Станауленне феадальнай эк-ки на тэр-рыи Б. у 9-12ст.
У 9-13ст. ва Усх.Славян зараджауся феадальны гаспадарчы уклад – эканамичны спосаб вядзення гас-ки. Ён быу звязаны з узникненнем маёмаснай няроунасци. Зямля, якая была раней ва уладанни сельскай абшчыны паступова пераходзила у прыватную уласнасць абшчынникау. Адбывауся насильны захоп зямли знаццю и ператварэнне свабодных абшчынникау у залежных славян. Кали сяляне-абшчынники были свабодными их наз. людзи. Ужо у 11-12ст. их становишча паступова змяни-лася, и яны становяцца залежными ад свайго гаспадара. Залежных людзей наз. чэлядзь. Сярод залежных сялян, яких наз. смердами, вылучаюцца тыя, якия поунасцю згубили сваю асабис-тую вольнасць и были рабами. Их наз халопами. У залежнасць свабодныя абшчынники магли трапиць у сувязи з невыплатай ими пазыки. Таких людзей наз. закупами. Буйныя земле-уладальники усё больш актыуна захо-пливали абшчынныя земли и перат-варали их у сваю уласнасць. Пераход ад радавой да суседскай абшчыны быу звязаны з пераходам ад пацечна-агневога да ворыунага земляробства, што абумовила распад вяли-кай патрыярхальнай сам'и. Людзи атрымали магчымасць пражыць асоб-ными сем'ями, апрац-чы землю. У пошуках зручнай для земляробства и урадливай глебы, радзичы адной зямли пачали пакидаць умацаваныя гарадзишча и пачали будаваць на новых землях паселишча. Насель-ництва у паселишчах было у сельския абшчыны. Выхадцы з пэунай сям'и, разсяляючыся на новых землях, усту-пали ва узаемаадносины з инш. сем'я-ми и паступова перамешвалися. Па-миж ими усталёувалися адносины, падобна тым, якия иснуюць памиж суседзями. Сям'я карысталася асоб-ным участкам зямли – удзелам. У славян сельская абшчына звалася верв.
|
|
|
11.Полацкае княства ў раннім сярэднявеччы
У пісьмовых крыніцах значыцца, што самае магутнае ў краі Полацкае княства вядома пад назвай “Полацкая зямля”. Цэнтр – г.Полацк. Першым гістарычна вядо-мым полацкім князем быў Рагвалод. Наўгародскі князь Уладзімір надумаў ажаніцца з дачкой Рагвалода – Рагнедай, аднак атрымаўшы адках, вырашыў адпом-сціць полацкай княжацкай сям’і. Сабраў ён войска і пайшоў на Полацк. У 980г. Полацк быў разбураны і спалены. Па загаду князя Уладзіміра Рагвалод, яго жонка, два сыны былі забіты, а князь сілай ажаніўся на князёўне Рагнедзе. У іх нарадзіўся сын Ізяслаў. За спробу пазбавіць мужа жыцця Рагнеда разам з сынам выслана ў Полацкую зямлю. Быў збудаваны г.Ізяс-лаўль, куды і была адпраўлена Рагнеда. У 1000г. яна памерла. Яшчэ пры яе жыцці палачане запрасілі Ізяс-лава на княжанне ў Полацк. Памёр ён у 1001г. У 1003г. княжыць у Полацку пачаў сын Ізяслава Брачыс-лаў. Стаўшы дарослым, Брачыслаў вырашыў памерац-ца сіламі з Ноўгарадам. Полацку патрэбны былі волакі – сухапутныя шляхі зносін, якія ляжалі паміж дзвюма рэкамі. Імі валодаз Ноўгарад. У 1021г. князь Брачыс-лаў напаў на Ноўгарад і захапіў яго. Да яго ў палон трапіла шмат наўгародцаў. Аб гэтым паходзе даведаў-ся кіеўскі вялікі князь Яраслаў Мудры. Войска Ярас-лава рушыла насупраць палачанам, якія вярталіся да-дому. Войска Брачыслава было разбіта, здабыча адаб-рана, палон вызвалены і вернуты ў Ноўгарад. Сам князь з астаткам войска вярнуўся ў Полацк. Яраслаў не стаў яго праследаваць. Паміж праціўнікамі быў зак-лючаны мір. Брачыслаў клапаціўся аб умацаванні По-лацкай дзяржавы і расшырэнні яе межаў. Пасля яго смерці ў 1044г. князем стаў Усяслаў Чарадзей (яго сын). Звыш 50 гадоў узначальваў князь полацкія дру-жыны. Поспехі князя ў барацьбе з ворагамі, яго рашу-часць і спрытнасць сучаснікі лічылі чараўніцтвам. У 1065г. Усяслаў нечакана пайшоў на Пскоў, але безвы-нікова. Тады ён пайшоў на Ноўгарад і захапіў яго. У адказ на гэта ў 1067г. кіеўскія князі (браты Яраславі-чы) з’явіліся пад Мінскам і ўзялі яго. Усяслаў спазніў-ся з дружынай. Бой пачаўся на р.Нямізе. Усяслаў з рэ-шткамі св. дружыны адышоў да Дняпра. Кіяўляне вы-рашылі яго абмануць. Яны прапанавалі Усяславу мір-ныя перамовы, і той паверыў, ўто яму не зробяць кры-ўды. На самой справе яго схапілі, прывезлі ў Кіеў і па-садзілі ў турму. Толькі праз год ён быў вызвалены і абвешчаны вялікім князем Кіеўскім. На княжацкім троне ў Кіеве ён прабыў усяго 7 месяцаў і вярнуўся на радзіму ў Полацк, дзе і памёр у 1101г. У перыяд кня-жання Усяслава Полацкае княства дасягнула св. най-вышэйшага ўздыму. Пасля яго смерці Полацкая зямля пачала распадацца на асобныя ўдзельныя княствы. ХІІст. – пачатак феадальнай раздробленасці. У Полац-кай зямлі-княстве існаваў княжацка-вечавы лад. Тут с-ма княжання спалучалася з існаваннем веча – агульна-га сходу дарослых мужчын, на якім вырашаліся най-больш важныя грамадскія і дзярж. справы. Вялікія правы мела веча ў Полацку. Яно магло знімаць і наз-начаць князя, заключаць дагаворы з іншымі гарадамі і дзяржавамі. У абавязкі князя ўваходзіла арганізацыя і камандаванне войскам, збор даніны з насельніцтва. Войска складалася з дружыны – абучанага ваеннай справе атрада і народнага апалчэння з гараджан і на-зывалася полк. Князь вяршыў суд. Полацкія князі за-лежалі ад гараджан і таму былі павінны клапаціцца аб ім.
|
|
|
|
|
|
10-11.Раннефеадальныя княствы на тэррыторыі Беларусі, іх палітычнае і сацыяльнае развіццё. Вытокі беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці.
|
|
|
1. Старажытнаруская дзяржава (Кіеўская Русь) – агульная раннефеадальная дзяржава-манархія ўсходніх славян
У сучаснай гістарыяграфіі тэрмінам “Кіеўская Русь” абазначаецца раннефеадальная дзяржава – манархія ўсходніх славян на чале з вялікім князем кіеўскім і якая існавала ў ІХ–ХІІ стст. на тэрыторыі.
Гісторыя Старажытнарускай дзяржавы пачынаецца з 862 г.
Сеўшы на прастол у Кіеве, Алег пачаў будаваць крэпасці як апорныя пункты для ўпраўлення і збора даніны, а таксама абароны рубяжоў Русі ад ворагаў.
У 907 г. ён зрабіў паспяховы паход на Візантыю. Візантыйскі імператар вымушаны быў заплаціць кантрыбуцыю і даць купцам русаў гандлёвыя прывілеі.
Пасля смерці Алега кіеўскім князем стаў Ігар. Ён падавіў паўстанне супраць Кіева ў зямлі драўлян. У 941 і 944 гадах Ігар зрабіў паходы на Візантыю. Апошнім актам у дзейнасці Ігара быў яго паход у зямлю драўлян за данінай. Сабраўшы вялікую ланіну з драўлян, Ігар вырашыў, што гэтага мала. Ён адпусціў дружыну і з невялікай яе часткай вярнуўся. Гэта выклікала абурэнне ў драўлян. Яны схапілі Ігара каля горада Іскарасцень і казнілі яго.
Княгіня Ольга адпомсціла драўлянам за смерць свайго мужа. Яе дружыны разбурылі і спалілі многія гарады драўлян.
Сын Ігара Святаслаў правіў да 972 г.
У выніку паходаў Святаслава на Усход Кіеў падпарадкаваў сабе вяцічаў, Волжскую Балгарыю, разграміў хазарскі каганат, пашырыў і ўмацаваў свае ўладанні на Паўночным Каўказе і ў Крыму.
Уладзімір І завяршыў падпарадкаванне Кіевам усходнеславянскіх зямель, пасадзіў сваіх 12 сыноў у гарадах усходніх славян, увёў хрысціянства на Русі.
Пасля непрацяглага ўзмацнення цэнтральнай улады кіеўскага князя Уладзіміра ІІ (Манамаха), Кіеў паступова губляе сваё дамінуючае становішча. У 30-я гады ХІІ ст. Кіеўская Русь як адносна адзіная дзяржава прыпыніла сваё існаванне.
§ 2. Полацкае і Тураўскае княствы – першыя раннефеадальныя дзяржавы-манархіі на тэрыторыі Беларусі
Самым буйным і магутным княствам на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы з’яўлялася Полацкае княства, якое займала звыш трэці тэрыторыі сучаснай Беларусі.
Пры пераемніках Алега – Ігары, Вользе і Святаславе – залежнасць Полацка ад Кіева паступоава слабела. У апошняй чвэрці Х ст. княжыў Рагвалод, які “трымаў Полацкую зямлю і правіў ёй”. Гэта сведчанне адноснай самастойнасці Полацка.
Пасля гібелі вялікага князя кіеўскага Святаслава Ігаравіча паміж яго сынамі Яраполкам і Уладзімірам успыхнула барацьба за кіеўскі прастол.
У ХІ ст. Кіеўская Русь падзялілася на тры часткі на чале з Кіевам, Полацкам і Ноўгарадам, якія сапернічалі паміж сабой.
Найбольшай магутнасці Полацкае княства дасягнула пры Усяславе Брачыслававічу (1044–1101).
З гэтага часу зноў разгараецца барацьба Полацка з Кіевам, якая не сціхае да самай смерці Усяслава.
Летам 1067 г. Яраславічы, якія сталі лагерам пад Оршай, запрасілі да сябе ў шацёр для перагавораў Усяслава з двума сынамі, гарантуючы яму бяспеку, але, парушыўшы абяцанне, паланілі яго. У 1068 г. кіяўляне паўсталі супраць свайго князя Ізяслава, вызвалілі Усяслава і абвясцілі яго вялікім князем Кіеўскай Русі.
Пасля смерці Усяслава Полацкая зямля была падзелена паміж яго сынамі, якія потым сталі надзяляць валасцямі сваіх дзяцей. З’явіўся шэраг асобных княстваў. Прастол у Полацку лічыўся галоўным. Гэты горад працягваў заставацца найважнейшым палітычным цэнтрам.
Заканадаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала вечу, ці народнаму сходу. У Полацкім княстве веча праіснавала да самага канца XV ст. (1488 г.), калі гораду было дадзена магдэбургскае права.
Выканаўчая ўлада ў Полацкім княстве належала князю.
Высокае грамадскае становішча ў Полацку займаў епіскап.
Тураўскае княства ўтварылася ў ІХ–Х стст.
У 988 г. вялікі кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч аддаў Тураў свайму сыну Святаполку. Паводле задумы бацькі, ён павінен быў праводзіць у Тураве паўднёвавізантыйскі ўплыў. Але Святаполк, як сведчаць летапісы, не апраўдаў спадзяванняў бацькі. Святаполк задумаў аддзяліцца ад Кіеўшчыны. Уладзімір, даведаўшыся пра варожыя намеры свайго старэйшага сына, неспадзявана напаў на Святаполка, схапіў яго, яго жонку і епіскапа Рэйнберга і ўсіх кінуў у вязніцу. Пасля таго як у 1015 г. памёр Уладзімір. Успыхнула барацьба за кіеўскі прастол паміж Святаполкам і Яраславам. Перамог Яраслаў, а Святаполк збег у Польшчу, дзе і памёр.
Тураўскае княства было ўключана Яраславам Мудрым у склад Кіеўскага.
У 50-я гады ХІІ ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву, і ў ім усталявалася самастойная княжацкая дынастыя.
Такім чынам, Полацкае і Тураўскае княствы мелі ўсе атрыбуты дзяржаўнай улады – улады заканадаўчай (веча), выканаўчай (князі і дружыны) і судовай (князі і цівуны). Іх можна лічыць першымі раннефеадальнымі дзяржавамі-манархіямі на тэрыторыі Беларусь.
11.Тураўскае княства ў раннім сярэднявеччы
Тураўскае княства ўтварылася ў межах рассялення дрыгавічоў – у Паўднёвай Бел., басейне Прыпяці. Ста-ліца княства – г.Тураў прыгадваецца пад 980г. Першая звестка і падзеі 988г., калі былі вызначаны межы Т. зямлі, сведчаць аб тым, што Тураўшчына ад пачатку развівалася як самастойная дзярж. адзінказ усімі адпа-вядаючымі гэтай пабудове інстытутамі. Гал. складана-сцю ў фарміраванні гэтай дзяржавы было тое, што яна займала не ўсю этнічную тэр-рыю дрыгавічоў, а толь-кі землі левага берага Прыпяці з гарадамі Туравам, Пі-нскам, Слуцкам, пазней – Бярэсцем. У 988г. Уладзімір кіеўскі выдзеліў Т. зямлю св. трэцяму сыне Святапол-ку. Тураўшчына знах. ў выгадным геагр. стан-шчы. Яна ляжала на шляху з Польшчы ў Кіеў. Акрамя таго, праз Тураў праходзіла адно з адгалінаванняў знакамі-тага шляху “з варагаў у грэкі”. Да таго ж тут былі над-звычай ураджайныя і багатыя ворныя землі. Пасля смерці Уладзіміра Святаслівіча ў 1015г. менавіта Свя-таполк тураўскі стан-ся кіеўскім князем, але пакідае за сабой і Т. зямлю. З гэтым не пагадзіўся Яраслаў Муд-ры і распачаў супраць Святаполка вайну. Пасля бітвы на р.Альце ў 1019г. па дарозе ў Польшчу ён гіне. На-прыканцы св. жыцця Яраслаў Мудры – князь кіеўскі – аддаў Тураўшчыну св. сыну Ізяславу. Пасля смерці Яраслава Ізяслаў стан-ся вялікім князем кіеўскім, але пакідае за сабой і Тураў. Два сыны Ізяслава – Яраполк і Святаполк – трымалі за сабой Тураў. Але ў 1113г. са смерцю Святаполка ўлада Ізяславічаў у Тураве скон-чылася і горад з зямлёй перайшоў да роду Манамаха-вічаў. Яны трымалі княства ў якасці дадатку да св. асн. уладанняў. У сяр. ХІІст. Паміж паўднёварускімі князямі адбывалася зацятая барацьба за валоданне Кіевам. Разам з Кіевам з рук у рукі пераходзіў і Тураў. Але ў 50-х гг. ХІІст. На тураўскім троне апынуўся князь Юрый Яраславіч, які вярнуў зямлю ва ўладанне дынастыі Ізяславічаў. З гэтым не жадалі змірыцца кіе-ўскія князі. Аб’яднаўшыся ў 1158г., яны зрабілі паход на Тураў, каб адабраць яго ў Юрыя. Дзесяцідзённая аблога была паспяхова вытрымана. Гэтаксама быў ад-біты напад на Тураў валынскіх князёў у 1160г. На гэ-ты раз варожыя войскі прастаялі пад сценамі горада тры тыдні. Праз цяжкую барацьбу Т. княства аднавіла св. самастойнасць і незалежнасць. На Тураўшчыне ад-навілася самастойная княжацкая дынастыя – неабход-ная ўмова дзярж. існавання. У наступныя дзесяцтгод-дзі зямлёй кіруюць сыны Юрыя. У гэты час Т. зямля падзялялася на ўдзельныя княствы: Тураўскае, Пінс-кае, Клецкае, Слуцкае, Дубровіцкае. Укожным з іх кі-равалі сыны Юрыя Яраславіча. Аднак некаторыя землі трапілі ў залежнасць ад кіеўскіх і галіцка-валынскіх князёў. Але, нягледзячы на ўдзельную раздробле-насць, можна меркаваць, што Т. зямля і ў ХІІст. усп-рымалася цэласнай дзярж.-паліт. адзінкай. Сярод гара-доў Т. княства найбуйнейшымі былі Пінск і Бярэсце. З’яўл. памежнымі, часта адбівалі гарады напады поль-скіх, і літ. дружын. Разам з галіцка-валынскімі князямі тураўцы і пінчукі хадзілі паходамі на Літву. Але неў-забаве, у к.ХІІ-пач.XIVст., Т. зямля была цалкам далу-чана да ВКЛ. Адбылося гэта падчас праўлення Віценя і Гедыміна.
Дата добавления: 2018-05-02; просмотров: 388; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!