АТЖ -ін цифрлау стратегиялары. 

КОММЕРЦИЯЛЫ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ АЛМАТЫ ЭНЕРГЕТИКА ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС ИНСТИТУТЫ

Автоматты электр байланыс кафедрасы

 

БАЙЛАНЫС ЖЕЛІЛЕРІ ЖӘНЕ  КОММУТАЦИЯ ЖҮЙЕЛЕРІ

 

 

050719 – Радиотехника, электроника и телекоммуникация мамандығы бойынша барлық бөлімдерде оқитын студенттерге арналған дәрістер конспектісі

КЕЛІСІЛДІ ОӘБ бастығы _______________М.А.Мустафин «___» __________2009 ж.   Редактор ______________Т.С. Курманбаева «___» _________ 2009 ж   Стандартизация маманы _______________Н. М. Голева «___» ________ 2009ж

АЭБ кафедрасының мәжілісінде қаралынды және мақұлданды Хаттама №____   АЭБ кафедра меңгерушісі _________________ И.Э. Сулейменов «___» _________ 2009 ж.   Құрастырған: __________________Е.К.Есназаров

 

 

Алматы 2009 ж.

 

ҚҰРАСТЫРҒАН: Е.К. Есназаров. Байланыс желілері және коммутация жүйелері. Барлық мамандық бойынша оқитын студенттерге арналған дәріс конспектілері. Мамандығы 050719 – Радиотехника, электроника және телекоммуникация. - Алматы: АЭжБИ, 2009. – 122 б.

 

Дәріс конспектісі қазіргі заманғы телекоммуникация желілері мен коммутация желілерің анықтайтын сұрақтарды оқуға арналған. Біріншілік, екіншілік, радио және сымсыз желілерді орнату принциптері, аналогті және цифрлы желілерді құру принциптері, цифрлық желілерді құру стратегиялары, цифрлық желілердегі сигналдау, синхрондау және басқару принциптері, қазіргі заманғы көліктік және корпративтік желілерді орнатудың базалық желілік технологиялары қарастырылады. Әрі қарай коммутация жүйелерін құру принциптері, аналогті және цифрлы коммутация құрылымы және құрамы және олардың блоктаоры мен модульдерінің өзара қарым-қатынасы көрсетіледі. Коммутациялық өрістің жіктелуі және құру принциптері, олардың қазіргі замандағы коммутация жүйелерінде пайдалануы қарастырылады. Дәріс   конспектілері «050719 – Радиотехника, электроника және телекоммуникация» мамандығы бойынша оқитын студенттерге арналған.

 

Без. 41, кесте. 6, әдебиет көрсуткіші. – 9 ат.

 

 

Пікір беруші: техн, ғыл. кандидаты, доцент К.Х. Туманбаева.

 

Алматы энергетика және байланыс институтының 2009 ж. негізгі жоспары бойынша басылады.

 

 

© НАО «Алматы энергетика және байланыс  институтының», КЕАҚ 2009 ж.

Дәріс 1. Кіріспе.

Дәрістің мақсаты: Телекоммуникация желілері мен жүйелерінің қысқаша даму тарихын және болашақ өзгерістерін оқу.

Мазмұны:

1.1 Коммутация жүйелерінің қазіргі замандағы  телекоммуникация желілеріндегі орыны және мағынасы.

1.2 Электр байланыстың қазіргі уақыттағы даму тенденциясы.

1.1 Қазіргі уақыттағы коммутация жүйелерінің телекоммуникация желілеріндегі орны және маңызы.

    

.Электр байланыс өткізгіштігінде нағыз революцияны орыс академигі Б.С.Якоби және американдық ғалым С.морзе, жасады. Олар бір –біріне тәуелсіз телеграфты ұсынды.С.морзенің еңбегі қазіргі кезде қолданыс тапқан телеграфтық әліппе болдымұнда әріптер нүкте ,сызық арқылы берілді.

1841- жылы Б,С.Якоби жазба телеграфы үшін қысқы сараймен Басты штабы байланыстыратын линиясы енгізді.Екі жылдан соң Петербург қаласымен хандық ( царский) село аралығында 25 км құрайтын линия құрылды, АҚШ-та алғашқы байланыс линиясы (Вашингтон-Балтимор) 63 км 1844-жылы жұмыс жасай бастады.

1850-жылы Б.С.Якоби бірінші өрісті жазба аппаратын жасады, оның негізгі 1874-жылы американдық Д.Юзом және француз Ж.Бодо салған.

1866-жылы аталатын мұхит арқылы кабель таратуды Европамен Америка арасында телграфтық байланыс болды,1866-жылдан бастап, жер шарының барлық шеттрімен мемілекет ,Континенттіер арасында байланыс орнатты.

Телеграфтың пайда болуы шығуына әсер етті. 1837 жылдан бастап, көптеген өнер тапқыштар адамдардың сөздерін алыс қашықтыққа электр көмегімен жіберуді ойластырды. 40 жыл өткеннен кейін бұл тәжірибе табысқа жетті. 1876-жылы американдық өнер тапқыш А.Г.Белл сөздері өткізгіштер арқылы таратуды телфонды жасады. 1878 жылы орыс ғалымы М.Махальский бірінші рет бұрыштық ұнтақты сезімтал микрофонды жасады. Ол қазіргі кездегі аппарттарда модернизацияланған түрде қолданады.

1886 жылы орыс физигі П.М .Голубшцкии телефондық байланыстың жаңа схемасын ойлап тапты . Осы схемаға сәйкес абоненттік телефондық аппараттың микрафондары бір батереядан қоректенетін болды , ол телефондық станцияда орналасады . Бұл жүйе барлық жерде ЦБ системасы ретінде енді . Бірінші телефондық станциялар Ресейде 1882-1883 жылдары Мәскеу Петербург , Одесса қалаларында құрылды .

Радионы ойлап тапқан орыстың талантты ғалымы А.С.Попов болды . А.С.Попов құрылғысының бірінші халықтық демонстрациясы 1895 жылы 7 мамырда орыстың физыка – химия қоғамының отырысында (электромагниттік толқындарды қабылдау туралы ) қаралды . Бұл күн тарихта радио күні болып енді . 1896 жылы наурызда А.С.Попов электрлік сигнал арқылы сымсыз екі сөзді (Генрих Герц ) 250 м қашықтықтқа жіберді.Ал 1990 жылы радиобайланыс практикада бронямен қапталған үлкен кемені Генарал Адмирал Апараксин тастан алуға және теңізге кеткен балықшыларды құтқаруда қолданыс тапқан. 

1918 жылы құрылған нижнегорд зертханасы (М.А.Бонч-Бруевич, басшылығымен ) 1922 жылы Мәскеуде радио хабарлама станциясын құрды 12 КВТ қуатты, 1922 жылы 17 қыркүйекте радио орталықтан бірінші тарату жүргізілді. 1924- жылы рдио хабарлама станциялары Ленинград, Горкийде пайда болды. 1935 жылы Нью-Йорк пен Филоделфия аралығында ультра қысқа толқынды радио торабы құрылды. Ол 150км қашықтықта болды. Осы қашықтықта әр 50, 100км сайын екі өтпелі «релейлі» станциялар құрылды, ол әлсіз радио толқындарды қабылдап, оларды жаңамен «алмастырды» және ары қарай жіберді. Бұл радио торап «радиорелейлі торап» деп аталды.

1947 жылы «Белл» фирмасы импулысты –кодты модулиация (ИКМ) жүйесінің шығарылғанын ескертті. Бірақ ол жұмысқа қабілетсіз болып шықты. Тек 1962жылы ИКМ-24 тарату жүйесі экспулатацияға енгізілді 1965 жылы 23сәуірде СССР-де жасанды жер серігі «Молния-1» жіберілді, оның бортында қабылдап–тарату ретранслуциялық станциясы болды « үйрету» ақпарты қашықтыққа таратуда лазерлер пайда болғаннан бастап қолданыс тапты. Бірінші лазерлік байланыс линиялары 60жылдырдың басында XX-ғасырда пайда болды. Ленингратта мұндай торап 1964 жылы құрылды.

1970 жылы Американдық фирмада « Corning Clacc Company» аса таза әйнек алынды. Бұл оптикалық байланыс кабельдерінің пайда болуына мүмкіндік берді.

Қазіргі уақыттағы электробайланысының даму тенденциялары. Келесі жылдарда байланыс барлық ақпарат түрлерінің цифрлы енуімен. Бұл ақпарат таратуда ғана емес, үлестіріп, сақтап, өңдеуде де, үнемдеу әдісімен қамтуда генералды түрдегі бағыт болып табылады. ИКМ-24-тең кейін ИКИ-30, ИКМ-120, ИКМ-480, ИКМ-1920, одан кейін синхронды цифрлы иерархия тарату жүйесі пайда болы.

Цифрлық тарату жүйелерінің интенсивті дамуды аналогтық тарату жүйесімен салыстыра отырып түсіндіреді, жоғары бөгеулікке қарсы тұру, байланыс торабының ұзындығына қарамастан тарату сапасының тәуелділігі аз; байланыс арналарының электрлік параметірлігінің тұрақтылығы; дискретті хабарларды таратуда өткізу қабілеттілігінің эффективті қолдануы және т.б.

Әр жыл сайын елдерде телефон тығыздығы өсуде (100 түрғынға бір телефон) Ресеиде бұл көрсеткіш бойнша дамыған елдерден атта қалып отыр.

Телграфтық байланыс орынына электір байланыстың түрлі мәліметті тарату, электырондық почта, факс факцимельдік байланыс кеді, интернет жүйесі табысты даму үсінде.

Байланы қызметінің саны өсумен бірге оның сапасыда қарапайым телефондық сервистен, басталып мультимедия қызыметіне дейін, ол интегралдық цифырлық байланыс желілерінің қамтамасыз етеді.

Қазіргі уақытта дүние жүзінде және біздің елдерде ұиялы родиобайланыс желілерінің дамуы қарқын алып келеді.Ұялы телефондарды қолданатын адамдар саны дүние жүзінде 600млл жетті.

Ұялы байланыс жүйесінң абоненттері санына қарап елдегі адамдар өмірінің деңгейімен сапалылығын айтуға болады. Абоненттік байланыстың өсуі Ресейде (200% жылына) адамдардың жағдайларының жақсарғанын көрсетті.

2001жылдың 1 қаңтарында «рубкамен» 3,4 млн рескйліктер 31 желтоқсанда 7,8млн .адам қолдана бастады, соған байланысты жаңа байланыс операторларының (спутиникіті ұялы пейдхлингтік байланыстар т.б.) табыстары өсебастады.

Ресей федерациясындағы макро эконмикалық көрсеткіштерге сайкес ткелекоммуникациялық қызмет көрсету рыногынде 2010 жылы мнандай көрсеткіштермен сипаталатын болады (1-ксте)

10 жылдағы капиталды шығын 33млрд АҚШ доларын құрайды экономикасы дамыған елдерде телекоммукникциясы дамуы қазіргі уақытта мынандай көрсеткіштерге ие: телефон тығыздығы-40-60% ұялы байланыс тығыздығы 25-40% интернет жүйесін қолданушылар 20-30%

Глобальды ақппаратты инфра құрылымы болып табылады, ол қуатты транспорттық байланыс желілерімен және ақппаратты қолданушыларға беретін жіберу желілерді үлестіруден тұрады байлаыс глобализациясы және персоналдық- сол 2 проблеманы электр байланыс мамандарды даму этаптарын табысты шешімін табыуда.

Келесі ғасырдың баснда бізде не күтеді? көптеген мамандар телекоммутациялық техногиалардың кестедегіэволюциясы ақппараты тарату жылдамдығының өсуімен,желілердің интелктуалдағы және адамдардың ұялы байланыспен қамтуы бағытында жұреді.

    Жоғарғы жылдамдықтар.көрністерді таратуға соың ішінде телевизалық түрлі ақппараттарды мультимедийялық қосымшасында интеграсияцы, локальды, қалалықжәне териториялық желілерінің байланыс ұиымдар үшін қажет.

Интелектуалдық желінң сенімділгін және иілгіштігін үлкейтуге мүмкіндік берді.глобальды желілерді басқаруды жеңілдетеді, желілердің ителктуалдығы нәтижесінде қолданулар пасивті емес активті клементке айналады ол өзжелімен активті жұмыс ітеп өзне қажетті қызмет көрсетеді пайдалана алады.

Мобельділік электлік құрылғларының минматюрленуінің табыстылығы және бағасының төмендеуі мобильді соңғы құрылғыладың глобальды таралуын тудырады.Бұл байланыс қызметін әркімге кез-келген орында және уақытта көрсетеді.

Қортындылай келе ақпараттық–телекоммуникациялық инфра құрлым арқылы дүни жүзіне беретін ақпарат көлемі әрбір 2-3 жылда еселеп көбейеді.

Қазіргі уақыттағы телекоммуникациялық және желілері әртүрлі технологиялық мәселелердің кұрделі кампілекісін құрайды. Ол түрлі хабарларды кез-келген қашықтыққа берілген сапа параметірлернің таратуды қамтамаыз етеді. Телкоммуникациялық желілерінң негізін электірлік талшық-оптикалыарналар және радио линелар арқылы тарататын көпарналы жүйелер құрайды ол типті арналар мен жолдарды реттеуге арналған. Өзара оралған байланыс желілері арқылы танспорты орта сияқты үйренген хабарларды тарату желілерімен басқа келесілерді құруға мүмкіндік берді. Интеграциялық қызыметті цифырлық байланыс желілерін құруға, ол толығымен соңғы құрылғлар(терминаудар) аралығында цифрлық қосуларды жүзеге асырады және телефондық, телефондық емес хабарларды таратуда абанеттерге кең спектірлі қызымет көрсетеді ол коп функциялды стандарттанған интерфеистерді қолдану арқылы жүзеге асады.

Интелектуалды желі құруға, ол абанеттерге кеңейген қызымет түрін берілген уақытта, берілген орында көрсетуге мүмкіндік береді.

Ұялы мобильді байланыс желілері қозғалыста жүрген абонеттерге қез-келген жерде байланыс қызметін көрсетеді.

Кең жолақты интеграциялық қызметі цифрлық желілер 140Мбит/c жоғары жылдамдыққа ақпарат алмасуға мүмкіндік береді.

Жоғары жылдамдықты жиіліктер асинхронды тасу режимі (Asynchronous Transfer Mode –ATM) технология көмегімен ақпаратты транспорттау т.б негізінде жасалған.

 Пән бойынша оқылатын мәтериалдар мынандай келесі пәндерге «көпарналы телекоммуникациялық жүйелер» «спутникті және родиорелейлі тарату жүйелер», «оптикалық тарату жүйелері» және т.б негіз болып табылады. 

Бірінші телефондық станциялар аналогты таратумен, қолмен басқару, сигнализация және кроссты коммутация негізінде сипатталады. 1990 жылдан бастап, ХХ-ғасырдың 60 жылдардың аяғында телефон инфроқұрылымы «электромеханикалық бағытта» дамыды, ол телефондардың дискілі нөмір тергіштерімен, ішкі жолақты сигнализация, релейлі логикалық схемалар көмегімен басқару және автоматты коммутация тәсілімен сипатталды.60 жылдардың ортасында телефондық станциялар цифрлану бағытында дамыды: бастапқыда-компютер және жолақты емес сигнализация көмегімен басқарылып, цифрлық тарату болса, кейін-цифрлық коммутация және ортақарналы сигнализация.

Интелектуалды желі (ИЖ) ТФОП-ң жоғарғы дәрежесі ретінде, бірінші рет телефондық шақырулар қызмет көрсетуіне қарасты телекоммуникация- лық қызмет көрсету бөлімі (отделение) жасалды (ашылды). Қызмет көрсету- дің жаңа принциптері мен тәсілдері пайда болды, ол телекоммутациялық хаттамалар, т.б. қосуларға (соединение) байланысты емес мазмұндарға толы болды. ИЖ архитектурасы дәстүрлі телефонда есептеу техникалары үшін Нейман фанының ЭВМ архитектурасы қандай рөл атқарса, практика жүзінде ИЖ сондай рөл атқарды. Компютерлік телефония көмегімен және интернеттәк АТС-те қолдану перспективалы шешімдерде және қызмет көрсету технологиясы кезінде практика жүзінде маңызды мәнге ие болып табылады.

 

Дәріс 2. Телекоммуникация желілері және электрлі байланыс жүйелері .

Дәрістің мақсаты: Телекоммуникация желілері және электрлі байланыс жүйелерінің ерекшіліктерімен танысу.

Мазмұңы :

1) Дискретті ақпаратты тарату жүйелері.

2) Ақпаратты тарату және бөлу жүйелері. (Электрлі байланыс желілері).

3) Ашық жүйелерді өзара ашық эталондық моделі.

2.1 Дискретті ақпаратты тарату жүйелері

Дискретті ақпаратты тарату жүйелерінің құрылымдық сызбасы 2.1. суретте көрсетілген. Ақпарат көзі және алушы ақпаратты сигналға түрлендіргішпен бірге ДАТ жүйесінің өқұрамына кірмейді.

а € А символы дискретті ақпарат көзіненкодалық комбинация түрінде түседі, олар бірлік элементтерінен тұрады. Кодалық комбинация кодтың негіздемесімен т және кодалық комбинацияны құрайтын (n-код ұзақтығы) бірлік элементтердің санымен сипатталады. Олар таратылатын символды а_ί бейнелейді. Кодтың негіздемесі ақпарат көзінен түсетін ситналдың айырымды белгіленген позиция санын сипаттайды.

ДАТ техникасында ең көп тартылған негіздемесі 2 кодтар. Мұндай кодтар екілік немесе бинарлық деп аталады.

Екілік кодтың негізгі ширек таратылу себебі – қарапайым іске асырылуы, логикалық екілік элементтердің сенімділігі, сыртқы бөгеттердің әсерлеріне аз сезімталдығы және т. б. Сондықтан әрі қарай барлық жағдайда тек екілік кодтар қарастырылады.

Хабар көзінен түсетін ақпарат кейбір жағдайда артықшылықты құрайды. Бұның себепті болуы, хабар құрамына кіретін символдар а € А өзара статикалық байланысқан болуы мүмкін. Бұл жағдай хабардың бөлімшігін таратпай ақ , қабылдау пунктінде белгілі статикалық байланыс арқылы қалпына келтіруге болады. Тура осылай телеграмма жіберген кезде істелінеді, үйткені текстен одағты, көмекші сөзді, белгілерді тартудан тысқа шығарады, себебі қабылдап оқыған кезде олар сөз және сөйлем құрудың белгілі ережесі бойынша қайта қалпына келтіріледі. Әрине телеграмманың артықшылығы бұрмаланған сөздердің бөлімдерін оңай түзеуге мүмкіндік береді. Бірақ артықшылық берілген уақытта аз хабар таратылады, сондықтан дискретті ақпаратты таратқан кезде арна тиімсіз пайдаланылатын болады. Сондықтан бұл кезде артықшылық кодер арқылы жүзеге асырылады.

Дискретті ақпаратты тарату синхронды және асинхронды болады. 

Дискреті сигналды синхронды таратқан кезде оның ЗГ басқа таратылған сигналдың бастапқы моментімен керекті тұрақты қатынаста тұрады.

Дискреті сигналды асинхронды таратқан кезде оның ЗГ басқа таратылған сигналдың бастапқы моментімен кез келген қатынаста тұрады.

 

2.1 сурет –ПДС көзінің құрылымдық сызбасы

 

Құрылымды сызбаға сәйкес В соответствии со структурной схемой (сурет 2.1) қабылдау жағында УПС-те алдымен элкементтің түрі (0 немесе 1), әрі қарай элементтерден кодалық қиыстыру құрастырылады, әрі қарай декодалау берілген символдың түрін анықтауға мүмкіндік береді. Мұндай қабылдау әдісі дискреттік ақпаратты тарату әдісінде әр элементтік деген ат алды.  

Кодалық комбинация элементарлық екілік сигналдан тұратын құрамылылы сигналдан құрастырады. Бұл құрамалы сигналды, қабылданған құрамалы сигналды эталонмен салыстырып толық өңдеуге болады. Бірақ бұл жағдайда эталондар саны өте көп болып кетеді. Оның саны мүмкіндік кодалық комбинацияның санына тең. Оған қарамастан қабылдау негізінде үлкен дұрыстыұты қамтамасыз етеді, бірақ іске асырудың қиындығының нәтижесінде сирек пайаланылады.

Таратылған сигналды дұрыс қабылдау үшін дискретті сигналды тарату техникасында синхронизация әртүрлі есебін шешүге тура келеді.

Синхронизация екі немесе бірнеше процестердің арасындағы анықталған уақытша қатынасты орнату және қамтамасыз ету процесін қызметін атқарады. Мысалы байланыс техникасында қабылдау және тарату жағындағы анықталған фазалық қатынасты орнату және қолдау есебін шешуге тура келеді.  

2.2 Ақпаратты тарату және бөлу жүйелері. (Электрлі байланыс желілері).

 

Жоғарғыда қарастырылғанСПДС хабар жіберушіден қабылдаушыға хабар тарату бір баіытта жүзеге асырылады. Немесе «бір нүктеден екінші нүктеге». Сол үшін екі нүктелі бір бағытты байланыс арнасы қолданылады.

Егер хабар көзі және алушы кезек бойынша орын ауыстырса, сигналмен өзара ауысу үшін кезек бойынша екі бағытқа тарату мүмкіндігі бар екі бағытты байланыс арнасын пайдалану керек (жартылай дуплесті режим. Хабармен бір уақытта өзара ауысу үшін екі бағытты байланыс арнасы көп мүмкіндік береді, олар ақпаратты бір уақытта қарама-қарсы бағытта тарату мүмкіндігін береді (дуплексті режим).

Көп жіберушілермен және қабылдаушылар арасындағы ауысу керек болғанда, абоненттер мен пайдаланушылар деп аталатын, саны көп байланыс арналы хабар тарату жүйесін орнату керек Бұл хабарды тарату және бөлу консепциясын құруға келтіреді, үлкен байланыс жүйесін орнату.

СПРС мысалы ретінде көп нүктелі қосылуды көрсетуге болады. (2.2 сурет), бұл жерде ақырғы пункттер (ОП) байланыс сызығы арқылы қосылған және толық байланысқан желі, қайда ақырғы лункттер бір бірімен «әрқайсысы-әрқайсысымен» принципы бойынша қосылған. Желілердің бұл түрі коммутацияланбайтын болып табылады, ал абоненттер арасындағы байланыс тұрақты бекітілген арна (коммутацияланбайтын) арқылы жүзеге асырылады. Мұндай желілердегі ақпаратты бөліп тарату арнайы қатынас өдістерімен қамтамасыз етіледі немесе ақпаратты таратуды басқару процедурасымен, ол кезде қызметкерлер қандай абоненттер хабармен өзара ауысатыны туралы хабарламаны ескертеді. Көп нүктелі желіде абоненттер саны қөбейген сайын ақпарат таратудың кідірісі едәуір көбейеді, ал толық байланысқан желілерде байланыс сызықтарының саны және аппаратура көлемі елеулі көбейеді. Бұл проблемаларды шешу коммутацияланатын СПРС желісін пайдаланумен байланысты, ол жерде абоненттер тікелей байланыспайды, ал бір немесе бірнеше коммутациялық түйін (УК) арқылы байланысады. Сондықтан, коммутацияланатын СПРС-өзіне ақырғы пункттер (ОП), коммутация түйіндерін және оларды қосатын байланыс сызқтарының жиынтығы болып табылады.

 

2.2 сурет Қөп нүктелі қосылу. 2.3 сурет – Хабардың толық байланысқан желісі

 

Қазіргі замандағы СПРС негізгі қызметі- пайдаланушыларды кең топтарын әртүрлі ақпараттық қызметтермен қамтамасыз ету, оның санына бірінші кезеңде бір пункттен екінші пунктке хабарды жылдамдық талабын, дұрыстығын, кідіріс уақытын, сенімділігін және құнын қанағаттандыратын нәтижелі жеткізу.

2.3 Ашық жүйелердің өзарабайланысты эталондық моделі.

 

Байланыс - өзіне желілердің және электрлі байланыс қызметінің жиынтығын құрастырады (2.3 сурет). Электрлі байланыс қызметі – пайдаланушыларға қызмет беруді қамтамасыз ететін құралдар комплексі. Екіншілік желілер электрлі байланыс қызметтерінде сигналдарды тасу және коммутациялауды қамтамасыз етеді, біріншілік желілер екіншілік желіні арнамен қамтамсыз етеді Сәйкес қызметтің негізгі қүрамдық бөлімі ақырғы құрал болып табылады, олар пайдаланушыларда орнатылады.

Қызметтің мысалы ретінде телефондық қызметті алуға болады. Ол пайдаланушыларға телефондық байланыс, мәлімет тарату және т.б. қызметтерді ұсынады.

Қызмет және қызмет көрсету деген тусінік техникалық әдебиетте көп мағыналы түсіндіріледі. Телефон желісінде мәлімет тарату телефон арнасымен мәлімет тарату қызметі ретінде қарастырылады. Сондықтан телефон иесі телефон желісіне модем арқылы компъютерді қосқан кезде ғана қызмет көрсету қызметі пайда болады. Логика бойынша келесі анықтама дұрыс болуы керек, Мәлімет тарату қызметі ретінде біз мәлімет тарату үшін арнайы құрылған байлланыс жүйесін түсінеміз немесе аппараттық программалық құралдардың, өңдеу әдістерінің, бөлу және мәлімет тарату процестерінің жиынтығы. Сол бір уақытта мәлімет тарату қызметі телефондық байланыс қызметін көрсету мүмкіндігін береді. Ол документтік электрлі байланыс қызметінің (ДЭС) құрамына кіріп, әртүрлі телефонды емес ақпараттармен ауысу (тарату) мүмкіндігін қамтамасыз етеді. ДЭС қызметінің құрамына телеграф, газет тарату және телематикалық қызметтер кіреді. Әрбір қызметтер көп жағдайда пайдалануы мүмкін, пайдаланушылардың талабына сәйкес қызметтердің түрі ретінде жіктеледі.

 

2.4 сурет – Байланыс архитектурасы

 

Так, в 1978 жылы Халық аралық стандартизациялау ұйымында SC16 подкомитеті құрылған, оның мақсаты өзара байланысты ащық жүйенің халықаралық стандартын өңдеу болып табылады. Олар өзара байланысты ащық жүйенің (ВОС) эталондық моделіне сәйкес болған кезде ғана ашық бола алады. Өзара байланысты ащық жүйенің (ВОС) эталондық моделі- стандарт құрудың ең жалпы құрылымын суреттеу болады. Ол әртүрлі стандарттар арасындағы өзара байланысу принципін және ВОс- керек көптүрлі стандарттарды паралелді өңдеу мүмкіндігін қамтамасыз ететін негізі болып табылады.

Бірақ ВОС стандарты тек қана эталондық моделді анықтау үшін емес, эталондық моделді қанағаттандыратын нақты қызметтер жиынтығын және тағы қызметтерді қанағаттандыратын, сол үшін іске асырылған хаттамалар жиынтығы болады. Бұл кезде хаттама деп процедураны анықтайтын және бір бірімен бір атты деңгейде жұмыс істейтін жүйелердің өзара қарым-қатынасын анықтайтын документ.

 

№3 дәріс. Телекоммуникациялық желілердің құрылуының жалпы принциптері.

Дәрістің мақсаты: Телекоммуникация желілерінің коммутациялау әдістері мен өзара байланысқан желілерді құру принциптерін оқу.

Мазмұны:

3.1 Электр байланыс желілерінің тағайындалуы және жіктелуі.

3.2 Электр байланыс желілеріндегі коммутациялау әдістері.

3.4 Өзара байланысқан желілерді құру принциптері.

3.1 Электр байланыс желілердің қолданылуы және жіктелуі.

 

Электр байланыс желілерінің негізгі компоненттері мыналар:

-желілік түйіндер және желілік станциялар, мұнда арна құрушы аппаратура орнатылады және арналардың немесе арна топтарының және желілік жолдардың қосылуы орындалады:

- Коммутация түйіндері, хабарларды мекен-жайға сәйкес үлестіреді;

- Ақырғы пунктер (АП), абонент хабарының кіріс шығысын қамтамассыз етеді. АП абонентте орналасса, абоненттік пункт деп аталады (АП);

- Концентраторлар және мультиплексорлар, байланыс арналарын нығыздау арқылы өткізу қабілетін жақсартуды қамтамассыз етеді. Арналар магистральды және абоненттік болуы мүмкін;

- Көп деңгейлі басқару жүйесі, желілік ресурстарды эффектифті қолданылуын қамтамассыз етеді.

Электробайланыс желілерінің классификациясы.

Классификация келесі белгілерге негізделген;

1. Берілетін хабарлар түріне байланысты: телефондық желі, телеграф-тық, деректерді беру желісі, факсимильді желі, газеттер беру, дыбыстық хабар тарату желілері, интегралдық қызмет көрсетудің цифрлық желілері.

2. Пайдаланушылар категориялары бойынша: жалпыға арналған желілер, ведомствалық, корпаротивті желілер.

3. Хабарды беру жылдамдықтары бойынша: төмен жылдамдықты, жоғарғы, орта жылдамдықты желілер.

4. Көлемі бойынша (қайту дәрежесі) жергілікті желілер, аймақтық желілер, аумақты (локальды) желілер.

5. Коммутациялау тәсілі бойынша: ұзақ уақыттық (кросстық) коммутациялау, жедел коммутациялаушы желілер, пакеттерді коммутациялауды (ПК) қамтитын желілер, каналдарды коммутациялауды (КК) қамтитын желілер, хабарларды коммутациялауды (ХҚ) қамтитын желілер, аралас коммутациялауды (АК) қамтитын желілер,адаптивті коммутациялауды қамтитын желілер.

6. Қолданылатын байланыс арналарының түрлері бойынша: сымды байланысты желілер, радио желілер, оптикалық желілер.

7. Желіні басқару тәсілі бойынша: орталықтандырылған басқару, орта-лықтандырылмаған басқару, аралас статикалық, квазистатикалық және динамикалық басқару.

3.2 Электробайланыс желілеріде коммутациялау әдістері

Каналдар коммутациясының құндылығы келесі: абоненттер байланысы ұйымдасқаннан кейін кез келген уақытта басқа абоненттер жүктеуіне тәуелсіз абоненттер тапсырыс беруге болады;

Кемшіліктері: желі ресурстарын дұрыс қолданбауда, егер өзара қызмет етуші абоненттер активті болмаса, тапсырыс (жіберулер) ұзақ үзіліс (пауза) түрінде болады.

Жинақтаушы жүйенің 2 түрі бар: 

- хабарды коммутациялау жүйесі,

- пакеттерді коммутациялау жүйесі (ПК)

ПК-ң ХК-дан айырмашылығы, хабар толығымен емес, пакеттерге бөлініп жіберіледі. ПК үлкен емес пакеттер ұзындығынан (1000бит) ХК-ға қарағанда алушыға хабарды жеткізу уақытын азайтады және диалогты тарату режимін ұйымдастырады.

ПК желілерінде беру мен коммутациялаудың екі режимі бар: виртуальды (ПК-В) және датаграммылық (ПК-Д) режимдер.

3.2  Өзара байланысқан желілерді құру принциптері.

Электр байланыстың біріншілік торабы

Бірінші (бастапқы) желі дегеніміз - берілістің типтік каналдар торабын және желілік трафиктерді түзетін беріліс сызықтарының, желілік түйіндердің және желілік станциялардың жиынтығы. 3.1 суретте бастапқы желіні ұйымдастыру принципіне түсінік беріледі.

Сурет 3.1 - Бастапқы желінің құрылымы

Территориялық принципі бойынша бастапқы желі мыналарға бөлінеді: магистральды, зонаішілік және бастапқы жергілікті желі.

Магистральды бастапқы желі барлық облыстық және республикалық орталықтарды каналдармен байланыстырады.

Зонаішілік бастапқы желі, негізінен, бір облыстың аудандарын бір-бірімен және облыс орталығымен түрлі каналдардың көмегімен байланыстырады.

Жергілікті бастапқы желі қала территориясымен немесе ауылдық аудан территориясымен шектелген. Олар осы желінің станциялары немесе түйіндері арасында, сондай-ақ абоненттер арасында каналдар (немесе сымдардың физикалық жұбын) ұйымдастыру мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Зонаішілік желіні және жергілікті бастапқы желіні – зоналық бастапқы желі деп атау әдетке айналып кеткен.

Алғашқы екі класс желілік түйіндерінің ішінде ең ірісі территориялық желілік түйіндер болып табылады, олар бірнеше өте қуатты кабельдік, радиорелейлі және басқа да желілер қиылысында орналасады..

Желілік станциялар (магистральды, зонаішілік, жергілікті) желінің шеткі нүктелері болып табылады, сәйкес желілік құрылғыдан жырақта орналасады, бұл кезде соңғы байланыс сызығымен байланыстырылады, болмаса желілік түйіндермен біріктіріп орналастырылады.

Келісім барлық деңгейлер үшін қабылдану керек: ең төменгі деңгейден – бірлік элементтерді беру деңгейінен, торап қолданушылары үшін қызмет көрсететін ең жоғарғы деңгейге дейін.

Ашық жүйеге Internet халықаралық торабы мысал бола алады. 3.2 - суретте А және В (модель ВОС немесе OSI) ашық жүйелерінің өзара әрекеттесуіне байланысты жалпылама модель ұсынылған. Өзара әрекеттесу жабдықтары жеті деңгейге жіктеледі: қолданбалы, өкілдік, сеанстық, транспорттық, тораптық, каналдық және физикалық. Әр деңгейдің қызметтерін қарастыралық.

Деңгей 1 - физикалық (Physical layer) электр сигналдарын бірлік элементтер (биттер) түрінде беру үшін физикалық каналдарды ортауды, біріктіруді, жұмысын қолдауды және ажыратуды қамтамасыз етеді..

 

3.2 – Сурет ВОС (ISO/OSI) ашық жүйелерінің өзара әрекеттесу моделі

Физикалық каналдарға мыналар мысал бола алады: коаксиальді кәбіл, ширамалы жұп, оптоталшықты кәбіл немесе цифрлық канал.

Деңгей 2 - каналдық (Data Link layer) міндеттерінің бірі –беріліс ортасына қол жеткізу мүмкіндігін беруді тексеру. Басқа сөзбен айтқанда, бұл деңгейдің функцияларының бірі деректерді беру каналымен байланыс орнату, оның жұмысы қолдау, онымен ажырату болып табылады.

Деңгей 3 - тораптық (Network layer) каналдық деңгейдің түрлі хаттама-ларын қолданатын бірнеше торапты біріктіруші біртұтас транспорттық жүйе құруға арналған. Біздің жағдайымыздағы торап дегеніміз - топологиялардың біріне біріктірілген және каналдық хаттамалардың бірінен деректерді беруде қолданылатын түйіндер немесе станциялар жиынтығы.

Тораптық хаттамалар (routed protocols) – торап арқылы пакеттердің жылжуын жүзеге асырады. Хаттаманың келесі түрі маршруттау хаттамасы (routing protocols) деп аталады. Осы хаттамалардың көмегімен маршрутизаторда торапаралық байланыстар топологиясы туралы ақпарат жинақталады.  

Деңгей 4 - транспорттық (Transport layer) жоғарғы деңгейлерге (қолданбалы және сеанстық) олардың талабына сай сенімділік дәрежесінде деректерді беруді қамтамасыз етеді. OSI моделі транспорттық деңгей ұсынатын қызметтің бес класын анықтайды. Бұл деңгей қызметінің класын таңдау жоғарғы деңгей хаттамаларымен (траспорттық деңгеймен салыстырғанда жоғары) қамтамасыз етілетін сенімділік дәрежесі ретінде, сондай-ақ төменгі деңгейдегі (транспорттық деңгеймен салыстырғанда төменде орныласқан деңгей) торапта деректерді жіберу сенімділігімен анықталады.

Деңгей 5 - сеанстық (Session layer) сұқбатты басқаруды қамтамасыз етеді: сеансқа қатысқан жақтардың қайсысы сол сәтте активті екенін тиянақтайды, синхрондау жабдығын ұсынады. Бұл жабдықтар ұзақ хабарларға бақылау нүктелерін қоюға мүмкіндік береді, бұл қабыл алмау жағдайы туындағанда  артқа, соңғы бақылау нүктесіне қайтып оралу үшін керек. Тәжрибе жүзінде сеанстық деңгей жекелеген хаттамалар түрінде сирек жүзеге асырылады.

Деңгей 6 -өкілдік (Presentation layer) берілетін ақпаратты оның мазмұнын өзгертусіз көрсету формасымен жұмысты қамтиды. Осы деңгейдің арқасында, бір жүйенің қолданбалы деңгейімен берілетін ақпарат басқа жүйенің қолданбалы деңгейіне үнемі түсінікті болады. Осы деңгей жабдықтарының көмегімен қолданбалы деңгей хаттамалары деректерді көрсетудегі синтаксистік айырмашылықтарды немесе символдар кодтарындағы айырмашылықтарды елемейтін болады.

Деңгей 7 - қолданбалы (Application layer) – түрлі хаттамалар жиынтығы, олардың көмегімен торап қолданушылары файл, принтерлер, гипермәтіндік Web-парақтар сияқты ресуртарға қатынас құру мүмкіндігін алып, сонымен қатар өзінің біріккен жұмысы ұйымдастыра алады, мысалы, электронды почта хаттамасының көмегімен. Қолданбалы деңгей деректер бірлігі ретінде хабарды (message) пайдаланады.

 

4 дәріс. Екіншілік телекоммуникациялық желілердің құрылу ерекшеліктері.

Дәрістің мақсаты: Екіншілік телекоммуникациялық желілерінің (телефон және телеграф) құрылу ерекшеліктерін оқу.

Мазмұны:

4.1 Телефон байланыс желілерін құрамы және тағайындалуы.

4.2 Телеграф желілерінің құрамы және тағайындалуы.

Жалпы қолданыстағы қосымша торап – автоматты телефондық станциялар (АТС), автоматты коммутация түйіндері (АКТ), абоненттік аппараттар мен желілер, сондай-ақ бастапқы (бірінші) тораптан алынған беріліс каналдарының жиынтығы.

Телефондық байланыс жүйесі халықтың және өнеркәсіптердің ел көлемінде хабар алмасуға деген талаптарын, халықаралық телефондық торапқа шығу талаптарын қанағаттандыруға арналған, және мынадай қызмет түрлерін ұсынады:

1) Хабарды жеткізу қызметі; хабар: сөздік, факсимильдік, электронды почта, деректер. Бұл мүмкіндіктерді тораптың физикалық ресурстарын пайдаланатын техникалық қызмет ұсынады.

2) Арнайы қызметтер – сервис қызметімен автоматты түрде ұсынылатын немесе оператор көмегімен көрсетілетін ақпараттық-анықтамалық, тапсырыстық және қосымша қызмет түрлері. Оған мыналар жатады:

· жергілікті телефондық торап анықтамасы;

· дәл уақыт анықтамасы;

· тапсырыстық қалааралық телефон торабы (ҚТТ);

· қалааралық және халықаралық торап анықтамасы;

· телефон бойынша телеграмма қабылдау;

· телефондық торапты жөндеуге тапсырыс;

· таксофондарды жөндеуге тапсырыс.

          

3.1 Жалпы қолдануға арналған қосымша цифрлық тораптар құрылымы.

Цифрлық торап дегеніміз – абоненттік пункттер (АП) арасында ақпарат тек цифрлық формада берілетін торап. Цифрлық торап құрылымы аналогты қосымша телефондық торап құрылымынан әлдеқайда қарапайым, оның себебі мынада:

1) КЦЖ – ң максимальды сыйымдылығын (порттар саны – абоненттік және байланыс желілері) қатаң шектеу (бұл аналогты шеткі станциялар мен түйіндер үшін бар) жоқ. Сондықтан берілген сыйымдылықта цифрлық торап құру үшін станциялардың аналогты торап құруға қарағанда аз саны талап етіледі.

2) ИКМ – мен беріліс жүйесін қолданудың арқасында станциялар мен түйіндер арасындағы арақашықтыққа шектеудің жоқтығы.

Бұл ерекшеліктер цифрлық қосымша торапты бірдеңгейлік түрде, яғни түйінсіз құруға мүмкіндік береді.

Мұндай тораптың станциялары бір-бірімен «әрқайсысы әрқайсысымен» тәсілі бойынша ИКМ–ді желімен байланысуы мүмкін және шеткі немесе біріктірілген түрде де (шеткі және транзитті) қолданыла береді.

Осындай қасиеттерге ие торап көптеген қызмет түрлерін қолдай алады: телефондық, деректер мен көріністерді беру, және оны интегралды қызмет көрсетудің цифрлық торабы (ИҚЦТ) деп атау қабылданған, цифрлық торап станциялары шеткі және транзитті функцияларды жүзеге асырып, 60 мыңға дейін және одан да көп порттарды қамти алады.

Цифрлық торапта бір жерге шоғырланған шеткі станциялар жабдықтары қолданылады. Бұл абоненттік торап шығындарын азайтуға мүмкіндік береді.

Станция аралық байланыста сигналдық хабарлармен алмасуда коммутация пакетімен сигналдық желі құрылады. Бұл желі асты ОКС –мен байланыстыратын сигнализация пункттерімен құрылады.

Сурет 3.1 - Өтпелі периодтағы аналогты екіншілік желілердің құрылымы.

 

4.2  Телеграфтық тораптардың құрамы және тағайындалуы.

 

Түйіндер арасындағы телеграфтық каналдар электробайланыстың бастапқы тораптарындағы беріліс каналдарының негізінде құрылады. Телеграфтық торап дамудың ұзақ жолынан өтті және дискретті хабарларды төменгі жылдамдықпен берудің тармақталған торабы болып табылады.

Ол аралас принцип бойынша құрылған: жоғары категориялы түйіндер «әрқайсысы әрқайсысымен» принципі бойынша, ал категориялары төменіректері – радиалды-түйіндік принцип бойынша байланысады.

Жалпы қолдануға арналған телеграфтық торап (ЖҚТлг) елде қалалық (ҚБ), аудандық (АБ), ауылдық (СБ) жерлерде байланыс бөлімшелерін ұйымдастыруды қарастырады, онда жіберушілер телеграммалар өткізеді, ал байланыс бөлімшесі алушыға телеграмманы жеткізуді қамтамасыз етеді. Дамудың әртүрлі кезеңдерінде ЖҚТлг ХК, КК принциптеріне және олардың үйлесімді қолданылу принциптеріне негізделген. Алдағы уақтытта торапта тек ХК және ПК тәсілдері қолданылатын болады.

Аралас тораптар коммутацияның қандай тәсілінің басты роль атқаратынына байланысты КК+ХК-ды қамтитын немесе ХК+КК-ды қамтитын торап деп аталады.

Жергіліктіден басқа барлық учаскелерде (КК+ХК) каналдар коммутациясын қолданатын торап тура байланысты деп аталады.

Бұл тәсіл кешегі күнге дейін ЖҚ Тлг-да кеңінен қолданылып келді. Ол байланыстың қандай да бір бөлімшесіне КК түйіндері арқылы басқа байланыс бөлімшелерімен уақытша тікелей байланысу мүмкіндігін ұсынады.

Абоненттік телеграфтау торабы. Жалпы қолдануға арналған телеграфтық байланыс мекеме мен кәсіпорынның жедел байланыс құруға байланысты сұраныстарын толық шамада қанағаттандыра алмайды, оған себеп:

1. Телеграммалар курьер оларды алып кетіп, байланыс бөлімшесіне жеткізгенге дейін күні бойынша жинақтала береді.

2. Телеграмманы беру және әрі қарай адресатқа жеткізу процесі белгілі бір уақытты талап етеді.

3. Жұмыс аяғында байланыс бөлімшесіне түрлі кәсіпорындар мен мекемелерден келіп түсетін телеграммалардың үлкен саны ШП торабында жүктемені үлкейтіп жібереді, бұл жіберушіден адресатқа телеграмманың жетуін баяулатады.

ПП торабының бұл кемшіліктері абоненттік телеграфтау (АТ) телеграфтық торабында болмайды, себебі шеткі телеграфтық аппараттар тікелей сол кәсіпорында және мекемеде орнатылған.

АТ торабын дамыту ШП торабының жүктемесін едәуір азайтады, бірінші кезекте транзиттік корреспонденциядан босатып, жұмыс күнінің аяғында жүктемені азайтады.

АТ жүйесі көп жағынан ТБ жүйесіне ұқсас. Дегенмен АТ торабында каналдардың босамай қалуы және екінші қайтара шақыру қажеттілігі болып жатады. ТБ торабында бұл рационалды емес. ТБ жүйесінен ерекшелігі, АТ тораптарында каналдарды коммутациялау принципі байланыстың барлық стадияларында ауытқымайды.

Абоненттік телеграфтық байланыс сұлбасы 3.2 суретте көрсетілген

Сурет 3.2 - Абоненттік телеграфтық байланыстың құрылымдық сұлбасы

 

АТ торабын шеткі орнату жабдығы ТБ торабы шеткі пункті жабдығына ұқсас.

Шақыру приборға «нөмірді теруге рұқсат» сигналы жіберіледі. Абоненттік панель және коммутация құрылғысынан басқа, АТ станциясының құрамына ауыспалы құрылғы (П) да кіреді, ол станцияға қалааралық каналдарды қосуды қамтамасыз етеді. Талап етілген абонентпен байланыс орнатылғаннан кейін, хабар бұл абоненттік пункттен басқа абоненттік пунктке беріледі.

3. Абоненттік телеграфтың бір түрі халықаралық абоненттік телеграф «Телекс» болып табылады. Ол елшіліктердің, сауда-саттық өкілдерінің, шетел тілшілерінің және т.б. хабарды басқа елдерге беруші абоненттердің құжаттандырылған байланысын қамтамасыз етуге арналған. Бұл торап 100 мемлекетті біріктіреді.

Абонент нөмірі телеграфтық аппарат кілтжиынынан теріледі және шақырылған абоненттің телеграфтық аппараты шақыру сигналынан кейін бірден қосылады. Шақырылатын абонент нөмірін теру коммутация түйініне «стартстоптық» комбинацияларды берумен жүзеге асырылады. Абонент аппаратына станциядан келіп түсетін барлық сигналдар да стартстопты сигналдармен беріледі («Станция жауабы», «Байланыс», «Бос емес» және т.б.).

«Телемәтін» қызметі туралы түсінік.

Телемәтін – абоненттік принцип бойынша құрылған, яғни сұқбат мүмкіндігін қамтитын жұмыс барысындағы әріптік-цифрлық хабарларды құжатталған беру жүйесі.. «Телемәтіннің» «Телекс» жүйесінен айырмашылығы:

- бастапқы алфавит белгілерінің кеңейтілген жиыны - 256;                             

- беріліс жылдамдығы - 2400 бит/с;

- жоғары сапалы дұрыстығы - Рош < 10^-6 таңбаға;

- хабар мәтінін редакциялау мүмкіндігі;

- мәтінді жадыда сақтау мүмкіндігі.

- «Телемәтін» жүйесінің деректерді беру торабына ұқсастықтары бар::

- берілістің цифрлық тәсілдері;

- берілістің жоғары жылдамдығы;

- дұрыстықты жоғарылатудың ұқсас тәсілдері;

- байланыстарды басқарудың ұқсас тәсілдері.

Рис. 3.3 – «Телетекст» жүйесінің құрылымы

Дәріс 5. Мәлімет тарату және ақпаратты есептеу желілері.

 

Дәрістің мақсаты: Телекоммуникация желілері мен жүйелерінің қысқаша даму тарихын және болашақ өзгерістерін оқу.

Мазмұны:

5.1 Мәлімет тарату желілері.

5.2 Ақпаратты есептеу желілерінің құрылымы.  

5.1 Мәліметтерді тарату торабы.

     Деректерді беру торабының жіктелуі.

Дәстүрлі телеграфтық тораппен салыстырғанда ДБ тораптарына дұрыстық, беріліс жылдамдығы және сенімділігі бойынша қатаң талаптар қойылды.

ДБ қосымша торабы – бұл ЭЕМ-дер арасында ДБ беру үшін, сонымен қатар қолданушылар мен ЭЕМ арасында ДБ үшін белгіленген аппараттық және программалық жабдықтар жиынтығы.

ДБ торабы ақпараттық есептеу торабының (АЕТ) негізі, ядросы болып табылатындықтан, ол кейде ДБ базалық торабы деп те аталады.

Каналдар коммутациясын қамтитын деректерді берудің цифрлық торабы.

ДБ цифрлық торабының жалпы ерекше белгісі – тораптың барлық бөлімшелерінде (абоненттіктен бастап магистралдық желіге және электрондық станцияларға дейін) берудің цифрлық жүйесін қолдану болып табылады.

ДБ цифрлық торабы дәстүрлі тораппен салыстырғанда дұрыстығы жоғары, беру жылдамдығы үлкен, байланыс орнату уақыты аз, сенімділігі жоғары.

Таңбаларға қателік ықтималдығы бұл тораптарда < 10^-6...10^-7, ДБ жоғары жылдамдықты каналдары бойынша беріліс жылдамдығы – ондаған, жүздеген Кбит/с және ондаған Мбит/с.

ДБ торабының жіктелуі 5.1 - суретте берілген

Коммутациялаудың цифрлық жүйесінің арқасында байланыс орнату уақыты бірнеше секундқа (одан да аз) қысқарады. Цифрлық тораптардағы сенімділік оның элементтерінің жоғары сенімділіктерінің арқасында қамтамасыз етіледі: ҮИС-да БЦЖ-н жүзеге асыру, коммутация жүйесінің жабдықтарын резервтеу, сондай-ақ ЭЕМ базасында торапты басқарудың ыңғайлы жүйесінің арқасында. Бұл жүйе ДБ торабын жедел басқаруға, оның күйін тиімді бақылауға, ал тораптың жекелеген бөлімшелері қатардан шыққан жағдайда тығырықтан шығар жолды жылдам табуға мүмкіндік береді. ДБ цифрлық тораптарында басқару жүйелерін қолдану жаңа қызмет түрлерінің үлкен жиынын енгізуге мүмкіндік береді, мысалы, қолданушылардың жабық топтарын ұйымдастыру, тура және қысқартылған шақыру, шақырылатын абонентті анықтау. КК қамтитын ДБ торабын (КК-ДБ) екі класқа бөлуге болады: асинхронды және синхронды. Асинхронды тораптарда біртұтас синхрондау болмайды, жекелеген беріліс жүйелері және коммутациялық станциялар дербес тактылық генераторларды қамтиды.

Сурет 5.1 – Деректерді беру торабының жіктелуі

Синхронды тораптарда уақыт бойынша барлық процестердің (беру және коммутациялау) өтуі бір көзден келетін біртұтас тактылық синхросигналмен анықталады.

 

5.2 - сурет. КП-ДБ желісінің бөлігі.

 ХК-ДБ және ПК-ДБ тораптарында қолданылатын, коммутациялау орталықтарында ақпаратты аралық жинақтау тәсілі тораптың екі түрінде де бірқатар ортақ қасиеттерді анықтайды. ПК-ДБ торабының басты ерекшелігі мынада, салыстырмалы түрдегі қысқа пакеттер бірнеше миллисекундтан аспайтын таңдау уақытымен жедел жадыға жазылады. Сондықтан қайта жазу және кезектегі күту пакеттерді көп кідіртпейді.

ПК-ДБ торабының негізгі ерекшелігі байланыстық ресурстарды көп қолданушылар арасында каналдық және коммутациялық жабдықтарды уақытша бөлу есебінен және көлемі шағын пакеттерді жоғары жылдамдықпен беру есебінен жоғары дәрежеде қолдану болып табылады.

  5.3  Ақпараттық-есептеу тораптары. ЭЕМ тораптары.

 Деректерді өңдеудің ірі масштабтағы жүйелерін құру үшін жекелеген өнеркәсіптер мен ұйымдарға қызмет көрсететін есептеу орталықтары (ЕО) мен ЭЕМ-дер деректерді беру жабдықтарының көмегімен ақпараттық-есептеу тораптарына (АЕТ) біріктіріледі. Мынадай белгіленулер қабылданған: ДБ-деректер банкы; басты ЭЕМ; ұжымдық қолданыстағы есептеу орталығы (ҰҚЕО); дербес ЭЕМ (ДЭЕМ); торап администраторы (ТА); жырақтан деректерді телеөңдеу процессоры (ЖДТП); коммутация түйіні (КТ); коммутация орталығы (КО); ДБ мультиплексоры (ДБМ); терминалды ЭЕМ.

Шеткі пункттер немесе АП терминалдық модульдерге сәйкес келеді, ал коммутациялық орталықтар (коммутациялық ЭЕМ) өзара әрекеттесу модульдеріне сәйкес болмақ.

АЕТ-ы төрт өзара байланысқан объектілерге бөлінеді:

- деректерді берудің базалық торабы;

- ЭЕМ торабы;

- терминалдық торап;

- торап администраторы.

Сурет 5.3 АЕТ құрылымы

ДБ базалық торабы – ЭЕМ арасында, сондай-ақ АЕТ басқа құрылғылары арасында ДБ-ге арналған аппараттық және программалық жабдықтар жиынтығы.

Байланыс каналдарынан және коммутация түйіндерінен (коммутация орталықтары) тұрады. Әдетте КТ коммутациялық ЭЕМ және АПД негізінде жүзеге асырылады. Осылайша, ДБ базалық торабы АЕТ-ң ядросы болып табылады, ЭЕМ мен басқа құрылғылардың физикалық бірігуін қамтамасыз етеді.

ЭЕМ торабы – ДБ-ң базалық торабымен біріктірілген ЭЕМ жиынтығы. ЭЕМ торабына мыналар кіреді: бас ЭЕМ (БЭЕМ), ДБ, ҰҚЕО, ТЭЕМ.

ТЭЕМ-ң негізгі міндеті – ДБ базалық торабымен терминалдарды түйіндестіру. Бұл функцияны ДТӨП (деректерді телеөңдеу процессоры) және ЖДТП (деректерді берудің жырақтағы мультиплексоры) да орындай алады. Терминалдар қажет болса басты ЭЕМ-дерге де қосылуы мүмкін.

Терминалдық торап – терминалдар мен ДБ терминалдық тораптарының жиынтығы. Терминал дегеніміз - көмегімен абоненттер деректерді енгізіп/шығаруды жүзеге асыратын құрылғы. Терминал ретінде интеллектуалды терминалдар (ДЭЕМ) және АП (абоненттік пункттер) қолданылуы мүмкін. Терминалдарды ЭЕМ торабына қосу үшін байланыс каналдарымен қатар, терминалдық ЭЕМ-дер (ТЭЕМ), ЖДТП, ДТӨП қолданылады.

Административті жүйе АЕТ күйін бақылауды және өзгермелі жағдайда оның жұмысын басқаруды қамтамасыз етеді. Бұл жүйе мамандандырылған ЭЕМ-ді, терминалдық құралдар мен программалық жабдықтарды қамтиды, олардың көмегімен:

- торап немесе оның компоненттері қосылады немесе ажыратылады;

- тораптың жұмыс мүмкіндігі бақыланады;

- торап және оның компоненттерінің жұмыс режимі орнатылады;

- торап абоненттеріне ұсынылатын қызметтер көлемі орнатылады және т.б.

АЕТ шлюздік элементтері ДБ базалық торабының, сондай-ақ АЕТ-ң басқа сыртқы тораптарымен бірігушілігін (сәйкестендіру) қамтамасыз етеді. Сыртқы АЕТ хаттамаларының қолданыстағы хаттамалардан ерекшелігі болуы мүмкін.

Сондықтан шлюздер қажет болған жағдайда интерфейстерді, форматтарды, адрестеу тәсілдерін және т.б. түрлендіруді және келістіруді қамтамасыз етеді. Шлюздер мамандандырылған ЭЕМ-де қолданылады.

АЕТ-н шартты түрде екі класқа бөлуге болады:

- территориялық, яғни қызмет көрсетудің үлкен ауданын қамтитын;

- жергілікті – бір ғимарат ішінде орналасқан.

Дәріс 6. Радиобайланыс жүйелері мен желілерінің құру принциптері.

Дәрістің мақсаты: Радиобайланыс желілері мен жүйелерінің құру принциптерін және болашақ өзгерістерін оқу.

Мазмұны:

6.1 Негізгі түсініктер және анықтамалар.

6.2 Ұялы байланыс жүйелерін құру негіздері.

 6.1 Негізгі түсініктер және анықтамалар.

 

Ұялы радиобайланыс – біреуі немесе екеуіде қозғалыста болады, сонымен қатар бір-бірімен кездейсоқ орында тұрып, осы объектілердің біреуі базалық станция болуы мүмкін қозғалмалы объектілер (ҚО) арасынды радиобайланыс болып табылады. Ұялы радиобайланыс жүйесін меншіктік қозғалмалы байланыс жүйелері, персоналды шақыру жүйелері, сымсыз телефондар жүйесі және ортақ қолданыстағы ұялы байланыс жүйелеріне бөледі.

Меншіктік (профессионалды) қозғалысты радиобайланыс жүйелері – PMR (Professional Mobile Radio) – мемлекет ұйымдары және мекемелері, коммерциялық құрылымдар, жедел жәрдемде, милиция т.б. құрылып, дамып келеді.

Персоналды радиошақыру ( ПРШЖ) немесе пейджинг жүйесі.

Алушының терезесінда мәліметтерді көрсетіп тұратын қызмет көрсету зонасында бір бағытты ақпаратты сымсыз таратуды қамтамасыз ететін радиобайланыс қызметін көрсетеді.

Ұялы байланыс жүйесінің құрылу негізі.

Әрбір ұяшық орталығында базалықстанция орналасады (БС), ол барлық қозғалмалы станцияларға қызмет (ҚС) етеді – абоненттік немесе радителефондық аппараттар өз ұяшығы шегінде. Абонентті бір ұяшықтан БС – дан келесіге өтеді.

Барлық БС – лар, коммутация ораталығына келіпбекітіледі; одан ортақ қолданыстағы телефондық желіге шығыс бар, егер байланыс қалада болса – шығыс ҚТС (қалалық телефондық станцияда) болады.

Абонентті ауыстыру кезінде ұяшықтар қызмет көрсетуді беру жүреді, ал егер басқа бір қызмет көрсету зонасының бір операторынан екіншісіне ауыстырғанда байланысты қамтамасыз етіп тұратын процедура.

Базалық станция. Базалық станцияның құрылымдық схемасы 3 – сурет көрсетілген. Станцияның бірінші ерекшелігі - алшақтатып қабылдауды пайдалану. Осыдан басқа қозғалыс станциясы тарату мен қабылдауға жеке антенналары болуы мүмкін. Екінші ерекшелігі - әртүрлі жиілікте бірнеше арналарда жұмысты қамтамасыз ететін бірнеше қабылдағыштары және соншама таратқыштарының болуы.

Сурет 6.1 - Екі коммутация орталығы бар ұялы байланыс жүйесі.

Байланыс желісімен (жолымен) үйлестіру блогы коммутация ораталығы байланыс жолымен берілетін ақпараттарды нығыдауға және одан қабылданатын ақпараттарды ашып – шешуге арналған. Базалық станцияның коммутация ораталығы үшін радиорелейлі немесе талшықты – оптикалық желі пайдаланады.

Базалық станция контроллеры (бақылаушы) станция жұмысын басқаруға және де оған кіретін барлық блоктар мен түйіндердің жұмыс қабілетін анықтауға арналған.

Сурет 6.2 - Базалық станцияның құрылымдық схемасы.

Жылжымалы станция.

Жылжымалы станцияның құрылымдық схемасы 4.3-суретте көрсетілген, мұндағы келесі белгілеулер:

Т-телефон; ДСП-дисплей; КЛВ-клавиатура, М-микрофон; ЦАТ-цифрлы-аналог- ты түрлендіргіш; ДКР- сөз декодері; ДКК- арна декодері; ЭКЛ-эквалайзер; АЦТ-аналог - ты-цифрлы түрлендіргіш; КР-сөз кодері; КК- арна кодері.

Сурет 6.3 - Жылжымалы станцияның құрылымдық сызбасы.

Қозғалмалы станция келесі блоктардан тұрады: басқару блогы, қабылдап-тарату блогы және антенналық блок. Қабылдап-тарату блогы таратқыш, қабылдағыш, жиілік синтезаторы және логикалық блоктан тұрады.

Ең құрамы қарапайым антенналық блок.: қарапайым жағдайда төрттолқынды штырь және қабылдап-тарату коммутатордан тұрады.

Басқару блогы микротелефондық трубкадан-микрафон және телефон (динамик), клавиатура және дисплейден тұрады.

Қабылдап-тарату блогы біраз күрделірек, ол қабылдағыш, таратқыш синтезатор және логикалық блоктан құрылған.

Таратқыш құрамына кіреді:

Аналогты-цифрлы түрлендіргіш (АЦТ)-микрофон шығысынан сигналдарды цифрлы пішінге түрлендіреді және барлық келесі сөздік сигналдарды өңдеу мен тарату цифрлық қалыпта орындалады;

Сөз кодері-сөз сигналын кодалауды жүзеге асырады, яғни цифрлық қалыптағы сигналды оның артықшылықтарынан қысқарту үшін түрлендіреді;

Арна кодері-(АК)-сөз кодерінен алынған цифрлық сигналға байланыс жүйесінен сигналды жібергенде қателерден қорғауға арналған қосымша асталы ақпаратты қосады. Осы мақсатпен ақпаратты қайта нығыздауға, буып-түюге болады. Логикалық блоктан келіп түсетін басқару аппаратын тарататын сигнал құрамына енгізіледі:

Модулятор-кодаланған видеосигнал ақпараттарын тасымалдаушы жиілікке жеткізуді іске асырады.

Қабылдағыш – құрамы бойынша таратқышқа ұқсас. Оған кіретін блоктардың функциясы таратқышқа қарағанда қарама-қарсы;

Демодулятор-модулденген радиосигналдардан ақпараттарды алып жүретін кодаланған видеосигналдарды бөліп алады;

Арна декодері-кіріс басындағы ақпарат ағынынан ақпараттарды бөліп алып, логикалық блокқа жібереді, қбылданған ақпарат қателер барлығына тексеріледі де, табылған қателер түзетіледі де келесі операцияға дейінгі қабылданған ақпарат кері буып-түюге түседі.

Сөз декодері-өзіне арна кодерінен келіп түскен сөз сигнаалды қайта қалпына келтіреді (артықшылықтарын), бірақ цифрлық қалыпта табиғи түріне келеді.

Цифрлы-аналогты түрлендіргіш (ЦАТ) – қабылданған сөздің цифрлы сигналдарын аналогты қалыпқа түрлендіруді де динамикалық кірісіне береді;

Эквалайзер (ЭКВ) – көп сәулелі таралу себебінен болған сигнал бұрмалануларын ішінара өтемдеуге арналған. Шындығында ол берілетін ақпарат құрамына кіретін адаптивті сүзгі болып табылады.

Логикалық блок және жиілік синтезаторы. Логикалық блок - өзінің тұрақты және оперативті жадысы бар микрокопьютер, ол қозғалыс стнциясының жұмысын басқарады. Синтеразатор-радиоарна арқылы сигналдарды таратуда қолданылатын тасушы жиілік тербелісінің көзі болып табылады.

Ақпараттың таратуда дұрыстығын қамтамсыз ету үшін кейбір жүйелерде шифрлау режимін қолданады. Мұндай жағдайда тарату және қабылдауда қозғалмалы станцияға шифрлау және дишифрлау хабарларының блоктары қосылады.

Қозғалмалы GSM станция GSM жүиесі қоректену энергия көзін эканомды (тиімді) қолдануды, деңгей төмендеуін бөгеуліктерден, абонент сөйлесу кезінде белгілі бір уақыт интервалында таратқыш жұмысын қарастыратын активті сөз деректерінен құрылады. Үзіліс уақытында таратқвштан қабылдағышқа қосымша жайлы шуыл кіргізіледі.

Коммутация орталығы (КО). ұялы байланыс жүйесінің миы және бір уақытта диспечерлік пункті болып табылады. Коммутация орталығы құрамына бірнеше процессорлар (басқарушы) кіреді және ол көп процессорлықтың типтік мысалы болады.

Коммутация орталығының құрылымдық схемасы 5-суретте көрсетілген. Коммутатор ақпарат ағындары арасында қосылуды жүзеге асырады. Коммутатор байланыс желілеріне байланыс бақылаушы контроллер арқылы қосылады

Деректер базасының маңызды элементтері жүйеде-үйдегі регистр, қонақтар регистрі, аутентификация орталығы, аппаратура регистрі болып табылады.

Үйдік регистр-барлық абоненттер жөнінде, осы жүйеде тіркелген, қызмет түрлері туралы мәліметтерден турады. Мұнда абонентті шаұыруды ұйымдастыру үшін, көрсетілетін қызметтері, тұрғылықты жері тіркеледі.

Қонақтар регистрі абонент қонақтар жөнінде мәліметтер, яғни басқа жүйеде тіркелген, бірақ осы ұялы байланыс жүйесін қолданып жүрген абоненттер үшін қолданылады.

6.4-сурет. Коммутация орталығының құрылымдық схемасы.

Аутентификация орталығы (Authentication center)-абоненттердің аутентификация процедурасын қамтамасыз етеді,яғни қозғалмалы байланыс жүйесін жжәне хабарды шифрлауда абоненттердің шындықты дәлелі.

Аппаратура регистрі (Equipment identity Register)-қозғалмалы станцияның-идентификация процедурасы-абоненттік радиотелефон аппараты, орнату процедурасын топтау, (анықталған қасиеттері), егер ол болса, қозғалмалы станцияның эксплуатация мәліметі бар немесе оларды санкциялық қолдану немесе түзету.

Дәріс №7.  Аналогты телефондық желілер.

Дәрістің мақсаты: Ауылдық және қалалық аналогтеі телефон желілерінің ерекшіліктерін оқып үйрену.т

Мазмұны:

7.1 Ауылдық телефон желілері.

7.2 Қалалық телефон желілері.

7.1 Ауылдық телефондық желілер

Желінің телефондық байлынысы деп абоненттік телефондық жабдықпен аяқталған және олардың байланыс тізбегін байланыстыратын коммутация түйіндерінің жиынтығын атайды. ВСС РФ-ның иерархиялық деңгейіне тәуелділікпен телефондық желінің келесі түрлерін анықтап аламыз: халықаралық, қалааралық, аймақтық және де жергілікті қалалық телефондық желілер, селолық және мекеме-өндірістік телефондық желілер – жергілікті телефондық желілер атынан біріге алады.

           ОГСТфС құрылуының сұлбасы 7.1 суретте көрсетілген.

           Қалааралық телефондық желінің коммутациялық жабдықталуын – автоматикалық коммутация түйіні (УАК) және автоматикалық қалааралық телефондық станция (АМТС) түрлеріне жіктеуге болады. Жоғарыда басқарылатын УАК-1 және УАК-2 ретінде белгіленетін, УАК-тың екісатылы желісінің қолданылуы қарастырылған.

           Аумақтық желіде орналасқан барлық АМТС қалааралық желінің аяққы станциясы болып, ал УАК- өтпелі станциясы болып табылады. Жоғары жүктемеде АМТС аралығында тікелей байланыс қалыптасады.

7.1 сурет. ОГСТфС құрылуының сұлбасы.

Мекеме-өндірістік телефондық желілер (УПТС) ұйымның, мекеменің, ұжымның ішкі телефондық байланысын қамтамасыз етеді. Мұндай желілер, заңға сай ортақ қолданудың телефондық желісіне шыға алады, бірақтан толығыменен автономды болуы мүмкін.

           Селолық телефондық желілер (СТС) селолық әкімшіліктік аймақтарды телефондық байланыспен қамтамасыз ете алады. Олар қалалықтармен салыстырғанда көп аумақты ала отырып, телефондық аппараттардың тығыздығы төмен бола алады. Бұған сәйкес, селолық АТС-тың сыйымдылығы қаланікімен салыстырғанда әлдеқайда төмен.

Қалааралық телефондық желілер (МТС) – бұл жергілікті телефондық желілердің абонентаралық байланысын құру үшін арналған, әртүрлі нөмірленген телефондық аумақтарда орналасқан құрылғы мен құрылысының біркелкі кешені болып табылады.

Аналогты СТС – та радиалды және радиалды-түйінді құрыылыстың көлденең жолдарында қолданылуы қарастырылады.

Орталық станция (ЦС) АТЖ – нің негізі болып табылады. Бұған АМТС станциясынан жоғарғы орналасқан тізбектер, соңғы станциядан (ОС) басталған байланыс тізбектері, ал радиалды-түйінді құрылыс желісіндегі тізбектері жатады. Түйінді станцияларға ОС-дан төмен орналасқан тізбектер жатады.Орталық станция аудан орталығында орналасады және бір уақытта қалалық телефондық станциямен бірге бола алады (7.2 – сурет).

Екі сатылы сұлбалар тек қана технико- экономикалық мақсатқа сай түінқұрау жағдайында ғана қолданады. Мұндай жағдайда абоненттер СТС – мен байланыса алатын станция саны беске жетеді. (ОС-УС-ЦС-УС-ОС).

Аналогты СТС- да селолық байланыс жағдайы үшін өңделген АТС: К – 50/200М координата жүйесі, 50-200 сыйымдылықты координата жүйесі соңғы станция ретінде және АТС К – 100/2000 түінді және орталық станция ретіндегі координатты жүйесі пайдаланылады. Үлкен сыйымдылықты ЦС үшін қалалық типтегі АТСК, АТСК-У.

а) бірсатылы, б)екісатылы, в)қиыстырылған.

7.2 - сурет. Аналогты селолық телефон желілерінің құрылысымдық сұлбасы.

СТС сызықты құрылысы әуе және кабельді байланыс жолынан тұрады. СТС байланыс жолының өткізу қабілетін жоғарлату үшін ЧРК және ВРК – дан берілістің әр түрі кеңінен қолданылады. СТС кабельді жолында КНК-6 және КНК-12 типті аппаратурасы, сонымен қатар КАМА (30 каналды) жүйесі кеңінен қолданыс тапты. Уақыт бойынша арналар бөлінуінен ИКМ-15(15 телефон арнасы) және ИКМ-30 жүйесі қолданылады. Әуе және арналы жолдары білінетін тығындармен байланысты құрылыстары орналасқан қолжетпес орындарда байланыс ұйымдары үшін аналогты және цифрлық радиорелейлі жолдар (РРЛ) қолданады. ОС-ның тікелей қосылуында қондырғы жолымен сымдар шоғының ірілену құрылымы ұйымдастыру мақсатқа сай емес.

 

7.3- сурет. ЧРК-дан СТС – ға дейінгі желілік түйіннің ұйымы.

5.3 Қалалық телефондық желілер.

а) Аналогты ГТС –тың құрылымы және жіктелуі.

Қалалық телефондық желілер халықтың, ұжымның, мекеменің және ұйымның (осы қаланың аймағында және қала шетіндегі аймағында орналасқан) телефон байланыстарына қызмет ету үшін тағайындалған. ГТС – да сонымен қатар, телефондық емес ақпарат берілістері үшін телефондық желілердің ресурстарын қолдану қарыстырылады.

ГТС –ның қондырғысы іс жүзінде сызықты және станциондық құрылыстардан тұрады.

Сызықты құрылыстарға:

- Кабельді жерасты және әуе байланыс жолдары;

- Таратылған құралдар (шкафтар, коробкалар);

- Телефон арналық құралдар (құдықтар, құбыр жолақтары);

- Ақырғы терминалдар (телефондық аппараттар, таксофондар) жатады.

Абоненттік жол желісі (АЛ) АТС – ға аяққы терминалдың және абоненттік қол жеткізу құрылғысының қосылуы үшін арналған АЛ желісі, ереже сәйкес, 0.32, 0.4 және 0.5 мм диаметрлі арналарда жүзеге асады. Аяққы терминалдан АТС – ға шейін өту 4.5дБ-ден аспауы керек.

Аналогты ГТС –да СЛ желісі ЧРК-дан ВРК-ға дейінгі байланыс жүйесімен тығыздалған физикалық жол немесе жолдың көмегімен құрылады. Физикалық жол,ережеге сай, 0.5 және 0.7мм диаметрлі ТП арнасын қолдануымен екісымды болып табылады. ЧРК-сы бар жүйелер түрінде 30 кацалды КАМА жүйесін қолдану қарастырылады. ВРК бар сандық таратулар түрінде ИКМ 30/32 аппаратурасы қолданылады. Бұл жүйелердің төрт, өткізгіштікті арналары, КАМА жүйесі үшін симметрия 7х4х1,2 немесе 4х4х1,2 кабельдерінде құрылады. ЧРК және ВРК жүйелерінің ақырғы қондырғысын АТС ғимаратында орнатады және ол үшін сызықты-аппаратты цехтің (ЛАЦ) жеке ортасы бөлінеді.

Аналогты ГТС-ң станционды құрылыстарға жатады:

- Аудандық АТС (РАТС);

- Кіріс және шығыс (УИС, УВС) хабарлар үшін түйіндік станциялар (транзитті түйіндер); АМТС-мен (УЗСЛ, УВСМ) байланысүшін түйіндік станциялар;

- Арнайы қызметтері бар (УСС) байланыс үшін түйіндер;

- Селолық – қала шетінде станциялары (УСП) бар байланыс үшін түйіндер.

Аналогты ГТС-да негізгі коммутациялы жүйелер мыналар:

- АТС-47, АТС-54, АТС-54М типті ондық-қадамдық АТС;

- АТСК және АТСК-У типті координатты АТС.

б)Түйін құрмайтын ГТС.

Қарапайым ГТС болып аудандастырылмаған ГТС табылады. Мұндай желіге абонент желілері қосылатын телефон станциясы орнатылады.

в) Түйін құрайтын ГТС.

Байланыс жолдарын қолдану нәтижесінде мәнді түрде көбейеді.

 

7.4-сурет. УВС-тан алынған ГТС-ның, СЛ-дан УВС-қа дейінгі басқа түйін аудандары-ның құрылымының үзіндісі.

РАТС-ның санының ұлғаюында (6-7-ден аса), 60-70мыңнан аса сыйымдылықта ГТС-да кіретін хабар түйіндері (УВС) қолданылады. Мұндай құрылыста қаланың аумақ желілері түйіндік аудандарға бөлінеді. РАТС арасындағы байланыс УВС арқылы жүзеге асады, ал түйін ішіндегі байланыс не әрқайсысы әрқайсысымен сұлбасы арқылы, не координаталық АТС үшін арналған өз УВС-ы арқылы жүзеге асады. Әр түйін ауданында (УР) онға дейін РАТС орнатылады.

Мұндай желілердегі нөмірлену-алты нөмірлі. Бірінші цифр түйін кода болып табылады, бірінші және екінші цифр РАТС кодымен бірге.

Шығатын хабардың түйіні (УИС) деп коммутациялық түйін аталады. 7.5-суретте УИС-дан және УВС-дан келген ГТС үзіндісі бейнеленген.

Қала аумағы миллиондаған аумақтарға бөлінеді. Әр аймақ өзіне 10000 нөмерлі он шақты түйін аудандарын қоса алады.УИС-ға концентрленетін шығатын телефондық жүктеме СЛ ұштығы бойынша УВС-ке басқа түйін аудандарынан келеді. Сонымен қатар СЛ ұштығының саны және созылуы кішірейеді,ал оларды қолдану ұлғаяды.

 

7.5-сурет. УИС және УВС бар ГТС-ның құрылыс фрагменті.

Дәріс 8. Араласқан ҚТЖ. Телефон желілерін нөмірлеу жүйелері.

 

Дәрістің мақсаты: Зона ішілік және қала аралық байланыстың ерекшіліктерін және телефон желілерін нөмірлеу жүйелері оқу.

Мазмұны:

8.1 Араласқан ҚТЖ.

8.3 Зона ішілік және қала аралық байланыс.

8.4 Телефон желілерін нөмірлеу жүйелері.

8.1  Араласқан ГТС.

Егер қала аудандық ауыл әкімшілігінің орталығы болса, онда ҚТЖ және АТЖ байланыстарын юбіріктіретін жергілікті құрамалы телефон желісін (КТС) құру мақсатқа сай. Бұл жағдайда ГТС үшін ауыл-қала шеті байланысы (УСП) немесе ЦС хабарларының кіру және шығу түйіндерінің транзитті ұйымы қарастырылады. УСП арқылы СТС станция арасындағы байланыс, сонымен қатар олардың ГТС-мен байланысы жүзеге асады.

КТС-ны ГТС сиымдылығына және құрылысына байланысты құрудың түрлі әдістері мүмкін. РАТС және УСП (ЦС) түйінсіз аудандаған ГТС негізінде салынған қиыстырылған желіде бір-бірімен «әрқайсысы-әрқайсысымен» принципі бойынша байланысады

Жергілікті шарттарға байланыстыГТС-да қала шетіндегі АТС-ды РАТС немесе УПАТС-ға, немесе УСП (ЦС) арқылы қосу мүмкіндігі қарастырылды.

8.1 - сурет. Түйінсіз ГТС негізіндегі қиыстырылған желі.

Түйіні бар ГТС негізінде қийстырылған желіні құру үшін сонымен қатар жүз мың түйінді район негізінде ГТС-ға қосылатын УСП ұйымдастырылады. Бір ГТС-да бірнеше УСП-ы болуы мүмкін. 5.10-сурет және 5.11-суретте түйіні бар ГТС базасында қиылыстырылған желілер мысалдары келтірілген.

 

8.2 сурет. УВС бар райондалған ГТС негізінде қиылыстырылған желі.

 

8.3 сурет. УИС жәнеУВС бар райондалған ГТС негізіндегі қиылыстырылған желі.

 

д) ГТС-дағы арнайы қызметтер ұйымы.

Ақпараттарды төтенше жағдайларда тұрғындардан мемлекеттік ұйымдармен қабылдауда, сонымен қатар тұрғындарға ақпаратты қызмет көрсетулерді беруде (анықтамалар, ақпарат, тапсырыстар) ГТС-ға анықтамалық тапсырыстың және төтенше қызметтер ұйымдастырылады. 5.12-суретте осы қызметтерге қол жеткізу нұсқалары көрсетілген.

 

8.4 сурет.  Арнайы қызмет көрсетулерімен бірге байланыс ұйымдарының нұсқалары.

 

           Арнайы қызмет көрсетулерге ГТС абоненттерінен қол жеткізу, ереже бойынша, кіретін хабардың арнайы түйіні – арнайы қызмет көрсету түйіні (УСС) арқылы жүзеге асады. Жергілікті шарттарға байланысты арнайы қызмет көрсетулерге қол жеткізу ұйымының түрлі нұсқалары мүмкін:

8.2 Ішкі аумақты телефонды желі және қалааралық байланыс.

 

Елдің бүкіл территориясының абоненттері нөмірленудің бір жүйелі аумақтарына бөлінеді.Ереже бойынша, телефонды аумақтар территориялары облыс және республикалар территорияларымен сәйкес келеді.

Әр ішкі аумақты желі қалалық және селолық телефонды желелерден тұрады. Аумақтың коммутациялы орталығы болып басқа ішкі аумақтарға желілерге шығу жүзеге асатын автоматты қалааралық телефонды станция АМТС табылады,сонымен қатар жергілікті желілер арасындағы аумақ ішіндегі байланыс жатады.

Ішкі аумақты желінің ұйымдастырылу нұсқасының кең таралған түрлі болып аумақтағы бір АМТС-ы бар нұсқа табылады. Бұл жағдайда ішкі аумақты желі радиалды принцип бойынша құрастырылады, түйін рөлін АМТС атқарады,ол сонымен қатар қалааралық желінің аяқталған станциясы болып табылады. АМТС-ға селолық желінің ЦС-ы және қалалық желінің РАТС-ы қосылады. РАТС АМТС-мен тура немесе қалалық желінің түйіні (УВС) және (УИС) арқылы қосылады.

 

8.5 сурет. Ішкі аумақты телефонды желінің құрылым сұлбасы.

Тапсырысты-қосқыш жолдары (ЗСЛ) шығатын автоматты қалааралық байланысты орнықтыруға, сонымен қатар автоматты қалааралық телефонды байланыссыз пунктарды қалалармен байланыстыруға алдын-ала тапсырыс үшін қолданылады.

АМТ-да автоматты қалааралық қосуды орнатқан кезде шақырылатын абонент нөмірі ғана емес, сонымен қатар қалааралық сөйлескеніне ақы төлеу үшін шақырылатын абоненнтің категориясы да берілуі қажет. Осы мақсатта қалалық және селолық АТС-да шақырылатын абоненттің нөмірін автоматты анықтайтын (АОН) аппаратура орнатылады. АМТС-дан шақыратын абоненттен 8 индексі терілгеннен кейін жергілікті АТС-ға АОН-ң сұраныс сигналы жіберіледі, оған жауап ретінде көп жилікті «6-дан 2» кодымен АМТС-да бекітілген категория таңбасы және шақырылатын абонент нөмірі беріледі.

Қалааралық байланыстыратын жолдар (СЛМ) кіретін қалааралық байланыстарды орнатуға арналған. Қалалық АТС жағында СЛМ-лар районды АТС кірісінде, немесе ГТС-ң түйінді құрылымы кезінде қалааралық байланыстың кіріс хабарларының түйіндерінде аяқталады.

8.3 Телефонды желілердегі нөмірлеу жүйелері.

 

Телефон желілерінде нөмірлеу жүйелерінің ашық және жабық түрлері қолданылады, бірінші жағдайда желінің кез-келген екі абоненті арасындағы байланыс үшін бір ғана мәнді нөмір теріледі. Екінші жағдайда нөмір таңбасының саны байланыс түріне тәуелді. Мысалы, іш станционды байланыстар қысқартылған нөмір бойынша орнатылады,ал станция аралық байланыстарды орнату үшін абонент абонент нөмірінің барлық таңбаларын тереді

ГТС ішіндегі байланыс кезінде нөмірлеудің жабық жүйесі қабылданған. СТС-да әртүрлі ашық жүйелердің түрлері жиі қолданылады. Перспективада нөмірлеудің жабық жүйесін қолдану қарастырылады. Қазіргі уақытта ел территориясы нөмірлеудің жеті таңбалы аумақтарына бөлінген, олардың әрқайсысына үш таңбалы АВС коды меншіктелген. А түрінде кез-келген сан қолданыла алады,1 және 2-ден басқа,ал В және С түрінде – кез-келген сандар.

Аумақ шегінде әр абонент жеті таңбалы аумақ ішілік abххххх нөміріне ие. Аумақ ішілік ab кода әр жүз мыңдаған нөмірлеу тобына меншіктеледі.

Бірінші a саны түрінде 8 және 0-ден басқа кез-келген сандар қолданыла алады. Жүз мыңдаған топта абонентік нөмір бес таңбалы хххххболады. Нөмірлеу аумағында жүз мыңдаған топ саны 80-нен аса алмағандықтан,онда аумақ ішілік жүйенің шекті сыйымдылығы 8млн. нөмірге тең.

Желі сиымдылығына тәуелді ГТС-дағы нөмірлеу бес-алты немесе жеті таңбалы бола алады. Аналогты қалалық телефонды желінің негізгі сиымдылық бірлігі он мыңдаған АТС бола алады, сондықтан абонентік нөмір АТС х кодынан және 4 орынды нөмірден хххх (0000-9999) құрылады. Егер желі сиымдылығы 10 мың нөмірден (райондалмаған)немесе 80-мың нөмірден (райондалған) аспаса, онда бес таңбалы нөмірлеу қолданылады. Райондалған жағдайда УВС бар (сиымдылығы 800 мың нөмірге дейін) желіде алты таңбалы нөмірлеу bххххх қолданылады, мұнда b-жүз мыңдық түйнді район кодын анықтайды,bх- АТС коды. Егер УВС және УИС (сиымдылығы 8 млн. нөмірге дейін жетеді) бар райондалған желі қарастырылатын болса, онда 7 таңбалы нөмірлеу abхххххқолданылады, ab- жүз мың район коды. Бұндай ГТС бір уақытта 7 таңбалы нөмірлеу аумағы болып табылады.

ГТС-да нөмірдің бірінші саны 8 және 0-ден басталмауы керек. 8 саны АМТС шығысының индексі болып табылады.ал 0 саны төтенше (01-өрт сөндіру көмегі,02-милиция,03-жедел медециналық көмек,04-газ желісінің авариялық қызмет көрсетуі) және ақпаратты-анықтамалық қызмет көрсетулер нөмірлерінің бірінші саны түрінде қолданылады. Аумақ ішілік желіге шығу үшін үшін (ab коды бар, жергілікті желінің шығу кодынан ерекше, басқа жергілікті желімен байланыс кезінде) АМТС –да шығу индексі 8 теріледі, аумақ ішілік индекс 2 теріледі, ал одан кейін жергілікті желі абонентінің аумақ ішілік кіру abхххххнөмірі теріледі. Қалааралық желіге шығу үшін (жергілікті желінің АВС коды бар нөмірлеудің басқа аумақ абонентімен байланыс кезінде) АМТС-да шығу индексі -8, одан кейін АВС- ab-ххххх абонентінің қалааралық оң таңбалы нөмірі теріледі. А саны, 2- аумақаралық желіге шығу индексі (аумақаралық индекс), және 1, 10-автоматты жалғайтын телефонды халықаралық желіге шығу индексі,19-халықаралық қызмет көрсетудегі телефон қосушы әйелге шығу индексі, 11...18-қолдық және жартылай автоматты байланысты жүзеге асыру үшін АМТС қалааралық қызмет көрсетудің телефон қосушы әйлдерін шақыруға болатындықтан, 2-ге тең бола алмайды.

Нөмірлеудің ашық индекссіз жүйесі желінің түрлі иерархия деңгейінің байланысы кезінде санның түрлі сандар жиынын жорамалдайды және СТС-да УС немесе ЦС және УС-ға шығу индекстері бар ашық жүйелер қолданыла алады. Станция-ішілік байланыс бұл кезде үш таңбалы нөмір жиынымен жүзеге асады. Нөмірлеудің жабық 5 таңбалы жүйесі СТС үшін перспективті болып табылады.  

Дәріс № 9 Цифлық байланыс желілері

  

Дәрістің мақсаты: Цифрлық желілерді құру стратегияларын, аудандал-маған және аудандалған аналогті ҚТЖ цифрлау ерекшіліктерін оқу.

Мазмұны:

9.1 Телекоммуникация желілерінің біріктірілуі.

9.2 Цифрлық желілерді құру стратегиялары. 

9.3 Аудандалмаған цифрлық ҚТЖ құру.

9.4 Түйінсіз аудандалған аналогті ҚТЖ цифрлау.

9.1 Телекоммуникация желілерінің біріктірілуі.

 

Телекоммуникация желілерін жаңғырту деп бар желіге цифрлық тасымалдау және қатынасу сыңарларын енгізуді айтады.Аналогтық желінің цифрлыққа өтуі техникалық құралдардың тиімді қызмет атқаруына, ақпаратты тасымалдау сапасын арттыруға, сонымен қатар абоненттерге ұсынылатын қызмет жолақтарының кеңеюіне рұқсат береді. Тасымалдау мен қатынасу цифрлық болған жағдайда ең жақсы техникалық және экономикалық көрсеткіштерге қол жеткізуге болады. Бұл жағдайда цифрлық аппаратура-ныинтегралдау орын алады да, аналогты-цифрлық түрлендіргіштердің қа-жеттілігі жойылады. Телеқатынас желілерінде қолданылатын интегралдар-дың 2 түрі бар:

1) қатынасу аппаратурасын және тасымалдау аппаратурасын инте-гралдау, оның негізінде интегралдық цифрлық желі (inteqrated Diqital Network-IDN) тұрғызылады;

2) байланыс түрлерін (қызметтерін) интегралдау оның негізінде же-лі қызметін интегралдайтын цифрлық желі (inteqrated Strvices Diqital Network-ISDN) тұрғызылады.

 

9.2 Цифрлық желілерді құру стратегиялары. 

 

Барлық желіні бірден бір қадам арқылы толығымен жаңғырту мүмкін емес. Өйткені ол үшін аса зор бастапқы шығындар қажет болады. Көптеген елдерде аналогтық телефон желісінен сандыққа өту үрдісі бірнеше ондаған жылдарға созылады.сандық желіні тұрғызудың бірнеше стратегиясы белгілі. Олардың негізгілері: 

- Аралдық стратегия (орнын басу стратегиясы);

- Салу стратегиясы;

- Прагматикалық стратегия (аралас).

Аралдық стратегия үшін барлық аналогтық желілердің кезең бойынша сандық аралдар деп аталатын шектелген географиялық аймақтар шегінде сандыққа алмастырылуы (9.1 сурет) кейін сандық желінің аралдары біртіндеп біріккен сандық желі тудырады.

9.1. сурет. Аралдық стратегия

Сандық аралдарды пайдалану мерзімі аяқталуға қалған ескі телефон станциялары көп кездесетін аймақтарда, сонымен бірге сандық тасымалдау жүйесі кеңінен қолданатын аймақтарда енгізу ұсынылады. Аралдық стратегия телефондалған аймақтар бір- бірінен үлкен қашықтықпен бөлінген жағдайда және жоғарғы деңгей жерлерін жаңғыртуға кеткен бастапқы шығындар көп болғаны өте тиімді.

Салу стратегиясы аналогтық желі иеленген территорияны жалуап алатын сандық желіні құруға бағытталған (9.2 сурет)

9.2. сурет. Салу стратегиясы

Сандық станциялар бір бірімен тек сандық сл арқылы қосылады және жалпы арналық сигнализация жүйесінің көмегімен сигналдық ақпараттармен алмасып отырады (окс №7). Сигнализация жүйесін үйлестіру функциясын орындайтын минимал түйін (ретқақпа) сандары арқылы сандық желінің бар аналогтық желімен қиылысуы қамтамасыз етіледі.

Салу стратегиясы мен негізгі стратегия нақты аумақтың артықшылықтарын ескермейді. Сондықтан желіде көбіне олардың комбина-циясы қолданылады – прагматикалық стратегия қолданылады (9.3 сурет).

Прагматикалық стратегияда желінің даму үрдісі кезінде оның әртүрлі аймақтары слау стратегиясын қолдану арқылы және сандық аралдарды енгізу жолымен жаңғыртыла алады.

9.3 сурет. Прагматикалық стратегия

 

9.3 Аудандалмаған цифрлық ҚТЖ құру.

 

Болашаққа көз жүгіртетін болсақ 5...10 жыл аралығындағы нөмірлік сиымдылығы 100 мың адоненттен аспайтын кішігірім қалалардағы телефон желісін сандандырған кезде аудандалмаған сандық ГТС тұрғызған жөн. Бұған максимал сиымдылығы 100 мың нөмірден тұратын қазіргі сандық АТС-ң пайда болуымен қол жеткізуге болады.

Бар аудандалған ГТС-ты жаңғырту слау қағидаты бойынша және кезең бойынша жүгізіледі. Өйткені аудандалған ГТС-ң барлық ескірген қатынас жабдықтарын бір уақытта ауыстыру үшін аса жоғары бірден шығындар қажет. 3.10-суретте үш электромеханикалық АТС бар ГТС-ң сұлбасы көрсетілген. Көлеңкеленген аймақтар жаңа абоненттер тобын қосуды қажет ететін қаланың 2 ауданын белгілейді.

9.4 сурет. Түйінсіз аналогтық аудандалған ГТС

 

ГТС-ты сандандырудың бірінші кезеңінде жаңа сандық РАТС енгізіледі. Осы кезде бар желі бұрынғы сызба-құрылымын сақтап қалады. 3.11-суретте сандандырудың бірінші кезеңінде жаңа АТС енгізгеннен кейінгі желінің нұсқасы көрсетілген. Бұл жағдайда РАТС 2 абоненттерінің бөлігі (біртіндеп немесе бірге) сандық АТС-қа (ЦАТС) қосылады.

 

9.5 сурет. Жаңа цифрлық АТС-ты орнатқаннан кейінгі цифрлық аудандалмаған АТС

 

9.5 суретте сандандырудың 2-ші кезеңінің нұсқасы көрсетілген. Онда РАТС 2-ге алдын-ала қосылған барлық абоненттері ЦАТС-қа қосылады да, РАТС 2-ң өзі бөлшектенеді. К1 шоғырлауышы электромеханикалық РАТС 1-ді алмастырады, ал К2 шоғырлауышы телефонмен төменгі деңгейде қамтыған жаңа ауданда орнатылады. Осы кезде 1-ғана РАТС-3 қатынасу станциясы аналогтық болып қалады.

 

 

9.6 сурет. Аналогтық АТС-ты қайта өңдеп, шоғырлауыштарды орнатқаннан кейінгі цифрлық аудандалмаған ГТС

 

Дәріс 10. Түйін құрайтын аудандалған аналогті ҚТЖ цифрлау.

Дәрістің мақсаты: Цифрлық желілерді құру стратегияларын, аудандал-маған және аудандалған түйін құрайтын аналогті ҚТЖ цифрлау ерекшіліктерін оқу.

Мазмұны:

10.1 Аналогті аудандалған, КБТ бар ҚТЖ цифрлау.

10.2 Сақина құрылымды цифрлық желіні орнату.

АТЖ -ін цифрлау стратегиялары. 

10.1 Аналогті аудандалған, КБТ бар ҚТЖ цифрлау.

 

УВС-пен ГТС-қа сандық қатынасу станцясын ендірген кезде аналогтық ГТС аудандарының бір немесе бірнеше түйіндерінің орнына салынған сандық желінің жеке 100-200-мыңдық және тағы басқа түйіндік ауданы ұйымдастырылады. Салынған сандық желі үшін резервті нөмірлік сиымдылықтан жеке жүзмыңдық индекстер бөлінеді. Бұл жаңа түйіндік аудан салынғаң желіні құру үшін негіз болып табылады.

Бұрыннан бар және қайта ұйымдастырылған түйіндік ауданының территориясы өзара жабылып қалуы мүмкін. Үлкен территорияда бірнеше жаңа түйіндік аудандар құрған жөн. 10.1 суретте УВС-пен бастапқы аналогтық ГТС сұлбасының мысалы көрсетілген.

 

 

10.1 сурет. УВС түйіні бар аналогтық аудандалған ГТС

10.2 суретте бірінші сандық АТС-ты орнату моментіндегі желінің құрылымы көрсетілген. Бірінші сандық АТС 13 индексінің айқындасын және ол келесідей функцияларды орындасын дейік:

- Ондағы қосылған абоненттер үшін тіректі станцияны;

- Бар желінің төрт аналогтық АТС үшін жаңа түйіндік ауданының УВС;

- Жаңа түйіндік ауданының УИС.

Осы функциялардан басқа жаңа АТС сонымен бірге УВСМ және УЗСЛ рольдерін атқарады. Бір мезгілде шеткі станциямен түйіннің функциясын орындайтын сандық АТС тіректі-транзитті станция(ТТС) деп аталады.

Сандық ТТС 13 электромеханикалық станция жағында аналогтық –сандық жабдықты орату арқылы сандық жолдары бар ГТС барлық аналогтық РАТС-пен байланысады.

 

 

 

10.2 сурет. Бірінші цифрлық АТС-ты (ОТС 13)орнатқаннан кейінгі аналогтық аудандалған ГТС

Келесі желіні жаңғырту кезеңінде аналогтық УВС-пен екінші және үшінші түйіндердің РАТС-н алмастыратын тағы екінші сандық станциялар енгізіледі делік (10.3 сурет).

Сонымен қатар ГТС 13-ке қосымша бөлшектенетін аналогтық РАТС 12 абоненттерінің онмыңдық тобы қосылады.Сандық қатынасу станциялары «әрқайсысы әрқайсысымен» қағидаты бойынша сандық жолдар арқылы байланысуы тиіс.

Салынған сандық желі негізгі үш нұсқа бойынша аналогтық РАТС-пен өзара әрекеттесе алады:

1)       бірінші енгізілген сандық қатынасу станциясы бар аналогтық желімен байланысу үшін ТТС немесе транзитті станция ролін орындайды. Ал қалғандары тіректі станцмияның функциясын (транзитсіз) орындайды;

2)       барлық қайта енгізілген цифрлық қатынасу станциялары ТТС функцияларын орындайды және бар аналогтық желімен өзара әрекеттеседі;

3)       қайта енгізілген сандық станциялардың бөлігі желімен өзара әрекеттеседі (бірінші және екінші нұсқалардың жиыньығы). 10.4 суретте үшінші нұсқа көрсетілген. Онда ТТС 12,13 және ТТС 21,22 ТТС 31,32-ң бар аналогтық желімен өзара әрекеттесуін қамтамасыз етеді.

 

10.3 сурет. Қосымша цифрлық АТС-ты орнатқаннан кейінгі аналогтық аудандалған ГТС

10.4 суретте УВС түйіндері бар аудандалған аналогтық ГТС-ты сандандырудың соңғы фазасының нұсқасы көрсетілген (сандық АТС-тің қағидаты бойынша қосылуы) түйіндер негізінде сандандыру классикалық нұсқасы болып табылады. (бір ЦАТС бұрынғы аналогтық ГТС-тің бір түйіндік ауданына қызмет көрсетеді).

10.4 сурет. Қорытынды цифрландыру фазасынан кейінгі аналогтық аудандалған ГТС

10.2 Сақина құрылымды цифрлық желіні орнату.

Аналогтық ГТС-ғы әртүрлі электромеханикалық РАТС-р арасындағы станцияаралық байланыстар бастапқы кезде желіні физикалық немесе арналарды жиіліктік бөлу (АЖБ) арқылы тасымалдау жүйелерінің көмегімен ұйымдастырылған. Кейін АЖБ арқылы аналогтық тасымалдау жүйелерімен қатар ЦТЖ сандық тасымалдау жүйелері (ИКМ-30, ИКМ-120 және т.б) енгізіле бастады. Мұндай жүйелер плезиохронды сандық бұтақшаларға (Plesiochronous Diqital Hierarchy – SDH) жатады.Мұнда уақытша топ тудырған жағдайда бірігетін сандық ағындар жылдамдығы бір-бірінен әртүрлі жиелі станцияларында орналасқан ЦТЖ генераторларының мүмкін тұрақсыздығының аралығында ерекшеленуі мүмкін. Бұл оларды бұтақшаның жоғарғы сатысындағы ағындарға біріктірген кезде сандық ағындар жылдамдықтары үйлестіру үшін арнайы іс-шараларды қабылдауды қажет етеді. Сондықтан ЦТЖ жабдығы едәуір күрделенеді, сонымен қатар желінің сапалы көрсеткіштері төмендейді.

Соңғы кездері синхронды сандық бұтақшаға (Synchronous Diqital Hierarchy – SDH). Жататын тиімділігі жоғары жүелер кенінең енгізілуде. Бұл біріктірілетін ағындарды қатаң синхрондау кезінде олардың бірігу және ажырау техникасының едәуір жеңілдеуіне байланысты. Сономен қатар жалпына бөлмей-ақ құрама ағынның сынарларына тікелей қатынас құруға болады және байланыс желісінің пайдаланылуы және техникалық қызмет көрсету артықшылықтары пайда болады. 

SDH желісі жаңа қең жолақты қызметтердін ғана емес, сонымен бірге IDH жабдығының көмегімен қалыптасқандардың сигналдарды тасымалдау мүмкіндіктерін қарастыра отырып жүзеге асырылады. Уақытша топ тудыру процедурасы арқылы алынатын бастапқы сигналдар сәйкес деңгейдің синхронды көліктік модуліне (Synchronous Transport Module – STM) түрленеді. Бірінші деңгейдің (STM-1) STM тасымалдау жылдамдығы 155, 520Мбит\с деп орнатылған жоғарғы деңгейдегі STM үшін жылдамдықты N есе көбейту қарастырылады. Мұндағы N - 4, 16, 64 мәндерін қабылдайды SDH стандартты жүйелері 10.1 кестеде келтірілген.

К е с т е 10.1 - SDH- Стандартты жүйелері

Сипаттамасы	STM-1	STM-4	STM-16	STM-64
Арналар саны	1920	7680	30720	122880
Жылдамдығы, Мбит/с	155,520	622,080	2488,320	9953,280

SDH жүйесін сипаттаған кезде синхронды бұтақша деңгейлерінің жуық жылдамдықтарың қолдану қабылданған: Мбит/с, 622 Мбит/с, 2,5Гбит/с; 10 Гбит/с. SDH жабдығын қолданған кезде желілер талшық-оптикалық сақина түрінде тұрғызылады. Онда жүктемелердің шоғырланған жерінде қуатты транзиттік орталығы, ал сақина айналасында қажеттігіне байланысты сандық ағындарды айқындауға арналған кроссалық жабдық және мултиплексорлар (желілік станциялар) орнатылады. 

Сонымен бірге SDH жүйесі бар плезиохронды желіліермен бірге қолданыла алады және сандық желіліерді үзіліссіз дамытуға және жаңғыртуға рұқсат береді. 2,34 және 140 Мбит\с деңгейлерінде плезиохронды бұтақшаның жүелерімен өзара әрекеттесуге болады.

SDH желісі бойынша әсіресе әрқайсысының жылдамдығы 64 кбит/с болатын 1920 сандық арналарды (ЦА) ұйымдастыруға рұқсат беретін 140 Мбит/с ағынның тасымалдаған тиімді. 2 Мбит/с (30 ЦА) бойынша ағындарды тасымалдаған кезде мұндай ағындардың 63-н тасымалдай алатын ЗТМ-1 тиімді жүктемесі аз болады: 63×30=1890 ЦА. SDH желісіне 34 Мбит/с (480 ЦА) ағындарды тікелей енгізген тиімсіздеу. Өйткені бұл кезде ЗТМ-1 тек мұндай ағындардың үшеуін ғана таратады, тиімді жүктеме небәрі 3×480=1440 ЦА құрайды.

Плезиохронды желілер негізіндегі ГТС желілердегі станциялар аз болған жағдайда ғана тұрғызылады (3-тен аспайтын) станциялар саны артқан сайын әрбір станциядағы сәйкес жабдықтың көлемі де артады. Ал бұл аса зор шығындарға әкеп соғады. Басқа жағдайларда РДН жабдығын тіректі-транзитті немесе транзитті станциялардың сақиналарына қосылмаған қашықтағы сандық АТС қосу үшін пайдалануға болады.

Жоғарыда айтылғандарда SDH сақина тәрізді желіні тұрғызу негізінде бастапқы қалалық желіні сандандырудың болашағы зор деген қорытынды шығаруға болады (10.5 сурет).

10.5 сурет. ГТС-те сақина тәрізді желіні тұрғызу

Дәріс 11. Цифрлық байланыс желілеріндегі сигналдау, синхрондау және басқару принциптері.

Дәрістің мақсаты:Цифрлық желілерді сигнализация түрлерінің жіктелуі, станса аралық сигнал ақпараттарын тарату тәсілдері және абоненттік, сызықтық сигнализацияларының ерекшіліктерін оқу.

Мазмұны:

11.1 Сигнализация түрлерінің жіктелуі.

11.2 Станса аралық сигнал ақпараттарын тарату тәсілдері.

11.3 Абоненттік және сызықтық сигнализация.

11.1 Сигнализация түрлерінің жіктелуі

Байланыс желілерінің сигнализациясынан желілер элементтерінің арасында жіберілетін сигналдардың жиынтығы және шақыруларды қызмет ету кезінде қосуды ағыту мен қондыруды қамтамасыз ету үшін оларды тарату тәсілдері , сонымен қатар қызметтік ақпаратты тарату түсіндіріледі. 

Буын (бөлім) желісінің тәуелділігінен сигнализацияның келесі түрлерін айыруға болады (11.1-сурет):

- Абонентті –абонент терминалы және жалғаушы станциялардың арасындағы бөлімде;

- Ішкі станциялық- әр түрлі функционалды буындар мен жалғаушы станциялардың ішіндегі блоктардың арасында;

- Станцияаралық – желідегі әр түрлі жалғаушы станциялардың арасында;

Телефон арналары және жолдары арқылы тарататын сигналдар 3 топқа бөлінеді: жолдық сигналдар, басқару сигналдары және ақпараттық акустикалық сигналдар;

Абоненттік сигнализациясының құрамына абонент терминалы мен АТС арасында таратылатын барлық сигналдар кіреді.

11.1. сурет. Байланыстың телефонды желілеріндегі сигнализациялар түрлері.

Оларға станцияны шақыру, станцияның жауабы, номердің жиынтығы, жіберулердің және шақырудың жіберуін бақылау, абоненттің босамауы және т.б сигналдар кіреді.

Ішкі станциялық сигнализация элементті базамен қолданылатын жалғаудың жүйелерін құру принципі мен архитектурасынан тәуелді және жүйенің әрбір түрі үшін спецификациялық болып табылады.

Станцияаралық сигнализацияның құрамына жалғаушы буындар арасында таратылатын барлық сигналдар кіреді. Бұндай сигналдарға жолдық сигналдар мен маршруттау сигналдары жатады.

Сызықтық сигналдар шақыруды қызмет ету процесінде жолдардың күйі туралы өзара ақпараттандыру үшін станциялар арасында қолданылады. Оларға бос емес, бос еместігін растау, шақырылатын абоненттің жауабы, шақырылушы және шақырушы абоненттің қайтару сигналдары жатады. Бұл сигналдар қосуды қондырудың негізгі кезеңдерін белгілейді.

Маршруттау сигналдары(регистрлік) белгіленген орынға шақыруларды маршруттау үшін адрестік ақпаратты ұсынады. Оларға шақырылатын абоненттің номері туралы категория және шақырушы абоненттің номері туралы ақпараттар жатады. Координатты АТС үшін бұл сигналдарды регистрлік деп атайды, ойткені олар регистерден беріледі.

 

11.2 Станцияаралық сигналдық ақпаратты тарату тәсілдері

 Станциялар арасындағы сигналдық ақпарат 3 негізгі тәсілмен таралуы мүмкін:

 1. Сигналдарды тікелей телефон арнасымен тарату, мұнда сигналдар тұрақты ток немесе үндік жиілік тоқтармен таратылады. Сигналдарды тарату-дың берілген тәсілін қолданатын сигнализация жүйелері сигнализацияның ішкі жолақтық жүйелері деген атауды алды.

Берілген сигнализация жүйелері басқарудың принципін жүзеге асыратын аналогты ондық-қадамдық станциялармен ассоцияланады. 11.2-суретте сигналдарды тікелей телефон арнасымен тарату тәсілдерікелтірілген.

11.2. сурет. Сигналдарды тікелей телефон арнасымен тарату сұлбасы

Бұндай сигнализация тәсіліне шақыруды қызмет ету кезінде сигналдық біріккен және пайдалы ақпараттар станцияның ішіндегі сияқты станцияаралық қосылу жолдары бойынша оның тыс жолдардан өтетіні сәйкес.

2. Сигналдарды жеке бөлінген  арна бойынша тарату, онда ИКМ күре жолындағы 16 уақытты интервал немесе дыбыстық жиілік арнаның сөйлеу спектрінен тыс бөлініп шығарылған жиіліктік арна қолданылады. Мысалы 3825Гц.

Берілген сигнализация жүйелері координатты станциялармен ассоцияланады. Мұнда ондық-қадамдық станцияларға қарағанда іздеудің бөлек сатылары жалғау блоктарымен ауыстырылады, ал қосуды қондыру үшін жалғаушы блоктардан басқа арнайы басқару қондырғылары регистрлер және маркерлер енгізіледі.Бұндай технология шақыруларды басқаруда неғұрлым көп иілгішке жетуге мүмкіндік береді және экономды болып табылады. Осындай сигнализация тәсілі 11.3 суретте көрсетілген.

11.3. сурет. Сигналдарды жеке бөлінген арна бойынша тарату сұлбасы

Бұндай сигнализация тәсіліне шақыруды қызмет ету кезінде сигналдық және пайдалы ақпараттар станциядан тыс сол бір жолдан өтеді, бірақ станцияның ішінде осы сигналдардың өту тізбектері бөлінуі 11.3-суретке сәйкес ақпарат жалғау блоктары арқылы өтеді.

3.Сигналдарды жалпы сигнализация арнасы бойынша тарату, мұнда сигналдық ақпаратты тарату күре жол бойынша жүзеге асады. Берілген жағдайда сигналдар өзінің адрестеріне сәйкес таратылады, қашан және қайта қолданылатын телефондық арналарды қолдану үшін жалпы буферде орналасады. Берілген сигналдарды тарату тәсілін қолданатын сигнализация жүйелері сигнализацияның жалпыарналық жүйелері атауын алды. Бұндай бөлу іштегідей станциядан тыс та болып тұрады,,Соған байланысты басқару, сигнализация және жалғау процесстері оптимизацияланады(11.4 сурет)

                   

      11.4 сурет. Сигналдарды жалпы сигнализация арнасы бойынша тарату

11.3 Абоненттік және сызықтық сигнализация.

Абоненттік терминалдың станциямен өзара әрекеттестігі. Абонент сигна-лизацияның түсінігіне терминалдар және телефонды желілер арасындағы барлық сигналдардың өзара әрекеттестігі қосылған. Оларға абонент терминалының күйі туралы, абонент теретін номерлі ақпарат және абоненттерді ақпараттандыратын сигналдар жатады. Абонент сигнализациясы абоненттің тәртіппен толық тәуелділікпен сипаттайды.

Абонент жолы бойынша абоненттің номерін тарату. Қазіргі уақытта телефонды желіде шақырылатын абоненттің номерін терудің екі тәсілі қолданылады: импульсты теру(декадты кодпен) және үндік теру(көп жиіліктік кодпен).

Импульсты теру кезінде импульстар секундына 10 импульсты жылдамдықпен шлейфтың біртіндеп ажырау және тұйықталу жолдарымен жіберіледі. Телефонды аппараттан номерлі ақпаратты тарату үшін үндік терумен «8-ден 2-еуі» көпжиіліктік код қолданылады.

Әрбір сигнал екі сигналды жиіліктерді құрайды. Жиіліктің біреуі төменгі топтан, ал екіншісі жоғарғысынан таңдалынады.1633 Гц жиілігі (А,В,С,Д) функцияның қосымша жиынтығын жүзеге асыру үшін қолданылады, мысалы кішігірім АТС-та.

 

6.4 Сызықты сигнализация

        Сызықты сигналдардың таратылуы келесі негізгі тәсілдермен жүзеге асуы мүмкін(6.10-сурет)

- Тұрақты тоқпен сигналдарды тарату;

- Сигналдарды бір жиіліктік жолақсыз тарату(3825 Гц);

- Сигналдарды бір жиіліктк (2,600 Гц) не екі жиіліктік (1200-1600 Гц) жолақсыз тарату;

- ИКМ күре жолдары бойынша сигналдарды тарату;

а) ИКМ-30 таратудың цифрлық арналар жүйелері бойынша сызықты сигналдарды тарату(2БШСА)

Сөйлесу арналарының күйі туралы сигналдық ақпаратты тарату үшін ИКМ-30 цифрлық жүйесінде әрбіреуі 125 мкс бойынша 16 циклдерді құрайтын жоғарғы циклдер ұйымдастырылады.

Жұп циклдарының нөлдік уақытша интервалы циклдік синхронизация үшін қолданылады. Тақ циклдарының нөлдік қызметтік ақпараттарды тарату үшін қолданылады. 1-15 және 17-31 уақытша интервалдары қажетті ақпаратты тарату үшін қызмет етеді. Нөлдіктен басқа барлық сигналдардың 16 екі сигналдық арналар ұйымдастырылады. Әрбір сигналдық арнаның 4 биті бар: а,в,с және д.

Нөлдік циклдің 16-қ уақытша интервалында жоғарғы циклдік синхронды сигнал таратылады, одан сигналдық арналардың есеп беруі енгізіледі. ЖЦС 0000 тең 1,2,3,4 биттермен таратылады. 6-биті жоғарғы циклдік синхронизацияны жоғалту туралы ақпараттарды береді. 5,7,8(х) биттері фиксирленген және 1,0,1 сәйкес тең.

 

Дәріс 12. Регистрлік сигнализация. Жалпы арналық сигнализация ОКС 7. 

Дәрістің мақсаты:Цифрлық желілерді сигнализация түрлерін, станса аралық көп жиілікті сигналдармен алмасу тәсілдерін және жалпы арналық сигнализация ОКС 7 оқу.

Мазмұны:

12.1  Регистрлік сигналдарды тарату әдістері.

12.2 АТС арасындағы көп жиілікті сигналдармен алмасу хаттамалары.

12.3  Жалпы арналық сигнализация ОКС 7.

12.1  Регистрлік сигналдарды тарату әдістері.

 

Регистрлік сигналдарды таратудың 2 әдісі бар: эстафеталық тарату (“буыннан буынға” сигнализациясы) ж\е тесіп өткен тарату(“соңынан соңғыға” сигнализациясы). Егер қосудың әр түрлі бөлімдерінде сигнализацияның әр түрлі жүйелері қолданылса, онда регистрлік сигналдарды таратуың аралас әдістерін қолдану мүмкін (бір бөлімдерде эстафеталық, басқаларында – тесіп өткен тарату).

Әрбір станцияда эстафеталық сигнализация кезінде қосуды қондыру үшін қажетті барлық адрестік ақпарат өңделеді ж\е таратылады. 6.19 суретте маршруттау сигналының эстафеталық тарату принципі бейнеленген. Қолдану мысалы: К1 сигнализация хаттамасы .

12.1 сурет. Маршруттау сигналдарын эстафеталық тарату

Тесіп өткен сигнализация кезінде шақырылатын абонент станциясының қондырғыларын басқару қосуды қондырудың барлық уақыттарында іске асады. 12.2 суретте маршруттау сигналын тарату принципі бейнеленген. Қолдану мысалы: R2 сигнализация хаттамасы.

Бастапқы АТС келесі станцияға шақыруды маршруттау үшін қажетті ақпаратты жібереді(АТС1 12 цифрін АТС3 жібереді ), ал АТС2-де қондырғыларды басқару АТС2-н АТС3-ке маршруттаудың аяқталуынан кейін бірден жіберіледі. Маршруттау сигналдарын тарату кезінде олардың тарату жылдадығы өседі.

12.1 сурет. Маршруттау сигналдарын эстафеталық тарату

12.2 АТС арасындағы көп жиілікті сигналдармен алмасу хаттамалары.

 Телефондық желі түрі не оның бөлімшесіне байланысты Ресейде көпжиі-лікті сигналдарды алмасу хаттамасының 3 түрі қолданылады: «импульсті челнок», «импульсті десте», «аралықсыз десте». Сигнал алмасу алдыңғы станцияларға сұраныс сигналын таратумен басталады. Әрбір келесі сигнал «импульсті челнок » хаттамасын қолдану кезінде қабылдаушы жағынан алдыңғыны растауды алғаннан кейін таралады (12.3 сурет)

12.3 сурет. «Импульсті челнок» хаттамасы бойынша көпжиілікті сигналдар алмасуы.

Кері бағыттағы кез келген сигналға тіке бағыттағы сигналдар жауап береді. Егер қабылданған сигналда қандай да бір сенімсіздік болса, онда бұрмаланумен қабылданған алдыңғы сигналға қайта сұраныс жүргізіледі. Мұндай сұраныстардың саны мүмкіндіктер саны не таймер құрылғысымен шектеледі.

«Импульсті челнок» хаттамасы байланыстың жергілікті телефондық желілерінде қолданылады. «Импульсті десте» хаттамасын қолданғанда уақытша аралықтарды бекітетін екіжелілік кодтық комбинациялар қалыптасқан белгілі тізбектегі бір команда бойынша тарату қарастырылады (12.4-сурет). Әрбір комбинацияның тарату қашықтығы 40-60 мс комбинациялар арасындағы аралықтар қашықтығы 40-60 мс. Тану уақыты 20-30 мс.

Сигналдардың барлық дестелерін қабылдағаннан кейін жабдық барлық сигналдар дестелерінің дұрыстығын тексереді, бір сигналға жауап береді: дестенің дұрыс не дұрыс емес қабылданғандығы туралы.Дұрыс емес болған жағдайда барлық дестелерді тарату қайталанады.

 

12.4 сурет «Импульсті десте» хаттамалары бойынша көпжиілікті сигналдардың алмасуы

Ең тез әрекеттесуші болып «аралықсыз десте» тарату әдісі табылады. Бұл әдіс АОН аппаратурасынан абонентті шақырушы категориялар және ішкі зоналық номерлер желісіне тарату үшін қолданылады.

«Импульстік дестеден» «аралықсыз дестенің» айырмашылығы таралатын сигналдар арасында аралықтың болмауы(12.5-сурет)

 

12.5 сурет. «Аралықсыз десте» хаттамалары бойынша көпжиілікті сигналдардың алмасуы

12.3  Жалпы арналық сигнализация ОКС 7.

---

Дата добавления: 2018-02-15; просмотров: 1499; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!