Первая мировая война (1914-1918 гг). События в Беларуси с 1914 по февраль 1917

Першая сусветная вайна пачалася I жніуня 1914 г.(па новым стылі). Галоўнай яе прычынай з'явілася абвастрэнне супярэчнасцей паміж блокамі капіталістычных дзяржаў – Траістым саюзам (Германія, Аўстра-Венгрыя, Італія) і Антантай (Англія, Францыя і Расія) за калоніі, рынкі збыту тавараў, крыніцы сыравіны і сферы ўплыву ў міжнародным жыцці. У вайну былі ўцягнуты 38 краін з усіх на той час 58 краін свету. Удзел Расіі ў вайне адпавядаў інтарэсам буржуазіі і дваранства.

Пазіцыі сацыяльных слаёў насельніцтва Рассіі як у люстэрку адбіваліся на дзейнасці палітычных партый. Ужо ў самым пачатку вайны правыя партыі, акцябрысты і кадэты заявілі аб сваёй поўнай падтрымцы знешняй палітыкі царскага ўрада. Большасць эсэраў і меншавікоў таксама прытрымліваліся лозунга "абароны радзімы ад прускіх варварау''.

Праграма партыі бальшавікоў, у якой вызначана палітычная лінія ў адносінах да вайны, была выкладзена ў маніфесце ЦК РСДРП "Вайна і расійская сацыял-дэмакратыя". Сутнасць яе заключалася ў наступным: калі вайну прадухіліць не ўдалося, пралетарыяту ваюючых краін неабходна дабіцца, каб ператварыць імперыялістычную вайну ў вайну грамадзянскую.

3 лета 1915г. значная частка тэрыторыі Беларусі стала арэнай ваенных дзеянняў. У сувязі з гэтым стаўка Вярхоўнага галоўна-камандуючага была пераведзена з Баранавіч у Магілёў. У кастрычніку 1915г. фронт стабілізаваўся на лініі Дзвінск – Паставы – Баранавічы – Пінск. Каля паловы тэрыторыі Беларусі апынулася пад нямецкай акупацыяй.

    На захопленай германскімі войскамі тэрыторыі Беларусі быў уведзены жорсткі рэжым дэспатызму, рабаўніцтва і гвалту.

   Цажкае становішча склалася і на неакупіраванай тэрыторыі Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын вёскі былі мабілізаваны і адпраўлены на фронт. На абаронныя работы (капанне акопаў, будаўніцтва мастоў, рамонт дарог і г.д.) прымусова пасылалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Праводзіліся масавыя рэквізіцыі жывёлы, прадуктаў харчавання і фуражу. 3а гады вайны значна скараціліся пасяўныя плошчы. Цэны на прадукты харчавання і адзенне на Беларусі да 1917г. павялічыліся ў 5 – 8 разоў у параўнанні з 1913г.

У цяжкім становішчы знаходзілася прамысловаоць Беларусі. Многія фабрікі і заводы з-за адсутнасці паліва, сыравіны, попыту на прадукцыю скарачалі сваю вытворчасць, увогуле закрываліся. Колькасць цэнзавых прадпрыемстваў у гады вайны зменшылася на 65%. Разам з тым прадпрыемствы, якія выконвалі ваенныя заказы, хутка павялічвалі прыбыткі.

Ваенныя паражэнні царскай арміі ў кампаніі 1915г., няўдачы баявых дзеянняў у 1916г., велізарныя людскія і матэрыяльныя страты выклікалі назадаволенасць шырокай грамадскасці . Актывізаваўся рабочы і нацыянальны рух. Успыхвалі хваляванні сярод салдат. Усяго на Беларусі ў перыяд вайны адбыліся 62 значныя хваляванні салдат. Цэлыя вайсковыя часці і злучэнні адмаўляліся ісці ў наступленне. Армія, як галоўная апора самадзяржауя, паступова станавілася небаяздольнай.

Такім чынам, першая сусветная вайна абвастрыла ўсе супярэчнасці ў краіне, прывяла да вострага эканамічнага і палітычнага крызісу. Новая рэвалюцыя ў краіне стала непазбежнай і з пункту гледжання вырашэння нацыянальнага пытання.

XXVI ВОПРОС

Февральская буржуазно-демократичекая революция и Беларусь (март-октябрь 1917)

Галоўнымі прычынамі рэвалюцыі з'явіліся класавыя супярэчнасці, цяжкае ваеннае становішча, незадаволенасць рабочых, сялян, салдат, даведзеных да крайняй галечы вайной, гаспадарчай разрухай, голадам.

Пачатак рэвалюцыі паклалі масавыя забастоўкі, мітынгі і дэманстрацыі рабочіх 23 лютага 1917г. у Петраградзе. 27 лютага на бок рабочых перайшлі салдаты Петраградскага гарнізона, у выніку чаго 28 лютага рэвалюцыя перамагла. 2 сакавіка імператар Мікалай II падпісаў адрачэнне ад прастола. Манархія ў Расіі перестала існаваць.

У гэтых умовах рабочыя і салдаты стварылі орган улады – Петраградскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. 2 сакавіка Часовы камітэт Дзяржаўнай думы на чале з лідерам акцябрыстау М.Радзянкам, утвораны яшчэ 27 лютага, на аснове пагаднення з кіраўніцтвам Петраградскага савета, утварыў Часовы ўрад на чале з князем Г.Львовым. Так у Расіі ўстанавілася двоеўладдзе.

Звесткі аб перамозе рэвалюцыі у Петраградзе паступілі ў Беларусь 28 лютага. Па прынцыпе петраградскага Савета ў гарадах і мястэчках ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. 4 сакавіка 1917г. быў створаны Мінскі Савет рабочых дэпутатаў. У Часовы Выканаўчы камітэт Савета ўвайшлі адны бальшавікі. На працягу сакавіка-чэрвеня 1917г. Саветы рабочых дэпутатаў або рабочыя секціі пры Саветах розных найменняў арганізаваліся ў 57 населеных пунктах Беларусі, Саветы салдацкіх дэпутатаў – у 59.

Асноўную задачу Саветы бачылі ў арганізацыі рабочых, сялян і салдат у абароне іх сацыяльна-эканамічных інтарэсаў і палітычных правоў. Яны актыўна ўдзельнічалі ў стварэнні народнай міліцыі, прафсаюзаў, рабочых, салдацкіх, сялянскіх камітэтаў. Усе Саветы рабочых і сялянскіх дэпута­таў на Беларусі ўзначальвалі эсеры і меншавікі; сялянскія арганізацыі, за выключэннем Выканкама Савета сялянскіх дэпутатаў Мінскай і Віленскай губерняў – эсэры. Прафсаюзамі кіравалі пераважна меншавікі і бундаўцы.

Усе Саветы Беларусі прызналі кіруючую ролю Патраградскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў, а таксама Часовы ўрад і яго органы на месцах. На практыцы Саветы фактычна падпарадкоўваліся органам Часовага ўрада, дапамагалі ствараць такія органы на месцах і дэлегіравалі ў іх сваіх прадстаўнікоў.

Разам з тым уладныя функцыі на Беларусі ў значнай ступені эахоўваліся ў руках ваеннага камандавання, таму што ў Мінску знаходзіўся штаб Заходняга фронту, а ў Магілёве – Стаўка Вярхоўнага камандаваня. Тэрыторыя Беларусі, не акупіраваная германскімі вайскамі, была аб'яўлена на ваенным становішчы.

Такім чынам, на тарыторыі Беларусі пасля Лютаўскай рэвалюцыі фактычна ўстанавілася не двоеўладдзе, як у цэнтры Расіі, а троеўладдзе – улада органаў Часовага урада, Саветаў і ваеннага камандавання. Усе гэтыя ўлады негатыўна адносіліся да беларускага нацыянальна-вызваленчага руху, а значыць, і да нацыянальна-дзяржаўнага самавызначэння беларусаў.

 

XXVII ВОПРОС

Беларусь после установления власти большевиков. I Всебелорусский съезд.

3 24 на 25 кастрычніка 1917г. у Петраградзе пачалося ўзброенае паўстанне, якое ўзначаліў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт (ВРК), створаны пры Петраградскім Савеце. Кіравала паўстаннем партыя бальшавікоў. 25 кастрычніка Часовы ўрад быў скінуты. 28 кастрычніка II Усерасійскі з'езд Саветаў абвясціў Савецкую ўладу ў цэнтры і на месцах.

Апоўдні 25 кастрычніка бальшавікі Мінска па вайсковым радыё атрымалі паведамленне аб перамозе ўзброенага паўстання ў Петраградзе. Мінскі Савет, дзе пераважалі бальшавікі, абвясціў сябе ўладай. 3 турмаў былі вызвалены салдаты, арыштаваныя за антываенныя выступленіі і з іх быў сфарміраваны Першы рэвалюцыйны полк. Былі створаны ваенна-рэвалюцыйныя камітэты (ВРК), якія абапіраліся на салдацкія масы. Супраціўленне бальшавікам аказаў Камітэт выратавання рэвалюцыі на чале з Т.Калатухіным. Неўзабаве у Мінску і на Заходнім фронце ўладу у свае рукі ўзяў ВРК. Ён распусціў Камітэт выратавання, а Калатухін быў арыштаваны.

На працягу кастрычніка-лістапада 1917г. савецкая ўлада была ўстаноўлена на усёй свабоднай ад немцаў тэрыторыі Беларусі.

     27 лістапада выканаўчыя камітэты, абраныя з’ездамі Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў Заходняй вобласці, Саветаў сялянскіх дэпутатаў Мінскай і Віленскай губерняў, 3аходняга фронту, аб'ядналіся і ўтварылі выканаўчы камітэт Заходняй вобласці і фронту (Абылвыканкомзах). Яго старшынёй быў абраны бальшавік М.Рагазінскі. Для кіравання вобласцю і фронтам быў створаны абласны Савет Народных Камісарау (СНК) на чале з бальшавіком К.Ландарам. Зазначым, што ў прэзідыўме СНК былі толькі прадстаўнікі фронту, сярод якіхне было ніводнага беларуса. Яны адкрыта выступілі супраць беларускага нацыянальнага дзяржаўнага самавызначэння, прытрымліваючыся ідэі стварэння ўнітарнай савецкай дзяржавы. У сувязі з гэтым, прызнаючы ўладу Саветаў ў Расіі, Вялікая беларуская рада не прызнавала ўладу Абылвыканкамзаха на тэрыторыі Беларусі, разглядаючы яго выключна як франтавы орган ўлады.

30 лістапада 1917г. прадстаунікі розных партый і рухаў, якія ўваходзілі ў Вялікую беларускую раду, выступілі з адозвай "Да ўсяго беларускага народа", у якой аб'явілі сваю палітычную праграму. Для арганізацыі законнай улады ў цэнтры і на месцах меркавалася 5 снежня 1917г. склікаць у Мінску з'езд прадстаўнікоў усяго беларускага народа.

I Усебеларускі з’езд праходзіў 5-17 снежня 1917г. у Мінску. Па сваім прадстаўніцтве і складзе з’езд быў паўнамоцным органам у вырашэнні пытання аб стварэнні краёвай рады.

Па сваёй палітычнай накіраванасці дэлегаты з'езда падзяляліся на тры групоўкі: правых, левых і цэнтрыстаў. Цэнтрысцкі накірунак прадстаўлялі дэлегаты БСГ. У ходзе работы з'езда да іх далучылася значная частка правых эсэраў і т.зв. група "беспартыйных". Левы накірунак аб’яднаў у асноўным левых эсэраў і быў нешматлікім. Правае крыло уключала прадстаўнікоў розных буржуазных нацыяналістычных, а таксама клерыкальных і памешчыцкіх арганізацый.

У ноч з 17 на 18 снежня з’езд аб'явіў праект рэзалюцыі "Аб самавызначэнні Беларусі і аб часовай краявой уладзе". Галоўнае ў гэтай рэзалюцыі – прапанова аб стварэнні новага краявога органа улады – Усебеларускага Савета сялянскіх, салдацкіх, і рабочых дэпутатаў.

Дэлегаты з’езда паспелі прыняць толькі першы пункт рэзалюцыі, які стаў вырашальным у лёсе з’езда і яго дэлегатаў. Гэты пункт рэзалюцыі (прыняты аднагалосна) азначаў, што ў межах Беларусі абвяшчаўся "рэспубліканскі дэмакратычны лад" на чале з Усебеларускім Саветам сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатаў. Улада Абылвыканкомзаха, СНК Заходняй вобласці і фронту была прызнана незаконнай. Гэта паслужыла падставай для правядзення Саўнаркомам Заходняй вобласці рэзкай палітычнай акцыі супраць з’езда, якая атрымала розныя ацэнкі: СНК Заходняй вобласці назваў яе "роспуск", Савет Усебеларуекага з'езда Саветаў - "разгон", прэса - "закрыццё".

    18 снежня 1917 г. члены прэзідыўма Ўсебеларускага з'езда правялі падпольнае паседжанне, на якім выбралі выканкам рады з'езда на чале з лідэрам народніцкага крыла БСГ Ф.Грыбам.

 

XXVIII ВОПРОС

Провозглашение Белорусской Народной Республики, БССР и Литовско-Белорусской ССР.

21 лютага 1918 г. выканкам Усебеларускага з'езда звярнуўся да народаў Беларусі з першай устаўной граматай, у якой яшчэ да склікання Устаноўчага сойма (з'езда) аб'явіў сябе часовай уладай на Беларусі. Да адкрыцця сойма выканаўчыя функцыі ўскладаліся на створаны выканкамам - Народны сакратарыят (урад), старшынёй якога стаў лідэр правага крыла БСГ Я.Я.Варонка. У першай устаўной грамаце падкрэслівалася, што "беларускі народ павінен здейсніць свае права на поўнае самавызначэнне, а нацыянальныя меншасці - на нацыянальна-персанальную аўтаномію".

9 сакавіка 1918г. выканкам Усебеларускага з'езда прыняў другую ўстаўную грамату, у якой аб'явіў Беларусь “у рубяжах рассялення і лічбавай перавагі беларускага народу” народнай рэспублікай – БНР. Выканкам быў пераіменаваны ў Раду БНР, прэзідыўм якой узначаліў прадстаўнік БСГ І.М.Серада Выканаўчым органам аб'яўляўся Народны сакратарыят, які назначала Рада і які быў адказны перад ёй.

25 сакавіка 1918 г. на сесіі Рады была прынята трэцяя ўстаўная грамата, якой абвяшчалася незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі. БНР абвяшчалася ў межах этнічнага пражывання і колькаснай перавагі беларускага народа. У грамаце Рада дабівалася перагляду ўмоў Брэсцкага міру, падпісанага 3 сакавіка 1918г. паміж Савецкай Расіяй і Германіяй, у дакументах якога Беларусь не прызнавалася самастойным нацыянальным рэгіёнам Расіі і не мела свайго наймення (у той час, як з Украінскай Народнай Рэспублікай мірныя умовы былі заключаны асобна).

Але Германія не прызнавала БНР. Не дапамог нават зроблены Радай БНР адчайны крок, які не прынёс ніякіх дывідэнтаў, але пакінуў цяжкі след у яе гісторыі: 25 сакавіка 1918г. на закрытым паседжанні быў прыняты тэкст тэлеграмы германскаму імператару Вільгельму II, у якой выказвалася ўдзячнасць за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі. Ініцыятыва пасылкі тэлеграмы зыходзіла ад Р.Скірмунта. На гэты шлях Раду падштурхоўваў прыклад Літвы, Украіны і Польшчы. Тэлеграма выклікала хвалю пратэсту ў палітычных партыях і ў розных слаях насельніцтва.

Пасля лістападаўскай рэвалюцыі 1918г. у Германіі Расія дэнансавала Брэсцкі мірны дагавор і рушыла Чырвоную Армію на Захад. 10 снежня 1918г. Чырвоная Армія увайшла ў Мінск. Большасць членаў Рады і урада БНР пакінулі сталіцу.

Якія высновы трэба зрабіць па факту абвяшчэння БНР і дзейнасці яе кіруючых органаў? У сучаснай літаратуры існуе некалькі поглядаў па гэтым пытанні.

1. У юрыдычным сэнсе БНР дзяржавай не стала. Наяўнасць самастойнай дзяржаўнасці прадугледжвае не толькі абвяшчэнне тых ці іншых афіцыйных дэкларацый, але і функцыяніраванне рэальнай сістэмы органаў улады на пэўнай тэрыторыі, выпрацоўку і прыняцце законаў, іх рэалізацыю, гэта значыць праватворчую дзейнасць, выкананне канкрэтных функцый, гарантыю забяспячэння правоў і свабод сваіх грамадзян. Усё гэта адсутнічала, таму БНР з'яўлялася толькі зародкавай формай, магчымай перспектывай дзяржаўнага ўтварэння. Хоць рэспубліка і абвяшчалася ў этнічных межах пражывання беларусаў, сваю юрысдыкцыю на гэтай тэрыторыі яна не ажыццяўляла. Пагранічных падзелаў і службы не было, як не было і арміі. Адсутнічала фінансавая сістэма, не сфарміраваліся органы ўлады на месцах. Урэшце, у БНР не было і канстытуцыі ў поўным сэнсе гэтага слова. Функцыі ўрада абмяжоўваліся ажыццяўленнем паўнамоцтваў нацыянальнага ўрада пры германскай акупацыйнай адміністраціі і рашэннем шэрага задач у культурна-асветніцкай сферы, а таксама ў галіне развіцця мясцовай прамысловасці і гандлю.

2. Абвяшчэнне БНР з’явілася першай спробай раэалізацыі на практыцы беларускай ідэі, што ўзнікла яшчэ ў пачатку XIX ст., сукупнасці усіх трох яе асноватворных элементаў – нацыянальнай свядомасці, нацыянальна-культурнага адраджэння і нацыянальнай дзяржаўнасці. Гэта сведчанне таго, што беларускі нацыянальны рух у той час набыў такую моц і размах, што аказаўся здольным паспрабаваць здейсніць жаданую ідэю.

3. Абвяшчэнне БНР трэба разглядаць і як акт самаабароны, як зварот да сусветнай грамадскасці з заявай аб імкненні беларускага народа да самавызначэння, бо пагроза тэрытарыяльнай цэласнасці Беларусі ішла з боку не толькі Германіі, але і Польшчы, якая імкнулася да адраджэння польскай дзяржавы у межах 1772г., гэта значыць да поўнай інкапарацыі Беларусі. У пашырэнні сваіх межаў былі зацікаўлены і літоўскія палітыкі. Паўднёвыя паветы (Пінскі, Мазырскі, Рэчыцкі, Гомельскі) былі ўключаны ў склад Украінскай Народнай Республікі. Усходнія землі, не акупіраваныя Геpмaніяй, зacтaліcя пад юрысдыкцыяй Савецкай Расіі. Абвяшчэнне БНР змяніла адносіны да беларускіх тэрыторый як да земляў “нічыйных”.

Прыняцце акта аб незалежнасці БНР, дзейнасць яе Рады актывізавалі рост нацыянальнай самасвядомасці беларусаў, прымусілі бальшавіцкі ўрад У.І.Леніна перагледзець сваю палітыку ў адносінах да Беларусі і пайсці на стварэнне хоць і абмежаванай у правах, але ўсё ж беларускай дзяржаўнасці.

Утварэнне БССР.

Вырашальным крокам на шляху самавызначэння Беларусі з'явіліся рашэнні канферэнцыі беларускіх секцій РКП/б/, якая адбылася 21-23 снежня 1918г. у Маскве. Канферэнцыя прызнала неабходным стварэнне Часовага рабоча-сялянскага ўрада Беларусі, Прынятыя дакументы паставілі ЦК РКП/б/ перад неабходнасцю тэрмінова вырашаць праблему беларускай дзяржаўнасці.

30 снежня I9I8г. у Смаленску для абмеркавання пытання аб утварэні БССР і КПБ Паўночна-Заходні абласны камітэт РКП/б/ склікаў VI Паўночна Заходнюю абласную канферэнцыю РКП/б/, якая і прыняла рэзалюцыю "Аб абвяшчэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі”. У склад БССР уключаліся Мінская, Гродзенская, Віцебская, Магілёўская і Смаленская губерні.

I студзеня 1919 г. у Смаленску быў абнародаваны Маніфест Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага савецкага ўрада, які абвясціў утварэнне БССР і асноўныя палажэнні дзяржаўнага статуса рэспублікі. Уся улада перадавалася Саветам рабочых, батрацкіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў; зямля, воды, нетры, фабрыкі і заводы абвящчаліся ўласнасцю народа. 5 студзеня 1919 г. сталіцай БССР стаў Мінск, куды 8 студзеня пераехаў і Часовы урад.

3 прававога пункту гледжання працэдура стварэння дзяржавы і ўтварэння яе ўласных органаў на аснове рашэнняў парторганаў можа лічыцца нелегітымнай. Але РКП/б/ праз Саветы ўжо ажыццяўляла ўсе ўладныя функціі. Гэта ўжо стала нормай. Задачу ж надання легітымнасці гэтым актам павінен быў вырашыць Усебеларускі з'езд Саветаў, на якім меркавалася прыняць Канстытуцыю республікі, зацвердзіць герб і сцяг, выбраць ЦВК.

Аднак у перыяд падрыхтоукі з’езда, 16 студзеня 1919г., ЦК РКП/б/ прыняў рашэнне аб далучэнні да РСФСР Віцебскай, Магілёускай і Смаленскай губерняў і аб'яднанні часткі БССР, што засталася, з Літоўскай ССР. Спыненне нацыянальна-дзяржаўага будауніцтва на Беларусі такім ганебным чынам тлумачылася інтарэсамі сусветнай пралетарскай равалюцыі, аховай яе ядра – Савецкай Расіі – ад імперыялістычных захопнікаў.

2 - 3 лютага 1919 г. у Мінску праходзіў Усебеларускі з'езд Саветаў на якім Я.М.Свярдлоў зачытаў пастанову Прэзідыўма УЦВК "Аб прызнанні незалежнасці БССР". Тут жа па прапанове Я.Свярдлова было прынята рашэнне аб аб'яднанні БССР з Літоўскай ССР.

Акрамя таго, з’езд прыняў Канстытуцыю БССР, якая поўнасцю адпавядала Канстытуцыі РСФСР 1918г.

27 лютага 1919г. былі створаны ЦВК Літоўска-Беларускай ССР (100 чалавек) і яго прэзідыум на чале з К.Цыхоўскім, урад аб'яднанай рэспублікі –Савет Народных Камісараў на чале з В.Міцкявічусам-Капсукасам. У склад ЛітБел увайшла тэрыторыя Мінскай, Гродзенскай, Віленскай, Ковенскай і частка Сувалскай губерняў з больш як 6-мільённым насельніцтвам.

У жніўні 1919г. тэрыторыя ЛітБел поўнасцю была акупіравана польскімі войскамі. Фармальна ЛітБел праіснавала да ліпеня 1920г. 31 ліпеня 1920г. пасля выгнання Чырвонай Арміяй палякаў з Мінска, была абвешчана Дэкларацыя аб незалежнасці БССР. У дэкларацыі сцвярджалася, што рэспубліка будуецца на прынцыпах "дыктатуры пралетарыята і выкарыстання ўсяго вопыту Савецкай Расіі".

У перыяд свайго другога абвяшчэння рэспубліка аднавілася толькі ў межах Мінскай губерні. Па Рыжскаму мірнаму дагавору, які быў падпісаны 18 сакавіка 1921г. паміж Савецкай Расіяй і Польшчай, да Польшчы адышла ўся Заходняя Беларусь з насельніцтвам больш чым 4 млн.чалавек. Усходнія землі па-ранейшаму заставаліся пад юрысдыкцыяй Расіі.

Такім чынам, працэс станаўлення беларускай дзяржаунасці ў I9I7-I920гг. быў надзвычай цяжкім і драматычным. Спецыфічнае геаграфічнае становішча Беларусі, перапляценне гістарычных лёсаў беларусаў з лёсамі прадстаўнікоў іншых народаў, і перш за ўсё рускага, польскага, літоўскага, іншыя асаблівасці абумовілі тое, што ў ёй агульнанацыянальныя інтарэсы ўступалі месца партыйна-класавым імкненням розных труп насельніцтва. Акрамя таго, праяўляў жывучасць як вялікарускі, так і вялікапольскі шавінізм. Аднак, нягледзячы на тэрытарыяльныя страты ў гады вайны, была ўтворана і прызнана "дэ-юрэ" беларуская нацыянальная дзяржаўнасць.

 

XXIX ВОПРОС

Установление большевистской системы управления в Беларуси. Укрупнение территории БССР.

24—25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе перамагло ўзброенная паўстанне. Часовы ўрад быў звергнуты. II ¡серасiйскi з’езд Саветаў прыняй Дэкрэты аб мiру i зямлi, стварыў новы ўрад – СНК, выбраў заканадаўчы орган – УЦВК. Уся ўлада перайшла да Саветаў рабочых, сялянскiх i салдацкiх дэпутатаў.

26 кастрычнiка 1917 г. узяў ўладу ў свае рукi i Мiнскi Савет. Былi створаны ўзброеныя сiлы новай улады, якiя ўстанавiлi кантроль над поштай, тэлеграфам, вакзаламi. Быў створаны ВРК. Супраць новай улады выступiў меншавiцка-эсэраўскi «камiтэт выратавання рэвалюцыi». У вынiку перагавораў было дасягнута кампрамiснае рашэнне: «Камiтэт...» абавязаўся не пасылаць войскi ў Петраград для падаўлення рэвалюцыi, а Савет пагадзiўся перадаць «Камiтэту» уладу. Затым бальшавiкi з дапамогай салдат Заходняга фронту ўзялi ўладу ў свае рукi. За Мiнскам савецкая ўлада ўсталявалася i ў iншых гарадах Беларусi. Быў ўтвораны адзiны абласны выканаўчы камiтэт i Савет Народных Камiсараў, праведзены першыя рэвалюцыйныя пераўтварэннi: нацыяналiзацыя прамысловасцi, уводзiўся 8-гадзiнны рабочы дзень, канфiсковывалiся памешчыцкiя гаспадаркi, стваралiся першыя калектыўныя гаспадаркi сялян i iнш. Адбылiся кардынальныя змены ў галiне культуры. Пашыралася сетка школьных устаноў, шмат увагi ўдзялялася лiквiдацыi непiсьменнасцi сярод дарослага насельнiцтва. Пачалiся карэнныя пераўтварэннi ва ўсiх сферах жэцця беларускага народа.

Пасля Кастрычницкай рэвалюцыи за кароткi час краiна пераўтварылася ў магутную iндустрыяльную дзяржаву, з якой лiчыўся ўвесь свет. Дзякуючы Кастрычнiку беларускi народ здабыў сваю дзяржаўнасць, стварыў магутны эканамiчны i iнтэлектуальны патэнцыял.

Узбуйненне тэрыторыи БССР. Пасля заканчэння грамадзянскай вайны і абвяшчэння Дэкларацыі аб незалежнасці БССР ад 31 ліпеня 1920 г. у полі зроку кіраўніцтва рэспублікі знаходзіліся пытанні, звязаныя з суверэнітэтам і тэрытарыяльнай цэласнасцю БССР.Нагадаем, што ў пачатку 1921 г. тэрыторыя БССР складалася фактычна з шасці паветаў: Бабруйскага, Барысаўскага, Ігуменскага /з 1923г. Чэрвеньскага/, Мазырскага, Мінскага і Слуцкага. Агульная плошча рэспублікі складала 52,3тыс.км.кв., дзе пражывала прыкладна 1 млн.500 тысяч чалавек.

Такім чынам, дзяржаўнае, нацыянальна – культурнае развіццё БССР стрымлівалася як абмежаванымі матырыяльнымі рэсурсамі малой тэрыторыяй, так і штучным разрывам гаспадарчых і культурных сувязей паміж рэгіёнамі, што складаліся на працягу стагодзяў.

Пасля ўтварэння СССР /30.12.1922г./ VIII з’езд кампартыі Беларусі, а таксама І і ІІ сесія ЦВК БССР (сакавік 1923г.) выказаліся за ўзбуйненне БССР, за кошт далучэння Віцебскай і Гомельскай губерняў і некалькі паветаў Смаленскай губерніі. У выніку гэтага тэрыторыя БССР павялічылася да 110 тыс. км.кв., г.зн. больш чым у два разы, а насельніцтва – да 4,2 млн. чалавек.

У снежні 1926 г. Прэзідыум УЦВК выдаў пастанову аб перадачы БССР Гомельскага і Рэчыцкага паветаў. Тэрыторыя БССР павялічылася да 125,8 тыс.км.кв., а насельніцтва прыкладна да 5 млн. чалавек. З 15 студзеня 1938 г. у рэспубліцы было ўведзена абласное дзяленне: утвораны Віцебская, Гомельская, Магілёўская, Мінская і Палеская вобласці, якія ўключалі 90 раёнаў.

 

 

30 ВОПРОС

Послевоенное устройство мира. Версальско-Вашингтонская система.

Пасля заканчэння пешай уветнай вайны карэнным чынам змянилася мижнеароднае становишча еурапейских краин и ЗША.

Дзяржавами-пераможцами (ЗША, Великабрытани, Францыя, Япония) была створана В-в систэма мирнага урэгулявання. Яе аснову склали Версальски мирны дагавор 1919 и звязаныя з им дагаворы з былыми саюзниками Германии. Версальски мирны дагавор—галоуны дакумент мирнага урэгулявання пасля першай сусветнай вайны (1914-18) быу падписаны 28 чэрвеня 1919 у Версали.

Дагавор вырашау тэратарыяльныя, ваенныя, эканамичныя и иншыя пытв=анни. Паводле дагавора Германия вяртала Францыи Эльзал и Латарынгию, перадавала Бельгии акруги Эйпен, Мальмеды и Марэнэ, Дании—пауночны Шлезвиг, прызнавала незалежнасць Польшчы, Чэхаславакии, Люксембурга, абавязвалася паважаць незалежнасць Аустрыи. Да Чэхаславакии и Польшчы адыходзила частка зямель.

Тэрыторыя Германии на левым беразе Рэйна и правы яго бераг на адлегласць 50 км падлягали дэмилитарызацыи. Саарски вугальны басейн пераходзиу у пойную уласнасць Францыи. А Саар заставауся на 15 гадоу пад кираваннем Лиги нацый. Германия пазбаулялася усих калоний, сферы уплыву, уласнасци и прывелеяу за мяжой, сухапутная армия Германии скарачалася да 100 тыс чал. Забаранялася мець падводныя лодки, ваенную и марскую авиацыю. Таксама Германия павинна была выплациць рэпарацыи.

Па иницыятыве прэзидэнта ЗША Вильсана была створана першая у гисторыи мижнародная арганизацыя па развиццю супрацоуництва миж народами и забеспячэнню мира и бяспеки у свеце—Лига Нацый. Яе статут быу уключаны у Версальски мирны дагавор 1919 и иншыя даргаворы В-В систэмы. Першапачатковыми членами стали 42 дзяржавы, у лик яких уваходзили краины,што удзельничали у вайне на баку Антанты, або далучылися да яе и 13 запрошаных нейтральных дзяржау. У 1920-34 у склад Лиги нацый была прынята яшчэ 21 дзяржава. У тым лику Германия и СССР. Наступным крокам стварэння В-В систэмы быу Сен-Жэрменски мирны дагавор 1919. Дагавор зафиксавау распад Аустра-Венгерскай имперыи пасля паражэння у вайне и стварэння на яе тэрыторыи шэрагу самастойных дзяржау. Дагавор забараняу Аустрыи мець ваенную авацыю и флот +рэпарацыи.

Часткай В-В систэмы быу Нейски мирны дагавор з Балгарыяй падписаны 1919 у Парыжским прадмесци Нейи. Пераможцы значна урэзали тэрыторыю Балгарыи. Наступнай была Венгрыя. 4 чэрвеня 1920 быу падписаны дагавор. Паводле яго тэрыторыя Венгрыи скарацилася у 3 разы. Падобны лес напаткау Турцыю. Выник—падзел Асманскай имперыи и уласнай турэцкай тэрыторыи.

Па иницыятыве ЗША 1920 была скликана у Вашынгтоне Канферэнцыя па абмежаванню марскога узбраення и па далека-усходних и цихаакеянских пытаннях. Выник: сумесная абарона уладанняу у цихаакиянским раене, абмежаванне марских узбраенняу, дагавор роуных магчымасцей для гандлю и прадпрымальництва усих краин.

Рашэнни Вашынгтонскай канферэнцыи дапоунили Версальски мирны дагавор 1919 и стали састауной часткай В-В систэмы.

Выники: 1) забеспячэнне пануючага становишча некальких буйных краин-пераможцау

2) далучэнне да краин-пераможцау германских калоний, арабских тэрыторый.

3) прызнанне новых незалежных дзяржау, якия узникли у цэнтральнай и пауднева-усходней Еуропе дзяржавами-пераможцами.

4) падзел свету узмацниу супярэчнасци памиж буйными дзяржавами, што и прывяло да яе распаду 1 верасня 1939 с пачаткам Другой Сусветнай вайны.

 

31 ВОПРОС

Советско-польская война 1919-1920 гг и ее итоги.

14 лютага 1919 адбылася першая савецка-польская суычка ля Бярозы Картузскай, якая паклала пачатак ване.

Знясиленыя грамадзянскай вайной, Чырвоная армия не магла аказаць добраузброенаму польскаму войску сур’езнага спрациулення. Акрамя таго бальшавики адчували сябе уБеларуси вельми не надзейна. У самой Беларуси были незадаволены уладай и паднимали паустанни. Тамму ужо 19 красавика 1919 польския войски захапили Вильню. Урад ЛитБела пераехау у Минск. Амаль адначасова паляки увайшли у Гродна и ликвидавали там уладу урада БНР.

Пилсудски абвясциу жыхарам былога ВКЛ, што полски меч нясе им волю и дабрабыт. Хутка большасць беларуских зямель трапила пад Польскую акупацыю. У красавику, кали паляки заняли Киеу, напалоханы урад Ленина прапанавау Польшчы усю тэрыторыю былой ЛитБел рэспублики у замен на мирнае пагадненне.

Занятыми беларускими тэрыторыями киравау генеральны камисарыят усходних зямель, свораны пры штабе ЛитБел фронту (на чале з Асмалоуским)

Польския жаумеры адбирали у сялян тое, што не паспели прыбраць папярэдния акупанты. Прадукты харчавання магли атрымаць Тольки тыя, хто уступиу у польския кааператывы, а у пытальных листах записвауся палякам. Галодныя беларусы папауняли рады польскага насельництва. Дзяржауная мова личылася польскай.

Ужо у першы год нямецкай акупацыи рыхтавалися умовы для паступовага уключэння беларуских зямель у склад Польскай дзяржавы, Але не усих. Усходняя Беларусь была для палякау разменнай манетай, якую яны рыхтавалися перадаць бальшавикам за их згоду адмовицца ад Заходней Беларуси.

Беларусы спрабавали змагацца. СА снежня 1919 иснавала Смаленская эсэрауска-бальшавицкая пагадненне аб сумесных дзеяннях супраць прольских акупантау. Вялася и партызанская барацьба, Але выники были сциплыми.

Выник: 18 сакавика 21 года быу падписаны Рыжски мирны дагавор без удзелу беларускай дэлегацыи. Гэты дагавор Тольки падцвердзиу папарэднюю дамоуленасць Расии и Польшчы аб падзеле памиж сабой Беларуси и Украины.

 

32 ВОПРОС

Новая экономическая политика в Беларуси.

На пачатку 1920 –х гг. Савецкая дзяржава апынулася ў крызісным стане. У знешнепалітычным плане ён праявіўся ў палітычнай ізаляцыі. Перспектывы сусветнай сацыялістычнай рэвалюцыі аказаліся маларэальнымі. Ва ўнутрыпалітычным становішчы Савецкай дзяржавы крызіс праявіўся ва ўзнікненні супярэчнасцяў паміж радавымі членамі і кіруючымі вярхамі, у сістэме кіравання, бюракратызацыі, адсутнасці дэмакратыі. Вельмі цяжкім было сацыяльна – эканамічнае становішча ў Беларусі. Яно было выклікана сямігадовымі вынікамі першай сусветнай і грамадзянскай войнаў, германскай і польскай акупацыяй. У крызісным стане знаходзіўся чыгуначны і водны транспарт. Вялікая шкода была нанесена сельскай гаспадарцы.. Цяжкія ўмовы жыцця ў гарадах выклікалі забастоўкі рабочых, прымусовыя канфіскацыі збожжа вялі да супраціўлення сялян уладам. Пашыраўся бандытызм, нелегальныя гандлёвыя зносіны з замежжам.

Галоўнай прычынай і асаблівасцю сацыяльна – эканамічнага крызісу ў краіне з’яўлялася тое, што вытворца – селянін не мог больш мірыцца з харчраскладкай і палітыкай “ваеннага камунізму”. Адказам на гэтыя пытанні стала новая эканамічная палітыка – НЭП. Пачатак ёй быў пакладзены на Х з’ездзе РКП(б) у сакавіку 1921 г. НЭП – гэта сістэма эканамічных, сацыяльных, палітычных і культурных мер, накіраваных на ўкараненне рыначных адносін ў народнай гаспадарцы.

У сферы прамысловасці Беларусі новая эканамічная палітыка праявілася ў наступным:

1. Скасоўвалася празмерная цэнтралізацыя кіравання. Былі створаны групавыя ўпраўленні, якія падпарадкоўвалася непасрэдна Саўнаргасу БССР. Прамысловасць рэспублікі атрымала магчымасць лепш выкарыстоўваць мясцовую сыравіну і рэсурсы.

2. Усе прамысловыя прадпрыемствы былі падзелены на чатыры групы. У першую групу ўваходзілі найбольш буйныя дзяржаўныя прадпрыемствы, якія павінны былі працаваць на аснове гаспадарчага разліку / за кошт прыбытку пакрываць страты /. Да другой адносіліся тыя прадпрыемствы, якія падлягалі часовай кансервацыі. У трэцяй групе знаходзіліся прадпрыемствы, якія не мелі дзяржаўнага значэння і аддаваліся ў арэнду кааператыўным арганізацыям і прыватным асобам. Да чацвёртай групы належалі прадпрыемствы, якія падлягалі закрыццю, іх рабочыя і служачыя пераводзіліся на функцыяніручыя фабрыкі і заводы.

3. Ліквідавалася ўраўнілаўка ў аплаце працы рабочых, формы аплаты ўлічвалі кваліфікацыю рабочага, колькасць і якасць яго працы. У першыя гады НЭПа практыкавалася натуральная і грашовая аплата працы.

У сферы сельскай гаспадаркі новая эканамічная палітыка праявілася ў наступным:

1. Замест харчраскладкі быў уведзены харчпарадак, які быў у два разы меньш.

2. Свабодны выбар формаў землекарыстання, падтрымка розных форм кааперацыі.

3. Свабоднае распараджэнне сялянамі лішкамі сваёй прадукцыі.

4. Замена натуральнага падатка грашовым / з 1.1.1924 г./.

5. Дазвол арэнды зямлі і найму рабочай сілы.

Было дазволена прадпрымальніцтва. Развіваліся ўсе формы гандлю – дзяржаўны, кааператыўны і прыватны /знешні гандаль заставаўся дзяржаўнай манаполіяй/.

У 1922 – 1924 гг. была праведзена грашовая рэформа, што прывяло да фінансавай стабілізацыі ў краіне.

НЭП дазволіў спалучаць дзяржаўныя і асабістыя інтарэсы. Дзякуючы гэтай палітыцы была паспяхова адноўлена сельская гаспадарка рэспублікі, атрымала стымул для развіцця прамысловасць, панізіўся ўзровень беспрацоўя.Безумоўна, НЭП стымуляваў сацыяльнае расслаенне грамадства, у чым кіраўніцтва бальшавіцкай партыі бачылі пагрозу ажыццяўленню сваіх праграмных мэт. У канцы 1920-х гг. НЭП згортваецца.

33 ВОПРОС

Экономика БССР в 30 гг XX в.

Першы пяцігадовы план развіцця народнай гаспадаркі і культуры БССР, які быў распрацаваны на аснове агульнасаюзнага плана на 1928 – 1932 гг., зацвердзіў ІХ Усебеларускі з’езд Саветаў у маі 1929 г. Галоўная задача плана фармулявалася як фарсіраваны тэмп індустрыялізацыі БССР, павышэнне ўдзельнай вагі прамысловасці ў народнай гаспадарцы і на гэтай аснове ліквідаванне эканамічнай і культурнай адсталасці рэспублікі, рэканструяванне сельскай гаспадаркі, выцясненне капіталістычных элементаў у горадзе і вёсцы.

     Ужо ў першай пяцігодцы былі пабудаваны швейная фабрыка “Стяг індустрыялізацы” і панчошна – трыкатажная фабрыка “КІМ” у Віцебску, першая чарга фабрыкі штучнага валакна і трубаліцейны завод у Магілёве, Бабруйскі, Барысаўскі і Гомельскі дрэваапрацоўчыя камбінаты. Толькі за першую пяцігодку аб’ём прамысловай прадукцыі павялічыўся ў 3,8 раза.

У гады другой пяцігодкі ў рэспубліцы былі ўведзены ў эксплуатацыю такія буйныя прадпрыемствы, як Гомельскі шклозавод, Крычаўскі цэментны завод, Аршанскі льнокамбінат, Магілёўскі аўтарамонтны завод. Усяго за другую пяцігодку было пабудавана 1700 прадпрыемстваў, каля 90 прадпрыемстваў карэнным чынам рэканструяваны.

Інтэнсіўна развіваўся транспарт рэспублікі. Асноўную нагрузку нёс чыгуначны транспарт. У гады першай пяцігодкі на Беларусі зарадзіўся аўтамабільны транспарт. Развіваўся і рачны транспарт, а таксама сувязь. З 1935 г. стала дзейнічаць першая ў рэспубліцы авіялінія Мінск – Масква.

У выніку ажыццяўлення індустрыялізацыі ў 20 – 30 – я гг. СССР, у тым ліку і БССР, ператварыліся з аграрнай дзяржавы ў індустрыяльна – аграрную.

Дзякуючы індустрыялізацыі было ліквідавана беспрацоўе, выраслі новыя гарады, была створана база для падрыхтоўкі тэхнічных кадраў.

 Перанасельнасць беларускай вёскі, хранічнае малазямелле сялян патрабавалі пошукаў больш інтэнсіўнага выкарыстання зямельных угодзяў. У гады НЭПа былі апрабаваны розны формы калектыўных гаспадарак, значная работа была праведзена і па стварэнню фермерскіх гаспадарак. ХV з’езд ВКП(б) (снежань 1927г.) вызначыў курс на калектывізацыю сельскай гаспадаркі.

Калектывізацыя сельскай гаспадаркі – палітыка бальшавіцкай партыі і Савецкай дзяржавы, якая была накіравана на аб’яднаее сялянскіх гаспадарак у буйныя сельскагаспадарчыя прадпрыемствы, выкарыстанне на вёсцы дасягненняў навукі і тэхнікі, павышэнне прадукцыйнасці працы і эфектыўнасці аграрнага сектара эканомікі, забяспячэнне насельніцтва прадуктамі харчавання, а прамысловасці – сельскагаспадарчай сыравінай.

З пачатку 1930 г. пачынаецца найбольш гвалтоўнае стварэнне калектыўных гаспадарак. Тых, хто сумняваўся ў мэтазгоднасці суцэльнай калектывізацыі (нават беднякоў і сярэднякоў), абвяшчалі класавымі ворагамі, агентамі кулацтва, падкулачнікамі: іх арыштоўвалі, пазбаўлялі права голасу і нават высылалі. Многія вяскоўцы, перад тым як уступіць у калгас, забівалі сваю жывёлу, знішчалі насенне, кармы і г.д.

Важным накірункам калектывізацыі стала стварэнне машынна – трактарных станцый (МТС). У гады другой пяцігодкі калектывізацыя ў Беларусі фактычна завяршылася. Але вытворчыя паказчыкі пад канец 30-х гг. заставаліся на ўзроўні дакалгаснай вёскі. Калгаснікі заставаліся самай нізкай па аплаце катэгорыяй насельніцтва. З калгаснай вёскі ішла пастаянная мабілізацыя чалавечых і матэрыяльных рэсурсаў на розныя дзяржаўныя патрэты, асабліва на патрэбы індустрыялізацыі краіны.

Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў стратэгічным плане адпавядала ў асноўным патрабаванням тэхнічнай рэвалюцыі і адлюстроўвала тэндэнцыі сусветнага развіцця.

 

34 ВОПРОС

Общественно-политическая жизнь в Беларуси в условиях большевистского тоталитаризма (1930-е годы)

 

35 ВОПРОС

Политические репрессии 30-х гг XX в.

Палітычныя рэпрэсіі па абвінавачванню у т.зв. нацыянал – дэмакратызме, якія пачаліся з канца 1920-х гг., выліліся ў расправу над прадстаўнікамі беларускай навукі, літаратуры, мастацтва, работнікамі шэрагу наркаматаў рэспублікі. Больш паловы свайго складу у 30-я гг. пазбавіўся ў выніку рэпрэсій Саюз пісьменнікаў Беларусі. Практычна поўнасцю ў 30-я гг. была разгромлена Акадэмія навук БССР: рэпрэсавана 26 акадэмікаў і 6 членаў – карэспандэнтаў Акадэміі.

Усяго ахвярамі палітычных рэпрэсій з 1917 да пачатку 1950-х гг. сталі каля 600 тыс. грамадзян Беларусі. Толькі у 1935-1940гг. былі растрэляны больш за 28 тыс. нашых суайчыннікаў. На пачатак 2001г. у Рэспубліцы Беларусь было рэабілітавана звыш 200 тыс. неабгрунтавана рэпрэсіраваных грамадзян. Сярод іх А.А.Галадзед, З.Х.Жылуновіч (Ц.Гартны), У.М.Ігнатоўскі, А.Р.Чарвякоў і іншыя сапраўдныя патрыёты сваёй Айчыны.

Галоуныя мэты палитычных рэпрэсий—аслабиць супрациуленне таталитарнага рэжыму, яки склауся да гэтага часу, и умацаваць яго, выявиць и асудзиць “ворагау народа”, якия займаюцца шкоднцтвам, што перашкаджае хуткаму и паспяховаму руху пабудовы сацыялизму.

 

36 ВОПРОС

Культурная жизнь БССР в 20-30 гг XX в. Политика белорусизации.

Афіцыйна аб пераходзе да беларусізацыі аб’явіла другая сесія ЦВК БССР (ліпень 1924г.), прыняўшы пастанову “Аб практычных мерапрыемствах па правядзенню нацыянальнай палітыкі”.

У шырокім сэнсе пад беларусізацыяй разумелася развіццё беларускай культуры, вылученне беларусаў на партыйую, савецкую, прафсаюзную і грамадскую працу, перавод справаводства дзяржаўнага, партыйнага,прафесійнага і каператыўнага апаратаў на беларускую мову.

Центральнае месца ў мерапрыемствах у беларусізацыі адводзілася праблеме мовы. І гэта была правільная пазіцыя ЦВК БССР, бо ў рэспубліцы, дзе карэннае насельніцтва складала 80%, яго мова выконвала вельмі мізерны аб’ем сацыяльных функцый. Пераважала, як і ў дарэвалюцыйны час, руская мова. Пры гэтым афіцыйна было заяўлена, што на тэрыторыі БССР прызнаюцца раўнапраўнымі мовы беларуская, руская, яўрэйская і польская. Але беларуская мова выбіраецца як мова пераважная для зносін паміж дзяржаўнымі, прафесійнымі і грамадскімі ўстановамі і арганізацыямі. Найбольш паспяхова прыходзіла беларусізацыя навучальных устаноў. Каля 80% агульнаадукацыйных школ было пераведзена на беларускую мову навучання. Хутка павялічыўся лік асоб, якія былі ў стане весці сваю работу на беларускай мове. У 1926-1927 навучальным годзе з 14 педагагічных тэхнікумаў на беларускай мове працавалі 10. Высокую актыўнасць у правядзенні беларусізацыі, стварэнні мастацкіх твораў на беларускай і іншых мовах, распаўсюджаных на тэрыторыі Беларусі, праяўлялі члены літаратурна – вытворчых аб’яднанняў (“Маладняк”, “Узвышша”, “Полымя”). Маладые пісьменнікі У.Дубоўка, М.Чарот, П.Галавач, К.Чорны, М.Лынькоў і іншыя разам з народнымі пісьменнікамі Я.Купалам (“Безназоунае”) і Я.Коласам (“Новая зямля”)уносілі вялікі ўклад у рэалізацыю праграмы беларусізацыі, у развіццё беларускай літаратурнай мовы.

Беларуская литаратура. У чэрвени 1934 адбыуся першы з’езд письменникау Беларуси, на яким прысутничали больш за 100 дэлегатау. З’езд аформиу стварэнне саюза письменникау Беларуси. Значны уклад унесли Колас, Купала, Броука, Бядуля, Дудар, Дубоука, Гарэцки, Чорны, Лынькой и иншыя.

Тэатр, музычнае мастацтва, кино. Прафесиянальны беларуски тэатр у 20 ст. бярэ пачатак ад першай беларускай труппы, якой у 1907-13 гг киравау Буйницки. Менавита таленавитыя пастанойуки творау Янки Купалы «Паулинка», «Раскиданае гняздо» «Сон на кургане» абумовили папулярнацсць тэатра на многия дзесяцигоддзи. У 1926 годзе пачау працаваць БелДзярж Тэатр у Вицебску.

Значны уклад у развицце тэатральнага искусства унес Уладзислау Галубок. 10 жниуня 1920 года спектаклем «Суд» Галубка заявила аб сваим иснаванни трупа беларуских артыстау. У 1926 яна стала беларуским дзяржауным вандроуным тэатрам.

Шырокия магчымасци для развицця атрымала музычная культура. У 1924 г у Гомеле и Магилеве были створаны невяликия симфаничныя аркестры. У гэтым жа годзе была пастаулена першая беларуская савецкая опера кампазитара Чуркина «Вызваленне працы».

Беларускае мастацтва пачынае выходзиць на еурапейскую арэну. У 1925 беларуския дудары выступали у Парыжы. Значными падзеями у развицци музчнага мастацтва з’явилася адкрыцце у 1932 Беларускай Дзяржаунай кансерваторыи. У 1933—Тэатр Оперы и Балета. У 1937 у Минску пачала працаваць Беларуская Дзяржауная Филармония, у складзе якой были симфаничны аркестр, аркестр народных инструментау, ансамболь народнай песни и танца, харавая капэла.

Пэуныя поспехи у 1930 гг набыла беларуская кинематаграфия. Сярод яе здабыткау варта назваць фильмы Корж-Саблина «Першы узвод» и «Залатыя агни».

 

37 ВОПРОС

Западная Беларусь в составе Польши. Белорусская эмиграция.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора, з 18 сакавіка 1921 г. да Польшчы была далучана заходняя частка Беларуси.

Беларускія землі ператварыліся ў сыравінны прыдатак Польшчы. На прамысловых прадпрыемствах працоўны дзень працягваўся 10-11 гадзін, а на саматужных прадпрыемствах – да 11-14 гадзін. За тую ж самую працу ў прамысловасці польскаму рабочаму плацілі больш, чым беларусу. Шырока распаўсюджаная сістэма штрафаў яшчэ больш змяншала заробкі рабочых. Пастаянным спадарожнікам было хранічнае беспрацоўе.

Па-драпежніцку знішчаліся прыродныя багацці Заходняй Беларусі. Так, за 1921-1936 гг. плошча лясоў тут зменшылася больш як на 400 тыс.га. Асабліва моцна знішчалася Белавежская пушча.

Аграрныя адносіны ў Заходняй Беларусі характарызаваліся панаваннем буйнога памешчыцкага землеўладання, малазямеллем большай часткі сялян. Улады правялі т.зв. парцэляцыю, або продаж дробнымі ўчасткамі (парцэлямі) абшарніцкай і дзяржаўнай зямлі з мэтай насаджэння на “крэсах” польскіх вайсковых каланістаў – асаднікаў з ліку былых удзельнікаў польска – савецкай вайны 1919-1920 гг. Яны павінны былі служыць апорай панскай улады і нярэдка выкарыстоўваліся для падаўлення вызваленчага руху.

З мэтай ліквідацыі церазпалосіцы праводзілася т.зв. камасацыя (аб’яднанне некалькіх дробных зямельных надзелаў сялян да аднаго цэлага). Цяжкае эканамічнае і сацыяльнае становішча спалучалася з не меньш цяжкім нацыянальным прыгнётам беларускага народа. Польскія ўлады і пануючыя класы ставілі сваёй мэтай выкараніць нацыянальную свядомасць беларусаў, апалячыць іх і гэтым зліквідаваць глебу для барацьбы за нацыянальнае вызваленне. З першых дзён захопу краю польскія ўлады пачалі закрываць беларускія школы, якіх у 1918-1919 гг. сіламі грамадскасці было адкрыта каля 350. У1925 г. засталося ўсяго 4 беларускія школы. Беларускія і рускія школы былі ператвораны ў польскія. У 1938/39 навучальным годзе ў Заходняй Беларусі не засталося ні адной беларускай школы.

Адным з вынікаў нацыянальнага прыгнёту была крайне нязначная колькасць беларускай інтэлігенцыі. У дзяржаўных установах не дазвалялася карыстацца беларускай мовай. Беларусаў на дзяржаўную службу не бралі.

Культурнае жыццё беларускага народа таксама абмяжоўвалася і падаўлялася. Не было беларускіх тэатраў. Прагрэсіўныя газеты канфіскоўваліся і закрываліся, іх рэдактараў садзілі у турму. У пачатку 1930-х гг. у турмах Польшчы знаходзілася больш 10 тыс. палітзняволенных.

Беларускі народ ніколі не мірыўся са сваім паднявольным становішчам, з акупацыяй Заходняй Беларусі і падзелам сваёй Бацькаўшчыны. На працягу 20 год ён вёў барацьбу за сацыяльнае і нацыянальнае вызваленне. Сярод палітычных партый найбольш актыўную барацьбу вяла Камуністычная партыя Заходняй Беларусі (КПЗБ, створана ў 1923 г.). Значным уплывам карысталася партыя беларускіх эсэраў, Беларуская рэвалюцыйная арганізацыя, Беларуская сацыял – дэмакратычная партыя (БСДП) і інш. Агульным для ўсіх беларускіх нацыянальных партый і груповак было патрабаванне нацыянальных правоў, утварэння незалежнай Беларускай дэмакратычнай рэспублікі.

У пачатку 1930 гг у Заходняй Беларуси было прыкладна 700 тыс чалавек залишняй рабочай силы, што складала каля 50% працаздольных. У пошуках лепшай доли маладыя беларуския сяляне ехали у Латвию, Францыю, Канаду, краины Лацинскай Амерыки.

 

38 ВОПРОС

Обострение противоречий между ведущими странами мира и начало Второй мировой войны. (1939-1945)

Абвастрэнне супярэчливасцей памиж еурапейскими дзяржавами з’явилася галоунай перадумовауй вайны. У першую чаргу ужо к сяр 30 гг абвастрылися эканамичныя супярэчнасци памиж вядучыми капиталистычными краинами. Милитарызаваныя гаспадарки Германии и Англии развивалися больш хутка, чым эканомика Англии, Францыи, ЗША, якия валодали асноуными калониями, рынками збыту. Германия. Якая абагнала па галоуных эканамичных паказчыках Англию и Францыю зноу паставила пытанне аб перадзелу свету. Прадстауники буйнога нямецкага капиталу патрабавали перагляду В-В систэмы.

1 верасня 1939г. Германія напала на Польшчу. Англія і Францыя, звязаныя з Польшчай саюзным дагаворам, 3 верасня 1939 г. аб'явілі вайну Германіі. Так пачалася другая сусветная вайна, ў якую было ўцягнута 4/5 насельніцтва зямнога шара; вайна пазбавіла жыцця каля 55 млн. чалавек, з іх 3 млн. – жыхары Беларусі.

   Вайна ўзнікла невыпадкова, не ў сілу нейкіх непрадбачных абставін ці памылак нейкіх джяржаўных дзеячоў. Яе вытокі – у тых глыбокіх супярэчнасцях, якія існавалі між тагачаснымі вядучымі дзяржавамі.Складанае перапляценне многіх фактараў – палітычных, эканамічных, ідэалагічных – вызначыла прычыны і характар гэтай вайны, якая прадаўжалася 6 год і 1 дзень.

   Маючы велізарную эканамічную і ваенную перавагу, фашысцкая Германія хутка акупіравала ўсю тэрыторыю Польшчы, яе войскі падступілі да межаў Заходняй Беларусі, занялі некаторыя яе населеныя пункты, у тым ліку Брэст. Больш чым над 4 млн. жыхароў Заходняй Беларусі навісла рэальная небяспека фашысцкага зняволення.

   17 верасня 1939 г. па распараджэнню савецкага ўрада войскі Чырвонай арміі перайшлі савецка-польскую граніцу і ўзялі пад абарону жыцце і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны. Да 25 верасня Чырвоная Армія цалкам вызваліла Заходнюю Беларусь. Нямецкія войскі адыйшлі на ўзгодненую паміж урадамі Германіі і СССР мяжу.

 

39 ВОПРОС

Присоединение Западной Беларуси к БССР

28 – 30 кастрычніка 1939 г. у Беластоку адбыўся Народны сход Заходняй Беларусі. Ён аднагалосна прыняў па дакладу С.В.Прытыцкага дэкларацыю аб устанаўленні савецкай ўлады на тэрыторіі Заходняй Беларусі. Аднадушна дэлегаты выказаліся і за ўваходжанне ў БССР. 2 лістапада 1939 г. Нечарговая V сесія Вярхоўнага Савета СССР і 12 лістапада Нечарговая ІІІ сесія Вярхоўнага савета БССР адпаведна прынялі законы аб уключэнні Заходняй Беларусі ў склад СССР і уз'яднанні яе з БССР. У выніку тэрыторія БССР павялічылася са 125,6 тыс.кв. км да 225,6 тыс., а насельніцтва рэспублікі – з 5млн.562 тыс. чалавек да 10млн. 239тыс. На тэрыторыі былой Заходняй Беларусі было створана 5 абласцей - Баранавіцкая, Брэсцкая, Вілейская, Пінская і Беластоцкая.

    Уз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР паскорыла эканамічнае развіццё гэтага рэгіёна. Праз год пасля ўз'яднання ў заходніх абласцях дзейнічала 392 прадпраемствы. Аб'ём прамысловай прадукцыі павялічыўся ў канцы 1940г. амаль у два разы ў параўнанні з 1938 г. За кароткі час была рэканструявана ўся чыгуначная гаспсдарка. Рачны флот папоўніўся новымі самаходнымі судамі і буксірамі. У вёсцы беззямельным і малазямельным сялянам было раздадзяна звыш 1 млн. га зямлі, якая належыла польскім памешчыкам, асаднікам і членам вартаўнічай аховы. Пачалася работа па калектывізацыі. Да сярэдзіны 1940 г. тут было створана 430 калгасаў, якія аб'ядноўвалі звыш 23 тыс. сялянскіх гаспадарак.

Значныя змены адбываліся ў духоўна – культурнай сферы. Так, у 1940/41 навучальным годзе тут дзейнічала 5958 агульнаадукацыйных школ, 12 тэхнікумаў, 5 інстытутаў. Да пачатку 1941 г. было адкрыта 100 кінотэатраў, 92 дамы культуры, 220 бібліятэк. У 1940 г. пачалі працаваць беларускія драматычныя тэатры ў Баранавічах і Пінску, рускі абласны тэатр у Брэсце, Беластоцкі яўрэйскі драматычны тэатр і тэатр мініяцюр, аддзяленне Беларускай дзяржаўнай філармоніі ў Беластоку. Развівалася мастацкая самадзейнасць і г.д.

У той жа час у грамадска – палітычным жыцці края адкрыта праявіла сябе камандна – рэпрэсіўная сістэма. Па дагавору з Літоўскай рэспублікай ад 10 лістапада 1939 г. кіраўніцтвам СССР быў перададзены Віленскі край з горадам Вільня ў абмен на размяшченне савецкіх войск на тэрыторыі Літвы. Яшчэ раней, 30 верасня 1939г., былі арыштаваны, а потым рэпрэсіраваны многія беларускія дзеячы нацыянальна – вызваленьчага руху. Адпаведна прынятай ў снежні 1939 г. сакрэтнай пастанове СНК СССР аб высяленні асаднікаў і работнікау лясной аховы з Заходней Беларусі было дэпартавана ва ўсходнія раёны СССР 120тыс. чалавек. Гэта вельмі адмоўна адбілася на маральна – псіхалагічнай атмасферы ў краі.

Аднак нягледзячы на гэтыя і іншыя моманты, ўз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР мела, безумоўна, станоўчае значэнне. А галоўнае заключалася ў тым, што ўпершыню ў сваёй шматвякавой гісторыі, практычна ўсё насельніцтва беларускага этнасу атрымала магчымасць жыць разам, працаваць і сумесна адстойваць свае інтарэсы. Акрамя гэтага, ўз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР, як і Заходняй Украіны з УССР, пэўным чынам паўплывала на ход і вынікі як другой сусветнай, так і Вялікій Айчыннай вайны савецкага народа супраць фашысцкай Германіі.

 

40 ВОПРОС

Начало Великой Отечественной войны. Оккупационный режим нацистов в Беларуси.

На досвітку 22 чэрвіня 1941г. германскія войскі вераломна ўварваліся на тэрыторыю СССР, у тым ліку і на Беларусь. Дырэктыва Вярхоўнага камандавання германскіх узброенных сіл №32 ад 11 чэрвіня 1941г. сведчыць аб намеры Гітлера правядзення шырокай каланіяльнай экспансіі ў Еўропе, Афрыцы, на Блізкім Усходзе, Міжземнамор'і і іншых раёнах свету. Неабходнай прадумовай для дасягнення сусветнага панавання быў разгром Савецкага Саюза.

Другая прычына пачатку гітлераўскай агресіі – ідэалагічная. Распачынаючы савецка – германскую вайну, германскі фашызм спадзяваўся знішчыць савецкі дзяржаўны лад, камуністычную ідэалогію, як найбольш варожую і небяспечную для яго палітычную плынь сусветнага маштабу.

Адной з істотных прычын, якія прывялі да савецка – германскай вайны, з'яўляецца так сама знешняя палітыка Англіі, Франціі і ЗША. Яны імкнуліся ўцагнуць Германію і СССР у вайну паміж сабой.

У адпаведнасці з планам «Ост» фашысты меркавалі знішчыць 80 % насельніцтва Беларусі ці выселіць за Урал, 20% анямечыць і заставіць працавць на немцаў- каланістаў. Гітлер і яго кліка паабяцалі немцам «райскае жыццё» пасля перамогі над СССР: кожнаму- аўтамабіль(«фольксваген»), вызваленне ад падаткаў, магчымасць атрымаць на Усходзе зямлю, маёмасць і рабоў – славян.

Асабліва трагічная абстаноўка ў першыя дні вайны склалася для савецкіх войск на Беларусі, дзе германскае камандаванне выкрыстала самую магутную групоўку войск – групу арміі «Центр». Савецкія пагранічнікі, чырвонаармейцы аказвалі рашучае сапраціўленне. Гераічна трымаўся гарнізон Брэсцкай крэпасці. Узначальвалі яго маёр П.М.Гаўрылаў і палкавы камісарЯ.М.Фамін. Цяжкія баі вялі часці Чырвонай Арміі ў раёне Беластока, Гродна, Маларыты, а затым Мінска, Барысава. Але нягледзячы на гераічнае сапраціўленне часцей Чырвонай Арміі, да пачатку верасня ўся тэрыторыя Беларусі была акупіравана нямецка – фашысцкімі захопнікамі. Часці Чырвонай Арміі цярпелі адно паражэнне за другім у Прыбалтыцы і на Украіне.

Асноуныя прычыны паражэння: Па - першае, ваенна-эканамічны патэнцыял Германіі, па – другое, гітлераўцы выкарысталі мелітарызацыю эканомікі, працяглую падрыхтоўку да захопніцкай вайны, якасць узброеннасці войскаў., па – трэцяе, ў гады сталінскіх рэпрэсій было арыштавана і пакарана больш чым за 42 тыс. камандзіраў і палітработнікаў Чырвонай Арміі.

Але нягледзячы на паражэнні Чырвонай Арміі ў першыя месяцы вайны, фашысцкі стратэгічны план «маланкавай вайны» быў сарваны. Цяжкія баі на тэрытроыі Беларусі далі магчымасць арганізаваць абарону Масквы. У канцы 1941 – пачатку 1942 гг. немцам тут было нанесена першае з пачатку другой сусветнай вайны сур'езнае паражэнне.

Акупацыйны рэжым на тэрыторыі Беларусі.

У пачатку верасня 1941 г. на ўсёй тэрыторыі Беларусі ўсталяваўся нямецкі акупацыйны рэжым. Захопнікі стварылі структуры «новай» ўлады, сталі займацца і гаспадарчымі пытаннямі. Усе прадпрыемствы і ўстановы былі ўзяты на ўлік; ужо на працягу ліпеня 1941г. праведзіна рэгістрацыя працаздольнага насельніцтва ў гарадах. Вясной 1942 г. была праведзена зямельная рэформа. Усе калгасы былі ліквідаваны, а іх зямля і інвентар перайшлі да ўжытку сялян у рамках так званых «кааператываў». На тэрыторыі Ўсходняй Беларусі калгасы па-ранейшаму існавалі. Яны, па меркаванню акупацыйных уладаў, з'яўляліся даволі зручным і надзейным сродкам забеспячэння харчовых патрэб Германіі і фронту.

Галоўным сродкам ажыццяўлення генеральнага плана «Ост» з'яўлялася палітыка генацыду – планамернага знішчэння цэлых групп насельніцтва па тых ці іншых матывах: з-за прыналежнасці да савецкіх актывістаў, камуністаў, камсамольцаў, яўрэяў, цыган і г.д. Для рэалізацыі гэтага плана фашысты выкарыстоўвалі наступную сістэму мер: аблавы, заложніцтва, пагромы, турмы, лагеры смерці, карныя аперацыі і інш. У межах Беларусі было арганізавана 260 лагераў смерці. У Мінску і яго ваколіцах было размешчана 5 такіх лагераў, адзін з якіх - Трасцянецкі – па колькасці знішчаных людзей стаяў на трэцім месцы пасля Асвенцыма і Майданака. Пад выглядам барацьбы з партызанамі акупанты правялі больш за 140 карных экспедыцый, ў ходзе якіх цэлыя раёны Беларусі ператварыліся ў пустыні.

 

41 ВОПРОС

Сопротивление партизанского движения. Белорусы на фронтах войны и в совецком тылу.

З першых дзён вайны асноўная частка насельніцтва Беларусі стала на шлях барацьбы супраць фашысцкіх акупантаў. Вялася яна ў самых разнастайных формах – ад невыканання мерапрыемстваў акупацыйных улад да ўзброеннага сапраціўлення. Найбольш адчувальным для вермахта і паліцэйскіх сіл былі дзеянні ўзброеных партызанскіх атрадаў і груп.

Арганізатарамі партызанскага руху былі дзяржаўныя і партыйныя органы. Кіруючыя партработнікі, камандзіры і байцы Чырвонай Арміі, якія апынуліся ў тыле ворага, радавыя грамадзяне рэспублікі.

У ліку першых, самастойна ўзнікшых, быў Пінскі партызанскі атрад пад камандаваннем В.З.Каржа. У гэты ж час пачаў дзейнічаць атрад пад кіраўніцтвам Ц.П.Бумажкова і Ф.І.Паўлоўскага ў Кастрычніцкім раёне Палесскай вобласці. У ліпені 1941г. рабочыя фабрыкі ў пасёлку Пудаць Суражскага раёна Віцебскай вобласці стварылі атрад, які ўзначаліў дырэктар фабрыкі М.П.Шмыроў (бацька Мінай).

Важную роль ва ўзмацненні партызанскага рухау на Беларусі адыгралі падпольныя арганізацыі. У канцы 1941 г. у рэспубліцы ўжо актыўна дзейнічалі Мінская, Асіповіцкая, Брэсцкая, Віцебская, Гродзенская, Магілёўская, Пінская і іншыя падпольныя антыфашысцкія арганізацыі.

Важную ролю ва ўмацаванні партызанскага руху на Беларусі мела забеспячэнне партызан зброяй і боепрыпасамі з савецкага тылу. Гэты працэс пачаўся з лютага 1942 г. З савецкага тылу накіроўваліся арганізатары і спецыялісты па вядзенню дыверсій.

Для кіраўніцтва ўсімі парызанскімі сіламі краіны пастановай Дзяржаўнага Камітэта Абароны СССР ад 30 мая 1942 г. пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання быў створаны Цэнтральны штаб партызанскага руху, які ўзначаліў сакратар ЦК КП(б)Б П.К.Панамарэнка. У верасні 1942 г. быў створаны Беларускі штаб партызанскага руху, які ўзначаліў другі сакратар ЦК КП(б)Б П.З.Калінін.

З гэтага часу партызанскі рух, увогуле антыфашысцкая барацьба набывае больш шырокі размах. Калі ў снежні 1941 г. у Беларусі змагаліся 50 партызанскіх атрадаў, то ў лістападзе 1942 г. – 352, а ў час бітвы на Курскай дузе ў ліпені 1943 г. – 658 атрадаў. Партызанскі рух на Беларусі стаў сапраўды ўсенародным: летам 1944 г. на тэрыторыі рэспублікі дзейнічала 1255 партызанскіх артадаў, якія былі аб'яднаны ў 213 брыгад. Агульная колькасць партызан дасягнула 370 тыс.,а падпольшчыкаў - 70 тыс.

За тры гады гераічнай барацьбы ў тыле ворага, з чэрвеня 1941 г. да ліпеня 1944 г., патрыёты Беларусі знішчылі амаль паўмільёна гітлераўцаў і паліцэйскіх. Імі было пушчана пад адхон 11 128 эшалонаў, падарвана і спалена 18 700 аўтамашын, 939 ваенных складоў, збіта 305 самалётаў, падбіта 1355 танкаў і бронемашын, захоплена вялікая колькасць трафеяў і г.д. Значную каштоўнасць для савецкіх войск уяўляла партызанская разведка – збор інфармацыі аб размяшчэнні, перамяшчэнні і планах ворага.

За мужнасць і адвагу больш за 140 тыс. беларускіх партызан і падпольшчыкаў узнагароджаны ордэнамі і медалямі, а 88 з іх, у тым ліку Ц.П.Бумажкову, Ф.І.Паўлоўскаму, М.П,Шмырову, П.М.Машэраву было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

 

42 ВОПРОС

Освобождение территории Беларуси. Потери БССР во Второй мировой войне.

Разгром нямецкіх войскаў летам 1943 г. на Курска-Арлоўскай дузе дазволіў Чырвонай Арміі перайсці ў стратэгічнае наступленне і ўжо ў верасні 1943 г. распачаць шырокамаштабную аперацыю вызвалення Ўкраіны і Беларусі. 23 верасня савецкія войскі вызвалілі першы раённы центр Беларусі – г. Камарын. У лістападзе 1943 г. быў вызвалены Гомель, які да выгнання немцаў з Мінска стаў месцам знаходжання ўрада БССР. Усяго ў Беларусі ў выніку асенне – зімовага наступлення (1943-1944 гг.) савецкіх войск было вызвалена 40 раёнаў Магілёўскай, Віцебскай, Гомельскай і Палескай абласцей.

Поўнае вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў звязана з наступальнай аперацыей Чырвонай Арміі, якая ўвайшла ў гісторыю пад кодавай назвай «Баграціён». Яна пачалася 23 чэрвеня 1944 г. У ёй удзельнічалі войскі 1-га Прыбалтыйскага (камандуючы І.Х.Баграмян), 2-га Беларускага ( камандуючы Г.Ф.Захараў) і 3-га Беларускага (камандуючы І.Д.Чарняхоўскі) франтоў. На другі дзень да іх далучыліся войскі 1-га Беларускага фронта (камандуючы К.К.Ракасоўскі). У наступленні ўдзельнічалі таксама асобны французскі знішчальны авіаполк «Нармандыя – Нёман» і сфарміраваны на тэрыторыі СССР часці Войска Польскага. Самы актыўны ўдзел у аперацыі «Баграціён» прымалі партызанскія злучэнні. Ўжо 3 ліпеня быў вызвалены Мінск – сталіца БССР.

Бітва за Беларусь увайшла ў гісторыю Вялікай Айчыйнай і другой сусветнай вайн як адна з буйнейшых ваенных аперацый. У выніку аперацыі «Баграціён» была вызвалена не толькі Беларусь, але і большая частка Літвы, частка Латвіі, ўсходнія раёны Польшчы. Савецкія войскі падыйшлі да граніц Усходняй Прусіі, што стварыла спрыяльныя ўмовы для вызвалення шэрага краін Еўропы і разгрому фашысцкай Германіі.

Савецкія войскі разам з амерыканскімі, англійскімі, французкімі, польскімі, чэхаславацкімі і югаслаўскімі, а таксама з войскамі румынскай і балгарскай арміямі, якія далучыліся пазней, наносілі гітлераўскім войскам знішчальныя ўдары. У антыфашысцкую барацьбу шырока уключыліся патрыёты Італіі, Грэцыі, Венгрыі, Албаніі, Нарвегіі, Даніі і іншых краін. Важнай падзеяй ў барацьбе супраць фашызму з'явілася адкрыццё ў чэрвені 1944 г. другога фронта ў Еўропе, пры непасрэдным удзеле ЗША і Англіі. Ў канцы 1944г. гітлераўская Германія апынулася пад пагрозай немінучага разгрому.

Рашаючае значэнне для разгрому фашысцкай Германіі мела берлінская ваенная аперацыя (16 сакавіка – 8 мая), ажыццеўленая савецкімі войскамі. 2 мая Берлін паў. 8 мая 1945 г. у прыгарадзе Берліна Карлсхорсце, ў прысутнасці прадстаўнікоў камандавання саюзных армій. Немцамі быў падпісаны акт аб безагаворачнаі капітуляцыі. 9 мая было аб'яўлена днём Перамогі.

Тысячы беларусаў удельнічалі ў баях на тэрыторыі фашысцкай Германіі. Многія з іх былі ўзнагароджаны медалямі і ордэнамі, а 70-ці з іх было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Заключнай аперацыяй Узброенных Сіл СССР у другой сусветнай вайне былі ваенныя дзеянні на Далёкім Усходзе супраць саюзніцы Германіі мілітарыстскай Японіі, якая пачалася 9 жніўня 1945 г. 2 верасня 1945 г. на борце амерыканскага лінкора «Місуры», быў падпісаны акт аб безагаворачнай капітуляцыі Японіі. Так закончылася другая сусветная вайна, якая пачалася 1 верасня 1939 г.

На ўсіх этапах Вялікай Айчыннай вайны беларускі народ уносіў свой уклад у перамогу над фашызмам. Звыш 1,3 млн. жыхароў БССР былі мабілізаваны і дабраахвотна    ўступілі ў рады Чырвонай Арміі. З ураджэнцаў Беларусі вызначалася многа таленавітых палкаводцаў : начальнік Генеральнага штаба Ўзброенных Сіл СССР, генерал арміі кавалер ордэна «Перамога» А.І.Антонаў; маршалы Савецкага Саюза В.Д.Сакалоўскі і І.І. Якубоўскі; маршал авіяцыі С.А.Красоўскі; генералы арміі І.І. Гусакоўскі, В.П. Маргелаў, І.Я. Шаўроў; віце-адмірал В.П. Дрозд, контр-адміралы В.Е. Ананіч і А.І. Гурын – усяго 217 генералаў і адміралаў

Звыш 300 тыс. воінаў – беларусаў адзначаны ўрадавымі ўзнагародамі, 443 беларусы сталі Героямі Савецкага Саюза.

Сотні тысяч беларусаў самааддана працавалі ў савецкім тыле, ў памысловасці і сельскай гаспадарцы, забяспечвалі Чырвоную Армію зброяй, боепрыпасамі, амуніцыяй, харчовымі прадуктамі і г.д. Многія з іх былі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі. Пяцёра машыністаў-чыгуначнікаў сталі Героямі Сацыялістычнай Працы : А.В. Глебаў, М.А. Макараў, І.П. Першукевіч, А.М. Чухнюк, А.А. Янкоўскі.

27 красавіка 1945г. Міжнародная канферэнцыя ў Сан-Францыска, скліканая для заснавання Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, прыняла рашэнне аб уключэнні БССР у лік краін-заснавальніц гэтай арганізацыі. Тым самым міжнародная супольнасць прызнала вялікі ўклад народа Беларусі ў разгром фашызма ў Другой сусветнай вайне.

Страты.На Беларуси загинула больш за 2 млн 200 чалавек—кожны 4. Захопники разбурыли и спалили 209 гарадоу и райцэнтрау, 9200 сел и весак, 625 з их спалили разам з жыхарами. Па агульнаму узроуню развицця эканомика была адкинута да узроуню 1928, а на па некаторых галинах—да 1913.

 

43 ВОПРОС

Система биполярного мира после Второй мировой войны.

Другая сусветная вайна закончылася перамогай краин антыгитлераускай каалицыи. Асновы пасляваеннага урэгулявання были закладзены у рашэннях Крымскай (Ялцинскай) канферэнцыи кирауникоу трох саюзных джяржау –СССР, ЗША, Великабрытании, якая адбылася 4 – 11 лютага 1945.

На канферэнцыи были прыняты рашэнни аб сумесных дзеяннях супраць фашысцкай Германии на заключным этапе вайны.Важная значэнне для пасляваеннага уладкавання свету мели рашэнни Крымскай канферэнцыи аб стварэнни ААН. Ялцинская канферэнцыя адобрыла таксама “Дэкларацыю аб вызваленай Еуропе”. Рашэнни Пастсдамскай канферэнцыи (17 липеня 2 жниуня 1945) з’явилися развиццем рашэнняу канферэнцыи у Ялце. Цэнтральнае месца у рабоце Пастсдамскай канферэнцыи заняло пытанне аб мирным урэгуляванни з Германией. У Пастсдаме была узгоднена идэя чатырохбаковай акупацыи Германии, якая павинна была служыць интарэсам дэмилитарызацыи и дэмакратызацыи краины. У Патсдамскае пагаднее быу уключаны раздзел аб рэпарацыях, якия прызнавалися сродкам эканамичнага разбраення Германии и адначасова кампенсацыи ахвярам вайны, памяншэнни тэрыторыи Германии. Было прынята рашэнне сварыць пастаяяны орган—Савет министрау замежных спрау з прадстауникоу вяликих дзяржау—СССР, ЗША, Вяликабрытании, Китая, Францыи. Яны павинны были распрацаваць мирныя дагаворы з саюзниками Германии—Италияй, Румынияй, Балгарыяй, Венгрыяй и Финляндыяй, якия были падписаны 10 лютага 1947. Италия у асноуным захоувалася у сваих межах. Финляндыя вяртала СССР вобласць Петсамо, уступала у арэнду раен Поркала-Уд. Балгарыя аднаулялася у межах 1940 г. Шэраг артыкулау мирных дагаворау устанауливау абмежаванни узброеных сил и абавязвау их часткова кампнсаваць страты, нанесеныя эканомицы краин-пераможцау.

У гэты час аформилися дзве супрацьлеглыя систэмы, цэнтральными дзяржавами з’яулялися уладальниками ядзернай зброи. Пачалася «халодная вайна». Пачатак афармленню палитыки «халоднай вайны» палажыла “дактрына Трумэна”1947 —знешнепалитычная праграма ЗША, якая выказвала просьбу выдзелиць дапамогу 400 млн доларау Грэцыи и Турцыи, абгрунтоуваючы гэта тым, што “ЗША павинны аказваць падтрымку свабодным народам”. Дактрына Трумэна з’явилася палитычным касцяком шырокамаштабнай стратэгии «стрымливання камунизму», а яе эканамичным стрыжнем стау «план Маршала»--праграма аднаулення и развицця Еуропы—эканамичная дапамога Ейропе, якая паступала у розных формах: у выглядзе бязвыплатнага дару у долларах, бязвыплатнае забяспячэнне таварами, Але у асноуным у форме крэдытау.

Прапановы ЗША крытыкавалися кирауництвам СССР, якое личыла, што яны фактычна азначаюць падпарадкаванне эканомики заходнеерапейских краин эканомицы ЗША и парушаюць их суверэнитэт.

Таким чынам, пасля Другой сусветнай вайны аформилася новая расстаноука сил на сусветнай арэне. Узникли два супрацьлеглыя блоки дзяржау, заснаваных на розных эканамичных, палитычных и идэалагичных систэмах. У цэнтры аднаго з их были ЗША, у цэнтры другога—СССР. Абедзе дзяржавы валодали ядзернай зброяй. Пачатак «халоднай вайны» характарызвау працяглы перыяд супрацьстаяння сусветных звышдзяржау.

 

44 ВОПРОС

Социально-экономическое развитие БССР (1945-1985 гг)

   Трэба было пачынаць працэс аднаўлення народнай гаспадаркі Беларусі. У першаю чаргу з адраджэння тых галін эканомікі і тых прадпрыемстваў, якія садзейнічалі нармалізацыі жыццядзейнасці ўсей гаспадаркі. Гэта, ў першаю чаргу, адраджэнне энергетыкі, транспарта, буйных прадпраемстваў і сельскай гаспадаркі ўвогуле. Матэрыяльная база аднаўлення народнай гаспадаркі рэспублікі фармиравалася з кошт агульнасаюзных цантралізаваных паставак, а таксама шляхам рээвакуацыі абсталявання беларускіх прадпраемстваў і марэрыяльна-тэхнічнай каштоўнасці з савецкага тылу, якія былі вывезены ў пачатау Вялікай Айчыннай вайны, за кошт дапамогі савецкіх рэспублік.

 Так, у 1944г. урад СССР выдзеліў Беларусі каля 491 млн. рублёў, а ў 1945 г. - 1 200 млн. У 1944-1945 гг. у рэспубліку было заезена больш 38 тыс. адзінак тэхнічнага абсталявання, ў тым ліку 12 тыс. металарэжучых станкоў, будаўнічыя матэрыялы і г.д. Працоўныя многіх абласцей і рэспублік Савецкага Саюза бралі шэфства над гарадамі і раёнамі Беларусі.

За чацвёртую пяцігодку машынабудаванне і металаапрацоўка пераўтварыліся ў вядучую галіну эканомікі рэспублікі. Аўтамабільныя і трактарныя заводы ў Мінску былі буйнейшымі новабудоўлямі Беларусі. Вялікія поспехі былі дасягнуты ў стварэнні энергетычнай і паліўнай базы народнай гаспадаркі.

Толькі ў 1946-1950 гг. з зямлянак і неўпарадкованых памяшканняў перасяліліся ў адбудаваныя дамы каля 2 млн. грамадзян рэспублікі.Але жыллёвае пытанне востра адчувалася ў цэлым па рэспубліцы.

Аднаўляліся і будаваліся новые школы, тэхнікумы, вышэйшыя навучальныя ўстановы. Да 1949 г. поўнсцю аднавілася сетка медыцынскіх устаноў.

Галоўнай асаблівасцю развіцця сельскай гаспадаркі Беларусі ў гады восьмай пяцігодкі (1966-1970 гг.) стала будаўніцтва буйных адкормачных комплексаў у жывёлагадоўлі. Значныя поспехі былі дасягнуты ў прамысловасці. За восьмую пяцігодку ў рэспубліцы ўвайшло ў строй 78 буйных прамысловых прадпрыемстваў. Сярод іх электалямпавы завод у Брэсце, маторарамонтны ў Гомелі. За гэтыя гады ўвайшлі ў дзеянне завод аўтаматычных ліній у Баранавічах, Аршанскі інструментальны завод, завод ліцейнага абсталявання ў Пінску. Прыкметнай з'явай гэтага часу былі высокія тэмпы развіцця хімічнай і нафтахімічнай прамысловасці. Сюды ўваходзілі вытворчыя аб'яднанні «Беларуськалій», «Бабруйскшына», «Палімір», «Азот», «Хімвалакно»,.

Пэўныя зрухі назіраліся ў тэхнічным пераўзбраенні прамысловасці рэспублікі. На сярэдзіну 1985 г. на прадпрыемствах краіны дзейнічала 9880 механічных паточных і аўтаматычных ліній. Аднак пытанні тэхнічнай рэканструкцыі прамысловасці рэспублікі вырашаліся марудна і непаслядоўна. На шэрагу прадпраемстваў ручная праца складала ад 43 да 50%. Гаспадарчы механізм мала спрыяў стварэнню ўмоў для зацікаўленасці людзей у сапраўды высокоэфектыўнай працы, развіцці іх творчай ініцыятывы і творчасці. Гэта прыводзила да знижэння прадуктыунасци. 1970-1985 гг. сталі перыядам дальнейшага развіцця чыгуначнага, аўтамабільнага, трубаправоднага, рачнога і паветранага транспара. Удасканальваўся гарадскі транспарт, былі здадзены ў эксплуатацыю першая лінія трамвая ў Наваполацку, тралейбусныя лініі ў Брэсце, Віцебску і Бабруйску. У 1984 г. пачала працаваць першая чарга Мінскага метрапалітэна.

Рост агульных намінальных даходаў не адлюстроўваў сапраўднага становішча спраў, бо рэальная зарплата не павышалася, а зніжалася. Зніжалася і доля фонду зарплаты ў нацыянальным даходзе. Так, у 1985 г. доля фонду зарплаты ў нацыянальным даходзе СССР, які быў створаны ў прамысловасці, склала толькі 36,5%, у той час як у ЗША – 64, а ў краінах Заходняй Еўтопы – 60-80%.

У цэлым эканамічныя вынікі 1971-1985 гг. сталі падобныя на ступені ўніз. Ішло зніжэнне тэмпаў росту нацыянальнага даходу, прадукцыйнасці працы.Ўсё гэта сведчыла аб тым, што ў эканоміцы СССР, у тым ліку і Беларусі, склаўся механізм тармажэння. Асноунымі прычынамібыли манополия дзярж уласнасци, адсутнасць плюрализму думак, дырэктыўныя метады кіравання.

Такім чынам, у 70-я –першай палове 80-х гг. існуючы гаспадарчы механізм стаў тормазам на шляху эканамічнага развіцця краіны, што абумовіла паступовае ўпаўзанне савецкай эканомікі ў глыбокі крызіс.

 

45 ВОПРОС

Общественно-политическая жизнь белорусов (1945-1985)

     У пасляваенныя гады ў СССР і БССР захоўвалася палітычная сітэма, якая склалася ў 20-30 гг. і была замацавна ў Канстытуцыі СССР 1936 г. і Канстытуцыі БССР 1937 г. Дэкларуючы на словах дэмакратычныя свабоды, палітычны рэжым па сутнасці сваёй заставаўся таталітарным.

      У пасляваенныя гады на Беларусь прыйшла новая хваля рэпрэсій – чарговыя арышты, дэпартацыя людзей на спецпасяленне і ссылку, абмежавнні на некаторыя віды дзейнасці і г.д. Рэпрэсіі праводзіліся з часу вызвалення рэспублікі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў да 1952 г. Зазначым, што галоўны ўдар быў накіраваны супраць інтэлігенцыі, таму што менавіта ў яе асяроддзі нараджаліся ідэі абнаўлення. Пачалася барацьба з т.зв. касмапалітызмам, нізкапаклонствам перад Захадам. Былі ашэльмаваны многія знакамітыя вучоныя, ў тым ліку А.Р. Жэбрак – прэзідент АН БССР.

Смерць І. В. Сталіна (5 сакавіка 1953 г.) падштурхнула даўно наспеўшы працэс абнаўлення грамадства. Ён закрануў усе сферы жыцця – палітычную, эканамічную, сацыяльную, духоўную. «Хрушчоўская адліга», ХХ з'езд КПСС /1956 г./ з яго выкрываннямі культу асобы выклікалі глыбокія змены ў грамадска-палітычнай свядомасці.

Пасля ХХ з'езд КПСС на Беларусі пачалася рэабілітацыя ахвяр сталінскіх рэпрэсій. З 1956 па 1962г. у рэспубліцы было рэабілітавана 29 012 чалавек. Лінію ХХ з'езда партыі на выкрыццё культу асобы прадоўжыў ХХІІ з'езд КПСС /1961 г./ . Але ў свядомасці многіх людзей ідэалогія сталіншчыны яшчэ засталася на доўгія гады.

У другой палове 50-х гг. былі пашыраны правы саюзных рэспублік.

Шмат блытаніны ўнесла рэарганізацыя партыйных і савецкіх органаў па гаспадарчаму прынцыпу. Ў Беларусі яна прайшла ў снежні 1962 – студзені 1963 гг. у выніку была скарочана колькасть сельскіх раёнаў (з 123 да 77), ствараліся калгасна – саўгасныя ўпраўленні.

Кастрычніцкі /1964 г./ пленум ЦК КПСС абраў першым сакратаром партыі Л.І. Брэжнева (з 1966 г. – генеральны сакратар ЦК КПСС). Пры ім партыя ўмацоўвала сябе як вядучае звяно адміністратыўна – каманднай сістэмы. Завяршыла гэту палітыку замацаваная ў 6 –ым артыкуле Канстытуціі СССР, прынятай ў 1977 г.. палажэнне аб кіруючай ролі КПСС у грамадстве. Рэальная паўната ўлады знаходзілася ў руках партыйных органаў. Так, апарат ЦК КПБ рыхтаваў пректы важнейшых рашэнняў у рэспубліцы, аналізаваў і кантраляваў дзейнасць важнэйшіх дзяржаўных органаў, падбіраў і празначаў кадры для работы ў іх.

Першым сакратаром ЦК КПБ з 1965 па 1980 гг. з'яўляўся П.М. Машэраў.

Пэўную ролю ў палітычнай структуры і жыцці грамадства адыгралі прафсаюзы і камсамол. Колькасць членаў прафсаюзаў узрасла з 350 тыс. у пасляваенны час, да 5 млн. у сярэдзіне 1980-х гг.

Адміністратыўныя метады кіравання не спрыялі дынамічнаму развіццю грамдства. Пачатак пошукаў выхаду з такога становішча быў зроблены пасля лістападаўскага (1982г.) пленума ЦК КПСС, які выбраў Ю.У. Андропава генеральным сакратаром ЦК КПСС. Аднак пасля смерці Андропова ў лютым 1964 г. на пасаду генеральнага сакратара ЦК КПСС быў абраны К.У. Чарненка, які стаў звяртаць дзейнасць партыі і савецкіх органаў улады да часоў Л. Брэжнева. Гэтыя змены палітыкі на саюзным узроўні адлюстроўваліся і ў Беларусі.

Такім чынам, грамадска-палітычнае жыццё Беларусі ў другой палове 50-х першай палове 80-х гг. было неадназначным і супярэчным. У сярэдзіне 80-х усё вастрэй адчувалася неабходнасць пераадоляння негатыўных з'яў, маральнага ачышчэння і абнаўлення грамдства.

46 ВОПРОС

 

Основные достижения в развитии советской науки, образования и искусства в Беларуси.

За гады Вялікай Айчыннай вайны на Беларусі была амаль поўнасцю знішчана матэрыяльна-тэхнічная база ўстаноў адукацыі, навукі і культуры. Але да 1950 г. школьная сетка ў рэспубліцы была адноўлена. У 70-я гг. у БССР была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі. Ўжо ў 1977 годзе 98 % закончыўшых восем класаў працягвалі вучобу ў школе з мэтай атрымання сярэдняй адукацыі.

Пашыралася падрыхтоўка рабочых кадраў праз прафісійна – тэхнічныя вучылішчы. Калі ў 1961 г. іх было 103, то ў 1985 г. – 240. У 70-я гг. прафтэхвучылішчы перайшлі на сярэднюю сістэму адукацыі.

Развівалася вышэйшая школа. Так, у 1945 г. быў адкрыты Беларускі тэатральны інстытут, у 1951 г. – Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут, у 1953 г. – Гомельскі інстытут інжынераў чыгуначнага транспарту.

Значныя дасягненні былі зроблены ў развіцці навукі. У 1944 г. у Мінску зноў пачала сваю дзейнасць Акадэмія навук БССР. Беларускія вучоныя ўдзельнічалі ў навуковых распрацоўках, звязаных з развіццём абароннага комплексу і асваеннем космасу. Гонарам рэспублікі з'яўляюцца касманаўты Пётр Клімук і Уладзімір Кавалёнак, якія неаднаразова пабывалі ў космасе.

  Далейшае развіццё ў пасляваенны час атрымала літаратура. Ва ўвесь голас заявілі аб сабе маладыя пісьменнікі І.Шамякін, Я.Брыль, І.Мележ, А.Кулакоўскі, А.Васілевіч; паэты К.Кірэенка, А.Вялюін, У.Корбан; драматургі А.Макаёнак, К.Губарэвіч і інш. .

На мяжы 50-60 гг. шырокую вядомасць атрымалі творы В.Быкава, І.Навуменкі, І.Чыгрынава. Гістарычная тэма ў беларускай прозе знайшла ўвасабленне ў творах У.Караткевіча «Дзікае паляванне караля Стаха», «Чорны замак Альшанскі», «Зямля пад белымі крыламі», «Каласы пад сярпом тваім» і інш, творы на тэму вайны.

  Далейшае развіццё атрымала тэатральнае мастацтва. Высокамастацкія вобразы стварылі беларускія акцёры С.Станюта, Г.Глебаў, П.Малчанаў, Б.Платонаў, Л.Рахленка,З.Браварская, У.Уладімірскі, Л.Ржэцкая і інш.

      У 60-80 гг. павялічалася колькасць тэатраў з 11 у 1960 г. да 17 у 1985 г. Напрыклад, у 1971 г. у Мінску быў адкрыты Дзяржаўны тэатр музычнай камедыі, а ў 1982 г. – тэатр студыі кінаакцёра. Ў гэтыя ж гады пачалі творчую дзейнасць Дзяржаўны ансамбль танца БССР, вакальна-інструментальныя ансамбалі «Песняры», «Верасы», «Сябры», фальклорна-хараэграфічны ансамбль «Харошкі» і інш.

У наступныя гады ў беларускай музыцы з'явіліся новыя імёны: І.Кузняцоў, С.Картэс, Я.Глебаў, І.Лучанок, Дз. Смольскі і інш.

   Шырокай і разнастайнай тэматыкай вызначалася выяўленчае мастацтва. Плённа працавлі Ф.Дарашэвіч, В.Волкаў, Р.Кудрэвіч і інш. Значным укладам у развіццё беларускага і сусветнага мастацтва з'явіліся работы М.Савіцкага «Партызанская мадонна», цыкл «Лічбы на сэрцы», у якім паказаны жахі фашысцкіх канцлагяроў, асбіста перажытых мастаком.

Значным дасягненнем беларускіх скульптараў стаў завершаны ў 1954 г. ансамбль плошчы Перамогі ў Мінску (архітэктары ансамбля У.Кароль і Г.Заборскі). З.Азгур, А.Бембель, А.Глебаў і С.Селіханаў выканалі барэльефы для гэтага абеліска-помніка воінам Савецкай Арміі і партызанам    Адметнай тэндэнцыяй ў мастацтве становіцца манументалізм. У жанры скульптуры гэта прадвызначала з'яўленне мемарыяльных комплексаў «Хатынь» (скульптар С.Селіханаў, архітэктары В.Занковіч, Л.Левін, Ю.Градаў), «Брэсцкая крэпасць – герой» ( кіраўнік творчага калектыву А.Кібальнікаў), Курган Славы Савецкай Арміі (скульптар А.Бембель, А.Арцімовіч, архітэктар А.Стаховіч) і г.д.

 

47 ВОПРОС

Противоречия в общественно-политической и экономической жизни БССР на рубеже 1970-1980 гг

 На рубеже 70-80 гг весь СССР находился в состоянии кризиса. В аналогичном положении находилась и БССР. Происходило углубление общего кризиса в обществе. Он характеризовался резким ростом цен на товары, гиперинфляцией, значительным дефицитом бюджета, развалом бывших хозяйственных связей, спадом производства и , как следствие, значительным падением реальных доходов населения. Республика Беларусь характеризовалась относительной стабильностью. Ее промышленность, другие отрасли развивались довольно динамично.

Но в конце 80-х нач 90 в Беларуси начали усиливаться признаки кризиса. Многие предприятия, используя предоставленную им свободу, занижали свои планы, ослабла трудовая дисциплина, стала проявляться безхозяйственность. Главным фактором снижения производства стало нарушение договорных обязательств. Недопоставки стали обычным явлением, кроме того более 80 % промышленной продукции экспортировалась за пределы Беларуси, но гарантий возврата денет не было.

Тяжелая мситуация сложилась и в кредитно-финансовой сфере, где господствовала инфляция. Предприятия систематически повышали цены, потому что снизить затраты или наладить выпуск продукции не могли.

С сер. 80-х претерпевает изменения структура управления агропромышленным комплексом. На базеМинистерства сельского хозяйства был создан Государственный агропромышленный комитет БССР. Тем не менее и в годы перестройки агропромышленный комплекс развивался относительно устойчиво.

В 85090 принимались дальнейшие усилия по развитию социальной сферы. Были увеличены пособия, пенсии, отменено взимание налога за бездетность с молодоженов в течение первого года с момента регистрации.

Поэтапно повышалась зарплата специалистов здравоохранения, образования, культуры, торговли и т.д.

 

48 ВОПРОС

Изменения в международном положении (вторая половина 80-х гг) . Распад социалистической системы.

На рубеже 70-80 гг СССР оказался в сложном социально-экономическом и политическом положении. Причины этого крылись прежде всего в некомпетентности высшего политического и государственного руководства, в догматической абсолютизации теоретических установок, касавшихся сущности социализма. Тяжелым бременем лежла на плечах трудящихся непомерная милитаризация народного хозяйства.

Положив в основу общественного прогресса прежде всего экономический фактор и поставив человека в положение лишь средства для достижения своих целей, Советское государство все более отставало от передовых стран мира в научно-технологическом плане, в повышени производительности труда. Идеологическое давление и формализм в соблюдении демократических принципов вызывали у людей социально-политическую апатию. В результате общество оказалось скованным жесткими догмами и предрассудками, которые затрудняли его динамическое развитие, реализауцию возможностей к саморазвитию и обновлению. Все это привело к дискредитации советского строя в целом.

Во вт половине 80 стали резко снижаться темпы экономического развития. Курс на ускорение социально=экономического развития страны на практике не воплощался. В связи с этим в 89-91 были приняты законы о кооперации, об индивидуальной трудовой деятельности, арендных отношениях, о собственности, предприятиях, земле и другие нормативные акты, призванные радикально перестроить экономические отношения, открыть путь к формированию новых форм собственности.Был взят курс на формирование рыночных отношений в экономике. Предстояло решить проблемы разгосударствления и приватизации средств производства, демонополизации промышленности, развития конкурегнции.

Все перестроечные преобразования, затрагивавшие интересы различных слоев общесива, проходили довольно болезненно. Расчеты на быстрое вхождение страны в рынок не оправдались. В переходный период ослабла испольнительная власть, снизилась дисциплина и пошатнулся порядок, обострились межнациональные отношения. СССР как единое государство стал разваливаться.

Экономический и политический кризис продолжал углубляться. В этих условиях в августе 91 в Москве было принято решение о введении в стране чрезвычайного положения. Однако эти действия были легко нейтрализованы сторонниками нового курса. В связи с этими событиями деятельность КПСС во всех странах была приостановлена. В связи с августовскими событиями изменилась политическая расстановка сил в стране и Горбачев стал играть демонстративную роль. Большинство республик отказались от подписания уже подготовленного нового Союзного Договора. На повестке дня стал вопрос о самом существовании СССР.

 

49 ВОПРОС

Реформы М.Горбачева и их влияние на процесс демократизации в Беларуси.

С сер 80-х по инициативе нового руководства КПСС во главе с М.Горбачевым в СССР начался период радикальных экономических и социальных преобразований. В 1985 провозглашена политика перестройки. Она предусматривала приоритетное развитие социальной сферы, более поное удовлетворение как материальных, так духовных потребностей людей. Был подвергнут критике принцип остатоного выделения средств на социально-культурную сферу. Велась разработка нового политического курса, который включал ускорение социально-экономического развития, всестороннее обновление общества, усовершенствование социализма. Однако осуществление этого столкнулось с проблемой. Главным препятсвием была командно-администрантивная система управления. Без ее преобразований альнейшие изменения быи невозможны.

Значительное внимание уделялось политической реформе, расширению демократии и гласности.

 

50 ВОПРОС

Белорусское национально-культурное возрождение (1985-90)

Мойная праблема. У др пал 80 гг у рэспублицы асабливую актуальнасць набыла моуная праблема.

4 чэрвеня 1987 на имя Гарбачова было адпраулена письмо ужо 134 прадстауникоу беларускай интэлигенцыи, сярод яких были паэты, письменники, кампазитары, акцеры, мастаки, настауники. У гэтым письме упершыню нацыянальная палитыка савецкай улады у Беларуси была названа яе сапраудным имем “русификацыя”. З лета 1988 у сродках масавай инфармацыи Беларуси пачынаецца кампания за надданне беларускай мове статусу дзяражаунай. Асаблива актыуна у гэтай справе удзельничала газета “Литаратура и мастацтва”

26 студзеня 1990 Вярхоуны Саве т БССР прыняу закон “Аб умовах у БССР”. Законе абвясциу беларускую мову дзяражаунай мовай у рэспублицы.

Змены у адукацыи. У фармираванни духоунасци кожнага народа важнае месца належыць адукацыи.

Прынцып плюрализму у адукацыи прывеу да стварэння побач з сярэдними адукацыйными школами навуччальных устаноу новага тыпу—гимназий, лицэяу, каледжэй и инш.

У працэсе аднаулення вышэйшай школы галоуная задача бачылася у адпаведнасци яе стандартам вышэйшай адукацыи разхвитых краин. Интстытуты были ператвораны ва Университэты и акадэмии.

Литаратура. У перыяд перабудовы беларуская литаратура пачала надаваць больш уваги гистарычнай тэме, асвятленню культурнай спадчыны, нацыянанльнайпраблематыцы, ЧАЭС (Шамякин, “Злосная зорка”) .

На хвали галоснасци грамадству вярталися творы забытых паэтау и письменникау. Друкавалися и новыя творы. У 1992 раманам “Вяртанне жда вайны” завяршыу свой знакамиты цыкл Чыгрынау. Сваю чарговую аповесць “Сцюжа” выдау Быкау.

Беларуския паэты свае шматликия творы прысвячали праблемам нацыянальна-культурнага адраджэння. Зборники вершау выдали Барадулин, Зуенак, Мятлицки, Гилевич.

Тэатральнае жыцце. Асноуныя тэмы беларусизацыя и адраджэнне. З’яуляюцца новыя тэатры. Актыуна дзейничае тэатр Янки Купалы. У им ставилися п”есу «Страсци па Аудзею». Рэжысер тэатра Пенигин паставиу «Тутэйшыя» па Янке Купылы.

Еурапейскую вядомасць атрымали музычныя фестывали, якия праводзилися у Беларуси: Славянски базар у Вицебску, Залаты шлягер и Магутны божа у Магилеве.

 

51 ВОПРОС

Беларусь на международной арне (вторая половина 80-х гг XX в.)

У 1985-90 дэмакратызацыя грамадскага жыцця и миждзяржауных адносин, пашырэнне нефармальных чалавечых кантактау, стварэнне сумесных прадпрыемствау.

Пачатак перабудовы и рэфрмаванне мижнародных сувязяу Белруси. У 1985 у СССР быу абвешчаны прярытэт агульначалавечых каштоунасцей у сферы мижнародных адносин, пашырыуся удзел саюзных рэспублик у дзейнасци мижнародных арганизацый. Як и ранней, асноуным напрамкам дзейнасци БССР на мижнароднай арэне была праца у рамках 70 арганизацый и органау систэмы ААН. У 1989 БССР заявила аб рызнанни юрысдыкцыи мижнароднага суда у Галине правоу чалавека. Аб прыхильнасци да усеагульнай дэкларацыи правоу чалавека 1948 Беларусь заявила у кастрычнику 91. У 1989 Беларускае таварыства дружбы и культурных сувязяй з замежными краинами супрацоуничала с 320 грамадзкими арганизацыями з 74 краин свету, з 86 садзейничала у ликвидацыи ЧАЭС,

У 1990 прыняты закон аб асновах знешнеэканамичнай дзейнасци БССР. Больш за 90 прадпрыемствау и аб’яднанняу рэспублики устанавили прамыя вытворчыя и навуков-тэхничныя сувящи з замежными партнерами. У 87 створана «Беларусьзнешгандаль». А на 8 буйных прадпрыемствах («Атлант», «БелаутаМаз», «Палимир».) –знешнегандлевыя фирмы, якия наладжвали адносины з фирмамы замежных дзяржау.

У 89 были зарэгистраваны 22 сумесных прадпрыемствау па выпуску абутку, вытворчасци таварау народнага спажывання.

 

52 ВОПРОС

Распад СССР и образование Республики Беларусь.

8 снежня 1991 у Белавежскай Пушчы у рэзидэнцыи “Вискули” кирауники Белароуси (Шушкевич), Расийскай федэрацыи (Ельцын), Украины (Краучук). Падписали пагадненне аб сварэнни ТЫ МНЕ НАДОЕЛА!!!!!!!!!!!!садружнасци незалежных дзяржау (СНД). У им абвяшчалася, што СССР як суб’ект мижнароднага права спыниу свае иснаванне. Тры дзяржавы аб’ядналися у СНД и запрасили уступаць у садружнасць дзяржавы былога СССР. У хутким часе кирауники сярэднеазияцких рэспублик и Казахстаны заявилди аб намеры далучыцца да СНД. 21 снежня адбылася Алмаацинская сустрэча «Брэсцкай тройки», «Ашхабадскай пяцерки» и Армении. На ей была прынята дыкларацыя аб канчатковым спыненни иснавання СССР и урэгуляванни звязаных з гэтым праблем. Да канца 91 года да СНД далучылися таксама Малдова и Азербайджан.

Незалежнасць РБ была атрымана не стольки у вынику унутранага нацыянальнага руху, Кольки у вынику распаду СССР.

 

53 ВОПРОС

Трудности и сложности реформ 1992-1994 гг. Коррекция программы экономического развития с 1995 г.

На шляху пераходу ад планвай сацыялiстычнай гаспадаркi да капiталiстычнай рыначнай эканомiкi зроблены крокi па стварэнню нарматыўна-прававой базы, рэфармаваннi адносiн уласнасцi, перабудове грашова-фiнансавай сiстэмы, рэарганiзацыi дзейнасцi суб`ектаў гаспадарання.

Пачатак гэтых рэформ на беларусi звязаны з адабрэннем Вярхоўным Саветам рэспублiкi ў канцы 1990 г. праграмы пераходу да рыначнай эканомiкi.Рэалiзацыя праграмы праводзiлася ва ўмовах адмiнiстрацыйнага павышэння i вызвалення цэн, iнфляцыi, страты рычагоў цэнтралiзаванага кiравання, бурнымi дэзынтэграцыйнымi працэсамi на тэрыторыi СССР.

Пасля развалу СССР у 1991 г. змянiлiся i падыходы да правядзення пераўтварэнняў – у аснову былi прыняты метады так званай «шокавай тэрапii». К 1994 г. правяддзенне рэформ дазволiла стварыць на Беларусi неабходны мiнiмум асноўных рыначных iнстытутаў, нарматыўна-прававых дакументаў, зрабiць новую сiстэму эканомiкi, якая ў асноўным абапiраецца на рыначныя рэгулятары.

Разам з тым, беларускi рынак пацярпеў значна большыя страты, чым меў здабыткаў: разбурэнне былых эканамiчных сувязей прывяло да абвальнага спаду вытворчасцi амаль на 50 % (у параўнаннi з канцом 80-х гг.), рэзкаму падзенню курса беларускага рубля, крытычнаму стану ў забеспячэннi энергарэсурсамi. Усе гэта вызвала панiжэнне жыццевага ўзроўня большасцi насельнiцтва, рост беспрацоўя, нарастанне iншых сацыяльных праблем.

Мадэль рыначных рэформ метадам «шокавай тэрапii» пацярпела правал летам 1994 г. у час выбараў першага прэзiдэнта РБ. Для пераадолення крызiсных з`яў i недахопаў, а таксама для вызначэння перспектыўных задач у правядзеннi рыначных рэформ новым кiраўнiцтвам рэспублiкi былi распрацаваны «Асноўныя напрамкi сацыяльна-эканамiчнага развiцця РБ на 1996—2000 гады».

Сення ў рэспублiцы прыпынена далейшае падзенне вытворчасцi i забяспечаны некаторы рост прамысловай i сельскай гаспадаркi.

1995 стау завяршальным годам падзення большасци асноуных вытворчых паказчыкау. Было видавочна, што наспела неабходнасць распрацаваць больш адэкватную рэчаиснасци стратэгию сацыяльна-эканамичнага развицця РБ, скласци доугатэрминовыя прагармы и прагнозы, аб’яднаць их у систэму узаемазвязаных дакументау, различаных на розныя перыяды. У верасни 96 года прэзидэнт Алелька Лукашэнка зацвердзиу “Асноуныя кирунки сац-эк развицця РБ на 96—2000 гг.” Мэтай новай праграмы стала пабудова сац арыентаванай рыначнай эканомики, дасягненни у 2000 узроуню 1990 па важнейшых эк паказчыках. Ставилася задача У ВАС БУКВОЧКИ ПОСТИРАЛИСЬ, направиць НАПИШИ НА КЛАВИАТУРЕ силы и сродки грамадства на вывад эканомики з крызису на аснове стратэгичных мэт рэфармавання усей систэиы грамадских адносин. До 2000г прадугледжвалася дасягнуць макраэканамичнай стабилизацыи, знизить инфляцыю, стабилизавать курс нацювалюты, забяспечыць прырост ВУП не менш як на 5% у год, забяспечыць рост жыццёвага узроуню насельництва. Эканамичными прыярытэтами на 1996-2000гг. Были абвешчаны: экспарт, жыллё и харчаванне.

 Сделай паузу для Кит Ката!!!!

 

54 ВОПРОС

Конституция Республики Беларусь 1994 г. ( с изменениями и дополнениями). Становление президентской политической

З мэтай забяеспячэння эфиктыунасци дзяржаунай палитыки прэзидэнтам Алелькам Лукашэнкам было праведзена рэфармаванне систэмы выканаучай улады. У пачатку 1995 была створана падпарадкаваная прэзидэнту структура, якая уключала выканаучыя и распарадчыя органы.

У чэрвени 1996 прэзидэнт унес у Вярхоуны Савет прапанову аб рэферэндуме па пытаннях, якия датычылися у тым лику и артыкулау, замацаваных у Канстытуцыи: аб свабодным абароце зямли, аб адмене смяротнага пакарання, аб рэарганизацыи парламента, аб тэрмине паунамоцтвау кирауника дзяржавы, аб прыняцци новай рэдакцыи Канстытуцыи Беларуси 1994. За прыняцце Канстытуцыи РБ 1994 з змяненнями и дапауненнями прагаласавали 70,5 % грамадзян.

У адпаведнасци з новай рэдакцыяй Канстытуцыи Беларусь пераутваралася у прэзидэнтскую рэспублику з шырокими пайунамоцтвами кирауник4а дзяржавы. Прэзидэнт з’яуляеццагарантам Канстытуцыи, правоу и свабод чалавека и грамадзянина. Выканаучую уладу узначальвае прэм’ер-министр урада. Новая рэдакцыя Канстытуцыя пашырыла правы и Паунамоцтвы Савета Министрау.. Замест аднапалатнага Вярхоунага Савета..з 260 дэпутатами быу сфармираваны двухпалатны Парламент—Нацыянальны сход, яки з гэтага часу складаецца з Палаты прадстауникоу (110 дэпутату, абарных насельництвам) и Савета Рэспублики (па 8 чалавек, абраных ад ожнай вобласци и горада Минска и 8 чалавек, прызначаных прэзидэнтам.).

 

55 ВОПРОС

Республика Беларусь в мировом сообществе. Создание Союза Беларуси и России.

Статус Беларуси як незалежнай дзяржавы быу прызнаны мижнароднай супольнасцю. РБ у маи 2004 мела дыпламатычныя адносины з 160 краинами свету. Статус Беларуси быу абвешчаны як бяз’ядзерны и нейтральны. Знешняя палитыка—шматвектарнай.

Беларусь пашырыла свой удзел у арганизацыях систэмы ААН, з”яуляецца членам 13 спецыялизаваных устаноу ААН. У рамках ЮНЭСКА для Беларуси были распрацаваны праграмы «Генетычная спадчына», «ЮНЭСКА--Чарнобыль».

У 92 Беларусь уступила у мижнародны банк рэканструкцыи и развицця, мижнародны валютны фонд, мижнародную финансавую карпарацыю, мижнароднае агенства па гарантыях инвестыцый.

У шматвектарнай знешней палитыцы Беларуси прыярытэтам, тым не менш, з”яуляецца супрацоуництва з Расияй. Гэта супрацоуництва актывизавалася з выбраннем у 94 першага прызедэнта РБ Алелька Лукашэнка. На майским рэферэндуме 95 года 82% грамадзян Беларуси, якия прынли удзел у рэферэндуме падтрымали идзею аб эканамичнай интэграцыяй з Расияй. У 95 прэзидэнты Лукашэнка и Ельцын падписали дагавор аб дружбе, супрацоуництве и дабрасуседстве на 10 гадоу. У 96 у Крамли падписаны дагавор аб стварэнни супольнасци северэнных рэспублик. Па гэтаму дагавору яны абавязвалися супрацоуничаць па захаванню бяспеки и у барцьбе са злачымасцю. Планвалася, што да канца 96 будзе створана агульная транспартная систэма з адзиными тарыфами на перавозку грузау и пасажырау, адзиная энэргасистэма, навукова-тэхничныя и инфарматыйныя прасторы.

У сак 96 быу падписаны дагавор аб паглыбленни эканамичнай интэграцыи 4 краин: Расии, Беларуси, Казахстана, Киргизии, пазней и Таджыкистан. У 2003 створана арганизацыя интэграцыи, у якую вайшли Расия и Беларусь, Украина и Казахстан. Гэтыя краины заявили аб имкненни стварыць зону свабоднага гандлю и падписали пагаднеенне аб форммираванни адзинай эканамичнай прасторы.

---

Дата добавления: 2018-04-04; просмотров: 502; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!