Савецка-польская вайна 1919-1920гг. і яе вынікі
У лістападзе 1918г. адрадзілася польская дзяржава. Атрымаўшы вялікую дапамогу ўзбраеннем і харчаван-нем ад ЗША, Фр. і Англіі, Польшча стала рыхтавацца да захопу бел. і ўкр. зямель. На тэр-рыі Бел. фарміра-валіся атрады “мясцовай самаабароны” з польскіх па-мешчыкаў і шляхціцаў, якія пасля адступлення ням. войскаў павінны ўзяць уладу ў св. рукі. У к. снежня польскія легіянеры занялі Дзярэчын, Ружаны, Пружа-ны. У лютым-сакавіку 1919г. імі былі заняты Брэст, Кобрын, Беласток, Ваўкавыск, Слонім, Пінск. У гэты час войскі Савецкай Расіі прасоўваліся на Захад за ад-ступаючымі германскімі. Прымусовая мабілізацыя ў Чырв. Армію і адпраўка мабілізаваных на Ўсх. фронт, палітыка “ваеннага камунізму” выклікалі сярод насе-льніцтва Бел. і чырвонаармейцаў хвалю абурэння і прывялі да паўстанняў супраць Савецкай улады ва ўсх. частцы Бел. Для барацьбы з паўстанцамі ў Мінску быў створаны ваенна-рэвалюцыйны штаб, які звярну-ўся ў іншыя гарады з просьбай прыслаць войскі і з іх дапамогай жорстка задушыў паўстанне. Вясной 1919г. польскія войскі захапілі Ліду і Вільню. Урад ЛітБел-ССР пераехаў у Мінск. Літ.-бел. армія была перайме-навана ў 16-ю армію. Там не менш польскае наступле-нне працягвалася. Сав. войскі пакінулі Мінск, Слуцк, Барысаў, Жлобін, Рэчыцу. Восенню 1919г. фронт стабілізаваўся па лініі Полацк, р.Бярэзіна і Днепр, на якой пратрымаўся да вясны 1920г. Захопленая тэр-рыя Бел. была названа ўсх. вобл. Польшчы (“Усх. крэса-мі”). Акупіраваныя тэр-рыі былі падзелены на Віленс-кую і Мінскую акругі. Польскія ўлады ліквідавалі ор-ганы мясцовага самакіравання, былі забаронены праф-саюзы і іншыя раб. Арганізацыі. Аднаўлялася памеш-чыцкае землеўладанне. Польская армія праводзіла не-памерныя рэквізіцыі. У культ. жыцці праводзілася па-ланізацыя. У 1919г. былі зачынены гімназіі, інстыту-ты, школы. Мн. дзеячы бел. нац. руху, настаўнікі бел. школ былі арыштаваны. Дзярж. мова – польская. Ва ўмовах польскай акупацыі бел. нац. рух з-за паліт. рознагалоссяў быў расколаты і раз’яднаны. Яго паліт. цэнтр – Рада БНР. Пад уплывам красавіцкай з’явы Пілсудскага мн. бел. дзеячы пайшлі на супрацоўніцтва з палякамі, спадзеючыся з іх дапаогай здзейсніць ідэю незалежнасці. Палітыка гвалту і тэрору супраць бел. народа паставіла мн. бел. палітыкаў у апазіцыю да польскага рэжыму. Пасля акупацыі Мінска тут быў утвораны Часовы Бел. Нац. камітэт. Камітэт меў на мэце згуртаванне ўсіх арганізацый Міншчыны дзеля падняцця нац. свядомасці бел. народа. 12 снежня 1919г. са згоды польскага ўрада ў Мінску была склі-кана Рада БНР. Акупанты разлічвалі, што яна адоб-рыць далучэнне Бел. да Польшчы. Пацвердзіўшы вер-насць 3-яй устаўной грамаце ад 25 сакавіка 1918г., аб-ноўленая Рада БНР выказала пратэст супраць гаспада-рання белапалякаў на Бел. Палітыка польскіх улад вы-клікала рашучае супраціўленне бел. насельніцтва. Ба-рацьбу ўзначалілі камуністы і бел. эсэры. У пач. сака-віка 1920г. польскія войскі наступалі ў асн. на Укр. і ў красавіку занялі Кіеў, а ў Бел. – Мазыр, Рэчыцу. Каб дапамагчы Паўднёва-зах. фронту, Зах. фронт 14 мая перайшоў у наступленне, якое было няудалым. Пасля гэтага Зах. фронт быў умацаваны, атрымаўшы 170 тыс. байцоў. 12 ліпеня 1920г. прадстаўнікі РСФСР у Маскве падпісалі мірны дагавор з прадстаўнікамі літ. урада. Падпісанне Сав. урадам дагавора з Літвой азна-чала спыненне існавяння ЛітБелССР. З пераносам бая-вых дзеянняў на тэр-рыю Польшчы сталі выразна ві-даць паліт. матывы і мэты вайны, якія меў Сав. урад. Адказам на супраціўленне Чырв. Арміі быў магутны нац.-патрыятычны ўздым польскага народа. Армія Ту-хачэўскага сустрэла ўпартае супраціўленне праціўні-ка. Чырв. Армія адкацілася ад Варшавы да Мінска. Аднак як Польшча, так і Сав. Расія не мелі магчымас-ці працягваць вайну. 12 кастрычніка былі заключаны папярэднія ўмовы міру паміж РСФСР і Укр. з аднаго боку і Польшчай – з другога. Урад Пілсудскага не ад-мовіўся ад спробы далучыць тэр-рыі Сав. Бел. да По-льшчы. 11 лістапада 1920г. урад Ластоўскага заклю-чыў з Літвой дагавор аб узаемным прызнанні, супра-цоўніцтве і супольнай барацьбе за вызваленне бел. і літ. зямель з-пад польскай акупацыі. 18 сакавіка 1921 г. быў падпісаны Рыжскі мірны дагавор. Сілы, якія аб’ядналіся вакол БНР, не прызналі гэты дагавор. У час сав.-польскай выйны тэр-рыя Бел. аказалася раз-меннай манетай паміж Сав. Расіяй і Польшчай. Без ве-дама бел. народа яго тэр-рыя была падзелена на 2 час-ткі, што затрымала працэс нац. кансалідацыі белару-саў.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Стварэнне БНР
Першая сусв. вайна і падзеі 1917г. актывізавалі рух за стварэнне бел. дзяржаўнасці. Пасля падпісання Брэсц-кага міру (1918) на захопленай немцамі і палякамі тэр-рыі быў арганізаваны паліт. цэнтр, які абвясціў аб стварэнні БНР (9 сакавіка 1918г.). 18 сакавіка 1918г. Выканком Рады Усебеларускага з’езда быў рэарганіза-ваны ў Раду БНР. Прэзідыум Рады ўзначаліў Серада. 19 сакавіка Рада БНР прыняла закон “Аб вярхоўнай уладзе БНР”, які замацоўваў за ёй ф-цыі заканадаўчага органа. 25 сакавіка Рада БНР прыняла 3-ю Устаўную грамату, якой абвяшчалася незалежнасць БНР у этна-графічных межах пражывання беларусаў. Самастой-насць і незалежнасць БНР Рада спрабавала рэаліза-ваць пры дапамозе знешніх сіл. Аднак гэта зрабіць не ўдалося. Краіны Антанты не была зацікаўлены ў пры-знанні БНР. Савецкія ўлады занялі выключна адмоў-ную пазіцыю да БНР. У Дэкларацыі “Да бел. рабочых і сялян”, прынятай 14 красавіка 1918г. на ІІ з’ездзе Са-ветаў Зах. вобл., Рада вызначалася як контррэвалю-цыйная, а яе кіраўнікі – як ворагі савецкай сацыяліс-тычнай улады. Ва ўмовах міжнар. ізаляцыі Рада БНР пайшла на рашучы крок. 25 красавіка 1918г. яна накі-равала тэлеграму германскаму кайзеру Вільгельму, у якой заявіла пра гатоўнасць “дасягнення дзярж. неза-лежнасці ў саюзе з Герм. імперыяй”. Тэлеграма закан-чвалася словамі: “Толькі пад апекай Герм. дзяржавы бачыць Рада добрую волю св. краіны ў будучым”. Пасланне Радай тэлеграмы выклікала востры паліт. крызіс у самой Радзе. Яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты. Крызіс Рады прывёў да расколу БСГ і ўтварэння нов. партый – Бел. партыі сацыяліс-таў-рэвалюцыянераў, Бел. сац.-дэм. партыі, Бел. пар-тыі сацыялістаў-федэралістаў. Склаў св. паўнамоцтвы Нар. сакратарыят. У Радзе сталі замацоўвацца кансер-ватыўныя сілы. 27 жніўня 1918г. урад Германіі падпі-саў з урадам РСФСР дадатковы дагавор, паводле яко-га герм. войскі адыходзілі да р.Бярэзіны. У выніку па-ражэння аўстра-герм. блоку ў першай сусв. вайне і Лі-стападаўскай рэвалюцыі ў Герм. савецкі ўрад 13 ліста-пада 1918г. ануляваў Брэсцкі дагавор. Чырв. Армія па меры адыходу герм. войск паступова стала вызваляць тэ-рыю Бел. 10 снежня быў вызвалены г.Мінск. Да сяр. лютага 1919г. ад нямецкіх акупантаў была ачыш-чана амаль уся тэр-рыя Бел. Рада БНР вымушана была пераехаць з Мінска ў Гродна.
|
|
|
49.Бел. пасля ўсталявання ўлады бальшавікоў. І Усебел. з’езд
Пад уплывам Кастрычніцкай рэвалюцыі бел. нац. рух падзяліўся на 2 часткі. Адна частка падтрымлівала рэвалюцыю, другая выступала супраць яе. Сіт-цыя ў Бел. ўскладнялася нявырашанасцю бел. нац. пытання. ЦК РСДРП(б) яшчэ не акрэсліў св. палітыку ў бел. пы-танні. Найбольш уплывовымі нац. партыямі і арганіза-цыямі былі Вялікая Бел. Рада (ВБР), БСГ, БНГ, Бел. партыя нар. сацыялістаў (БПНС), Бел. хрысціянская дэмакратыя (БХД). Кіраўніцтва гэтых партый не падт-рымала Кастрычніцкую рэвалюцыю, лічыла яе анархі-яй, стратай свабод, заваяваных Лютаўскай рэвалюцы-яй. Гал. у іх палітыцы было нац. пытанне, барацьба за незалежнасць Бел.. Аднак асабістых сіл для здзяйсне-ння гэтай мэты ў іх не хапала. Таму яны спрабавалі абаперціся на сялян, інтэлігенцыю з сялян, салдат, ім-кнучыся аб’яднаць іх на глебе самавызначэння і ства-рэння незалежнай Бел. буржуазна-дэмакратычнай рэсп. Ажыццявіць гэту задачц было вельмі складана. Справа ў тым, што ў той час ні адна з бел. нац. групо-вах не магла стаць кансалідуючай сілай у грамадстве.
49.
Асаблівую надзею бел. нац. дзеячы ўскладвалі на Усе-бел. з’езд, які яны склікалі 15 снежня 17г. Гэты з’езд павінен быў вырашыць праблему нац. самавызначэння бел. народа. На з’ездзе прысутнічала 1872 дэлегаты, якія адносіліся да розных паліт. плыняў. Асн. бараць-ба паміж імі ішла па пытанні аб ф-мах самавызначэн-ня Бел., яе ўзаемаадносінах з Расіяй. На з’здзе была распрацавана рэзалюцыя, якая вызначала хар-р нац.-дзярж. ладу ў Бел. Усебел. Савету даручалася склікаць Устаноўчы сход, якому трэбы было канчатква вызна-чыць дзярж. лад Бел. Прыняцце такога рашэння азна-чала, што з’езд не прызнаў савецкіх органаў улады на тэр-рыі Бел. СНК Зах. вобл. і фронту расцаніў гэта ра-шэнне як конррэвалюцыйную спробу звяршэння ўста-ноўленага ў выніку перамогі Кастрычніцкай рэвалю-цыі грамадскага і дзярж. ладу. На гэтай падставе ноч-чу 18 снежня з’езд быў распушчаны, прэзідыум з’езда і шэраг дэлегатаў былі арыштаваны. 2–3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся І Усебеларускі з’езд Саветаў рабочых.
І Усебеларускі з’езд Саветаў прыняў Канстытуцыю БССР. Так сама прыняў рашэнне аб аб’яднанні Беларускай ССР і Літоўскай ССР у адну дзяржаву – Літоўска-Беларускую ССР (Літбел).
Так Беларуская Савецкая Рэспубліка праз месяц пасля абвяшчэння незалежнасці і ўтварэння сваёй дзяржаўнасці стала часткай аб’яднанай дзяржавы – Літбела.
Абвяшчэнне БНР.
9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з’езда. На пасяджэнні была прынята 2-я Устаўная грамата да народа Беларусі. У гэтым дакуменце Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.
Аднак ў граматах не былі дастаткова выразна акрэслены сацыяльна-палітычныя задачы.
Таму выпрацоўваецца агульная тактыка ў нацыянальным пытанні.
25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята Устаўная грамата. Грамата павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канчаткова канстытуіраваць утварэнне беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Галоўным у грамаце было абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.
Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.
Народны сакратарыят БНР атрымаў ад нямецкага камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі.
Вось у такіх складаных умовах Рада БНР на закрытым пасяджэнні прыняла тэкст тэлеграмы германіі, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі.
Пасылка Радай тэлеграмы выклікала востры палітычны кразіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.
Крызіс прывёў да расколу БСГ.
Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.
Такім чынам, абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай рэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ на пачатку ХІХ ст., сукупнасці ўсіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці.
Аднак гэта быў першы крок барацьбы за беларускую дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб’яўленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.
52.Грамадска-паліт. жыццё на Бел. ва ўмовах бальшавіцкага таталітарызму (1930-я гг.)
Паліт. рэжым, усталяваны ў БССР у к. 20-х гг.,характарызуецца як сталінскі, таталітарны. Гэта та-кая ф-ма дзярж. улады, пры якой ажыццяўляецца поў-ны (татальны)кантроль дзяржавы над усімі галінамі жыцця грамадства. Прыход Сталіна да ўлады супра-ваджаўся спыненнем нэпа і замацаваннем адміністра-цыйна-каманднага метаду кіравання грамадствам. З сяр. 30-х гг. У рэспубліцы штучна ўвялічваецца роля Сталіна, яму прыпісваецца вызначальны ўплыў на ход гіст. падзей. Адбываецца зрошчванне партыйнага апа-рату з дзярж., дзе канцэнтруецца заканадаўчая і судо-вая ўлада. Саветы, грамадскія арганізацыі, нізавыя ор-ганы самой партыі страчвалі ў гэтых умовах св. ролю. Таталітарны рэжым забяспечыў стабільны жыццёвы ўзровень простых людзей за кошт выкарыстання іх працоўнага энтузіязму, а таксама жорсткай вытворчай дысцыпліны. Рэпрэсіі спалучаліся з верай людзей у правільнасць выбранага курсу і беспамылковасць па-літыкі Сталіна. У 1937г. была прынята Канстытуцыя БССР. У ёй быў замацаваны шэраг дэмакр. Правоў і свабод, у тым ліку права выбіраць і быць выбраным у дзярж. органы ўлады. Але на самой справе ва ўмовах існавання аднапартыйнай паліт. с-мы трапіць у Вяр-хоўны Савет БССР маглі толькі тыя, хто падтрымліваў палітыку камунізму. Такі парадак выбараў органаў улады характарызуецца як выбар без выбару. Павялічваецца роля народнага камісарыята ўнутр. спраў (НКУС) і як вынік – узмацненне рэпрэсій. З 1929г. пачалося “раскулачванне”. Пікам рэпрэсій стаў 1937г. У гэты час была пушчана ў ход версія аб тым, што ў Бел. дзейнічае “разгалінаванае антыфашысцкае падполле”, нацыянал-фашыстская арганізацыя на чале з караўнікамі рэспубліка Гікалам. Чарвяковым, Гала-дзедам. Былі рэпрэсіраваны 99 першых сакратароў райкомаў КП(б)Б са 101 райкома, якія знах. ў той час на тэр-рыі Бел. Паводле падлікаў вучоных, у 30-40-х гг. Было рэпрэсіравана каля 600 тыс. чал-к. Грубыя парушэнні правоў тлумачыліся сталінскай тэорыяй аб абвастрэнні класавай барацьбы па меры руху сацы-ялізму.
Дата добавления: 2018-05-02; просмотров: 434; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!