Классификация и агрохимическая оценка комплексных удобрений

Все минеральные удобрения по химическому составу подразделяются на простые и комплексные. Простыми, или односторонними, являются удобрения, содержащие какой-либо один питательный для растений элемент (вещество). К ним относятся азотные удобрения (аммиач­ная селитра, сульфат аммония, карбамид и др.), фосфор­ные удобрения (простой и двойной суперфосфат, фосфо­ритная мука и т. д.) и калийные удобрения (хлористый калий, сульфат калия, каинит и др.).

Комплексными, или многосторонними, называются удобрения, содержащие не менее двух питательных ве­ществ. В зависимости от способа изготовления комплекс­ные удобрения подразделяются на сложные и смешанные и выпускают в твердом и жидком виде.

Основной отличительной особенностью сложных удоб­рений является наличие в каждой их частице нескольких питательных элементов; такие удобрения получают в едином технологическом процессе. Фосфатная часть слож­ных удобрений вводится в их состав в виде исходного сырья — фосфорита или апатита (в производстве нитрофосок) или фосфорной кислоты (в производстве фосфатов аммония или уравновешенных удобрений на их осно­ве - диаммонийфосфата, нитроаммофоски, диаммонитрофоски).

Отличительным признаком смешанных удобрений яв­ляется то, что фосфор, азот и калий входят в их состав в виде готовых односторонних удобрений. Смешанные удобрения в свою очередь подразделяются на три типа:

1) порошкообразные смешанные удобрения, или туко­смеси, получаемые механическим смешением простых (одинарных) порошкообразных удобрений;

2) сухие гранулированные тукосмеси, получаемые ме­ханическим смешением готовых гранулированных удоб­рений и называемые в США «балк-блендинг» (поставляе­мые навалом);

3) сложно-смешанные (или химически смешанные) гра­нулированные удобрения, получаемые так называемым мокрым способом — смешением порошкообразных удоб­рений с введением в процесс необходимых жидких реаген­тов, например аммиакатов, различных кислот и других веществ. В процессе получения таких удобрений могут быть использованы пар, вода, а также газообразный аммиак.

Жидкие комплексные удобрения (ЖКУ) содержат два или три питательных элемента и образуются при взаимодействии различных жидких, твердых и газообраз­ных компонентов (например, орто- или полифосфорной кислоты, аммиака, карбамида, хлористого калия).

Суспендированные жидкие комплексные удобрения получают примерно из тех же исходных компонентов, что и ЖКУ с добавлением суспендирующего агента (например, бентонитовой глины).

Кроме основных питательных веществ (азот, фосфор, калий), комплексные удобрения могут содержать микро­элементы. Промышленность выпускает большое количе­ство различных сортов (или марок) комплексных удобре­ний, отличающихся содержанием и соотношением пита­тельных элементов. Для сокращенного обозначения со­става удобрений принято указывать содержание в них питательных веществ цифрами, отделенными друг от друга знаками тире (или плюсами). При этом первая цифра обозначает процентное содержание азота (N), вторая — фосфорного ангидрида (Р₂О₅), третья — окиси калия (К₂О). В случае отсутствия в комплексном удобре­нии одного из питательных веществ оно обозначается нулем. Например, если в комплексном удобрении содер­жится 10% N, 15% Р₂О₅ и 10% К₂О, его сокращенно мож­но обозначить 10—15—10; если же удобрение содержит только 10% N и 15% Р₂О₅, его сокращенно обозначают 10-15-0.

Соотношение питательных элементов в комплексных удобрениях также обозначается цифрами. При этом содер­жание азота, как правило, принимается за единицу. В при­веденных выше удобрениях соотношение будет следующим; для трехкомпонентного удобрения 1 : 1,5 : 1, для двух-компонентного удобрения 1 : 1,5 : 0.

Если комплексное удобрение содержит микроэлемен­та, их обозначают четвертым знаком. Например, удобре­ние содержит 10% N, 15% Р₂О₅, 10% К₂О и 2% бора (В); сокращенно состав такого удобрения обозначают 10-15-10-2(B).

Питательные вещества, входящие в состав комплекс­ных удобрений, сокращенно обозначают NPK для трехкомпонентных и NP, РК или NK для двухкомпонентных смесей.

Целесообразность применения комплексных удобре­ний определяется необходимостью обеспечивать сельско­хозяйственные культуры одновременно несколькими пи­тательными элементами, которые по агрохимическим тре­бованиям следует вносить в один прием. Наиболее целе­сообразно применять комплексные (сложные и смешанные) удобрения в гранулированном виде, так как при внесе­нии их в почву содержащиеся в грануле питательные вещества образуют «очаг», обеспечивающий растениям равномерное питание. Корни растений сосредоточиваются в почве в месте нахождения азота, наличие в этом же «очаге» фосфатов способствует усвоению азота с одновре­менным поступлением в растения фосфора. Аналогичное действие оказывает калий. При выпуске сложных удобре­ний в гранулированном виде (размеры гранул 0,5-4 мм) значительно облегчается механизированное вне­сение их в почву.

Большое агрохимическое значение имеет правильное соотношение питательных веществ в комплексных удоб­рениях, позволяющее рационально использовать удобре­ния для той или иной сельскохозяйственной культуры применительно к конкретным условиям ее произрастания. Этим и объясняется потребность сельского хозяйства в широком ассортименте сложных и смешанных удобре­ний. Однако практика показывает, что наибольшее рас­пространение получили лишь 5—10 марок удобрений. В Советском Союзе намечают применять 15 основных ма­рок с соотношениями питательных веществ: 1:1:1; 1:1,5:1,5; 1:1:1,5; 1:4:0; 1:2,5:0 и др., из которых на соотношение 1:1:1 приходится 30—35% всех производимых комплексных удобрений.

Четвертый Международный конгресс по удобрениям, состоявшийся в Югославии в 1961 г., на основе опытных и производственных данных многих стран пришел к за­ключению о равноценном влиянии на повышение урожай­ности комплексных удобрений и раздельного внесения односторонних удобрений. Для сельского хозяйства не имеет значения, будут ли комплексные удобрения выпу­скаться в виде сложных или смешанных удобрений. Важ­но лишь, в какой степени они удовлетворяют требованиям сельского хозяйства в отношении рационального питания почвы, т. е. правильного соотношения питательных эле­ментов, содержания в них водорастворимой формы Р₂0₅ (не менее 50% в гранулированных удобрениях). Удобре­ния должны обладать хорошими физико-химическими свойствами и иметь высокое содержание питательных веществ.

        

1.6 Минералды тыңайтқыштардың нарықтағы және саладағы жағдайы

Минералды тыңайтқыштар өндірісі тек химиялық кешенде ғана емес, сонымен қатар жалпы өндірісте табысты және қаржылы тұрақты салалардың бірі болып табылады.

Соңғы 50 жылда минералды тыңайтқыштардың әлемдік нарығы тез дамыған және 5 есеге өскен, ал оның көлемі 70 млрд. долл. асқан. Сандық тұрғыда әлемдік қаржылы-экономикалық дағдарыстың басында минералды тыңайтқыштар глобальді нарығы 170 млн. т. жеткен, жылдық өсімі 3-5 % құраған (тыңайтқыш заттардың мөлшеріне аударғанда).

Аталған нарықтың дамуы тұрақты сипатта, әлемдік бос егістік жерлердің азаюы, Жердің халық санының өсуі, дайын өнімнің сапасына қойылатын талаптардың жоғарылауы, ауылшаруашылық өнімдерінің энергоресурстар нарығына енуі. Осының бәрі ауылшаруашылық өнімдерге талаптарды күшейтіп, барлық типті тыңайтқыштарды қолдануды көбейтуді талап етеді.

Минералды тыңайтқыштардың әлемдік өндірісіне мынадай  ерекшеліктер тән: өндірістің тікелей тәуелділігі шикізаттың қол жетімділігі және жеткізілуі – табиғи газдың, көмірдің, нафтаның (азотты тыңайтқыштар үшін), фосфаттардың (фосфорлы тыңайтқыштар үшін) және калий тұздарының (калийлі тыңайтқыштар үшін); өндірістің жоғары капитал сыйымдылығы; шикізат көздерінің жанындағы өндіріс концентрациясы (калийлі тыңайтқыштар өндіретін өндіріс орындары) немесе тұтыну нарығы; өнімнің өзіндік құнын төмендету мақсатында бірлік күші үлкен өндіріс орындарының құрылысы; минералды тыңайтқыштар бірталай үлесін жалпы әлемдік көлемін экспорттау (хлорлы калий - 80 %, фосфорлы тыңайтқыштар - 40 % аса, аммиакты селитра - 25 % астам, карбамид - 23 %) әлемнің елдері мен региондарына табиғи ресурстардың географиялық біртексіз таралуына байланысты.

Қазіргі таңда әлемде минералды тыңайтқыштар өндірісі бойынша ірі өндірушілер: Қытай, нарықтың 21% бақылайды, АҚШ (13%), Үндістан (10%), Ресей (8%) және Канада (8%). 2006 ж. бастап жоғары көрсеткішті Оңтүстік-Шығыс Азия мен Латын Америкасы көрсетуде.

Фосфорлы және азотты өндірістің орталығы қолдану аумақтарына таралған, ал калийлі – шикізат көзін тасымалдау аймақтарына қарай таралған. Осыған сәйкес қазіргі таңда азотты және фосфорлы тыңайтқыштар өндірісінің ірі өкілдері – Азия (Қытай және Үндістан) және Солтүстік Америка (АҚШ, ал калийлі тыңайтқыштар өндірісі – шикізат қоры бар елдер (Канада, Ресей және Белоруссия).

Минералды тыңайтқыштардың және шикізаттың әлемдік өндірісінің жоғарғы деңгейінің көрсеткіші ретінде азотты және күрделі тыңайтқыштарға қолданылатын 15 мемлекетке 80% аммиактың өндірісі көрсеткіш болады. 85% жуық фосфор құрамды руданың әлемдік өндірісінің көлемі 7 елде, ал 6 елде 85% жалпы әлемдік хлорлы калий көлемі шығарылады.

Минералды тыңайтқыштар өндірісінің мықтылық таралу ерекшеліктері олардың әлемдік нарығындағы тауар ағынына байланысты. Минералды тыңайтқыштардың және шикізатының халықаралық сатылымның көлемі жыл сайын өсуде. Соңғы дағдарысты жылға дейін аммиактың, карбамидтің, диаммонийфосфаттың импорты 7, 3 және 8 % өскен. Бұл өнімнің негізгі өндірушілері Германия, Канада, Ресей және Белоруссия. Аталған мемлекеттер тыңайтқыштарға арналған негізгі шикізат ресурстарымен қамтамасыз етілген, сондықтан ішкі нарықтары экспортқа бағытталған.

Басқа да шикізатты тауарлармен қатар тыңайтқыштар нарығы да экономикалық құлдырауға ұшырады. Қаржылық дағдарыс 2008 ж соңында басталып, 2008 ж соңғы кварталында халықаралық масштабтағы терең экономикалық дағдарысқа үйлесті. 2009 ж 1 жарты жылдығында дамыған экономикадағы құлдырау байқалды және айтарлықтай экономикалық өсім 2009 ж соңы мен 2010 ж байқалды. Ал шынайы қалпына келу тек ағымдағы жылы байқалуда.

«IFA» Ауылшаруашылық комитетінің көрсеткіші бойынша 2007-2008 ж бірінші жартысында тұтыну төмендеуі 1,5% құрады, ал 2008-2009 ж тыңайтұыштарды әлемдік деңгейде тұтыну 5,1% төмендеді (168,1 млн.-нан 159,6 млн. т дейін) алдыңғы ауылшаруашылық жылымен салыстырғанда.

2009 ж. тыңайтықыштар мен оларға арналған шикізат өндірісі минималды өсімді көрсете бастады, жылдың екінші жартысында нарықтық жағдай дұрыстала бастады. Тыңайтқыштарды  сату ішкі нарықтың арқасында дұрыстала бастады, бірақ сату формалары өзгерді, өзіндік құны жоғарылады, импортты алмастырды және артық өндірісті елдерде экспорт арта түсті.

Бірақ тыңайтқышқа деген сұраныстың себептері – жоғары өнімділікке деген мұқтаждық және ауылшаруашылыө заттарының өндірісінің көбеюі – басты өзекті мәселе болып қалды. Ал ұзақ перспективада минералды тыңайтқыштарға әлемдік нарықта сұраныс жалғаса бермек.

2009 ж екінші жартысында сұраныс жалғасты. 2010 ж бірінші жартысында жағдай оңала түсті; «СМА1» өсімді шамамен 3,5% бағалады, барлық үш түрлі қоректендіргіш элементтер үшін.

Оңалған жағдайды ескере отырып тыңайтқыштарға деген сұраныс 2009-2010 ж 165,4 млн. т дейін өсті деп бағалайды қоректендіргіш заттарға (3,6%), соның ішінде азот - 2,6%, фосфор - 6,1%, калий - 4,1%.

Дағдарыс түрлі деңгейде тыңайтқыштардың әлемдік нарығының жекелеген секторларына әсер етті. Азотты тыңайтқыштар нарығы зардап шеккен жоқ десек артық болмас, себебі тыңайтқыштардың бұл түрінің аз енгізілуі өнімге кері әсерін тигізеді. Азотты тыңайтқыштарды қолданудың азаюы 2008 ж 2007 ж салыстырғанда 1% құрады, нарықтық аналитиктердің бағасы бойынша бұл өнімді өолдану дағдарысқа дейінгі көрсеткіштен де жоғары болған. 

2008 - 2012 жж., «СМАI» бағалауы бойынша азотты тыңайтқыштарға деген сұраныс артады, бірақ өсу темпі жылдам болмайды - 1,8% жылына.

Фосфорлы тыңайтқыштар әлемдік нарығы 2008 жылдың екінші жартысында қозғалыссыз қалды, себебі бағалардың бірден тербелісі әсер етті. Аналитиктердің айтуы бойынша жалпы жыл бойына фосфорлы тыіайтқыштарды қолдану 36 млн.т дейін қысқарды, аталған затта және бұрынғы көлемді болжау 2011 жылдан ертерек байқалмайды. 2009 - 2011 жж., ресейлік зерттеу институтының мәліметтері және «Фосагро» бойынша тұтыну көлемі шамамен 5 млн. т құрады. Тек диаммонийфосфат және аммофос жаңа өндірісі 7,3 млн. т жылына енгізілетін болады. Диаммонийфосфат пен аммофос мықтылығының өсуі 2011 ж – 2012 ж басына келеді.

Фосфатты тыңайтқыштар әлемдік нарығында 2008 ж құлдыраудан кейін жағымды баланс байқалады. Батыстық эксперттердің бағаы бойынша 2010-2012 ж аралығында фосфордың әлемдің қолданылуы жақсы темппен өседі делінген. 2010 ж Р₂О₅ тұтыну 39,7 млн. т құрады.

Қиындау жағдай калийлі тыңайтқыштар өндірісі саласында байқалуы мүмкін. 2008ж соңында бастапқы тұтыну елдерінде Бразилия, Қытай және АҚШ қоймалардың толып қалуына байланысты 2009 экспортта кері әсерін тигізді. Бірақ 2009 ж кейін импортерлар атынан сұраныс жақсы темппен өсе бастады.

Ары қарай тыңайтқыштардың әлемдік нарығының орташа тенденциялы болжамы келтіріледі.

Тыңайтқыштардың әлемдік бағасы анық жоғарылау тенденциясын көрсетеді, бұл заманауи сатыда жекелеген уақыттарда ғана үзілгенін көрсетеді. 2011 жылдың басы бағалардың өсуімен сипатталады, бірақ бұл тұтыну орталықтарында ғана байқалады.

Перспективада минералды тыңайтқыштарға деген сұраныс дұрысталады деп болжалады. Базалы жылмен салыстырғанда 2013-2014 ж дейін әлемдік сұраныс жылына орташа есеппен 2,3% өседі және 186,8 млн. т жетеді делінген («IFА» базалы сценарийі бойынша). Фосфор мен калийге деген сұраныстың азаюына байланысты 2008-2009 ж бұл затқа деген сұраныс жоғары көрсеткіштермен өседі (2,8% жылына), азотқа қарағанда (1,9%). Қоректендіргіш заттардың қатынасына байланысты әлемдік тұтынуда N:Р₂O₅ жоғарылайды 1,00:0,40 қатынасына дейін.

«IFА» атаған болжамдарына бірнеше факторлар әсер етеді.

Басты факторлардың қатарына болжамды өзгерте алатын, кіреді: экономикалық және қаржылы климаттың дамуы, фосфор мен калийдің төмендеген енгізілуі, тыңайтқыштардың қалдық қорының көлемі мен ауылшаруашылық өнімдердің тыңайтқыштар бағасына қатынасы.

Соңғы жылдары нарықтың жағдайы көптеген өндірушілерді калийді қазып алу жобаларын қаржыландыруға және бар өндірістерді кеңейтуге итермелеп отыр. Қазіргі таңда 20 мемлекетте 65 ке жуық жобалардың бар екендігі белгілі, бірақ солардың бірнешеуі ғана 5 жылда іске асатын болады.

Калийлі өндірістер өсетіндігі болжалуда 40,4 млн. т-дан К₂O 2008 ж. 54,7 млн. дейін 2013 ж., бұл 14,3 млн. т тең, Канадада, Ресейде және Қытайда Израильмен, Иорданиямен, Аргентинамен және Конгомен бірге деп болжалуда.

Орындалуға шақ қалған жобалардан калийдің өсуі 38 млн. т-дан К₂0 2009 ж. 47 млн. дейін 2013 г., бұл жылдық өсім 5,9% құрайды дегенді білдіреді. Бірақ 60% жоғары 2011 ж кейін дегенді білдіреді.

Соңғы тыңайтқыштар өндірісі бойынша үлкен жобалар фосфор құрамды шикізатқа бай мемлекеттерде іске асады.

2013 ж фосфаттарды өңдейтін әлемдік күштер «IFА» болжамы бойынша 42,5 млн. т Р₂О₅ жетеді, ал бұл 9,1 млн. т көп, 2008 ж қарағанда.

40 жуық жаңа қондырғылар МАФ, ДАФ және үш суперфосфат өндіріс бойынша 10 елде құрыла бастайды, олардың ішінде 18 - Қытайда. Жаңа өндіріс күштері Африкада, Батыс және Шығыс Азияда, Латын Америкасында салынады.

Көп өсім ДАФ үлесіне тиеді - 1,1 млн. т Р₂О₅ жыл сайын 5 жылдың көлемінде. 2010 ж. сонымен қатар өңделген фосфатқа деген сұраныстың қалпына келуі мүмкіндігі туындауда. ДАФ әлемдің сұранысы мен ұсынысы ДАФ төмен активті нарығымен байланысты 2013 ж. дейін жылдық артық өсіммен. Барлық фосфор құрамды тыңайтқыштарға деген дефицит 2013 ж дейін жалғасады [2].

Қазақстанның минералды тыңайтқыштар саласы Қаратау кен орнының фосфориттерін өңдеуге негізделген. «Казфосфат» өндірістік құрылымының басшылығымен келесі өндірістер біріктіріледі: тау-өңдеу кешендері «Каратау», «Чулактау», «Минералды тыңайтқыштар» (Тараз), Степногор химзауыты.

 

Минералдық тыңайтқыштар оларды тиімсіз пайдаланудың экологиялық зардаптары

 

Қазіргі таңда ауыл шаруашылығы қажеттілігі үшін әлемдік өндіріс жылына 125 млн. тонна минералдық тыңайтқыш түрлерін өндіреді. Минералдық тыңайтқыштардағы негізгі қоректік элементтер – азот, фосфор, калий элементтері. Минералдық тыңайтқыштардың сіңірілу тиімділігі қоректік элементтердің арақатынасымен және есімдіктер сортының биологиялық ерекшеліқтерімен анықталады. Азот тыңайтқыштарының нитраттары есімдіктерге тез әсер ететін азот кезі болып табылады. Осыған байланысты нитраттар түріндегі азот тыңайтқыштарын біркелкі пайдаланбаған жағдайда азық түлік құрамына нитраттардың артық мөлшері жинақталып, оның сапасын нашарлатады. Нитраттарды тиімді пайдалану үшін әрбір өсімдік түрінің азотқа қажеттілігінің, оның топырақтағы қорын, климаттық факторларын ескере  отырып, ЭЕМ-да дәл есептеулер жасау арқылы жүргізу керек. Алюминий тыңайтқыштарынан нитраттың топырақтарға және өсімдіктерге түсуі топырақтағы микроорганизмдер белсенділігі мен ауа райы жағдайларына байланысты.[5,6]

Азот тыңайтқыштарының суда ерігіштігіне жауын-шашын мөлшері және суару нормасы біршама әсер етеді. Ылғалдылық жоғары болған жағдайда нитраттар тамырдан тыс аймақтарға таратылып, өсімдіктегі мөлшері азаяды. Құрғақ климат жағдайларында ылғалдылық аз болуынан топырақтың беткі қабаты кеуіп, нитраттардың жоғарғы қабатына көтерілуіне және өсімдіктерде оның концентрациясының көбеюіне мүмкіндік туады. Топырақ пен өсімдіктерге нитраттардың жинақталуына топырақ, климаттық жағдайлар және пайдаланылған тыңайтқыштар түрі мен мөлшері әсер етеді. Құрғақшылық кезде қоректік өсімдіктердегі нитраттар мөлшері азот алмасу процестерінің ферменттерінің активтілігі төмендейтіндіктен артады. Бұл ферменттердің активтілігі сол сияқты топырақта К, Мо, S элементтері жетіспеген жағдайда да төмендейді. Жер бетілік және жер астылық сулардың нитраттармен ластануы тазартылмаған тұрмыстық және өндірістік сулармен, табиғи органикалық заттардың минералдануы, сол сияқты азот тыңайтқыштарын шамадан тыс пайдаланған жағдайда байқалады. Отандас және шетелдік ғалымдар мен практиктердің еңбектері нәтижесінде азот тыңайтқыштарын интенсивті пайдалану ауыл шаруашылық өнімдерінің сапасы мен қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізетіні дәлелденді. Ауыл шаруашылық өсімдіктері сіңірген нитраттардың белгілі мөлшері өнім түзілуге жұмсалатыны белгілі. Бірақ, кейбір экологиялық факторлар әсері күшті жағдайларда (жарық жеткіліксіз, су режимі бұзылған, т.б.) өсімдіктер топырақтан алған азоттың барлығын сіңірмей, оның артық мөлшері адам мен жануа рлар үшін зиянды әсерін тигізеді. Жануарлар жемі рационындағы нитраттың артық мөлшері сүттің азаюына себеп болады. Жалпы алғанда, нитраттар барлық тамақ өнімдері мен мал жемі үшін ең қажетті қосылыстар, бірақ оның артық мөлшері адам мен жануарлар организмін улайды, организмдегі зат алмасу процестерін бұзып, оның иммунологиялық қасиеттерін төмендетеді, т.б. Адам организмі үшін әсіресе құрамында нитраттардың жоғарғы мөлшері жинақталған көкеніс, бақша дақылдары қауіпті болып саналады.

 

1.5 Кешенді минералды тыңайтқыштарды өңдеу мүмкіндіктерін зерттеп алу әдістері

 

Минералды тыңайтқыштарды пайдалану интенсивті егіншіліктің бөлінбес құрамды бөлігі. Ғалымдардың есептеулері бойынша минералдық тыңайтқыштарды қолданудың пайдалы әсері болуы үшін олардың дүниежүзілік пайдалану мөлшері шамамен бір адамға шаққанда жылына 90 кг болуы керек. Бұл үшін тыңайтқыштарды өндірісі жылына 450-500 млн.т. болуы қажет. Қазіргі кездегі дүние жүзіндегі тыңайтқыштар өндірісі шамамен жылына 100-220 млн.т.немесе адам басына шаққанда жылына 35-40-ы құрайды.

Қазақстан жеріндегі бай фосфор қорын өңдеу жолын іздеу фосфорлы қосылыстар химиясын дамытуга негіз болды. Академик Ә.Б. Бектұров Қаратау фосфоритінен әртүрлі фосфор тыңайтқыштарын алудың ғылыми негізін қалады. Фосфор қосылыстары мен фосфор тыңайтқыштарын зерттеуде Ә.Б.Бектұров және оның шәкірттері көп еңбек сіңірді. Қаратау бассейнінің фосфорит кенінен Тараздың және Шымкенттің өндірістік бірлестіктері және баска химия кәсіпорындары фосфор тыңайтқыштарын өндіреді.

Егіншілікті табысты жүргізудің маңызды элементтерінің бірі - ауыл шаруашылығы өндірісін ұтымды жүргізуге және жыртылған жердің жоғары өнімділігін сақтауға жол беретін топырақтың құнарлылығын ұдайы арттыру болып табылады. Ауыл шаруашылығы дәнді дақылдар топырақтағы жеңіл қол жетімді нысанда, жеткілікті көлемде және дұрыс қатынаста қажетті тамақ элементін таба бермейді. Дәнді дақылдар жеткіліксіз азық заттармен қақтығысады, сол себептен, өсімдік организмі қалыпты дами алмайды және жоғары өнімділікті қамтамасыз ете алмайды. [9]

Азықтану үдерісін басқарудың маңызды құралы - минералды тыңайтқыштарды қолдану болып табылады. Бұл ретте, өсімдіктер үшін азықтанудың негізгі көзі - топырақ болып табылады, ал минералды тыңайтқыштарды топырақта қабылдау ретінде жоғары және сапалы өнім алу үшін топырақтағы жеткіліксіз азық элементін түзетуге танылған қарастыру қажет. Тыңайтқыштардың теңгерімделінген жүйесін топырақты өңдеумен және егінді дұрыс себумен бірге қолдану ауыл шаруашылығы дәнді дақылдарды жоғары өнімі алу және топырақтың құнарлылығын арттыру үшін жағдай туғызуға жол береді.

Агрохимиялық зерттеулердің нәтижелері мынаны көрсетеді:біздің облыстың топырағы фосфордың қозғалмалы нысанын ұстаудың төменгі және орта деңгейімен сипатталады, бұл ауыл шаруашылығы дәнді дақылдардың өнімділігіне жағымсыз әсерін тигізеді. Егер, азоттың құрамы топырақты өңдеудің қабылдаулармен, өнімді ылғалдың қорымен реттелсе, онда фосфор қышқылының саны фосфор тыңайтқыштарын қолдану көлеміне байланысты (аммофос, жай және қоспалы суперфосфат, фосфорит ұны).

Егіннің едәуір қалдығы егістік алаңдарында қалса, онда азоттың рөлі арта түседі және суперфосфаттың орнына жаздық бидайды сүрі жерге нақты салмақта 40-50 кг-нан аммофосты ұтымды енгізу керек, бұл өнімді гектарына 8,5 центнерге дейін қосуға қамтамасыз етеді (Солтүстік Қазақстан ауыл шаруашылығы РМК, тәжірибе станциясыны мәліметтері). Тыңайтқыштардың басымды тиімділігін егістік алаңдарында ылғалмен қамтамасыз етудің жоғары деңгейімен қамтамасыз етеді. Сондықтан, ең алдымен, минералды тыңайтқыштарды түрі жерге енгізуге ұсынылады, онда ең жоғары түсім орын алады. [10]

Тыңайтқыштардың түрін жерге ұзақ мерзімде енгізе аламыз: жерді бірінші өңдеуден алдын ала егін себуді өңдеуге дейін. Тыңайтқыштардан алынған фосфор оны 20 пайызға дейін енгізген кезде бірінші дақыл болып пайдаланылады, сондықтан алдағы жылдары оның алдағы дамулары жақсы байқалады. 40-60 кг/га дозасы 2-3 жылда қоспа береді, әсіресе, енгізген кезде (100% дейін) 4-6 жылда 80-120 кг/га.

Даладағы және орман аймағындағы жаздық бидай өнімінің тыңайтқыштардың тұрақты қозғалысына фосфорлық тыңайтқыштар әсерін тигізеді. Фосфорлық тыңайтқыштар жоғары тиімділігі мынамен түсіндіріледі, 60 пайызға жуық топырақ азотпен және калиймен жақсы қамтамасыз етілген, сол себептен, жаздық бидайға азот пен калий тыңайтқышта рының қозғалысы фосформен салыстырғанда оң нәтиже бермейді.

Фосфорлық тыңайтқыштар астықтың қалыптасуына ылғалды үнемдеп пайдалануға әсерін тигізеді. Жаздық бидайды тұтыну коэффициенті фосфор негізінде 12-20% құрады және 40-50% дейін, құрғақшылықтың жағдайында оң маңызы бар.

Фосфорлық тыңайтқыштардың тиімділігі оларды енгізуге байланысты. Зерттеулер негізінде, фосфорлық тыңайтқыштарды 1,5-2 есе жергілікті енгізу тиімді. Фосфорлық тыңайтқыштарды енгізу - қабылдау қол жетімді емес.

Фосфорлық тыңайтқыштарды түрі жерге 12-20см тереңдетіп енгізу болып табылады. Жергілікті енгізу үшін сепкіштерді қолдану ұсынылады. Сепкіштер арқылы тыңайтқыштарды енгізуді сүрі жерді өңдеумен біріктіру керек. Қатарлап енгізу мындай жағдайда қолданылады:

1) егер, жерге негізгі дозасы енгізілмесе

2) топырақтағы Р₂О₅ оңтайлы деңгейде қол жеткізу және қолдау үшін.

Тыңайтқыштардың пішінін дұрыс таңдаған маңызды орын алуда. Сүрі жерге енгізген кезде суперфосфат немесе аммофосты қолдану ұсынылады, аммофос немесе нитроаммофос. Тыңайтқыштардың ең қиын нысандары бойынша суперфосфатқа қарағанда, жақсы тиімділік бар.

Изобретение относится к способам получения гранулированных фосфорсодержащих комплексных минеральных удобрений, которые могут широко применяться для повышения урожайности пшеницы и других сельскохозяйственных культур.

Авторами [1] предложен способ получения гранулированных фосфорных удобрений, включающий получение фосфатной пульпы и последующее ее гранулирование, при этом фосфатную пульпу охлаждают до 20-100°С до образования в полученном материале 1-100% кристаллогидратов и процесс гранулирования ведут до содержания в продукте 0,01-2% свободной влаги. Патент РФ №2130914, МКИ: С05В 19/00, дата публ. 1999.05.27.

Авторами [2] разроботан способ гранулирования мелкодисперсного фосфатного сырья в присутствии связующей добавки, при этом в качестве связующей добавки используют смесь пульпы монокальцийфосфата и суммы солей полуторных окислов при соотношении в ней монокальцийфосфат:сумма солей полуторных окислов, равном 1:(0,05-0,45), и смесь добавляют в фосфатное сырье в количестве 0,04-0,3 мас.ч. на 1 мас.ч. фосфатного сырья. Патент РФ №2142929, МКИ: С05В 19/00, дата публ. 1999.12.20.

Также известно комплексное гранулированное удобрение, содержащее гранулированный фосфат аммония в смеси с поташем и нитратом аммония.[3] Патент США №395942, МКИ:С01В 25/16, 1976 г.

К недостаткам вышеописанных изобретений относятся низкая эффективность пролонгированного действия гранулированных удобрений, а также высокие затраты на приготовление фосфорсодержащего компонента.

Наиболее близким аналогом к заявляемому изобретению является [4] cпособ получения фосфорсодержащих сложносмешанных удобрений», включающий смешение фосфорсодержащего компонента с K 2Mg(SO4)2, гранулирование и сушку продукта, причем в качестве фосфорсодержащего компонента берут суперфосфат, или фосфорит, или фосфат аммония и смешение ведут до получения в смеси соотношения

Р 2O5:K2Mg(SO 4)2=1:(0,76-4,6).

Патент РФ №2106329, МКИ: C05G 1/06; дата публ. 1998.03.1

Изобретение относится к сельскому хозяйству, в частности к технологиям производства комплексных удобрений.

Авторами [5] предложен способ переработки травильных растворов сернокислотного травления черных металлов, в котором, с целью получения сложных удобрений с микроэлементами, травильные растворы смешивают с мелкоизмельченным металлургическим шлаком с последующим нагреванием полученной пульпы при непрерывном перемешивании; металлургический шлак измельчают до размера частиц 0,3-1,0 мм, смешивание ведут в весовом соотношении фаз Т:Ж от 10:4 до 10:3 и нагревание ведут до температуры 130-150°С в течение одного часа. Способ переработки травильных растворов (П.В.Дыбина и Т.Н.Елисеева (СССР). - Заявка №1439195/23-26; Заявлено 20.05.1970; Опубл. 21.03.1972, Бюл. №11 // Открытия. Изобретения. - 1972. - №11).

1-бөлім бойынша қорытынды:

 Қазіргі таңда азықтану үдерісін басқарудың маңызды құралы -  кешенді минералды тыңайтқыштарды қолдану болып табылады. Бұл ретте, өсімдіктер үшін азықтанудың негізгі көзі - топырақ болып табылады, ал минералды тыңайтқыштарды топырақта қабылдау ретінде жоғары және сапалы өнім алу үшін топырақтағы жеткіліксіз азық элементін түзетуге танылған қарастыру қажет. Тыңайтқыштардың теңгерімделінген жүйесін топырақты өңдеумен және егінді дұрыс себумен бірге қолдану ауыл шаруашылығы дәнді дақылдарды жоғары өнімі алу және топырақтың құнарлылығын арттыру үшін жағдай туғызуға жол береді.Кешенлді минералды тыңайтқыштар өсімдіктерді үстеп көректендіру мақсатында ғана емес, олардың сапасын жақсарту сонымен қатар түсімін жоғарлату үшін де қолданылады.

Минералды тыңайтқыштардың ішінде ерекше орын алатыны аралас тыңайтқыштар. Аралас тыңайтқыштардың басты артықшылығы ондағы қоректік элементтің мөлшерінің көптігінде және алу технологиясының қарапайымдылығы. Сондықтан қазірге уақытта аралас тыңайтқыштарға деген сұраныс артуда, әсіресе шет елдерде аралас тыңайтқыштар барлық тыңайтқыштар өндірісінің 60-70  құрайды.

Бүгінгі таңда бай фосфорит кен орындарының қоры жылдан жылға азаюына байланысты кедей фосфоритті кендерді өңдеу арқылы минералды тыңайтқыштарды алу өзекті мәселеге айналып отыр.

Әдебиеттік шолу нәтижесі бойынша дипломдық жұмыста келесі мақсаттар мен міндеттер қойылды:

Дипломдық жұмыстың мақсаты құрамында К,В элементтері бар кешенді минералды тыңайтқышты алып, оны ауыл шаруашылығында кенінін қолдану болып табылады. Нақтырақ бұл тәсіл арзан әрі қол жетімді шикізаттан тыңайтқыштар алуға мүмкіндік береді.

Дипломдық жұмыстың міндеті:

1) түйіршіктеу әдісімен Қаратау фосфорит ұнынан кешенді минералды тыңайтқыш алу мүмкіндіктерін зерттеу;

2) оларды алуға қажетті шикізаттарға, өндірістің негізгі сатысына сипаттама беру.

3) түйіршіктеу әдісімен Қаратау фосфорит ұнынан кешенді минералды тыңайтқыш алудың технологиялық сызбасын жазу

 

---

Дата добавления: 2018-05-09; просмотров: 808; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!