Literatura polska w latach 1956-1960.
Literatura polska w latach 1945-1950.
Literatura krajowa w tym okresie przeżywała początkowo żywiołowy rozwój. Powstało wtedy wiele wybitnych utworów głównie o tematyce okupacyjno-wojennej. Ówczesne władze wspierały bujny rozwój kultury, licząc na pozyskanie jej do celów propagandy. Wkrótce też podjęto działania mające na celu uzależnienie kultury od ideologii komunistycznej. W listopadzie 1947 prezydent Bolesław Bierut podczas III zjazdu Związku Zawodowego Literatów Polskich zapoczątkował rewolucję kulturalną. Uzyskał poparcie ze strony „aktywu” partyjnego istniejącego w związku, który zaatakował „niedostatki ideologiczne” literatury. Mimo sprzeciwu pisarzy katolickich (m.in. Stefan Kisielewski, Jerzy Zawieyski i inni) do władz ZZLP weszli komuniści. W następnym zjeździe (styczeń 1949) komuniści Stefan Żółkiewski i Włodzimierz Sokorski w referatach ogłosili, że „socrealizm” stanowić będzie jedyne kryterium oceny . Na czele Związku stanął komunista Leon Kruczkowski.
W poezji krajowej tego okresu wyróżniała się twórczość Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, autora Zaczarowanej dorożki oraz satyrycznych miniatur Teatrzyk Zielona Gęś, który jednak pod koniec tego okresu coraz częściej podejmował tematykę socrealistyczną. Innymi głośnymi twórcami byli Julian Tuwim oraz Adam Ważyk, tworzący literaturę zgodną z wymaganiami władzy. Swoje pióra na usługi propagandy oddali także Julian Przyboś, Stanisław Jerzy Lec, Arnold Słucki. W tym okresie tworzyli też Antoni Słonimski i Kazimiera Iłłakowiczówna (ta ostatnia coraz bardziej skazywana na milczenie za niechęć do socrealizmu). Najważniejszym debiutantem tego okresu w poezji był Tadeusz Różewicz.
W prozie krajowej także widoczne były coraz wyraźniejsze naciski władz. Najgłośniejszym utworem tego okresu był Popiół i diament Jerzego Andrzejewskiego, powieść, która wzbudziła kontrowersje zarówno u władz jak i u opozycji antykomunistycznej. Powstało wtedy wiele utworów o tematyce okupacyjnej. Były to m.in. Medaliony Zofii Nałkowskiej oraz opowiadania Tadeusza Borowskiego – ten ostatni po sukcesie opowiadań oddał swoje pióro na usługi najbardziej agresywnej propagandy komunistycznej. Tematykę wojenną podejmowali też Seweryna Szmaglewska (Dymy nad Birkenau), Adolf Rudnicki, Jan Dobraczyński, Kornel Filipowicz, Jarosław Iwaszkiewicz i wielu innych. Rozwijała się też proza historyczna, odporna na socrealistyczne schematy (Antoni Gołubiew, Karol Bunsch, Władysław Jan Grabski).
|
|
|
W dziedzinie dramatu przodowali Leon Kruczkowski (m.in. Niemcy) oraz Jerzy Szaniawski (Dwa teatry). Krytykę krajową opanowali komuniści.
Na emigracji w tym okresie tworzyli poeci Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Józef Łobodowski, Jan Rostworowski i wielu innych. Prozę tworzyli m.in. Maria Kuncewiczowa, Sergiusz Piasecki, oraz Tadeusz Nowakowski. Na emigracji rozwijała się też twórczość dramatyczna (m.in. Jan Rostworowski), społeczno polityczna (Włodzimierz Bączkowski) oraz reportaż (Melchior Wańkowicz). Na emigracji wydano też cenne wspomnienia: Józefa Czapskiego (Na nieludzkiej ziemi), Beaty Obertyńskiej, Hanny Ordonówny.
Literatura polska w latach 1950-1956.
Państwo w tym okresie posiadało monopol wydawniczy i dążyło do podporządkowania sobie twórczości literackiej. Jego polityka szła dwoma torami. Z jednej publikowano w dużych nakładach klasykę (Mickiewicz, Sienkiewicz, Prus), z drugiej wycofywano z księgarń, bibliotek i czytelni takich autorów jak Maria Rodziewiczówna, Melchior Wańkowicz, Zofia Kossak-Szczucka i wielu innych. Masowo wydawano też literaturę radziecką (dzieła Lenina i Stalina). Oszołomieni zasięgiem totalitarnego oddziaływania partii, zafascynowani dynamizmem systemu, zastraszeni, albo też przekupywani przywilejami materialnymi, jakie przyznawano posłusznym, polscy twórcy coraz aktywniej włączali się w propagowanie nowych kanonów sztuki. U szczytu sławy znajdował się wtedy Władysław Broniewski autor Słowa o Stalinie oraz Konstanty Ildefons Gałczyński autor licznych socrealistycznych wierszy, sprawnie zresztą napisanych. W duchu socrealistycznym pisali czołowi polscy poeci: Julian Tuwim, Mieczysław Jastrun (wielbiący Bieruta), Adam Ważyk (wielbiący Stalina), Antoni Słonimski oraz wielu innych. W prozie dominowały powieści „produkcyjne” o schematycznej akcji i fabule, sławiące ustrój i piętnujące „wrogów ludu”. W tym duchu pisali Bohdan Czeszko (Pokolenie), Witold Zalewski (Traktory zdobędą wiosnę), Jerzy Putrament, Tadeusz Konwicki, Władysław Machejek, Wojciech Żukrowski. Nieco na wyższym poziomie stały utwory Juliana Stryjkowskiego i Igora Newerly’ego (Pamiątka z Celulozy). Wielu wybitnych pisarzy zaprzestało w tym okresie pracy twórczej (m.in. Kazimiera Iłłakowiczówna). Po śmierci Stalina w 1953 zaczęły pojawiać się pierwsze utwory zwiastujące koniec epoki socrealizmu (min. Poemat dla dorosłych Adama Ważyka).
|
|
|
Tymczasem na emigracji bujnie rozwijało się życie literackie, w którym ważną rolę odgrywało wydawnictwo paryskiego miesięcznika „Kultura”. Nowe tomiki wydali: Czesław Miłosz, Kazimierz Wierzyński, Józef Bujnowski, Stanisław Młodożeniec i inni. Mieszkający w Argentynie Witold Gombrowicz wydał kontrowersyjny Trans-Atlantyk – bolesną groteskę polskości, Melchior Wańkowicz wydał Ziele na kraterze, Józef Mackiewicz – Drogę donikąd, Zofia Kossak-Szczucka – Przymierze i Błogosławioną winę, Herminia Naglerowa – Sprawę Józefa Mosta o losach polskich zesłańców w ZSRR. Gustaw Herling-Grudziński wydał przejmujące wspomnienia z łagru pt. Inny świat, które były tłumaczone na wiele języków. Inny z kolei pisarz-więzień łagrów, Jerzy Jochimek, po nieudanej próbie wydania swoich powieściowych dzieł (Daleko, albo jeszcze dalej) o tej tematyce w kraju, nie znalazł akceptacji ani u Jerzego Giedroycia, ani w USA – czekał na oficjalną publikację swoich książek aż do 2006 roku. Czesław Miłosz wydał esej Zniewolony umysł, w którym rzucił nowe światło na psychologiczne korzenie komunizmu. Rozwijała się też krytyka literacka.
|
|
|
Literatura polska w latach 1956-1960.
Poznański Czerwiec '56, który utorował drogę do władzy Władysławowi Gomułce, spowodował złagodzenie cenzury i przyniósł ożywienie w polskim życiu literackim. Gwałtownie wzrosła ilość przekładów literatury zachodniej. Szczególną popularność zdobyła wśród czytelników literatura amerykańska. Pojawiły się pierwsze wydania utworów polskich pisarzy emigracyjnych (m.in. Gombrowicza. W tym okresie powstały nowe pisma literackie np. „Współczesność” i „Dialog”. Ożywienie zapanowało w publicystyce kulturalnej i krytyce literackiej, na łamach już istniejącej pism, takich jak „Przegląd Kulturalny”, „Nowa Kultura”, czy „Życie Literackie”. Do głosu doszło związane z Krakowską szkołą krytyki nowe pokolenie krytyków z Andrzejem Kijowskim na czele.
W dziedzinie poezji nastąpił powrót autorów skazywanych w latach stalinowskich na milczenie, takich jak Kazimiera Iłłakowiczówna. Własne oblicze odnajdowali poeci, którzy debiutowali w poprzednim okresie np.: Tadeusz Różewicz, Tadeusz Kubiak, Stanisław Grochowiak, Wisława Szymborska i inni. Najważniejszymi debiutantami przedstawionymi w "Prapremierze pięciu poetów" na łamach "Życia Literackiego" (nr 51 z grudnia 1955) obok Herberta byli: Miron Białoszewski, Bohdan Drozdowski, Stanisław Czycz, Jerzy Harasymowicz. Wśród tych poetów dominowała ostra refleksja nad cywilizacją i granicami człowieczeństwa w świecie współczesnym. Z poetów starszego pokolenia tworzyli nadal: Jarosław Iwaszkiewicz, Mieczysław Jastrun i Julian Przyboś. Wybitnym aforystą był Stanisław Jerzy Lec, autor Myśli nieuczesanych.
|
|
|
Wybitnymi prozaikami w tym okresie byli: Maria Dąbrowska, która po okresie milczenia wydała tom opowiadań Gwiazda zaranna, Jerzy Szaniawski, autor Profesora Tutki oraz wyzwoleni z socrealizmu i konformizmu Kazimierz Brandys , Roman Bratny (twórca popularnej powieści Kolumbowie. Rocznik 20), Tadeusz Hołuj, Julian Stryjkowski, Jerzy Andrzejewski (twórca m.in. paraboli stalinizmu – Ciemności kryją ziemię) oraz wielu innych. Warto wymienić też pisarzy określanych mianem katolickich, takich jak: Antoni Gołubiew (twórca epopei Bolesław Chrobry), Jerzy Zawieyski czy Jan Józef Szczepański. Znakomitym eseistą i popularyzatorem historii Polski był Paweł Jasienica. Rozgłos zdobył Leopold Tyrmand, autor bestsellera Zły. Mocną pozycję wśród czytelników osiągnęli Sławomir Mrożek – oryginalny humorysta oraz Stanisław Lem – twórca powieści fantastyczno-naukowych oraz esejów filozoficzno-futurologicznych (Dialogi, Dzienniki gwiazdowe, Eden). Wielki talent ujawnił Marek Hłasko, który po opublikowaniu paru opowiadań, wyjechał za granicę, gdzie pozostał, gdyż władze PRL uniemożliwiły mu powrót. Stał on się legendą pokolenia „pryszczatych”, brutalnie odsłaniającym realia ówczesnej Polski. Innymi przedstawicielami tego nurtu byli Marek Nowakowski i Ireneusz Iredyński.
W dziedzinie dramatu dominowały groteskowe alegorie i abstrakcyjny teatr poetycki. Do czołowych dramaturgów należeli Zbigniew Herbert, Tadeusz Różewicz, Stanisław Grochowiak, Sławomir Mrożek (m.in. Policjanci) oraz komunista Leon Kruczkowski.
Дата добавления: 2022-01-22; просмотров: 21; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!