Спецыфічныя рысы беларускай міфалогіі.

⇐ ПредыдущаяСтр 5 из 8Следующая ⇒

Асаблівасці беларускай міфалогіі маюць як этналакальны, так і полікультурны характар – г.зн. упісваюцца ў вызначаны комплекс пэўнага этнакультурнага рэгіёну. Многія характэрныя рысы беларускай міфалогіі ўваходзяць ў спецыфічны кантэкст усходне- і паўднёваеўрапейскага этнакультурнага рэгіёну. Гэта, як адзначаў французскі даследчык Ж. Дзюмезіль, параўнальна слабое развіццё інстытута жрацоў у старажытных германцаў, балтаў, славянаў, у выніку чаго палітычнае і сакральнае збліжаліся і сінтэзаваліся, – рэлігійныя абрады і рытуалы часта выконваў глава роду, што спрыяла яго сакралізацыі. Яскравым прыкладам такого сінтэзу можа быць вобраз Усяслава Чарадзея, які спалучаў у сабе рэальнае і містычнае.

Сінтэз з хрысціянскай светапогляднай сістэмай. У розных культурах прыход новай рэлігійнай сістэмы ўспрымаўся па-рознаму: ад супраціву – да дэструкцыі аўтэнтычнай сістэмы. Разам з тым, найбольш часта назіраўся сінтэз былой і новай рэлігій пры перавазеадной з іх. Змены вялікіх рэлігійных эпістэмаў суправаджаліся першапачатковым узаемапранікненнем, міксацыяй новай і старой сістэмаў. Тым не менш, адна тэалогія заўсёды перамагала другую і займала дамінуючыя пазіцыі. На Беларусі гэтая падзея мела досыць спецыфічны характар: недзе з ХІХ ст. Пачаўся інтэнсіўны сінтэз дзвух веравызнанняў. У традыцыйнай абраднасці язычніцкае і хрысціянскае актыўна збліжалася як у вымеры аксіялогіі, так і ў абрадава-рытуалістычным вымеры. Паганскае ўвайшло ў хрысціянскае, язычніцкая магія, інспірацыя прыродных інтэнцыяў зрабіліся сутнасна дамінуючымі нават у хрысціянскіх па форме рытуалах. Хрысціянскія святыя фактычна набылі функцыі язычніцкіх багоў.

Спецыфіка беларускай міфалогіі звязана з прыземленасцю чакральных персанажаў. У шэрагу індаеўрапейскіх міфалогій багі, дэманы стабільна знаходзяцца на версе нябеснай вертыкалі. Што да персанажаў беларускай міфалогіі, дык абсалютнаябольшасць з іх існуе ў рэальным, зямным свеце. Асабліва гэта датычыцца багоў календара: Зюзя вандруе па зямля і заходзіць у вёскі, Цёцю можна ўбачыць сярод поля, Жыцень аглядае прыбраныя палі. На зямлі мы бачым Бога, Хрыста, Марыю, апосталаў, святых – усе яны жвава ўдзельнічаюць у зямным жыцці, утвараючы архетыпічныя артэфакты. Гэта заземленасць беларускіх міфалагічных персанажаў адпавядае агульнай тэндэнцыі беларускай культуры да максімальнага зніжэння культуралагічнай вертыкалі, набліжэння высокага да зямнога.

Багаты пласт дэманалогіі. Беларуская дэманалогія вызначаецца сваёй дэіерархічнасцю і варыябельнасцю, а яшчэ гарманічным суіснаваннем біблейскіх, хрысціянскіх і паганскіх нячысцікаў. Беларуская дэманалогія плюралістычна лакалізаваная па месцу дзеянны канкрэтнага персанажу – лесам, вадаёмам, хатай і г.д. Вялікая колькасць незалежна-самастойных персанажаў беларускай дэманалогіі самастойная ў сваіх учынках і не падпарадкоўваецца Люцыпару.

Яшчэ адна асалівасць звязана з характарам вышэйшых сакральных персанажаў – багоў. У міфалагічных сістэмах беларусаў дамінуюць богі плоднасці. Па-сутнасці, сярод беларускіх багоў ваяўнічы характар мае адно – індаеўрапейскі Пярун, ды яшчэ даволі цьмяна прадстаўлены Чарнабог, што гоніць па небу чорныя хмары. Ваяўнічыя рысы зімовых персанажаў (Зюзі і Мароза) паходзяць з адпаведных прыродных эманацый. Увогуле, тэма вайны, за выключэннем традыцыйнай памяці аб войнах гістарычных, амаль не прадстаўленая ў беларускай міфалогіі (за выключэннем нябесных боек Чарнабога з Перуном).

Анімізм.

Глебай, на якой узрасла міфалогія, з’яўляюцца старажытныя вераванні людзей эпохі палеаліту і неаліту – татэмізм, анімізм, магія. Часавы абсяг нашага даследавання – пачынаючы прыкладна з Х тыс. да н.э. Чаму менавіта дванаццаць тысяч гадоў? Справа ў тым, што з Х тыс. да н.э. пачаўся новы этап у гісторыі чалавецтва пасля глабальнага катаклізму, у выніку якога нават змясцілася зямная вось. Мяркуюць, што да ўсепланетнай катастрофы на нашай планеце існавала Суперцывілізацыя, якая загінула, і веды пра якую часткова захаваліся ў міфах. Міфы можна разглядаць як зашыфраваныя веды, што засталіся ад ранейшай – хутчэй за ўсё, біялагічнай – цывілізацыі і набылі казачную форму.

Анімізм – вера ў існаванне духаў, адухаўленне сілаў прыроды, жывёл, раслінаў, прыпісванне ім розуму. Анімізм фарміраваўся паралельна з татэмізмам, арганічна вырастаў з яго, хоць некаторыя даследчыкі лічаць анімізм больш позняй з’явай.

Першабытныя людзі адухаўлялі літаральна ўсё: не толькі магутныя касмічныя сілы, прыродныя стыхіі, але і адметнасці рэльефу, дробныя прыродныя аб’екты – раўчукі, валуны, дрэвы. Усё мела душу, магло адчуваць і дзейнічаць – нават знешне нежывыя, нерухомыя аб’екты. Рэшткі такіх уяўленняў трывала захаваліся ў фальклоры, напрыклад, вера ў тое, што на Купалле дрэвы размаўляюць і перамяшчаюцца. Нашы продкі ставіліся да ўсіх праяў прыроднага жыцця з павагай, бераглі і ахоўвалі іх.

Кожны аб’ект прыроды мае душу – гэтым ён падобны да чалавека. У анімістычных уяўленнях рэалізуецца прынцып усеагульнай гармоніі, людзі адчуваюць сваю роднасць, скажам, з дрэвамі. Дрэвы, дарэчы, былі таксама татэмамі, напрыклад, у індзейцаў Амерыкі, у аўстралійскіх абарыгенаў.

Сувязь паміж чалавекам і дрэвам ярка адбілася ў народнай культуры. У беларусаў быў звычай: калі бацькі аддавалі дачку замуж далёка ад дому, маці каля хаты саджала каліну і па яе росту, квітненню меркавала, як жывецца дачцы ў далёкай старонцы. У народных казках і ў побыце нашых продкаў павялыя дрэвы, кветкі сведчылі, што герой ці гераіня памерлі або ім пагражае небяспека. У рускай культуры шырока вядомы такі факт: у сенатара і рэктара Акадэміі мастацтваў Аляксея Аленінабыло некалькі сыноў і дачка Ганна. Калі дзеці Аленіна нараджаліся, у іх гонар у падмаскоўным маёнтку сенатара саджалі дрэўцы. Дзеці ведалі, што гэта іх як бы браты, даглядалі іх, сачылі за ростам. Калі адзін з сыноў сенатара загінуў у вайне, дубок, яму прысвечаны, тут жа засох. Яшчэ не прыйшла вестка, а родныя ўжо ведалі пра трагічную падзею. У многіх народаў свету і па сёння жывы звычай саджаць дрэвы, каб ушанаваць нараджэнне дзіцяці: яблыню, грушу, каліну, кедр, сасну.

Анімізм аказаў велізарны ўплыў на метафарычнасць мовы, нафарміраванне паэтыкі фальклору, а затым і літаратуры. Большасць тропаў – параўнанняў, эпітэтаў, метафар – вынікаюць з адухаўлення прыроды.

Анімізм – выток паэтычнай вобразнасці фальклору і прыгожага пісьменства. Ад яго таксама паходзяць і рэлігійныя ўяўленні, перш за ўсё звязаныя ў паняццем душы. Тут працэс развіцця чалавечай свядомасці ішоў наступным чынам. Ад шчырага адухаўлення прыроды, ад надання чалавечых якасцяў раслінам ды жывёлам, ветру ды грому было недалёка да думкі, што дзеяннямі ўсіх прыродных з’яў кіруюць адпаведныя духі. З анімізмам звязаны культ Прыроды ў нашых продкаў – вельмі багаты і разнастайны.

Татэмізм і фетышызм.

Вялікі блок беларускай міфалогіі займаюць татэмістычныя міфы, што сведчыць аб наяўнасці ў беларусаў гэтай першабытнай формы рэлігіі. Разам з тым, беларускія міфы маюць хутчэй адно рысы татэмістычнасці – непасрэдна класічных татэмістычных міфаў, дзе б казалася аб пачатку чалавека, роду ад жывёлы ці расліннасці амаль няма. У дадзеным выпадку мы маем справу з мадыфікацыяй магчымых татэмістычных міфаў, дзе яны набылі перверсійную форму, – наадварот, жывёлы і птушкі паходзяць ад людзей. Гэты феномен досыць істотна распаўсюджаны ў беларускай міфалогіі, што дазваляе казаць аб яго тыповасці і паставіць пытанне аб наяўнасці татэмістычных уяўленняў у беларусаў.

Татэмізм – гэта абагаўленне жывёл, прызнанне іх сваімі родзічамі, продкамі; вера, што сямья ці род, ці племя паходзіць ад жывёлы. Татэмістычныя міфы – не што іншае, як гісторыі паходжання розных этнічных груп.

Для лепшага разумення татэмізму неабходна разгледзіць сістэму сувязей чалавека і жывёлы:

Жывёла – рытуальная ежа. Некаторыя старажытныя плямёны палявалі на татэмную жывёлу. З’еўшы кавалак, напрыклад, аленя, чалавек сам адчуваў сябе трохі аленем: яго субстанцыя растварылася ў целе чалавека. І сёння ж шырока ўжываецца рускі выраз з выкарыстаннем каламбуру: «Человек есть то, что он ест». Гэта добра разумелі продкі. Нават у рэлігіях можна заўважыць нейкае аддаленае падабенства да логікі татэмізму. Напрыклад, таемнасць еўхарыстыі (прычышчэння) ў хрысціянстве заключаецца ў тым, што, з’еўшы кавалачак прасфоры (цела Хрыста) і лыжку віна (Яго крыві), мы як бы раствараем Яго Існасць у сваім целе і, значыць, далучаемся да хрысціянскай абшчыны, ачышчаем і ўзвышаем душу. З другога боку, існуюць народы, якія, наадварот, забаранялі (і нават сёння забараняюць) есці татэмную жывёлу: гэта адно з першых табу ў гісторыі чалавецтва.

2. Малочная сувязь чалавека ды жывёлы. Ускормліванне чалавекам татэмнай жывёлінкі захавалася толькі ў аднаго этнаса – айнскага, што жыве ў Японіі і на Курыльскіх астравах. У кожным паселішчы айнаў абавязкова жывуць і мядзведзі – татэмы народа. Маленькіх медзведзянятак жанчыны павінны ўскарміць сваім малаком...З іншага боку, звесткі пра выхаванне дзяцей жывёламі захаваліся не толькі ў міфах, у паданнях, легендах, але вядомы і з гісторыі, нават гісторыі ХХ стагоддзя (каля 20 выпадкаў). Знаходзілі дзяцей, ускормленых малпамі, мядзведзямі, нават антылопамі (знойдзены ў іх статку 10-гадовы хлопчык бегаў з хуткасцю 48 км у гадзіну), але найчасцей – ваўкамі. Ваўчыцамі ўскормлены заснавальнікі Рыма Ромул і Рэм.

3. Шлюбная сувязь паміж чалавекам і жывёлай.

Генетычна яна, безумоўна, немагчымая, але ж мы гаворым пра міфалагічнае мысленне: чалавек эпохі архаікі верыў у верагоднасць такой сувязі. На тэрыторыі Еўропы і Азіі найбольш часты матыў – шлюб чалавека ды мядзведзя. На тое ёсць прычыны: мядзведзь надзвычай разумны, лёгка паддаецца дрэсіроўцы, добра прыжываецца ў чалавечых калектывах, здалёк, калі стаіць на задніх лапах, трохі нагадвае чалавека. Паводле народнага падання, Усяслаў Чарадзейнарадзіўся ад вогненага змея. У народных казках засталіся дастаткова выразныя рэшткі татэмізму. Прытым, што ёсць моманты цяжка вытлумачальныя. Напрыклад, у казках тыпу «Іван – конскі сын» (у рускіх – «Іван – каровін сын») тры хлопцы зачынаюцца ад чароўнай рыбы і нараджаюцца ў царыцы, паварыхі і кабылы (каровы), прычым найбольш разумны і дужы якраз Іван, народжаны жывёлай.

4.Ахвярапрынашэнне татэму. У асабліва небяспечныя для племені моманты (эпідэмія, вайна) татэмнай жывёле прыносілі ахвяры – да бярлогу ішлі з падарункамі, прасілі дапамогі. Найлепшая ахвяра заўсёды чалавек – дзіця або цнатлівая дзяўчына. У многіх народаў была забарона на забойства татэма – свайго продка. Так, асобныя групы хантаў і мансі лічылі сваімі продкамі шчупака, наліма, лебедзя, гагару, ястраба. Іх нельга было забіваць, ужываць у ежу. Выпадкова забіўшы татэма, паляўнічы ці рыбак прасіў прабачэння і прыносіў яму ахвяры.

5.Пярэваратні. Татэмізм – не толькі вера ў жывёльнага продка (ад шлюбу з чалавекам), але і вера, што некаторыя члены роду, клана, племені здольны ператварацца ў татэмную жывёлу, быць пярэваратнямі, ці, па-беларуску, ваўкалакамі. Князь Усяслаў Чарадзейбыў якраз ваўкалакам. Ён – герой рускіх былін, герой «Слова аб палку Ігаравым», сучасных твораў Леаніда Дайнекі, Вольгі Іпатавай, Уладзіміра Арлова, Алеся Разанава і інш.

З ваўкалацтвам звязана псіхічная хвароба лікантропія, калі чалавек час ад часу адчувае сябе жывёлай. Прыступ страшны, ён праяўляецца не толькі псіхічна, але і фізічна: выцягваецца твар, пачынаюць хутка расці пазногці, б’е ліхаманка, з’яўляецца прага крыві. Паказальна, што хворыя пакутуюць на прыступы заўсёды падчас поўні. Дарэчы, ваўкі і сабакі вельмі не любяць поўні, выюць на яе. У ХVI ст. у Францыі была нават эпідэмія лікантропіі, выкліканая атручваннем спарыннёй, у якой потым знайшлі моцны наркотык. Пярэваратні – героі каласальнай колькасці фальклорных і літаратурных твораў. Чарадзейныя казкі напоўнены вобразамі пярэваратняў. Асабліва шырока ў розных народаў былі распаўсюджаны сюжэты пра нявестаў ці жаніхоў у вобразах лягушак, лебедзяў, лісаў, мядзведзяў, змеяў і інш.

6.Рэінкарнацыя. Адна з трактовак бессмяротнасці чалавека – рэінкарнацыя: перасяленне душы з цела ў цела. Паняцце рэінкарнацыі характэрна не толькі для міфалогіі, але і для рэлігіі, філасофіі. У некаторых сусветных рэлігіях (індуізм, будызм) рэінкарнацыя – асноўная ідэя, галоўны дагмат. Хрысціянства не прызнае рэінкарнацыі, але Усяленскі сабор асудзіў яе толькі ў VІ ст., значыць, да таго і хрысціяне верылі ў перасяленне душ. У нашага народа таксама захаваліся рэінкарнацыйныя ўяўленні – вера ў перасяленне душы ў птушку, матылька. На могілках прынята карміць птушак – душы памерлых. У іншых народаў душы пераходзяць не толькі ў птушак (у англічан – канкрэтна ў воранаў), але і ў пчол, змеяў, іншых жывёл. Сярод маракоў да нашага часу шырока распаўсюджана павер’е, што душы загінуўшых на моры людзей ператвараюцца ў марскіх птушак: буравеснікаў, альбатросаў, чаек.

Татэмізм знаходзіць наступныя праяўленні ў культуры:

1. Татэмныя жывёлы звязаны з кулінарным мастацтвам, з асаблівымі харчовымі прыхільнасцямі (і наадварот, табу на ежу) розных народаў, напрыклад, забарона ў іудаістаў ўжываць свініну і трусоў; беларусы не елі рыбу сама.

2. Рэшткамі татэмізму можна лічыць і адметнасці ў адзенні. Напрыклад, рагатыя шлемы ў вікінгаў і ў тэўтонскіх рыцараў.

3. Скульптура і дэкаратыўна-побытавае мастацтва многіх народаў захавалі моцную сувязь з татэмізмам: упрыгожанні ў выглядзе жывёл, птушак на дамах; арнамент; матывы вышыўкі (пеўні, алені); дэкаратыўнае аздабленне прадметаў побыту.

4. Жывёльны задыяк многіх усходніх народаў.

5. Татэмныя жывёлы ўвайшлі ў фальклор, сталі героямі шматлікіх паданняў, былічак, казак, баек, жывёльнага эпасу розных народаў

6. Ад назваў татэмных жывёл паходзяць прозвішчы ў многіх народаў (Мядзведзь, Волкаў, Зайцаў, Трус, Лісаў, Казлоў), некаторыя імёны (Ганс – гусь), а таксама тапонімы (напрыклад, шматлікія назвы, звязаныя са старажытным быком турам – Тураў, Турку, Турын, Тур, Туран, Турцыя, Туркенстан і інш.).

7. Ад татэмнай сувязі паходзяць шматлікія параўнанні і героі-пярэваратні фальклорных і літаратурных твораў.

8. Ад татэмных святаў бяруць пачатак усе відовішчныя віды мастацтва (тэатр). Спачатку абрад уключаў паляванне на татэмную жывёлу ці лоўлю яе, танец перад ёю, замовы, маленні да яе.

9. Рэлігіі многіх народаў захавалі моцную сувязь з татэмізмам. Напрыклад, старажытная егіпецкая рэлігія ўяўляла сваіх багоў з чалавечым целам і з жывёльнай (птушынай) галавою або прама ў выглядзе жывёлы (БАТ – кошка, АПІС – бык, СЕРАПІС – кракадзіл і пад.). Хрысціянства як найбольш філасафічная з рэлігій няшмат захавала такіх рудыментаў: Агнец Божы, Дух Святы ў выглядзе голуба.

Маюцца ў беларускай міфалогіі і фетышысцкія ўяўленні, прадстаўленыя ў шэрагу міфаў, дзе гаворка дзе аб камянях, дрэвах, іншых прыродных і культурных рэчах якім надаюцца звышрэальныя якасці. Перш-на-перш тут трэба адзначыць камяні, якія ў сваёй абсалютнай большасці балі раней адушаўлённымі істотамі. Гэта вужаў камень, што быў калісьці вужом, змеяў камень, які калісьці быў змеям з чалавечымі рысамі і мовай, славутыя камяні-шаўцы, краўцы, якія шылі вопратку, не менш знакамітыя каменныя валы – акамянелыя валы разам з аратым і яго жонкай, а таксама вялікая колькасць чарадзейных камянёў, каменных крыжоў, якім прыносяць ахвяры да нашых дзён. Да фетышаў належаць таксама крыніцы з «жывою вадой», сама вада, дрэвы. Разам з тым, асіна і алешына лічацца дрэвамі, звязанымі з нячысцікамі. У міфах можна сустрэць і фетышызацыю культурных рэчаў – кургана, крыжа. Можа фетышызавацца і міфалагічная рэч – папараць-кветка.

Фитишизм-магия,сверхспособности.

Магія як з’ява культуры.

Магія – важнейшая асаблівасць старажытнага мыслення і практычнай дзейнасці. Адпаведна магіяй можна лічыць: 1) устанаўленне сувязі паміж рознымі прадметамі і з’явамі рэчаіснасці, часам вельмі далёкімі; 2) імкненне чалавека паўплываць на прыроду і на іншых людзей з дапамогай адпаведных дзеянняў, рытуалаў. Згодна англійскаму даследчыку-этнографу Д.Д.Фрэзеру, існуе некалькі відаў магіі:

- кантактная – простая форма перадачы энергіі праз дотык;

- ініцыяльная – уздзеянне на аб’ект на адлегласці;

- кантагіёзная – дзеянне накіравана не на аб’ект, а на яго замену (валасы, пазногці, след і інш.);

- імітатыўная – дзеянне накіравана на адлюстраванні аб’екту ў выглядзе лялькі, партрэта, скульптуры, фота (такі прадмет у навуцы называецца індуктарам);

- вербальная – уздзеянне праз слова.

Магія мае значэнне лячэбнае, агрэсіўнае, абарончае, ахоўнае, ачышчальнае і інш.

Магія ўключае ў сябе вельмі многае. Разгледзім названыя віды магіі ў дачыненні да чалавека, таму што, сапраўды, менавіта такога кшталту магія раптам адрадзілася ў ХХ ст. і знаходзіць вялікае пашырэнне, існуючы ў формах нечаканых і часта парадаксальных. Сурокаў асабліва баяліся, ды і баяцца, у адносінах да дзяцей. Вельмі проста сурочыць дзіця або чалавека хваравітага. Славянскія этнасы заўсёды больш баяліся цёмных вачэй, напрыклад, цыганскіх. Паўднёвыя народы, наадварот, баяцца вачэй светлых. Пра энергію вачэй ведалі старажытныя грэкі, якія гаварылі: «Вока не магло б глядзець на сонца, калі б само не было маленькім сонцам». Адсюль вядомы сакральны знак – вока ў трохкутніку як сімвал сонца, божаскай прысутнасці. Увогуле ж працэс бачання – духоўны акт. Пазбавіцца вачэй – значыць пазбавіцца розуму, мудрасці.

Вельмі сур’ёзна стаіць праблема і з валасамі чалавека. З глыбокай старажытнасці людзі вераць, што ў валасах заключана жыццёвая сіла, асабліва гэта тычыцца жанчын (у мужчын важнае значэнне мае і барада). У магіі адрэзаныя ці выпаўшыя валасы, таксама як і сліна, пот, пазногці, след, кроў, успрымаліся як двайнік чалавека. Да рэвалюцыі 1917 года замужнія жанчыны ў беларускіх вёсках не маглі з’явіцца на вуліцы з непакрытай галавой: падобны выгляд жанчыны – страшэнная ганьба, не меншая, чым паказ сябе на людзях увогуле без адзення. Такое раней і ўявіць нельга было. І ў наш час у хрысціянскі храм дзяўчаты, жанчыны павінны заходзіць з пакрытай галавой. Падстрыганне валасоў у нашых продкаў яшчэ нядаўна жорстка рэгламентавалася ў залежнасці ад пола, узросту і часу. Амаль усе еўрапейскія народы не падстрыгалі дзяцей да года. У нас, у Беларусі, верылі, што гэта запаволіць развіццё мовы.

Пра сілу валасоў сведчаць многія міфы. Напрыклад, у Бібліі волата САМСОНА загубіла яго каханая ДАЛІЛА, абстрыгшы яму валасы, у якіх была заключана велізарная сіла героя. Праз некаторы час яе супляменнікі-філісцімляне, вырашыўшы паздзеквацца з безабароннага САМСОНА, загадалі прывесці яго на баляванне, але не ўлічылі, што ў турме адраслі яго валасы: асілак абрынуў на ворагаў столь, але і сам загінуў. Іншы міф распавядае пра назву аднаго з сузор’яў. У егіпецкага цара грэка-македонскай дынастыі Пталемея (ІІІ ст. да н.э.) была надзвычай прыгожая жонка Вераніказ залатымі – да падлогі – валасамі. Цар, ваюючы ў чужой зямлі, пастаянна цярпеў няўдачы. Жрацы ўгаварылі Вераніку абрэзаць свае валасы і паднесці ў дар багам. Паслухмяная царыца так і зрабіла. Пталемей вярнуўся з перамогай, але быў у гневе, убачыўшы лысую жонку. Тады жрацы паказалі яму на вельмі яркае сузор’е, пераконваючы, што гэта і ёсць залатыя валасы яго жонкі, якія багі забралі на неба. З таго часу сузор’е называецца Валасы Веранікі.

Надзвычай інфармацыйная і кроў. Калі да ведзьмара трапляе хустка або кашуля, запэцканая крывёю чалавека, чараўнік атрымоўвае поўную ўладу над гэтым чалавекам. Праўда, можа і вылечыць. Значэнне крыві ў тэорыі сімвалаў амбівалентнае. З аднаго боку, кроў – жыццёвая сіла чалавека (найперш фізічная), з другога – праліццё крыві азначае смерць і ахвяраванне. Ва ўсіх старажытных народаў прыносіліся крывавыя ахвяры, якія ўтаймоўвалі варожыя дэманічныя сілы. Эзатэрычная навука лічыць, што, сапраўды, інфернальныя істоты харчуюцца крывёю, таму іх неабходна задобрыць. Нават сёння ў Палессі, будуючы лазню, забіваюць на адпаведным месцы курыцу. З крывёю звязана сімволіка чырвонага колеру, надзвычай важная ў культуры. У большасці народаў абярогі – чырвонага колеру: гэта бранзалеткі з чырвоных нітак або бісеру, а таксама спрадвек вышыўка на кашулях, сукенках, ручніках.

Ва ўсіх народаў свету рабіліся адпаведныя дзеянні са следам чалавека. Увогуле, усё, што пакінута чалавекам, захоўвае з ім сувязь, таму паняцце «следу» неабходна разумець шырока. «Пакінуць след у жыцці» ўсе народы разумелі аднолькава: пражыць добрае жыццё, пакінуць пасля сябе нешта значнае, што перажыве самога стваральніка. Са слядаў-учынкаў чалавека складваецца яго біяграфія. А абрадаў, звязаных непасрэдна з фізічным следам, таксама шмат. След часта выкарыстоўваўся ў любоўнай магіі. Напрыклад, беларускія дзяўчаты сушылі ў печцы, рабіўшы па сутнасці керамікай, вынуты з жвіру след жаніха.

Надзвычай важнае і складанае пытанне з тварам чалавека. Важнейшы пастулат дзвюх сусветных рэлігій – іудаізму і ісламу – забараняе выявы жывых істот, бо на малюнак або фотаздымак пераносіцца частка душы чалавека, і гэта можа нанесці яму шкоду. З выявай чалавека (лялькай, партрэтам, фота), сапраўды, заўсёды праводзілі магічныя дзеянні. Некаторыя вядомыя мастакі часам бралі ў якасці мадэляў сваіх любімых жонак, і тыя нярэдка паміралі ў маладым узросце (Пітэр Пауль Рубенс, Рэмбранд ван Рэйн, Ілья Глазуноў). Выяву чалавека заўсёды разумелі як яго двайніка.

Вербальная магія.Мова – сродак чалавечага выяўлення, мыслення і кантактавання ў соцыуме. Кожнае слова ўтварае вібрацыі з даволі працяглай даўжынёй хвалі. Слова ўздзейнічае нават і без жадання гаворачага. Вымаўленае ж з намерам, яно намнога ўзмацняе свой уплыў і робіцца магутнай зброяй.

Замовы – самыя старажытныя жанры фальклору. У Месапатаміі знойдзены шматлікія гліняныя дошчачкі з клінапісам, з якіх ясна, што магічная літаратура Вавілона і Асірыі была надзвычай багатая. Нездарма халдзеі карысталіся ў старажытным свеце славаю магаў і чараўнікоў. Існавалі замовы і ў антычных грэкаў. Нават словы звычайнага чалавека, вымаўленныя не ў час, могуць нанесці шкоду.

Малітва – па сутнасці тая ж замова, якая аказвае магутнае ўздзеянне не толькі на арганізм чалавека (самаўнушэнне), але і на прастору. Словы малітвы ўзбуджаюць пэўныя вібрацыі, якія ўступаюць у рэзананс з вібрацыямі Космасу і выклікаюць дзеянні Космасу (Вышэйшых Сіл) у адказ. Самая дзейсная малітва – «Отча Наш» («Pater Noster»), таму што яе пачулі апосталы ад самога Хрыста.Яна дапаможа заўсёды.

Магія мовы ў сучаснай навуцы называецца сугестыўным уздзеяннем, або псіха-лінгвістычным праграмаваннем. Сугестыўныя сродкі – не што іншае, як ўплыў мовы на падсвядомасць. Сучасныя спецыялісты ў названай галіне шырока выкарыстоўваюць метады, якія здаўна былі таемнымі прыёмамі розных магічных і рэлігійных культаў.

Яшчэ ў глыбокай старажытнасці іх практыкавалі шаманы і жрацы. Прасочым некаторыя сродкі сугестыўнага ўздзеяння, якія шырока выкарыстоўваюцца ў СМІ:

1. Музыка. Тэкст звычайна суправаджаецца, асабліва ў рэкламе, даволі навязлівым матывам. У старажытнай Грэцыі ўсе вершы чыталі пад акампанемент ліры, значыць, пад музыку. Адсюль, дарэчы, і ўзнікла паняцце лірыкі.

2. Візуальны рад. Шырока выкарыстоўваецца ў сучаснай рэкламе. Яго варта было б больш актыўна ўжываць і ў працэсе навучання. Візуальны рад утварае ў мозгу асаблівы гармон серанціл, які значна павялічвае сілу памяці.

3. Шырока выкарыстоўваецца і рыфма. Яна стварае ў мозгу асаблівыя ачагі ўзбуджанасці, якія дабратворна на яго ўздзейнічаюць, інакш кажучы, мозг адчувае ад рыфмы прыемнасць. Існуюць тысячы рыфмаваных прыказак і прымавак: «Сонца нізка – вечар блізка»; «Дзеўка без касы не мае красы»; «З вялікага выбору будуць лапці ды аборы». Дзякуючы рыфме гэтыя шэдэўры народнай мудрасці вельмі лёгка запамінаюцца – рыфма валодае мнеманічным уздзеяннем.

4. Паўтор і сцвярджэнне. Заўсёды ўсе замовы, малітвы і паэзія для большай сілы ўнушэння выкарыстоўвалі паўторы. Паўторы ствараюць надзвычай устойлівыя сляды ў кары мозгу.

Паняцце мадэлі.

З глыбокай старажытнасці людзі імкнуліся зразумець, растлумачыць многія з’явы акаляючай рэчаіснасці. Свае веды пра свет чалавек эпохі архаікі абагульняў у выглядзе нейкага канкрэтнага вобраза, мадэлі. У плямёнаў, якія стаялі яшчэ на ступені татэмізму, Зямля ўяўлялася, напрыклад, гіганцкай ласіхай або агромністай чарапахай, якая стаяла на сланах, на рыбах ці на змяі. Сэнс у тым, што свет разумеўся як жывое цела, напачатку абавязкова жаночае.

У далейшым геаграфічныя пазнанні пашырыліся. Мадэль свету пачала выглядаць як кола (бачны далягляд) па гарызанталі і як трохчастная структура па вертыкалі. Кола (круг) – вельмі важная фігура ў чалавечай культуры. Важнасць круга захавалася ва ўсіх магічных рытуалах: акрэслены круг захоўвае энергію, не дае ёй рассейвацца ў прасторы. Па вертыкалі ж свет трыадзіны: чалавек, стоячы, бачыў, што пад ім, над ім і побач з ім. Паколькі чалавек стаяў у цэнтры і далягляду-круга, і трохпадзеленага свету, надзвычай важнае значэнне набыла сімволіка цэнтру. Нават сёння цэнтр любой акрэсленай прасторы адыгрывае найважнейшую ролю ў жыцці людзей. Напрыклад, многія краіны змагаюцца за прызнанне цэнтру Еўропы менавіта на іх тэрыторыі (Аўстрыя, Украіна).

Гара як мадэль свету.

Цэнтр свету ў розных міфалагічных сістэмах абавязкова неяк канкрэтна ва ўяўленнях людзей фіксаваўся. Так, у многіх народаў у цэнтры размяшчалася СВЯШЧЭННАЯ ГАРА – месца сутыкнення Зямлі і Неба, а ўнутры яе ці пад ёю – пекла. Такім чынам, гара і падзяляла свет на тры часткі. У старажытных індусаў, а таксама алтайцаў такой свяшчэннай гарой была гара Меру, якая знаходзілася на полюсе, а над ёю ззяла Палярная зорка як цэнтр неба. У Месапатаміі – раўнінная мясцовасць, таму здаўна тут будавалі імітацыі Свяшчэннай Гары – піраміды-зікураты. Вавілонская вежа, апісаная ў Бібліі, сапраўды існавала: яе апісаў грэчаскі гісторык Герадот, а ў канцы ХІХ ст. рэшткі вежы раскапалі археолагі. У японцаў і сёння цэнтрам свету і цэнтрам Японіі з’яўляецца свяшчэнная гара Фудзіяма. Кожны японец хоць бы раз у жыцці павінен падняцца на даволі высокую гару (3776 м), каб сустрэць на яе вяршыні ўзыход сонца (паэтычная назва Японіі – Краіна ўзыходзячага сонца) і ўбачыць адтуль сваю краіну. У старажытнай Грэцыі багі жылі на гары Алімп.

На думку многіх хрысціян, гара Галгофа ў Ерусаліме – цэнтр свету і адначасова месца, дзе створаны і пахаваны першачалавек АДАМ. Кроў Хрыста, раскрыжаванага на Галгофе, пралілася на чэрап АДАМА (сама назва Галгофа азначае літаральна «чэрап») і з’явілася выкупленнем яго граху. Вось чаму на некаторых абразах можна бачыць прама пад крыжом – чэрап.

Курган у скіфаў таксама імітаваў свяшчэнную гару ў стэпе, дзе гор не было. Магчыма, гэта сведчанне таго, што скіфы прыйшлі якраз з горнай мясцовасці – з Алтая. Але і ў старажытных насельнікаў Беларусі была надзвычай развітая курганная культура: яшчэ ў пачатку ХХ ст. Археолагі зафіксавалі 6000 курганоў, у значнай ступені пазней знішчаных.

Дата добавления: 2018-05-12; просмотров: 478; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 Следующая ⇒

Мы поможем в написании ваших работ!