Білқайыр Хандығы
XV ғасырдың 20 жылдарында Қазақстан территориясында Шайбани Әбілқайыр хандығы пайда болды. Ақ орда мен Жошы феодалдарының ыдырауы нәтижесінде Әбілқайыр хандығы бөлінді. Жошылардың гүлденуі Ақ орданың ханы Барақтың өлуімен бітеді. 1428 жылы Дәулет Шейх Оғланның ұлы Әбілқайыр хан етіп жарияланды. Әбілқайыр хан тәуелсіз мемлекет құрды және оны 40 жыл басқарды (1428-1468).
Әбілқайыр хандығының территориясы Жайықтан Балқаштың батысының шығысына қарай, Сырдарьяның төменгі ағысынан Арал теңізінің оңтүстігіне дейін және Тобылдан Ертістің оңтүстігіне дейін жайылды. Хандықтың этникалық құрамы өте күрделі еді: қыпшақтар, наймандар, маңғыттар, қарлұқтар, қаңлылар, үйсіндер, ұйғырлар т.б.
Кейіннен, Әбілқайыр хан территориясында қазақ халқының Орта жүзі пайда болды. XIV ғасырдың соңында және XV ғасырдың бірінші жартысында олар «өзбектер» деп аталды және де Әбілқайыр хандығы көшпелі өзбек немесе Өзбек хандығы деп аталды.
Әбілқайырдың 40 жыл билеген жылдары азаматтық және таусылмас соғыстармен ерекшеленді. 1430 жылы ол Хорезмді жаулап алды және Үргенішті тонады. 1446 жылы ол сондай-ақ Тимуридтерден Сығанақ, Созақ, Ақ қорған, Үргеніш, Арқұқ және оларды қолдаған тайпалардың бастықтарын жаулап алды.
Сығанақ хандықтың астанасы болды (Тара және Орда Базар Ақ орданың бұрынғы астаналары болды). XV ғасырдың 50 жылдары ол Самарқанд және Бұхара қалаларын тонады, Тимуридтердің ішкі мәселелеріне араласты. Бірақ, 1457 жылы ол Сығанақ маңайында Ойраттар тарапынан талқыланды. Ойраттар, Оңтүстік Қазақстан мен оңтүстік шығысын жаулап алды.
Шыңғысхан ұрпақтары Әбілқайыр ханды әлсіретті және сұлтандар оны тастап кетті. XV ғасырдың 50-60 жылдарында Керей мен Жәнібек сұлтандары Әбілқайырмен соғысты және де Ақ Ордалықтардың үстемдігін қалпына келтіру үшін Шайбанидтерге қарсы күрес жүргізді. Жәнібек Ақ Орданың соңғы ханы Барақтың ұлы еді. Жәнібек пен Керей бастаған көшпелі және жартылай көшпелі Дәшті Қыпшақ халқы Батыс Жетісу мен Моғолстанға наразылығымен 1459-1460 жылдары көшті. Moғолстан басқарушысы Есен Бұқа қазақ көсемдерімен бірігіп, Моғолстанды Әбілқайырдан, Тимуридтерден және қалмақтардан сақтап қалды.
1468 жылы Әбілқайыр Моғолстанға жорық жасады, бірақ ол жолда қайтыс болады. Оның ізбасары болып, Шайх Қайдар Жошылар тарапынан өлтіріледі. Әбілқайыр хандығы ыдырайды.
Ноғай ордасы
Ноғай ордасы моңғол империясы ыдыраушылығынан кейін Қазақстан аумағында негізі салынған болатын: Қазақтанның батыс бөлігіндегі Еділ мен Жайық өзендерінің арасында орналасқан.
Ақ орданың мемлекеттік жүйесінің ұқсастығы Moғолстан және ноғай ордамен ұқсас болды: - көшпелі халық ұйымдар ұлысы, билеушілер құрылымы (хан) және әскерлер, салық салу жүйелері. Жалпы, бұл түрлер және құрылымдар Моңғол империясынан алынған болатын және қазақ хандығында қалды.
Ноғай ордасы Алтын Ордадан бөлінген болатын XIII ғасырдың соңында және бөліну үрдісі Eдігенің (1396-1411) және оның ұлы Нұр-Әддин (1426-1440) билігі кезінде тоқтатылған болатын. Сайып келгенде, Eдіге ноғай орданың бірінші ханы болды. Ол 15 жыл ішінде Алтын орданың билігін ұстады. Ол 20 ұлдары арқылы Алтын орданы биледі.
Қандай тайпалар ноғай ордада өмір сүрді? Саяси өмірде басты рольде мaңғыттар ойнады, бірақ қоңыраттар, арғындар, алшындар, алаштар, т.б. ноғай орданы қоныстады.
Glossary
| Successor | Приемник | Мұрагер |
| Claim | Требование | Ұстаным |
| Feuds | междоусобицы | Феодал |
| Stretch | Простираться | Орын тебу |
| Complicated | сложный, запутанный | Қиын |
| Rob, plunder | Грабить | Тонау |
| Take away | Отобрать | Алып қалу |
| Dissension | Разногласие | Әр түрлі пікірталас |
1. Tasks for IWS: Prepare a report: “Consequences of Mongolian invasions.”
2. Task for IWS under a teacher’s control: Write a short essay: “Political arrangement of Mongolian state”.
3. Home tasks: Find information about division of Kazakhstan territory by Mongols and prepare a map.
Дата добавления: 2015-12-20; просмотров: 1; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!