскаватор) көмегімен алады (көбінесе қарқынды дамыған тісжегі кезінде), ал жұмсарған бірақ қаттылау және пигменттелген дентинді шарға ұқсас бормен бұрғылап алады. Жабынды дентин қабатындағы жұмсарған дентинді алғанда аршығышты тік бағытта, ал ұлпа маңындағы дентин қабатында оны көлденең бағытта қозғайды. Өміршеңдігінен айырылған тіндер толығымен қатты және пигменттелмеген қалыпты дентинге дейін толық алыну керек. Тек қарқынды дамыған терең тісжегіні емдеген кезде ұлпаны ашып алмас үшін, қуыстың табанында жұмсарған немесе пигменттелген дентиннің жұқа қабатын қалдыруға болады (терең тісжегі кезінде). Болашақта емдік төсемдердің әсерінен жұмсарған дентин қабаты қайта минералдануға ұшырайды.
Емдеу тәжірибесін жаңа бастаған дәрігер-стоматолог жұмсарған дентиннің толық алынған-алынбағанын алғашқы кезде ажырата алмауы да мүмкін. Сондықтан олар мынаны білу керек:
· жұмсарған дентин аршығышпен (зкскаватормен) қабат-қабат болып алынады және сүңгіліген кезде сүңгінің ұшы жұмсарған дентинге батып кетеді, ал қалыпты дентинді біраз күщпен аршығышпен қырып байқағанда ғана ақщыл түсті ұсақ үгінділер алынады;
· жұмсарған дентин метилен көгінің 2% ерітіндісімен және басқа органикалық бояулармен (кариесмаркер) боялады, ал қалыпты дентин боялмайды (қалыпты дентиннің өткізгіштігі төмен).
Үшінші кезең – тісжегі қуысына белгілі-бір оңтайлы пішін беру. Осы кезеңді орындау кезінде қойылатын мақсат – тісжегі қуысын егеп-тазалай отырып, оған шартты талаптарға сай келетін пішін беріп, пломбының қуыс қабырғаларына жақсы бекіп, ұзақ тұруына ыңғайлы жағдай туғызу. Бұл кезеңді орындау ерекшеліктері тісжегі қуыстарының орналасу ерекшеліктеріне, көлеміне, патологиялық үрдістің даму жылдамдығына, тісжегі қуысына қойылатын пломбылық материалдардың физико-химиялық қасиетіне байланысты. Әртүрлі пломбылық материалдардың тіс тіндеріне жабысу қасиеттері бірдей емес. Егер шайнау қысымының күші пломбының жабысу күшінен жоғары болса, дұрыс пішін берілмеген тісжегі қуысынан шайнау қимылы пломбыны итеріп шығарады. Бұл кезеңді орындау үшін әртүрлі көлемді және пішінді борлар, көбінесе табанын тегістеуге керіконусқа, цилиндрге ұқсас борлар, қабырғаларын өңдеуге конусқа және цилиндрге ұқсас немесе фиссурлы борлар қолданылады.
Төртінші кезең – тісжегі қуысының жиегін тегістеу немесе кіреуке жиегін өңдеу. Тісжегін қуысын ашу кезінде металдан жасалған борларды қолданған кезде кіреуке призмаларының сынуы нәтижесінде кіреуке жиегі ойлы-қырлы болып қалады және әртүрлі тереңдікте саңылаулар пайда болады. Мұның өзі пломбылық материалдың тісжегі қуысының жиегіне жабысуын (краевое прилегание) нашарлатып, екіншілік тісжегінің дамуына жағдай туғызады. Пломбының тұрақтылығын арттыру және жиектік жанасуын (краевое прилегание) жақсарту үшін кіреуке жиегін карборунд тастармен, өте ұсақ алмас үгінділерімен жабылған, қатты құймадан жасалған карбид-вольфрамды борлармен және финирлермен мұқият тегістейді. Қажет болған жағдайда (металқұрамды материалдармен пломбылайтын жағдайда, ерін жақ қабырғалары бұзылған ІІІ және IV кластық тісжегі қуыстары бар алдыңғы тістерді композиттердің көмегімен қалпына келтіргенде) қуыстың жиегін тегістей отырып, кіреукені 45º бұрыш жасай отырып, қиып тастайды.
Дата добавления: 2018-11-24; просмотров: 332; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!