Эдвардс синдромы— трисомия 18. 3 страница
пропротеинконвертазы. Ферменты каждой из этих групп следует обсудить более подробно.
1. Генетика тарихының тұрақтануы.Мендельге дейінгі кезен.
Генетика пәні тұқым қуалаушылық және өзгергіштікті зерттейді (гректен genesis – тегі болады).Тұқымқуалаушылық — ағзаның өз ерекшеліктері мен белгілерінің ұрпақтарға берілу қабілеті. Өзгергіштік – осы түр арасындағы ұрпақтардың белгілерінің алуантүрлілігі, сонымен қатар ұрпақтардың ата-анасындағы айырмашылық белгілеріне ие болу қасиеті.
Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік белгілері ерте заманнан белгілі болған. Антика заманының натурфилософтары ата-аналары мен ұрпақтырының арасындағы, аға-қарындастарынының арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтың себебін, сонымен қатар егіз туылудың себептерін түсіндіруге тырысқан.Ұрпақтардың бір бірімен сабақтасуы «генус» (тегі), «геннао» (туу), «генетикос» (шығу тегіне қатысы бар), «генезис» (шығу тегі) деген терминдермен сипатталған..Жаңа уақытта Англияда (Т. Найт), Германияда (Й. Кёльрейтер), Францияда (О. Сажрэ) гибридологиялық талдау бойынша тәжірибені жасау әдістемелері әзірленді, доминанттылық және рецессивтілік құбылыстары ашылды, қарапайым тұқымқуалайтын белгілер туралы тұжырымдамалар қалыптасты. Өзгергіштік және тұқымқуалаушылық феноменін түсіндіру үшін жағымды белгілерге ие болу концепциясы, панспермия, орта және басқа заттардың тікелей әсерінен пайда болған белгілердің өзгергіштігі қолданылды. Тұқым қуалаушылық туралы алғашқы түсініктер ежелгі дәуірде — Демокрит, Гиппократ, Платон және Аристотель еңбектерінде кездеседі. Гиппократ жұмыртқа клеткасы мен сперма организмнің барлық бөліктерінің қатысуымен қалыптасады және ата-ананың бойындағы белгі-қасиеттері ұрпағына тікелей беріледі деп есептеді. Ал Аристотельдің көзқарасы бойынша белгі қасиеттердің тұқым қуалауы тікелей жүрмейді. Яғни тұқым қуалайтын материал дененің барлық бөліктерінен келіп түспейді, керісінше, оның әр түрлі бөлшектерін құрастыруға арналған қоректік заттардан жасалады. Бұдан кейін Ч.Дарвиннің пангенезис теориясы маңызды орын алады. Бұл теория бойынша өсімдіктер мен жануарлардың барлық клеткалары өзінен ұсақ бөлшектер — геммулалар бөліп шығарады. Олар жыныс органдарына өтеді де сол арқылы белгілер мен қасиеттер ұрпаққа беріледі. Геммулалар кейде “мүлгіген жағдайдаң болып, бірнеше ұрпақтан кейін білінуі мүмкін. Соған байланысты ұрпақтарда арғы ата-ана тектерінің белгі-қасиеттері қайталана алады деп есептелінген.ХІХ ғасырдың 80-жылдарында “пангенезис” теориясын А.Вейсман өткір сынға алды. А.Вейсман “ұрық плазмасы” туралы болжам ұсынды. Бұл болжамында тек жыныс клеткаларында кездесетін, тұқым қуалайтын заттың болатындығын айтты.
|
|
|
|
|
|
2.Мендель заңдарының ашылуы және қайта ашылуына дейінгі генетиканың дамуы.
Генетиканың биология ғылымының жеке бір саласы ретінде қалыптасуына ХІХ ғасырдың екінші жартысында ашылған ірі ғылыми жаңалықтар себепші болды. 1965 жылы чех ғалымы Г.Мендельдің “Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер” деген еңбегі жарық көрді. Ол тәжірибелері арқылы тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын қалыптастырады. Сөйтіп, Мендель генетиканың негізін қалады. Бірақ оның еңбегі 1865 жылдан бастап 35 жыл бойы көпшілік биологтарға, соның ішінде Ч.Дарвинге де белгісіз күйде қалды.Г.Мендель ашқан тұқым қуалау заңдылықтары тек 1900 жылы ғана өзінің тиісті бағасын алды. Себебі үш елдің ғалымдары: голландиялық Г. де Фриз, неміс ғалымы К.Корренс және австриялық генетик Э.Чермак-Зейзенегг әр түрлі объектілермен тәжірибелер жүргізіп, нәтижесінде Мендель заңдылықтарының дұрыстығын дәлелдеді. Көп кешікпей бұл заңдылықтардың жануарларға да тән екендігі анықталды. 1909 жылы ағылшын биологы У.Бэтсон өсімдіктер мен жануарлардың әрқайсысының 100 шақты белгілерінің тұқым қуалауы Мендель заңдарына сәйкес жүретіндігін дәлелдейтін ғылыми деректерді жариялады. Сөйтіп, Мендель ілімі ғылымнан берік орын алды.1909 жылы дат оқымыстысы Вильгельм Йоханнсен биологияда аса маңызды болып есептелетін ген (герекше “genos” — шығу тегі), генотип және фенотип деген ұғымдарды қалыптастырды. Генетика тарихының бұл кезеңінде ағзалардың жекелеген белгілерінің ұрпақтан-ұрпаққа берілуіне жауапты тұқым қуалаушылықтың материалдық бірлігі — ген туралы ұғым қалыптасып, Мендель ілімінің әрі қарай дамуына мүмкіндік туды. Дәл сол кездегі (1901 жыл) голландиялық ботаник ғалым Х. Де Фриздің организмнің тұқым қуалайтын қасиеттерінің өзгеретіндігін көрсететін мутация теориясының ұсынылуы генетика ғылымының дамуында ерекше орын алады.Генетика тарихындағы шешуші бір кезең американдық генетик, әрі эмбриолог Т.Морганның және оның ғылыми мектебінің тұқым қуалаушылықтың хромосомалық теориясын ашуымен тығыз байланысты. Т.Морган және оның шәкірттері жеміс шыбыны — дрозофилаға тәжірибе жасаудың нәтижесінде тұқым қуалаушылықтың көптеген заңдылықтарын ашты.Тұқым қуалайтын өзгергіштік туралы ілімді дамытуда орыс ғалымы Н.И.Вавилов зор үлес қосты. Ол 1920 жылы тұқым қуалайтын өзгергіштіктің ұқсас (гомологиялық) қатарлары заңын қалыптастырды. Бұл заң бір-біріне жақын туыстар мен түрлерде болатын тұқым қуалайтын өзгерістердің ұқсас болып келетіндігін дәлелдейді. Ғылымға енгізілген жаңалықтың бірі — 1927 жылы орыс ғалымдары Г.А.Надсон мен Г.С.Филипповтың радиоактивті сәулелердің төменгі сатыдағы саңырауқұлақтарда мутация тудыра алатындығын дәлелдеуі еді. Ген теориясын дамытуда орыс биологтары А.С.Серебровский мен Н.П.Дубининнің эксперименттік және теориялық жұмыстарының үлкен маңызы болды. Сол сияқты популяциялық генетика мен эволюциялық генетиканың негізін қалауда орыс генетигі С.С.Четвериковтың алатын орны ерекше. Генетиканың даму тарихы үш кезеңге бөлінеді. Оның алғашқы екеуі 1865—1953 жылдар аралығын, яғни классикалық генетика дәуірін қамтиды.
|
|
|
|
|
|
3.Клеткалық деңгейде тұқым қуалаушылық құбылыстарды зерттеу кезінде генетиканың дамуы.
Генетика тарихындағы үшінші кезең
Генетика тарихындағы үшінші кезең 1953 жылдан басталады. Ол — химия, физика, математика, кибернетика сияқты нақты ғылымдардың зерттеу әдістері мен электрондық микроскоп, рентгенқұрылымдық анализ, т.б. қолданудың нәтижесінде молекулалық генетика негізінің қалануы.1944 жылы американдық микробиолог әрі генетик О.Эври тұқым қуалаушылықтың материалдық негізі — ДНҚ екендігін дәлелдеді. 1953 жылы американдық биохимик әрі генетик Дж. Уотсон мен ағылшын биофизигі Ф.Крик ДНҚ молекуласының молекулалық құрылымының моделін жасады. Генетиканың дамуында маңызды рольді мутагенез факторларының ашылуы алды (иондаушы сәулелер - Г. А. Надсон және Г. С. Филиппов, 1925; Г. Мёллер, 1927; химиялық мутагендер - В. В. Сахаров және М.Е.Лобашёв, 1933–1934).Мутагенездың факторлары ашуы генетика дамытуға маңызды рөл болып табылады.индуцирленген мутагенезді пайдалану генетикалық сараптаманың рұқсат ете алатын қабілетінің артуына себепші болды және селекционерлерге бастапқы материалдың өзгергіштігі мен тұқымқуалауын кеңейту әдісін ұсынды. 1960ж. Генетикалық ақпараттың транскрипция механизмі ашылды.1969ж. Г. Корана зертханалық жағдайда бірінші рет генді синтездеді.1972ж. рекомбинанттық ДНҚ бірінші рет алынды және гендіқ инженерияның негіздері қаланды. (П.Берг).1975 г. П.Берг басшылығымен топтасқан ғалымдардың инициативасымен Асиломарада генетикалық инженерияның этикалық мәселелері бойынша халықаралық конференциясы өтті. Онда зерттеудің кейбіреулеріне уақытша мораторий жарияланды.1976 жылы «секіргіш гендердің» ашылуы.1977 ж. ДНҚ-ның нуклеотидтік қатарын анықтау әдістері жасалды (секвенирлеу) (У.Гильберт,А.Максам).1980 ж. Трансгеноз құбылысының ашылуы (гибридті жануарларды жасау) (Дж.Гордон).1985 ж. ПТР ашылуы (К.Мюллис және басқалары).1988 ж. АҚШ генетиктерінің инициативасымен «Адам геномы» халықаралық ұйымы құрылды.1990 ж. тұқымқуалайтын ауруға жауап беретін адам генінің алғаш рет идентификациялануы.1997 ж. E.Coli ішек таяқшасының геномының қатарының анықталуы.1997ж. Сүтқоректіні алғаш рет клондау бойынша жасалған тәжірибе (Долли қойы).1999 ж. Адамның хромосомасы толық секвенирленді.2002 ж. тышқанның геномы толық секвенирленді.2006 ж. адамның геномы толық секвенирленді.
4. Молекулалық биологияның жетістіктерің көрсететін генетиканың даму кезеңі.
Генетика ғылымының даму кезендері
Ерте заманнан-ақ адам саналы түрде қолдан будандастыру тәсілін қолданып, өсімдіктер мен жануарлардың жабайы түрлерінен қазіргі мәдени түрлерін шығарды. Сол уакыттың өзінде бір егістік алаңға екі түрге жататын дақылдардың тұқымдарын егуге болмайтынын білген. Сондай-ақ асыл тұқымды малдарды шыққан тегі белгісіз малдармен будандастырмаған.
Генетиканың даму тарихын зерттеушілер үш кезеңге бөледі.
Бірінші кезең — 1900—1910 жылға дейін.
Екінші кезең — 1911—1953 жылға дейін.
Үшінші кезең — 1953 жылдан казірге дейін.
Генетика ғылымы даму тарихының баска биология ғылымдарының дамуымен салыстырғанда өз ерекшелігі бар. Бұл ғылымның негізгі заңдарын ашқан физика пәнінің мұғалімі Брно (Чехословакия) қаласындағы Августин шіркеуінің қызметкері чех Иоганн Грегор Мендель болды. Мендель өзінің 8 жыл бойы жүргізген тәжірибелерінің нәтижелерін, Брно қаласындағы табиғатты зерттеушілер коғамының отырысында баяндады, ол еңбегі осы коғамның ғылыми хаттарында 1865 жылы басылып шықты. Бұл еңбегінде белгілер бір-бірінен тәуелсіз тұқым қуалайтынын, будан ұрпақта гаметалар өз тазалығын сақтайтынын, бір белгілердің екінші белгілерден басымдылық көрсететінін жөне олардың ажырауын көрсеткен.
Бірінші кезең
1865—1900 жылдар аралығында Мендельдің жұмысына неміс ғалымы Ф. Фокк және Ресей ғалымы Шмальгаузен өз еңбектерінде сілтеме жасағанымен, оның маңызына толық мән бермеді. Ал 1900 жылы үш елдің ғалымдары: Германияда Карл Корренс, Австрияда Эрих Чермак, Голландияда Гуго де Фриз бір-біріне байланыссыз, тәуелсіз әр түрге жататын өсімдіктерді шағылыстыру барысында Г.Мендельдің бұршақ өсімдігіне жүргізген тәжірибелерінің нәтижесін қайталайды. Г. Мендельдің заңдарының қайтадан ашылуы, тұқым куалаушылық және өзгергіштік бағытындағы зерттеулердің қарқынын күшейтті. Биологияның жаңа саласы генетика ғылымының пайда болуына әсерін тигізді. Сондықтан 1900 жыл генетика ғылымының туған жылы болып саналады.
1901 жылы Голландия ғалымы Гуго де Фриз өсімдіктерде жүргізген тәжірибелері бойынша тұқым қуалайтын өзгергіштікті түсіндіретін мутациялық теория ұсынды. 1903 жылы дат ғалымы В. Иогансен Мендельдің жұмысын негізге ала отырып, популяциялар және таза сорттармақ (линия) туралы теория жасады. Популяцияларда тұқым қуалайтын белгілердің ұрпаққа берілу заңдылықтарын ашып, оның эволюция мен селекция үшін маңызын көрсетті. Генетика ғылымына "ген", "генотип" жөне "фенотип" деген ұғымдарды енгізді.
1903—1904 жылдары америкалық ғалым У.Сэттон және неміс ғалымы Т.Бовери белгілердің ұрпаққа берілуінде хромосоманың рөлін көрсетті. Бұл теория цитология ғылымының дамуына әсерін тигізді. "Генетика" деген терминді алғаш рет 1906 жылы ағылшын ғалымы У.Бэтсон ұсынды.
Екінші кезең
Екінші кезең америкалық генетик Т. Морганның тұқым қуалаудың хромосомалық теориясын жасауынан басталады. Бұл теорияға У.Сэттон мен Т. Боверидің тәжірибелері негіз болды. Т. Морган хромосомалық теориясында тұқым қуалайтын гендер хромосомада тізбектеле орналасады деп тұжырымдайды. Гендердің тіркес тобының саны, сол түрдің хромосома жиынтығының гаплоидтік санына тең болады. Бір тіркесу тобындағы гендер, айқасу құбылысының нәтижесінде өзгереді. Айқасу мөлшері хромосомада орналасқан гендердің аракашықтығын көрсететіні тәжірибелер жүзінде дәлелденіп, анықталды. Бұл тәжірибелер дрозофила шыбынына жүргізілді.
Осындай зерттеу жұмыстары жануарлар мен өсімдіктердің кейбір түрлеріне жүргізіле бастады. Жасуша ядросында орналасқан хромосомалардың құрылысын зерттеу нәтижесінде, олардың тұқым қуалаудағы рөлі белгілі болды. Белгілердің тұкым қуалау барысында өзгерістерге мутацияға ұшырауы ішкі және сырткы факторлардың хромосомаға әсер етуінен екендігі анықталды.
XX ғасырдың 20—30-жылдары Ресейдің ұлы ғалымы Н.И. Вавилов тұқым қуалайтын өзгергіштіктегі гомологтік қатарлар заңын қалыптастырды. Бұл заң бір-біріне жақын тұрған, шығу тегі бір жануарлар мен өсімдік түрлерінде тұқым қуалау өзгергіштігі ұқсас болып келетінін дәлелдеді. А. Серебровский және Н. Дубинин бірінші рет геннің бөлінетіндігін, оның құрылысының күрделі екенін дәлелдеп, гендік теория құрды. Ген дегеніміздің белгілі бір белгіні анықтайтын хромосоманың бөлігі екені анықталды.
Үшінші кезең
Генетиканың даму тарихының келесі үшінші кезеңі тұқым қуалаушылықтың материалдық негізін молекулалық және субмолекулалық зерттеуден басталады. 1953 жылы америкалық ғалым Дж. Уотсон және ағылшын физигі Ф.Крик хромосомаларды құрайтын дезоксирибонуклеин қышкылы (ДНҚ) молекуласының кұрылысын анықтады. Оның тұқым қуалауда басты қызмет атқаратынын дәлелдеді. 1957 жылы америкалық ғалым Корнберг табиғи вирустың толық касиеті бар вирус бөлшегін қолдан жасады. 1958 жылы лабораториялық жағдайда ДНҚ құрылымы синтезделді.
1961—1962 жылдары америкалық ғалымдар М. Ниренберг, Г. Маттеи, С.Очоа жөне Ф. Крик тұқым қуалаудың кодын тауып, нәруыз молекуласын құрайтын 20 амин қышқылының нуклеотидті триплеттерінің құрамын анықтады. Осы жылдары француз ғалымдары Ф. Жакоб жәнө Ж. Моно нәруыз синтезінің реттелуі негізінде ферменттер синтезінің генетикалык бакылау механизмінің үлгісін көрсетті. Ал 1969 жылы үнді ғалымы Г. Корана ашытқы саңырауқұлақтың жасушасынан генді синтездеді. Бұдан кейін ген организмнен тыс, химиялық жолмен алынды. Сөйтіп, генетика ғылымының жаңа бір саласы — молекулалық генетика пайда болды. Бұрынғы КСРО-да генетика ғылымы даму тарихының тоқырау кезеңі. 1948—1964 жылдар аралығын генетика ғылымы дамуының қиын кезеңі деп санауға болады. 1948 жылы Ленин атындағы Бүкіл-одақтық ауыл шаруашылығы академиясының сессиясынан кейін, КСРО-да теориялық іргелі ғылыми зерттеулер тоқтатылды. Академик Т.Лысенко және оны жақтаушылар Дарвин ілімінің кейбір қағидаларына қарсы болды. Олар Г.Мендель мен Т.Морганның тұқым қуалау заңдылықтарын жоққа шығарды. Бұл генетика ғылымының дамуын тежеп қоймай, басқа да цитология, молекулалық биология ғылымдарына кері әсерін тигізді. Осы кезеңде ғылыми-зерттеу институттары жабылып, ғалымдар таратылды. Университеттер мен институттарда генетика пәні оқытылмады. Тек 1964 жылғы Орталық партия комитетінің пленумы қаулысынан кейін, генетика ғылымы қайтадан дами бастады.
Генетика — тірі организмдердің (микробтан бастап адамға дейін) тұқым қуалаушылық және өзгергіштік қасиеттерін зерттейтін ғылым.
Организмдер белгілерінің ұрпақтан-ұрпаққа берілуі ерте заманда белгілі болған.
Ғалымдар генетика ғылымының дамуын үш кезеңге бөледі.
1948—1964 жылдар аралығында бұрынғы КСРО-да генетикадан іргелі ғылыми зерттеулер тоқтатылып, пән ретінде оқытылмады
5. Прокариоттардың және эукариоттардың геномының ұйымдасуы.
Эукариоттың көптеген гендері және кей прокариоттық гендер ДНҚның кодталмайтын сегменттерімен үзіледі. Жалғыз хромосомада қанша ген орналасады?
E,coli хромосомасы толығымен секвенирленген және 4639 221 bp-дан тұратын ДНҚ молекуласынан тұрады. Бұл жұп негіздер 4300 генді коделейді және тағы 145 РНҚ молекуласының генін коделейді.
Эукариоттарда адам геномының шамамен 24 әртүрлі хромосомасында 3,2 жұп негіз 30000-35000 геннен тұрады.
• ДНҚ молекуласы өздері осы ДНҚ дан тұратын клеткаға қарағанда ұзын болып келеді.
• Ашытқылардың эукариоттық клеткасы еколиға қарағанда оның геномындағы ДНҚдан 26 есе ұзын. классикалық генетикалық зерттеулерде қолдынылып жүрген дрозофила клеткасы еколи ДНҚсына қарағанда 35есе көп, ал адам жасушасы 700есе ұзын ДНҚдан тұрады.
• Эукариот жасушасының генетикалық материалы хромосоманың диплоидтық жинағында орналасқан.
• Адамның соматикалық жасушасында, мысалы, 46 хромосома бар. эукариоттың әр хромосомасы қос тізбеткі ДНҚдан тұрады.
• 24 түрлі типтегі адам хромосомасындағы ДНҚ молекуласы 25 ретті диапозон бойынша ұзындығы арқылы анықталады.
• Эукариот хромосомасының әр типі гендердің өзіне тән жинағынан тұрады. Бір адам геномының ДНҚсы шамамен бір метр ұзындықты құрайды.
• Адам жасушасының көбісі диплоидты болып келеді,және әр жасушада екі метр ДНҚдан тұрады.
• Ересек адам ағзасы 1014 жасушадан тұрады және осы ДНҚның толық ұзындығы 2 1014 км. Бұл жер шеберінің ұзындығымен теңеседі немесе жер мен күн арасындағы қашықтықпен.
• Эукариоттарда гендер ұйымы күрделірек. Эукариоттық хромосоманың құрылысын зерттеу көптеген күтпеген жағдайларға әкеп соқты. Көбтеген эукариоттық гендерде ерекше және құрылымды міндеттелген қасиеті бар: олардың нуклеотидтік қатары ДНҚның бір немесе бірнеше сегментінен тұрады, олар полипептид амин қышқылының қатарын коделемейді.
• Гендердегі бұндай аударылмаған ДНҚ сегменттері интрон деп аталынған, ал кодтаушы сегменттер экзон деп аталған. Кейбір прокариоттық гендерде интрондар болады. Эукариоттардың көбінде типті гендерінде экзондарға қарағанда интрондар көп.
• Мысалы, ovalbumin жұмыртқасының құс ақуызының жалғыз тізбекті полипептиді үшін гендік кодталуда интрондар экзондарға қарағанда ұзынырақ, жалпы жеті интрон ДНҚ генінің 85%-ін құрайды.
• Гистон гендерінде интрон жоқ. Көп жағдайда интрон қызметі белгісіз. Барлығы тек шамамен 1,5 % адамның кодтаушы ДНҚсы ба.
• Егер интрон санына қсатын болсақ, онда адамның геномының 30%-ке жуығы геннен тұрады.
6. Хромосомалардың химиялық құрамы.
Хромосомалар негізінен ДНҚ және ақуыздардан нуклеопротеинді кешен – хроматин түзеді. Хроматиндерді, олай атау себебі негізгі бояғыштармен боялу қасиетіне байланысты.
• Хромосомалардың негізгі бөлігін ақуыздар құрайды..
• Хромосома құрылысының 65 пайызы ақуыздардың үлесіне тең.
• Барлық хромосомды ақуыздар екі топқа бөлінеді: гистонды және гистонды емес.
• Гистондар 5 фракциямен көрсетіледі: HI, Н2А, Н2В, НЗ, Н4.
• Оң зарядталған негізгі ақуыздар бола отырып, олар ДНҚ молекулаларымен тығыз байланысады, сөйтіп ондағы биологиялық ақпараттың оқылуына кедергі болады.
• Олардың регуляторлық қызметі осыған негізделген.
• Сонымен қатар осы ақуыздар хромосомада ДНҚ-ның кеңістіктік құрылымын қамтамасыз етіп, құрылымдық қызмет атқарады.
• Гистонды емес ақуыздардың сандық фракциялары 100-ден асады.
• Олардың ішіне РНҚ синтезі мен процессингінің, ДНҚ редупликациясы мен репарациясының ферменттері кіреді.
• Хромосоманың қышқылды ақуыздары да құрылымдық және регуляторлық қызмет атқарады.
• ДНҚ мен ақуыздардан басқа хромосомалар құрамында РНҚ, майлар, полисахаридтер, металл иондары анықталынады
• Хромосомалардың РНҚ-сы синтез орынынан алыстамаған транскрипция өнімдері ретінде көрсетілген.
• Кейбір фракцияларға регуляторлық функция тән..
• Хромосомалардың регуляторлық рөлі ДНҚ молекуласынан ақпаратты көшіруді «рұқсат етпеуге»(болдырмау) немесе «рұқсат етуге»(болдыруға) негізделген.
• ДНҚ-ның массалық арақатынасы: гистондар: гистонды емес ақуыздар: РНК: липидтер — 1:1:(0,2—0,5):(0,1—0,15):(0,01—-0,03) тең.
• Басқа компоненттер аз мөлшерде кездеседі..
7.Хроматин ұйымдасуының тізбекті сатылары.
ДНҚ(диаметр 1—2), Нуклесомды жіпше(диаметр 10), Қарапайым хроматинді фибрилла(диаметр 20—30), Интерфазалы хромонема(диаметр 100-200), Метафазалы хроматида(диаметр 500-600).
8. Хромосомалардың морфологиясы.
Хроматиннің митотикалық суперкомпактизациясы жарық микроскопы арқылы хромосомалардың сыртқы түрін көруге мүмкіндік береді.
Митоздың бірінші жартысында олар хромосоманың ерекше ұйымдасқан бөлігі біріншілік перетяжка(центромера немесе кинетохор) ауданында өзара байланысқан екі хроматидтен тұрады.
Митоздың екінші жартысында хроматидтердің бір-бірінен ажырауы жүреді.
Олардан жаңа жасушалармен бөлінетін біржіпшелі жаңа хромосомалар пайда болады. Центромераның орналасуына және екі жағында орналасқан иықтарының ұзындықтарына қарай хромосоманың бірнеше формаларын бөледі: теңиықты,немесе метацентрлі (ортасында центромерасы бар), теңиықты емес, немесе субметацентрлі (центромерасы екі ұшының біреуіне қарай жылжыған, таяқтәріздес, немесе акроцентрлі (центромерасы хромосоманың ұшына қарай ораналасқан, және нүктелік —өте кішкентай, формасын анықтау өте қиын.
9. Митоздық айналым.
Митотикалық цикл - бір бөлінуден кейін келесі бөлінуге дейінгі жасушада болатын процестердің жиынтығы және екі жасушаның келесі генерациясына дейін түзілуімен аяқталады.
Сонымен қатар, жасушаның өмірлік цикл түсінігіне жасушаның өз функцияларын атқару және тыныштық кезеңдері кіреді.
Сол уақытта жасушаның кейінгі тағдыры белгісіз: жасуша бөліне бастауы мүмкін(митозға түседі) немесе арнайы функцияларды атқаруға дайындығын бастауы мүмкін.
Дата добавления: 2016-01-04; просмотров: 18; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!