Иммунитет жөніндегі ілім

⇐ ПредыдущаяСтр 3 из 28Следующая ⇒

Иммунитет — организмнің зиянды әсерді немесе уды қабылдамау қасиеті. Мүндай қасиет организмнің жеке ба-сының тіршілік ортасына бейімделуіне, сол ортадағы зиян-ды микроорганшмдер, вирустар және олар бөлетін түрлі бүлдіруші әсері бар заттарға қарсы түра алатьщдығына тікелей байланысты. Осындай өзара байланыстың, дәлірек айтканда, күрестің нәтижесінде аса күрделі биологиялык процестер басталады. Сөйтіп, организмде қорғаныштык қасиет арта түседі, оның түрлі зиянды микроорганизм-дерді, вирустарды құртатьш және улы заттардың уытын жойып, ыдырататын қабілеті күшейеді.

Иммунитет түзуге бүкіл организм қатысады, мүвда ор-талық нерв жүйесі басқарушы және бағыттаушы кызмет атқарады.

Ауру қоздырушылар немесе вакциналар нерв жүйесінің үштары арқылы сарысу гамма-глобулиндерін түзетін тиісті мүшелерге әсер етеді. Ал бұлар жауап ретіңде тиісте анти-телалар бөледі. Бүл кезде клетка ішінде қандай процестер орын алатыны жөнінде толық мағлүмат жок.

Иммунитеттің пайда болуьша сыртқы орта жағдайлары көп әсер етеді Шамадан тыс қызу, салкьгадау немесе орга-низмнің аса шаршауы корғаныш заттарынын түзілуін на-шарлатады.

Сонымен бірге иммунитеттін организмде жақсы түзілуін тамақтың нашарлығы, соның ішінде А және С ви-таминдерінің, фосфор және кальций түздарының жетіспеуі тежейді. Бүдан зиянды әсерге карсы күресте арнаулы ша-ралармен қатар (вакциналар егу т. б.), малды және адам-ды толық бағалы қоректік заттармен қамтамасыз ету кажет деген қорытындыга келесіз. Иммунитетті бірнеше түрге ажыратады. Жасанды иммунитет құра-мында антителалар бар са-рысуды енгізуден пайда болған

Табиғи немесе туа пайда болған иммунитет — адамға және жануарлардың белгілі бір түріне тән, Ол түқым қуалайды. Бүдан ірі қараның — жылқының маңқасымен, жылқьшъщ, иттің обасымен, адамның ит пен шошқа оба-сымен ауырмауы мысал бола алады. Түрлі иммунитет бір мезгілде бірнеше зияңды әсерге қарсы әсер ете алады.

Жасанды иммунитет адам мен жануарларда жүқпалы аурулардың әсерінен пайда болады және оны тибиғи

жағдайда қабылдаған иммунитет деп те атайды. Егер им-мунитет организмге түрлі биологиялық препараттарды енгізгенде (егу, вакцина, сарысу енгізу) пайда болса, оны жасанды жолмен түзілген иммунитет деп атайды. Мүнда организмде түзілген иммунитет зиянды микробтың бір ғана түріне арналады.

Табиғи жолмен түзілген иммунитет әдеттегіше ұзақ бо-лады. Ал кейбір ауруларға қарсы түзілген иммунитет орга-низмде бүкіл тіршілік барысында сақталады. Мәселен, адам шешек, обамен бір рет ауырса, ол екінші рет ауыр-майды. Тіршілік барысында түзілген иммунитетті актив және пассив деп.екіге бөлуге боладылМүнда организм зи-янды әсерге өзі иммунитет құрайды. Жасанды жолмен күралған активу иммунитет түрақсыздау. Мәселен, пара-тифке қарсы бүзауларда түзілген иммунитет алты ай бой-ына ғана сақталады. Күйдіргіге қарсы түзілген иммунитет бір-ақ жылға жетеді. Актив иммунитет организмге вакци-на енгізілгеннен кейін 2—10 күн өткен соң түзіледі. Ал пассив сарысу иммунитеті организмге дайын қорғаныш за-ттарды енгізгеңде түзіледі. Түрлі аурулармен ауырған ор-ганизмнің сарысуында осы ауруға қарсы иммунитет күраушы заттар пайда болады. Оларды арнаулы фабрикада өндіреді. Бұл үшін малға ауру қоздырғыш микробтардан жасалган вакцинаны енгізеді. Сонда мал қаньшың сарысу-ында корғаныш заттар — антителалар түзіледі. Осыңдай сарысуды алып, басқа малға енгізгенде, оларда осы ауруға қарасы түра алатындай иммунитет түзіледі, бірак бүл түраксыз иммунитет, онын ұзақтығы 2—3 жүма-ақ.

Табиги пассив иммунитет организмге, онын әсіресе дүниеге келер кезіңде анасының сүтімен немесе жатыр арқылы беріледі.

ИММУНИТЕТТІҢ ТАБИҒИ ФИЗИОЛОГИЯЛЫК ФАКТОРЛАРЫ

Организмнің зиявды микробтардың енуіне қарсы түра алатындай ерекше қорғаныш бейімделушіліктері бар. Бүларды организмнің табиғи төзімділігі деп атауға болады. Ол кез келген дені сау адамда, жануарлар мен өсімдіктерде кезедеседі және олардың болуы сырқаттануға, зақымдануға, түрлі вакциналар енгізуге байланысты емес. Мүндай қорғаныштық қасиет организмнің микробтармен өне бойы кездесуімен пайда болуы ықтимал.

Закымдалмаған, сау теріден организмге микробтар ене алмайды. Тері микробтарды енгізбейтін механикалық фак-тор ғана емес, сонымен бірге ол ауру коздыратьш микро-бтарды кырып жіберетін бактерицидтік заттарды да бөліп отырады. Тері неғүрлым таза, ластанбаған болса, сол-ғүрлым оның бүл касиеті күшті болады. Сондықтан адам-ның, малдың организмін таза үстау, түрлі аурулармен күресте айта қаларлықтай шара болып табылады. Мәселен, тіпті көзден бөлінетін жастың өзінде микробтарды кырып жіберетін лизоцим деген зат болады. Танаудан бөлінетін түрлі секрециялар да түмау вирустарьш қыра алады. Осы-мен қатар организмде түрлі микробтар ферменттерін ыды-рататын арнаулы аитиферменттер де түзіледі. Мәселен, антииалуронидаза микроб ферментін ыдыратады. Соның арқасында ауру қоздырушы микробтардың таралуы теже-леді.

Қарьш сөлінің микробтарды күрта алатын қасиеті бар. Ондағы түз қышқылының әсерІ күшті. Ішек-карында бола-тын сапрофит микробтар ауру коздырушы микробтармен күресте айта каларлықтай рөл атқарады. Егер ауру коздырушы микробтар организмге ене калса, сол жердін қабьшатыны белгілі. И. И. Мечников бүл процесс организ-мге пайдалы деп көрсетгі, өйткені дәл осы жерге фагоцит-тер көп жиналады да, зиявды микробтарды "жалмайды".

Ауру коздырғыш микробтарға организмдегі сүйықтар, соның ішінде қаи сарысуы жойкьш әсер етеді, Егер проби-каға жаңадан алынған қан сарысуьш құйып, оған коздырғыш микробтарды жіберсе, олар шаптез кырылады. Ал егер осы сарысуды +56°-та 20—30 минут қыздырып, одан соң зиянды микробтарды жіберсе, олар тіршілігін жоймайды. Сарысуда микробтарды жоятын а л е к с и н немесе комплемент деп аталатын ерекше заттар бар.

И. И. Мечников фагозитоз жөнінде және оның орга-низмнін ауруды қабыддамайтын қасиетіндегі рөлІ жөнінде ілім жасады. Егер организге ерімейтін басқа бір затты енгізсе, оның айналасында мезодермалық клеткалар, ен алдымен, лейкоциттер шоғырлана бастайды. Бұдан ол осы клеткалардың организмде қорғаныш рөлін аткаратыны ту-ралы пікір айтты. Жасалган бірнеше тәжірибелерден кейін И. И. Мечников организМге басқа ауру қоздыратын мик-ркбтар еегенДе(онда сол микржбтарды жоюшы.

Антитела мен антигендердің үштарындағы топтар өзара байланысады да, нәтижесінде түрлі комплекстер түзеді. Сырты сарысу белогымен қапталған осындай комплементтер түрлі клет-калар сыртына, соның ішінде фагоциттер сыртына адсорб-цияланады. Сонда фагоциттер оларды жойып, ерітіп жібе-реді.

Сөйтіп, иммунитет реакциясы нәтижесінде организм тіршілігіне аса колайлы жағдай туады.

ПАТОГЕН МИКРОБТАР ЖАЙЛЫ ТҮСІНІК

Жүкпалы аурулардың коздырғышы — патоген микро-бтар. Әрине жүқпалы ауру адамға немесе жануарларға та-ралуы үшін белгілі бір жагдай кажет. Оларға адам және мал организмдерінің осы ауруларға беііімділігі, яғни кабыл алғыш қасиеті жатады. Моселен, топалаңнан өлген малдын етінен бөлініп алынған микробтардын сау организмді тез арада қатты ауруға шалдықтыратын қасиеті бар, Осьшдай микробтардың болмашы мөлшері үй қоянына сеспей катырады. Ал осы микробты лаборатория жағдайында бірнеше уақыт бір коректік ортада сактағаннан кейін коянға жүқтырса, ол ауруға шалдықпайды, өйткені қолайсыз жағдайда топалаң микробы езгеріп, әлсізденіп қалады.

Жүқпалы аурулардың таралуы адам мен жануарлар организмінің беріктігіне, яғни сол ауруға қарсы түра ала-тындык қасиетіне байланысты. Мәселен, тауық топалаңмен мүлде ауырмайды, тіпті оларға топалаң микробы колдан жүктырсаңыз да ауырмайды. Егер Л. Пастер жасағандай етіп, тауық аяғын салқын суда үзақ үстап, содан кейін то-палаң микробьш жүктырсаңыз, ол тез арада ауыра бастай-ды. Мүнда тауықтын топалаң микробына төзімділігі нашарлайды. Мәселен, адам өкпесіне туберкулез микробы енді делік, бірақ денсаулық күшті болса, бүл адам ол аурумен мүдде ауырмайды. Егер басқа бір аурумен ауырып, адам организмі нашарласа, онда туберкулез мик-робына организмнің қарсы түрарлык касиеті әлсірейді де адам туберкулезбен ауырады.

Жүкпалы ауру қоздырғыштары біздің организмге түрліше зиянды әсер етеді. Зиянды микробтардың көпшілігі организмді уландырып, нерв жүйесін, жүрек кызметін, кан тамырларын және ішкі мүшелердің бар-лығын зақымдайтын түрлі улы заттар беліп шығарады,

Ауру қоздырушы, яғни патоген микробтар бір адамнан екінші адамға тікелей жүғуы мүмкін. Мәселен, мерез ауруьш коздырушы гонококк микробы, әсіресе әйел мен еркектің жыныстық қатынасы кезінде, ал әр түрлі іш аурулары кір кол немесе заттар арқылы таралады. Мәселен, оба және іш сүзегімен ауырган адамдардың төсек-орны және баска да заттары арқылы сау адамдарға жүғады. Көптеген зиявды микробтар науқас адамдар ты-ныс алғанда ауаға тарайды. Осы ауамен дем алған сау адамнын науқастануы да ықтимал.

Әрбір патоген микробтар тек бір ауруды ғана қоздыруы мүмкін, яғни олардың атқаратьш кызметі жеке-леген болады. Кейде адамдарда белгілі бір аурулар тек жануарлардын бір түрінен жүғады. Мәселен, маңқа ауруы адамға жылқы немесе мысыктан жүғады. Ал кейбір ауру адамға қауіпсіз.

8.Инфекция туралы түсінік.

Инфекция — микро және макроорганизмдердің қарым-қатынасының бір түрі. Оның негізіне инфекциялық агенттің организмге кіруі мен онда өсіп-өнуі жатады. Инфекция көп түрлі болады. Оған ауру белгісі білінбей-ақ қоздырғышты тасымалдаудан бастап ауру белгілері толық көрінетін ауруларға дейін жатады. Инфекция барлық органикалық материяға тән. Ол бөлек торшаға да, тұтас организмге де тән. «Инфекция» деп жайшылықта жұқпалы аурулар тобын немесе олардың белгілі бір түрін атайды

ПАТОГЕН МИКРОБТАР ЖАЙЛЫ ТҮСІНІК

9.Қоректік орталар(дайындау, сұйық және тығыз қ.о)

Қоректік орталар құрамы жағынан реттелген,еріген заттың концентрациясы тұрақты, ылғалды, оптимальды, тотығу тотықсздану потенциалы реттелген болуы керек.

Микроағзаларға арналған қоректік ортаны дайындауда олардың қорек қажеттілігін білудің маңызы зор. Қоректік орталар табиғи және жасанды деп екіге бөлінеді. Табиғи орталарға өсімдік текті (жеміс жидектер,көкөністер олардың қайнатпасы) және жануар текті (сүт,ет,тауық жұмыртқасы) өнімдер жатқызылады. Табиғи орта жануарлар мен өсімдіктер өнімдерінен алынған күрделі және құрамы тұрақсыз заттардан алынады. Бұндай орта микробтарды өсіру үшін биомассаны жинақтау, таза дақылдарды сақтау және диагностикалық мақсатта қолданылады, бірақ бұндай орталар физиологиясын зерттеп білуге жарамсыз. Мысалы: Ет пептонды бульон, ет пептонды агар, сусло, ашытқы суы. Жасанды орта белгіленген бейорганикалық неорганикалық қосындылардан тұратын концентрациясы дәл берілген заттардан тұрады (аминқышқылдары, витаминдер, минералды тұздар).

Олар екіге бөлінеді: 1) Күрделі – сүт қышқылы бактерияларын өсіру үшін.

2)Жай - автотрофтық микроорганизмдер үшін. Мысалы Чапек Докс қоректік ортасы (саңырауқұлақтар үшін). Ридер ортасы ашытқылар үшін.

Қолданылуына қарай қоректік орталарды: әмбебап, элективті, дифференциалды диагностикалық деп бөлінеді.

С.Н.Виноградский микробиология практикасына кейбір микроағзалар тобына арналған элективті (таңдаулы) қорктік ортаны енгізді. Микробтар тобының физиологиялық ерекшеліктеріне сәйкес (қоректік орта құрамы, оның қышқылдығы, аэрация жағдайы, температура және т.б.) осы ағзалар тобы ғана өсе алатын жағдайды таңдап алуға болады. Бұл зертхана және өндірістік жағдайда қоректік ортаны алдын-ала зарасыздандырмай-ақ әртүрлі микробиологиялық процестерді жүргізуге мүмкіндік береді.

1. Әмбебап (негізгі немесе стандарттық) - бұл орталар микроорганизмдердің көп топтарын өсіруге қолайлы. Мысалы: ет пептонды спора, сыра сусласы.

2. Элективті (таңдаулы) - бұл орта микроорганизмнің белгілі бір түрін өсіру үшін керек, оларды микробтардың табиғи тіршілік ететін ортасынан дақыл жинау үшін қолданылады.

3. Дифференциалды-диагностикалық (индикатор) оларды микроорганизмдердің түрлерін топтастыруға және таза дақылдарды бөлуге қолданылады.

Қоректік орталар консистенциясына қарай 3 топқа жіктеледі: сұйық, жартылай сұйық, тығыз және ұнтақ. Тығыз қоректік ортада микроағзалардың санын санау үшін, олардың таза культурасын бөліп алу үшін және т.б. мақсаттарға қолданылады. Мұндай орталарды сұйық етіп дайындап, 1,5-2,5% агар-агар немесе 10-15% желатин қосу арқылы қатырады. Жартылай сұйық ортаға агар агардың 0,1-0,2% мөлшері ғана қосылады. Әртүрлі объектілерінің микрофлорасын, таза дақылдарды бөлуге, жекелеген колонийларды бөлуге, дақылдық қасиеттерін оқып үйретуге, клетка санын санауға, таза дақылдарды сақтауға, заводтарға оларды тасымалдауға қолданады.

Сұйық орталар биомассаны жинқтауға, зат алмасу өнімдерін, клеткалардың активті күйін сақтауға, микроорганиздердің биохимиялық қасиеттерін зерттеп білуге және сақтауға қолданылады. Азоттың органикалық формасын пайдаланатын микроағзаларды өсіру үшін ет пептонды орталар қолданылады: ет-пептонды сорпа, ет-пептонды агар және ет-пептонды желатин.

Ұнтақ орталар музейлік дақылдарды сақтауға, алғашқы материалды дайындауға қолданылады. Мысалы: кебек, құм, тары, топырақ,ұн.

Қоректік орталарды тығыздағыштар: агар агар, желатин, кремний қышқылды гель.

Агар - агар бұл теңіз балдырларынан қайнату арқылы экстракция жолымен алынған күрделі полисахарид немесе өсімдік тектіикаллоид. Талшық, пластина және ұнтақ түрінде пайда болады. Агар суда жұмсарып, ісініп гель түзеді. Балқу температурасы 100 градус, қату -40градус. Қатты тығыз ортада алу үшін 1,5-3,0 дейін, ал жартылай қатты ортаға 0,15-0,7% дейін агар қосылады.

Агар - агар кейбір теңіз балдырларынан алынатын.Оның құрамына негізінен полисахарид кіреді, ал азоттың заттардың мөлшері өте аз болады.

Желатин - сүйек пен шеміршекті қайнату арқылы алынатын қышқыл азоты бар өнім (белок). Ашық қоңыр түсті, дәмсіз, иіссіз жапырақ тәрізді. Балқу температурасы 22-26,5 градус. Желатинмен тығыздалған орталарды өте үлкен колонияларды алуға және ашытқылардың түрін анықтау үшін пайдаланады.

Қатты қоректік ортаны алу үшін кейде С.Н. Виноградский микробиология практикасына енгізілген гельді пластинкалар да қолданылады. Кремний қышқылды гель синтетикалық орталарды тығыздауға қолданылады. Бұл НСІ мен сұйық әйнектің тең қоспасы. Дайындалған соң алдымен ағынды сумен жақсылап шаяды, соңынан хлоридтерден босату үшін, ыстық дистелгенген сумен шаяды.

Қоректік ортаны дайындау үшін таза шыны ыдыстар болу керек. Оны жуғаннан кейін 8-10 сағат бойы 1-2% тұз және күкірт қышқылы ерітіндісіне ұстайды. Қиғаш агар алу үшін пробиркаға бөлігіне жарты етіп қоректік орта құйып, қиғаш күйінде қатырады. Бұл себуге және сақтауға қолайлы. Қоректік ортаны шыны ыдысқа құйғаннан кейін автоклавта стерильдейді. Петри табақша және пробиркаға құю, бокс бөлмесінде жүреді, сақтау тоңазытқышта болады. Әрбір ыдысқа қоректік ортаның құрамын, мерзімін белгілеп, этикетка жасайды.

Ет сорпасын дайындау. Ет-пепетонды қоректік орталарды дайындау үшін ет сорпасын пайдаланады. Оны былай дайындайды: 500г ұсақтап тұралған, майсыз және шыдырғайсыз (сухожилий), сүйексіз етті эмаль кастрюлге салып,50градусқа дейін жылытылған 1л құбырдағы суды құйып, бөлме температурасында 12 сағатқа қояды немесе 1 сағат бойы 50-55градуста бұқтырады. Етті мақталы дәкемен сүзіп, 30 минут каллоидты ақуыздарын іріту үшін қайнатады және сорпаны екі рет: алдымен мақталы дәкемен, екінші рет сүзгіш қағазбен сүзеді.Фильтраттың мөлшерін сумен 1л жеткізеді де клбаларға құйып, мақталы тығынмен жауып, 120градус температурада 20мин залалсыздандырады. Сорпаның сапасын арттыру үшін оған аздап пепсин немесе ортаны қышқылдау мақсатында тұз кышқылын қосуға болады. Пепсин ерітіндегі ақуыздың іріп, микроағзаларға сіңімді болуына жағдай жасайды. Еттің орнына дайын ет экстрактын пайдалануға болады. Ол үшін 1л 5г ет экстрактын пайдаланады. Ет-пептонды сорпаны дайындау үшін 1л ет сорпасына калориясын арттыру мақсатында 5-10г пептон мен осмостық белсенділігін арттыру үшін 5г ас тұзын қосады. Пептон ерігенше сорпаны үнемі араластыра отырып, аздап қыздырады. Сонан соң ортаның рН-ын бейтарап немесе 20% Иа2CО3 ерітіндісін қосып әлсіз сілтілі етеді. Ортаның рН ын қойған соң сорпаның 5-10минут қайта қайнатады. Құрамындағы іріген ақуызды қағаз сүзгіден сүзіп, мөлдір ет пептонды сорпаны пробиркаға құйып, мақталы тығынмен жауып, 120 градус температурада 20 минут зарарсыздандырады.

Ет-пептонды агар 1л ет-пептонды сорпага 15-20г агар-агар қосады. Қоретік ортаны агар ерігенше қыздырады (агардың еру температурасы 100градус, қату температурасы 40 градус), ортаның рН әлсіз сілтілі болу үшін 20% Иа2СО3 ерітіндісін қосады. Воронка арқылы пробиркаға құйып, 120 градус температура 20 минут зарасыздандырады.

Дата добавления: 2016-01-05; просмотров: 1; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 7 8 9 10 Следующая ⇒

Мы поможем в написании ваших работ!