Аванесов В.С. Теоретические основы разработки заданий в тестовой форме. М.:Мос.текст.акад. им.Косыгиан, 1996. -95 с. 11 страница
B. қанның тамыр жүйесiмен ағыуының заңдылықтарын зерттейтiн биомеханиканың бiр бөлiмi. Оның басты көрсеткіштері болып ....
C. сұйықтың жүйемен ағыуының заңдылықтарын зерттейтiн биомеханиканың бiр бөлiмi. Оның басты көрсеткіштері болып ....
1. қан қысымы.
2. құрамы және мөлшерi
3. қысымы және ағысының жылдамдығы
2. Қан қысымы - бұл ...
A. қан тарапынан тамырдың қабырғасына әсер етушi үдеу. Бұл шама...
B. қан тарапынан тамырдың бiрлiк ауданына әсер етушi күш. Бұл шама...
C. қанның жылдамдығын анықтайтын шама. Бұл шама...
D. қанның құрамын бағалайтын шама. Бұл шама...
E. қан тарапынан тамырға әсер етушi жылдамдық. Бұл шама...
1. кг/м2 өлшенеді.
2. н/м өлшенеді.
3. Па. өлшенеді.
4.Па/м2 өлшенеді.
3. Сызықты жылдамдық ... өрнегiмен анықталады.
A. v = L-t , оның өлшем бірлігі...
B. v = L×t , оның өлшем бірлігі...
C. v = L+t, оның өлшем бірлігі...
D. v = t/L, оның өлшем бірлігі...
E. v = L/t, оның өлшем бірлігі...
1. л/с
2. м/с
3. мл/см
4. км/сағ
4. Көлемдiк жылдамдық Q ... өрнегiмен (мұндағы V- сұйықтың көлемi) анықталады.
|
|
|
A. Q=V/t , оның өлшем бірлігі...
B. Q=V-t , оның өлшем бірлігі...
C. Q=V×t , оның өлшем бірлігі...
D. Q= t /V, оның өлшем бірлігі...
E. Q=V+t, оның өлшем бірлігі...
1. км/сағ
2. мл/с
3. л×с
4. см/сағ
5. Сызықты (v) және көлемдiк (Q) жылдамдықтардың арасындағы байланыс ... өрнегiмен сипатталады.
A. Q= S/v
B. Q=v+S
C. Q=v/S
D. Q=v-S
E. Q=v×S
6. Қан қысымын қалпына келтiретiн негiзгi фармакологиялық дәрi-дәрмектер ... негiзделген.
A. қанның тұтқырлығын көбейтуiне
B. қанның құрамын өзгертуге
C. қанның мөлшерiн өзгертуге
D. тамырлардың қабырғаларын жақсартуға
E. тамырлардың iшкi қуыстылығын кеңітуге
7. Тамыр жүйесiнiң әр- түрлi бөлiгiндегi гемодинамикалық көрсеткiштердiң бiреуi W - гидравликалық кедергi,ол ...
A. W= 8hl/pR4 тең және ол...
B. W= 8hl/pR2 тең және ол...
C. W= 8 R4l/ph тең және ол...
1. тамыр қабырғасының серпiмдiлiгiне тәуелді.
2. қанның тұтқырлығына тәуелді.
3. тамыр радиусына тәуелді.
8. Қанның баяу ағысы кезiнде капиллярлық жүйеде ...
|
|
|
A. | қан мен ұлпа арасында энергия алмасу мах мәнге ие болады
B. | қан мен ұлпа арасында зат алмасу мах мәнге ие болады.
C. |қанның құрамының өзгеруi мах мәнге ие болады
D. |ұлпа құрамының өзгеруi мах мәнге ие болады
E. | қан мен ұлпа арасында ақпарат алмасу мах мәнге ие болады
9. Тамыр жүйесiнiң бойымен қан жылжыған сайын оның ...
A. жылдамдығы артады.
B. орташа қысымы кемидi.
C. жылдамдығы өзгермейдi.
D. орташа қысымы артады.
E. орташа қысымы өзгермейдi.
10. Тамырлар жүйесiндегi қанның қалыпты жағдайлардағы ағысы ... сипатта өтедi.
A. |турбуленттi
B. |ламинарлы
C. |құйынды
D. |үдемелi
11. Қанның кең, тар тамырлары арқылы ағуында үлкен айырмашылықтар бар. Ірі қан тамырларда эритроциттер....
А. бір бірінен алшақтап «тиын түріндегі бағана» тәрізді агрегаттық күй құрайды, ал тамыр тарылғанда...
В. бір біріне жабысып «тиын түріндегі бағана» тәрізді агрегаттық күй құрайды, ал тамыр тарылғанда...
С. бір біріне жабысып «бағана» тәрізді агрегаттық күй құрайды, ал тамыр тарылғанда...
|
|
|
1. қанның жылдамдық градиенті жоғарылайды, соның әсерінен агрегаттық күйдегі эритроциттер бөлшектенеді.
2. қанның жылдамдық градиенті төмендейді, соның әсерінен агрегаттық күйдегі эритроциттер бірігеді.
3. қанның жылдамдық градиенті өзгермейді, соның әсерінен агрегаттық күйдегі эритроциттер бөлшектенбейді.
12. Эритроцит...
А. өте қатты болып келеді, соның салдарынан...
В. өте майысқақ болып келеді, соның салдарынан...
С. өте созылмалы, майысқақ болып келеді, соның салдарынан...
1. оның қос ойыс дискі түріндегі формасы сақталып диаметрі 20 мкм және одан да жоғары болатын тамырлар ішіне оңай кіріп кетеді, бұл эритроцит мембранасының тамырлар қабырғасымен жанасатын ауданын ұлғайтып, ондағы зат алмасуды жақсартады.
2. оның қос ойыс дискі түріндегі формасы деформацияланып, диаметрі 10 мкм жоғары болатын тамырлар ішіне оңай кіріп кетеді, бұл эритроцит мембранасының тамырлар қабырғасымен жанасатын ауданын ұлғайтып, ондағы зат алмасуды жақсартады.
3. оның қос ойыс дискі түріндегі формасы деформацияланып, диаметрі 3 мкм болатын капилляр ішіне оңай кіріп кетеді, бұл эритроцит мембранасының капилляр қабырғасымен жанасатын ауданын ұлғайтып, ондағы зат алмасуды жақсартады.
|
|
|
13. Қан тұтқырлығы қалыпты жағдайда ... болады.
A. 1,7 - 22,9 мПа/с
B. 8,6 - 9,6 мПа/с
C. 10 - 15 мПа/с
D. 4 - 5 мПа/с
E. 0,2 - 0,5 мПа/с
14. Венедағы қан ағысының сызықтық жылдамдығы....
А. кемиді,өйткені...
В. артады, өйткені...
С. өзгермейді, өйткені...
1. вена тамырының саңлауы барлық капиллярларға салыстырғанда көп.
2. вена тамырының саңлауы барлық капиллярларға салыстырғанда аз.
3. вена тамырының саңлауы барлық капиллярларға салыстырғанда тұрақты.
6 дәріс. ЖАРЫҚТЫҢ ЗАТТАРМЕН ӘРЕКЕТІ. ЛЮМИНЕСЦЕНИЯ. ФОТОБИОЛОГИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕР.
Лекция жоспары
1. Жарықтың жұтылуы
2. Бугер-Бер –Ламберт заңы.
3. Ертіндінің оптикалық тығыздығы.
4. Жұтылу спектрі.
5. Люминесценция, оның түрлері
6. Хемилюминесценция.
7. Фотобиологиялық процестер және фотохимиялық реакциялар.
8. Ультракүлгін сәуленің биологиялық әсері. УК сәулені медицинада қолдану.
Лекция мақсаты: жарықтың денеде жұтылу құбылысын, люминесценция, хемилюменесценция құбылыстарын қарастыру. Жарықтың әсерінен жүретін фотобиологиялық құбылыстарды талдау. УК сәуленің денеге әсерін және оны медицинада қолдануды қарастыру.
Жарық ағыны зат арқылы өткенде, оның энергиясының бір бөлігі ортаның атомдары немесе молекуларын қоздыруға жұмсалады, нәтижесінде жарық энергиясы азаяды. Бұл құбылысты жарықтың жұтылуы деп атайды, шын мәнінде жарықтың жұтылыу деп жарық сәулесінің бір ортамен тарау барысында жарық энергиясының энергияның басқа түріне ауысуы нәтижесінде жарық интенсивтілігінің төмендеуін атайды.
Енді жарықтың интенсивтілігінің азаю (кему) заңдылығын қарастырайық (1сурет).
1 сурет
Қалыңдығы dl болатын жұқа қабаттан монохроматты жарық өткенде оның бастапқы интенсивтілігін кемуі dI, жарық сәулесі өткен қабат қалыңдығына dl, түскен жарықтың бастапқы интенсивтілігіне I пропорционал болын делік. Осы шамалар арасындағы байланысты мына түрдегі дифферциалдық теңдеу арқылы өрнектейік:
dI = -k l Idl,
мұндағы k l- ортаның жарықты жұту қабілетін сипаттайтын пропорционалдық коэффициент, оны жұтылудың натуралды көрсеткіші деп атайды, ол жарық толқынының ұзындығына l тәуелді, бірақ интенсивтілігіне тәуелсіз. Теңдеудегі минус таңбасы жарық интенсивтілігінің азаятындығын (кемитіндігін) көрсетеді. Бұл теңдеудің шешімі мына түрде жазылады:
e-kll
мұндағы I0 – түскен сәуле (бастапқы сәуле) интенсивтілігі, I- зат қалыңдығы l қабаттан өткен сәуле интенсивтілігі. Бұл жарықтың жұтылу немесе Бугер заңы деп аталады.
Егер Бугер өрнегін логарифмдесек ln(I0/I) = -k l l өрнегі келіп шығады, мұндағы l=1/k l тең деп алсақ, онда соңғы өрнек мына түрге келеді I=I0/e. Мұнан k l физикалық мәні келіп шығады: жұтылудың натураль көрсеткіші сан жағынан жарықтың жұтылуын «е» есе азайтатын қабат қалыңдығына кері шамаға тең.
Енді жарықтың ертіндіде жұтылуын қарастырайық. Жарық толқыны ертінді арқылы өткенде, оның фотондары еріткіштің де, еріген заттың да молекулаларымен әрекеттеседі, энергиясының бір бөлігін орта молекулаларының күйін өзгертуге жұмсайды, нәтижесінде жарық интенсивтілігі кемиді, жарық жұтылады. Жарықтың ертіндіде жұтылуын сипаттайтын жұтылудың натураль көрсеткіші c l ертінді концентрациясына тура пропорционал екендігін ғалым Бер анықталды: k l = c l С. Мұндағы 
жұтылудың натуралды молярлы көрсеткіші, ол еріген зат түріне, жарықтың толқын ұзындығына тәуелді, бірақ ерітінді концентрациясына тәуелсіз. Бұл тұжырымды Бер заңы деп атайды. Концентрациясы жоғары ертінділер үшін бұл заңы орындалмайды, өйткені жоғары концентрациялы ерітіндіде молекулалар арасы жақындап, олардың өз ара әрекеттесуі орын алады да жарықтың жұтылуында өзгерістер байқалады. Енді Бугер өрнегіндегі коэффициент орнына Бер өрнегін қойсақ:
e-cl∙l∙ С
Бұл өрнек жарық жұтылуының Бугер-Бер-Ламбер заңы деп аталады.
Лабораториялық зерттеулерде Бугер-Бер-Ламбер өрнегін бұл түрде қолданбайды, оның орнына негізі 10 болатын дәрежелі өрнек түрінде жазады:
I =I0×10-e ∙С∙l
Бұл өрнекті логарифмдейік, сонда ол мына түрге келеді: lg(I0/I) =e ∙С∙l, мұндағы e= c/2,3 жұтылудың молярлы көрсеткіші Соңғы өрнектегі lg(I0/I) = D деп белгіліп және ол шаманы ертіндінің оптикалық тығыздығы деп атайық, сонда Бугер-Бер –Ламберт заңы мына түрге келеді D =e ∙С∙l.
Жарықтың заттарда жұтылу құбылысы фотометрия мен спектрофотометрия деп аталатын әдістерде қолданылады.
Жұтылу спектрі деп заттың жарықты жұтуының жарық жиілігіне D =f(n) немесе оның толқын ұзындығына D =f(l) тәуелділігін атайды.
Бір атомды сиретілген газ бен металл буының жұтылу спектрі қарапайым болып келеді. Бұл күйдегі заттардың атомдары бір бірінен өте алшақ жатқандықтан, оларда өз ара әсерлесу байқалмайды. Заттан өткен жарық кванты жеке атомдармен әрекеттеседі, жұтылу спектріне сәйкес келетін толқындар hn = EK –Ei шартына сәйкес анықталынады. Әр атомға сәйкес келетін энергетикалық деңгейлердің арасы бір бірінен ұзақ, сондықтан олардың спектрлері бір бірінен алшақ жатқан жеке жеке сызықтардан тұрады, мұндай спектрлерлі сызықты деп атайды(2 сурет).
Молекуласы көп атомды газдардың жұтылу спектрлері сызықтың спектрлардан күрделі болып келеді. Өйткені, зат құрамындағы атомдардың өз ара әректтесуі мен қозғалысы күрделі, сондықтан мұндай заттардың жұтылу спектрлері бір ібірінен алшақ оранласқан жолақтар түрінде болады. Мұндай спектрларды жолақ спектр деп атайды (3 сурет).
Бір және көп атомды газдармен салыстырғанда тығыздығы жоғары газдар мен қатты денелерді құрайтын бөлшектердің өз ара әрекеттесуі күшті, сол себепті олардың бөлшектеріне сәйкес келетін энергетикалық деңгейлерінің арасы өте жақын болып келеді, кей деңгейлер бір бірімен беттесіп кеткен. Максимум және минимумдардан тұратын мұндай спектрларды тұтас деп атайды (4 сурет).
 |  |  | |||||
| |||||||
2 сурет 3 сурет 4 сурет
Жарық шығару себебі жылулық құбылысқа жатпайтын, кез келген температурада байқалатын жарық түрін люминесценция деп атайды. Көру аймағында жататын жылулық жарықтар 103 -104 К температудан басталады. Сол себепті люминесценция жарығын «суық жарық» деп те атайды. Люминесценция жарығының пайда болу себептерінің бірі ретінде, дене молекуласын қоздыратын сыртқы жарық көзінің әсерін атайды. Мұндай жарық көздеріне көрінетін сәуле, ультракүлгін сәулесі, рентген т.б. сәулелер жатады. Денеге әсер етуші сәуле өз әсерін тоқтатқан мезгілде люминесценция құбылысы бірден тоқтамайды, ол біраз уақыт сәулененуін жалғастыра береді, люминесценция құбылысын сәуленің шағылуы мен шашыру құбылысынан ерекшелелігі осында.
Жұтылған энергиясын люминесценттік жарық шығаруға жұмсайтын заттарды люминофорлар деп атайды.
Кристалл атомдарының, молекулаларының қозығу нәтижесінде кванттық орын ауыстыруы дененің люминестенттік жарық шығаруының басты себебі.
Дата добавления: 2019-02-13; просмотров: 248; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!