Жетілмеген остеогенез (несовершенный остеогенез) 7 страница
Клиникада байқалған көптеген факторларға түсініктеме берді және экспериментальдық зерттеулермен дәлелденді.
Миллердің ұйғаруынша, тістер ауызда көмірсулы тағамдар болғанда микроорганизмдердің әсерінен бұзылады. Тісжегінің басталу үрдісін көмірсулы тағамдар қалдығының микроорганизмдердің қатысуымен ыдырауынан пайда болған органикалық қышқылдардың – пирожүзім, алма, сірке және сүт қышқылдарының әсерімен байланыстырды. Сонымен қатар тамақтық заттар құрамында келетін басқа қышқылдардың да әсерін теріске шығарған жоқ. Тісжегінің дамуы екі кезеңнен тұрады: оның ойынша бірінші кезеңде ауыз сұйығының РН-ы төмендеуі немесе қышқылды ортаға ауысуына байланысты кіреуке мен дентин минералсызданады. Тек минералды заттардан тұратын кіреуке қышқылдар әсерінен толығымен ериді. Екінші кезеңде дентиннің органикалық заттары микробтар бөліп шығаратын ферменттердің әсерінен ыдырайды. Қышқылдар мен бактериялардың ролін ескере отырып, Миллер тісжегінің дамуына қолайлы факторларға (сілекейдің мөлшері мен құрамы, тамақтану ережесі және тамақтың құрамы сияқты) аса мән берді. Тұқым қуалаушылық ерекшеліктерін, кіреукеніің қалыптасу кезіндегі ішкі және сыртқы жағдайларды да назарынан тыс қалдырған жоқ.
|
|
|
Миллер өзінің теориясын экспериментальдық зерттеулердің көмегімен дәлелдеді. Адамның жұлынған тістерін жақсы шайналған наннан, сілекейден және 2-4% қант ертіндісінен туратын қоспаға орналастырып, температурасы 37°C термостатқа қойды. Бірнеше (4-6) аптадан кейін тісті алып байқағанда, кіреукеде тісжегі кезінде орын алатын минералсыздану үрдісі орын алғанын анықтаған.
Миллердің теориясы клиникалық дәлелге де ие болды. Дәлелдеме – тістің беттеріндегі табиғи жүлгелер мен ойықтарда, жанасу беттерінде және мойындарында (тамақ қалдықтары жиі орналасатын аймақтар) көмірсулы тағамдарды жиі пайдалағанда тісжегінің жиі дамуы.
Автордың теориясының ең әлсіз жері – тісжегінің дамуындағы ауыз сұйығының РН-ның (реакциясының) төмендеуі көптеген сыни пікірлер мен таластар туғызды. Шынына келсек, сілекейдің буферлік қасиетіне байланысты ауыз сұйығының реакциясы әрқашанда бейтарапты немесе әлсіз қышқылды (рН 6,8-7,0) ортаға тең және кез-келген қиын жағдайлардың ықпалы кезінде де кіреукені минералсыздандыратын қауіпті деңгейге дейін (рН 4,5-5,0) ешқашанда төмендемейді.
|
|
|
Дегенмен бұл теория тісжегінің дамуын түсіндіретін теориялардың (400ге жуық) ішіндегі ең маңыздысы болды және көптеген клинико-лабороториялық зерттеулердің нәтижесінде жаңа мағлұматтармен толықтырылып, тісжегінің пайда болу себептерін дәлелдей алатын қазіргі кездегі көзқарастың қалыптасуына негіз болды.
Қазіргі кезде тісжегінің пайда болуын тістің бетінде қалыптасқан тіс қағының (зубная бляшка) немесе микробты тоғаның (микробная бляшка) астындағы шағын аймақта ғана қышқылды ортаның қалыптасуымен байланыстырады.
Тіс тоғасы (зубная бляшка), оның тісжегінің пайда болуындағы ролі.
Тіс тоғасы немесе микробты тоға (микробная бляшка) немесе микробты қақ – тіс бетінде орналасқан белокты-көмірсулы матрицада түрлі типті микроорганизмдердің тығыз бекуінен пайда болған құрылым.
Микробты тоғаның құрамында әр типті бактериялардың пайыздық қатынасы әртүрлі және жеке-даралық ауытқуларға ұшырап отырады; орта есеппен стрептококтар колониясы – 70%, вейлонеллалар – 15% , нейсериялар - мен басқа микроорганизмдер 15 % құрайды.
|
|
|
Тіс тоғасындағы бактериялардың көбі–қышқылқұрушы және протеолиздеуші бактериялар: сүтқышқылды бактериялар, саңырауқұлақтар (бірінші орында Candida albicаns), дифтероидтар, олардың ішінде анаэробты бактероидтар, фузобактериялар бар.
Тіс тоғасы тістерді тазалағаннан кейін екі сағаттан соң құрыла бастайды. Бір тәулік ішінде оның құрамында кокктар басым болады және кейінірек құрамдық өзгеріске ұшырайды. Алғаш құрылған қақтың құрамында анаэробты микроорганизмдер, кейінірек құрылған қабатында аэробтар мен анаэробтар қатар кездеседі.
Тіс қағы алдымен тістердің тазалануы қиын аймақтарында – табиғи жүдгелерінде-сайларында, ойықтарында және жанасу беттерінде құрылады.
Тіс қағының құрылуына көптеген факторлар ықпалын тигізеді. Олар – тістің анатомиялық құрылым ерекшеліктері, қоршаған тіндермен қатынасы, сілекей, қызылиек сұйықтығының құрамдары, тамақтың құрамы, ас шайнаудың қарқындылығы, ауыздың күтімі және ауыздағы бөгде құрылымдар (пломбылар мен тіс протездер).
|
|
|
Эксперименттік және клиникалық зерттеулер тағамдық заттар құрамының, оның ішінде сахарозаның тіс қағының құрылуына және қалыптасуына тигізетін әсері зор екенін дәлелдеді.
Тіс қағының (микробты тоғаның) құрылуы және қалыптасуы.
Тіс шыққаннан кейін беті кутикуламен және кері дамуға ұшыраған кіреуке эпителийінің жасушалық компененттерімен жабылады. Тістің бетінде төмендегідей құрылымдарды – біріншілік кіреуке кутикуласын (сыртқы және астыңғы) және пелликуланы ажыратады. Кутикула тістің шайнау қызметіне байланысты біртіндеп жойылып, тек тістердің мойын бөліктерінде ғана сақталады.
Пелликула – тістің сыртындағы органикалық қабат, сілекейдің құрамындағы аминқышқылдары мен полисахаридтер құрайтын қанттардан құрылады. Пелликуланың ролі әртүрлі: бір жағынан қорғаныс қызметін атқарады, кіреуке кристаллдарын ауызға түсетін қышқылдар әсерінен сақтайды; екінші жағынан микроорганизмдердің өзіне жабысып колониялар құруын немесе микробты қақтың құрылуын қамтамасыз етеді.
Микробты қақтың құрылуында белгілі бір реттілік сақталады:
· бактериялардың пелликулаға бекуі;
· жасуша сырттық құрылымының (матрикстің) пайда болуы;
· бактериялардың көптеп өсуі және микробты қақтың қалыптасуы.
Бактериялардың пелликулаға бекуінің түрлі механизмдері бар. Бұл үрдіске үлкен мән берілуі – бактериялардың тіс бетіне бекуін тежеу арқылы тістердің тісжегіге шалдығу мүмкіндігін төмендету.
Бактериялардың пелликулаға бекуін Silverstone бірнеше кезеңдерге бөлген:
· микромолекулалардың адсорбциялануы;
· мобильді (ұшқыр) бактериялардың химиялық бекуі;
· тіс бетінде бактериялардың қайтымды бекуі;
· олардың қайтымсыз бекуі;
· екіншілік микрофлораның дамуы;
Жасушасырттық құрылымның (матрикстің) құрылуы микроорганизмдердің қызметіне байланысты. Матрикс екі құрамнан (компоненттен) тұрады: белоктардан (көбінесе сілекей гликопротеинінің туындылары) және бактериялық полисахаридтерден (көбінесе көмірсулар полимерлері). Белокты компонент микроорганизмдерден бөлінген ферменттердің сілекей құрамындағы сиал қышқылдарын шөктіруі нәтижесінде пайда болады.
Микробты қақтың құрамын зерттегенде, қақтың құрғақ бөлігінің еритін фракциясында - 6,9%, ал ерімейтін фракциясында – 11,3% көмірсулар бар екені анықталған.
Тіс қағы сахарозаға бай жұмсақ тамақтық заттарды пайдаланған кезде тез құрылады. Микробты қақтың құрамында көптеген бактериялар-стрептококктар, оның ішінде Str. mutans, Str. mitis, Str. sanguis және Str. salivarius көптеп кездеседі және олар анэоробты ашуды (брожение) қамтамасыз етеді. Бұл үрдіс кезінде бактерияларға субстрат болу үшін көмірсулар, ал кейбір жеке штаммдар үшін – аминқышқылдары керек. Сахароза фруктоза мен глюкозадан тұратын қос сахарид, тісжегінің пайда болуында маңызды орын алады.
Тіс қағындағы ашу үрдісі және оның жылдамдығы осы үрдіске қатысатын көмірсулардың мөлшеріне байланысты болады. Қанттар ашуы кезінде рН деңгейі тез төмендейді (6-дан 4-ке дейін бірнеше минөт аралығында) және бұрынғы деңгейіне баяу оралады. Микробты қақтың құрамында сүт қышқылынан басқа құмырсқа, сірке, май, пропион және басқа органикалық қышқылдар кездеседі.
Кіреуке бетінде тіс тоғасының астында шағын ғана аймақта рН көрсеткішінің төмендеу мүмкіндігі сілекейдің буферлік қасиеті туралы ой тудыруы мүмкін. Құрамында карбонатты, фосфатты және белокты буферлік жүйелер бола тұра, сілекей неліктен микробты қақ астындағы қышқылды ортаны бейтараптандыра алмайды?
Мұның себебі: микробты қақтың құрамына бейтараптандырушы құрылымдардың, мысалы, кальцийдің сіңе алмауында және қышқыл заттардың оның құрамынан диффузия арқылы сыртқа шығуының шектелуінде.
Басқа жасушалар сияқты, бактериялар құрамында олардыңң өміршеңдігіне қажет биополимерлер (нуклеин қышқылдары, белоктар, полисахаридтер, липидтер және б.,) бар. Бұрынырақ айтылғандай, тіс тоғасының құрамында анаэробты гликолиздену үрдісін жүргізуге қатысатын ферменттер бөлетін анаэробты бактериялар басым. Көптеген сүтқышқылды бактериялар өздері өсу кезінде қантты ашыта отырып, 90% сүт қышқылын бөліп шығарады. Гликолиздену үрдісі көмірсулардың қатысуымен сілекей аз бөлінуі кезінде (ұйқы уақытында) өте қарқынды жүреді.
Тісжегі үрдісінің әртүрлі даму кезеңдерінде ауыз микрофлорасы да өзгеріп отырады.
Тісжегінің дамуында микроорганизмдер құратын гетерополисахаридтердің немесе құрамына гликан, леван, декстран кіретін биополимерлердің рөлі өте зор. Гликандар бактерияларды бір-біріне және тіс бетіне жабыстыра отырып, тісжегінің пайда болуына күшті әсерін тигізеді.
Тісжегі кезінде тіс қағынан көп мөлшерде қышқыл құратын бактериялар штаммдарын өсіруге болады. Олардың ішінде көп анықталатыны: Str. mitis, Str. sanguis, Str. mutans, лактобактериялар, фузобактериялар және б. Тістер тісжегімен көбірек жарақаттанған адамдарда тіс бетінде орын тепкен стрептококтар мен лактобактериялардың биохимиялық белсенділігінің жоғары екендігі анықталған. Кіреуке бетіне Str. mutans тобының таңдап орналасуын, декстран мен леванның жабыстырғыш қасиеттерінің жоғарылауын, микроорганизмдердің ферменттік белсенділігінің басымдылық көрсету жағдайларын көптеген авторлар тісжегіге ұшырағыштық немесе тісжегі қабылдаушылық жағдай (кариесвоспримчивость) деп бағалайды.
Соңғы жылдарда жүргізілген зерттеулер микроорганизмдердің қатысуынсыз тісжегінің дамымайтынын дәлелдеді.
Өткен ғасырдың 50-ші жылдарында Orlander және б., тас егеуқұйрықтардың бір тобын жақсы зарарсыздандырылған ортада тісжегі туындататын тамақпен қоректендірген. Бірақ олардың тістері жарақаттанбаған. Екінші топтағы егеуқұйрықтар үйреншікті жағдайда ұсталған. Олардың барлығының тістері тісжегімен жарақаттанған.
Тісжегінің даму себептері туралы заманауи көзқарастар.
Қазіргі кезде тісжегі кіреукеде минералсыздану үрдісінен басталатынына ешкімде күмән туғызбайтын ақиқат екені белгілі. Минералсыздану кіреукенің сыртқы қабаты сақтала тұра, астыңғы қабатында жүреді. Минералсыздандыру үрдісінің тікелей себепкері – тіс қағының құрамындағы микроорганизм ферменттерінің көмірсулы тағамдар қалдығын ыдыратуынан пайда болған органикалық қышқылдар.
Соңғы жылдардағы біраз ғалымдардың (Боровский Е.В., Леус И.А., 1979) зерттеулері тісжегінің бастапқы кезеңінде (тісжегі дағы) жарақат ошағында біршама минералсыздану үрдісі орын алатынын дәлелдеді. Аталған авторлар тісжегінің бастапқы даму кезеңін былай деп түсіндіреді: белгілі жағдайларда (тістер дұрыс тазаланбағанда, ас қалдықтары тістердің беттерінде көп жиналған кезде, сілекейде мөлшерлік және сапалық өзгерістер байқалса) тіс беттерінде жұмсақ тіс қағы немесе микробты қақ (микробная бляшка) құрылады және көмірсулардың ыдырауынан пайда болған қышқылдардың әсерінен қақ астындағы ортаның рН-ы кіреуке төзгісіз деңгейге дейін (критический уровень-4,5-5,0) төмендейді. Сонымен қатар тіс қағының ферменттік жүйелері әсерінен кіреукенің органикалық қабықтары (пелликула және кутикула) бұзылып, қышқылдар кіреукеге тікелей әсер ете бастайды. Сутегі иондарының (Н+) төзгісіз деңгейі ұзақ сақталған кезде кіреуке бетінің кейбір тұрақсыз аймақтарында (призмааралық кеңістіктер, Ретциус жолақтары аймақтарында) апатит кристаллдары ери бастайды.
Қышқылдар енді кіреукенің астыңғы қабатына өтіп, ондағы минералды компоненттерді де еріте бастайды. Құрамындағы апатит кристаллдары еріп, бұзылысқа ұшырай бастаған кіреуке призмаларының физикалық қасиеттері өзгеріп, сәуле сындырғыштығы төмендеуі нәтижесінде оның мөлдірлігі жойылып, бетінде ақбор түсті күңгірт тісжегі дағы пайда болады. Астыңғы қабаттағы минералсыздану ошағы біртіндеп жанжаққа қарай кеңейе береді, және призмааралық кеңістіктердің кеңеюіне байланысты микрооргнизмдердің кіреуке ішіне енуіне жағдай туып, енді қышқыл құрылу көзі кіреуке ішіне ауысады. Тісжегінің бұл кезінде кіреукеде минералсыздану үрдісі кіреукенің сыртқы бетіне параллельді аймақта және ішке қарай дамығандықтан жарақат ошағы конусқа ұқсас болып құрылады. Қышқыл құрылу көзі кіреуке ішіне ауысқанмен оның сыртқы қабатының бүтіндігі көпке дейін сақталады. Бұның өзі оның құрылымдық ерекшеліктеріне (фторапатиттің басым болуы) және сілекей құрамындағы бейорганикалық компоненттер әсерінен қайта минералданып отыруына байланысты.
Кіреуке ішінде минералсыздану ошағының ұзақ сақталуы төзімді сыртқы қабаттың астыңғы қабат жағынан біртіндеп еріп жойылуы тісжегі қуысының пайда болуына әкеп соғады. Сонымен қатар тісжегі қуысы басқа жолмен де пайда болуы мүмкін. Астыңғы қабаттағы минералсыздану үрдісі дамыған сайын сыртқы қабат жұқара келе механикалық әсерлерден сынуы барысында кіреукеде ақау немесе тісжегі қуысы пайда болады.
Тісжегі үрдісінің бастапқы белгілерінің дамуында тістің қатты тіндерінің тұрақтылығының (резистенттігінің) үлкен маңызы бар. Бұл тұрақтылық олардың құрылымдық, химиялық құрамдық ерекшеліктерімен және генетикалық ізқуарлығымен қамтамасыз етіледі. Тісжегінің пайда болуына ықпалын тигізетін факторларды төмендегідей топтастырған.
Жалпылай әсер ететін ықпалдар:
· Сапасыз тағамдық заттар мен ауыз суы.
· Организмнің жүйелері мен ағзаларындағы функциональдық ауытқулар.
Дата добавления: 2018-11-24; просмотров: 242; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!