Суффиксы наименований женщин по профессии,
По роду деятельности, характерной черте
Продуктивные суффиксы:
имя существительное (наименование мужчин) + - k ( a ), - ini / - yni / - nic ( a ) (aktorka ’актриса’, s ł uchaczka ’слушательница’, biegaczka ’бегунья’, nauczycielka ’учительница’, artystka ’артистка’, czytelniczka ’читательница’, uczestniczka ’участница’ и т.п.),
имя существительное на – arz + - k ( a ) → ark ( a ) : (pisarz – pisarka , bibliotekarz – bibliotekarka , spadochroniarz – spadochroniarka ’парашютистка’ и т.п.).
Малопродуктивные суффиксы:
Имя существительное + - yni ( znawca ’знаток’ – znawczyni ’женщина-знаток’, wyk ł adowca ’преподаватель’ – wyk ł adowcyni ’женщина - преподаватель’ и т.п.),
Непродуктивные суффиксы:
Имя существительное + - aczk ( a ), - nic ( a ) (rybaczka ’рыбачка’, spiewaczka ’певица’, robotnica ’рабочая’ и т.п.).
Возможно употребление существительных м.р. по отношению к женщине: magister , docent , doktor , naukowiec , ś wiadek ’свидетель’.
При образовании существительных общего рода можно выделить слова, мотивированные глаголом и (реже) прилагательным: - eg ( a ) (ł az ę ga ’бродяга’, ’увалень’ и т.п.), - g ( a ) (ł amaga ’калека’, ’растяпа, недотепа’ и т.п.), - k ( a ) (zabijaka ’забияка’ и т.п.), - s ( a ) (p ł aksa ’плакса’ и т.п.), -u ł ( a ) ( gadu ł a ’болтун’, ’болтунья’ и т.п.), - l ( a ) (m ą drala (ирон.)’умник’,’умница’ и т.п.), - d ( a ) (znajda ’найденыш’, przybl ę da ’чужак’ и т.п.).
Отдельно стоят слова с немотивированными основами (ciamajda , gamajda , niedorajda , niedojda , niedol ę ga «растяпа, разиня, недотепа», pokraka «урод, уродина» и т.п.). Встречается модель: глагол на - d + Ø.
|
|
|
Словообразование частей речи
Можно предложить и другой подход к анализу словообразовательных процессов в польском языке.
Имя существительное образуется:
1) от имен существительных с помощью следующих а) суффиксов - k - (okno ’окно’- okienko ’окошечко’, pies ’собака’- piesek ’собачка’, kwiat ’цветок’- kwiatek ’цветочек’ и т.п. ), - eczk - (gniazdo ’гнездо’- gniazdieczko ’гнездышко’, piesek ’cобачка’- pieseczek ’собачонка’ и т.п.), - aszek -, -uszek -, -iszek -, -yszek - (kaczka ’утка’- rfczuszka ’уточка’, wuj ’дядя со стороны матери’- wujek ’дядя’- wujaszek ’дядюшка’ и т.п.), - ik - (ko ń- konik, miecz ’меч’- mieczyk ’маленький меч’ и т.п.) (это уменьшительно-ласкательные суффиксы), - sk -, - isk -, - ysk - ( baba – babsko, babisko ’бабища’, b ł oto ’болото’- b ł ocisko ’грязища’ и т.п.) (это уменьшительно-уничижительные суффиксы),
б) префиксов bez- (prawo-bezprawie), nad- (nerka ’почка’-nadnerce ’надпочечник’), pod- (tekst-podtekst), pra- (babcia ’бабушка’-prababcia ’прабабушка’), przed- (mowa ’речь’- przedmowa ’предисловие’), re-(emigracja-reemigracja), współ- (autor ’автор’ -współautor ’соавтор’ и т.п.),
2) от имен прилагательных с помощью следующих суффиксов: -ik- (okrutny’жестокий’- okrutnik ’мучитель’), -ec- (chciwy ’жадный’- chciwiec ’корыстолюбец’), -ak-, -ek- (próżny ’пустой’ - próżniak ’лентяй, бездельник’, głupi’глупый’- głupek ’глупец’), -as-, -us- (gruby’толстый’- grubas ’толстяк’, dziki ’дикий’ - dzikus ’дикарь’), -och-, -uch-(tłusty’жирный’- tłuścioch ’толстяк’ (разг.), czarny ’черный’ -czarnuch ’чернявый мужчина’, ’негр’),-ot(a)(głupi ’глупый’ - głupota ’глупость’, tęskny’тоскливый’ - tęsknota ’тоска’ и т.п.),
|
|
|
3) от глаголов а) с помощью суффиксов: c(a) (kłamać ’врать’- kłamca ’врун’), -ciel-( marzyć ’мечтать’- marzyciel ’мечтатель’), -acz- (badać ’исследовать’ - badacz ’исследователь’), --arz-( ’’łgać ’лгать’ – łgarz ’лгун’), -us- (lizać – lizus ’сладкоежка’, ’подлиза’), -och-, -uch- (spać ’спать’ – spioch ’соня’, paść ’пасти’- pastuch ’пастух’ и т.п.) (это названия лиц, которые выполняют то или иное действие), - d ł ( o ) (my ć ’мыть’ - myd ł o ’мыло’, sznurowa ć ’шнуровать’ - sznurowad ł o ’шнурки’), - acz - (odkurza ć ’стирать пыль’ - odkurzacz ’пылесос’),
б) бессуффиксальным способом (podr óż owa ć ’путешествовать’ - podr óż ’путешествие’, strzela ć ’стрелять’- strza ł ’выстрел’ и т.п.).
Наименования лиц по местности образуются по модели:
1) названия страны, города + суффикс Ø, - ak , - anin
а) Bulgar , Czech , Szwajcar , Belg , W ł och , Hiszpan , Szwed , Norweg , Fin , Mongo ł, Tatar , Buriat , Azjata , Skandynaw ,
|
|
|
б) Polak, Austriak, Warszawiak, Krakowiak,
в) Rosjanin, Amerykanin, Meksykanin,warszawianin, krakowianin и т.п.) (при этом смягчается последний согласный основы),
1) прилагательное + суффикс - czyk или - ec , - in , - ik
(Belgijczyk, Duńczyk, Kubyńczyk, Chińczyk, Japończyk, Koreańczyk, Australijczyk, Ukrainiec, Niemiec, Litwin, Białorus, Anglik и т.п.). Особняком стоят Holendar ’голландец ’, Łotysz ’латыш’ и др.
Обозначение лиц женского пола чаще всего образуется от соответствующих мужских именований с помощью суффиксов: -a (kum - kuma, Stanisław - Stanisława), -k (krewniak - krewniaczka), -ic (a) (kot - kocica, tygrys - tygrysica), -in(i), -yn(i) (gospodarz ’хозяин’- gospodyni ’хозяйка’, znawca ’знаток’ - znawczyni и т.п.).
В польском языке при помощи суффикса -ow(a), -in(a) образуютсяобозначенияженщин на основе фамилий, титулов и профессий их мужей (Pytlak-Pytlakowa, profesor-profesorowa, szewc «сапожник» - szewcowa), суффиксы -ówn (a), -ank(a) используются для образования именований дочерей на той же основе (Mickiewicz- Mickewiczówna ): Banaś – Banasiowa – Banasówna, Kubala – Kubalina – Kubalanka и т.п. При этом данные формы выходят из употребления,
Глаголы образуются а) от глаголов с помощью приставок w-, wz-, wy-, do-, za-, z-, na-, nad-, o-, od-, prze-, przy, po-, pod-, roz-, u- (płątać - wpłątać, bić - wzbić, mówić - wymówić, jeść – dojeść, wędrować - zawędrować, moknąć - zmoknąć, brać -nabrać, siodłać-osiodłać, karmić - odkarmić, płacić – przepłacić, szyć - przyszyć, prosić - poprosić, twierdzić - podtwierdzić, myśleć - rozmyśleć, wodzić-uwodzić и т.п.), б) от имен существительных с помощью суффиксов -ić, -eć , -ać (mowa-mówić, sąd -sadzić, lęk ’страх’ – lękać ’бояться’ и т.п.), -ować, -izować (żart – żartować, melancholia - melancholizować), -nąć (krzyk-krzyknąć), в) от имен прилагательных с помощью суффиксов -ić, -eć, -nąć, -ować (słodki - słodzić, wesoły -weseleć , miękki ’мягкий’ – mięknąć ’смягчиться’, chorzy – chorować и т.п.).
|
|
|
Прилагательные образуются от а) существительных с помощью суффиксов -sk-, -ejsk-, -ijsk-, yjsk-, ańsk- , -ińsk- (pan - pański, Europa- europejski, Monachiu ’Мюнхен’ – monachijski,Kanada - kanadyjski, Afryka – afrykański и т.п.), а также -ow-, owsk-, own- (czas- czasowy, syn-synowski, cudo-cudowny), -n-(bieda-biedny), -cz- (opiekun-opiekunski), -at-, -owat-, -ast-, -ist-, -yst-, -aw-, -iw-, -liw- (żona - żonaty, węzeł ’узел’- węzłowaty, głowa – głowiasty ’головастый’, kula ’шар’- kulisty’шаровидный’, barki ’плечи’- barczysty ’плечистый’ (так обозначается избыточность признака), -aw-, -iw-, -yw-, -liw- (kędziory ’кудри’- kędzierzawy ’кудрявы’, parsza - parszywy, wstyd ’стыд’- wstydliwy и т.п.), -an-, -ow-(drewno ’бревно, лесоматериал’- drewiany, guma ’резина’- gumowy), б) от прилагательных с помощью суффиксов -aw-, -owat- (tępy’тупой’ - tępawy ’туповатый’, głupi-głupowaty) (наблюдается ослабление признака), -utki-, -eńk- ( chudy-chudziutki ’худенький’‚ mały - maleńki) (наблюдается усиление признака), с помощью префиксов bez-, do-, między-, nie-, po-, pod-,poza-, przed-, przeciw-, przy- (bezbożny, dożylny ’внутривенный’, międzynarodowy ’международный’, niesmaczny ’невкусный’, pograniczny ’пограничный’, podniebny ’поднебный’, pozabiurowy ’внеслужебный’, przedhistoryczny, przeciwalkoholowy ’противо-алкогольный’, przydrożny ’придорожный’ и т.п.), в) от глаголов с помощью суффиксов -n-, -aln-, -it-, -yt-, -ist-, -yst-, -iw-, -liw-, -k-(zależeć ’зависеть’ – zależny ’зависимый’, mieszkać ’ проживать, жить, ’– mieszkaln y’жилой’, wyrazić – wyrazisty ’выразительный’, chcieć ’хотеть’ –chciwy ’жадный, алчный’, bóść ’бодать’- bodliwy ’бодливый’, grząść ’вязнуть’ – grząski ’вязкий’ и т.п.), г) от наречий с помощью суффиксов –n(iejsz)-, -n-, -ow- (teraz - teraźniejszy, zewnątrz ’снаружи’– zewnętrzny ’наружный’, natychmiast ’сразу’- natychmiastowy ’немедленный’ и т.п.).
Наречие образуется чаще всего от прилагательных: простые формы при помощисуффиксов - o (du ż y - du ż o, ma ł y - ma ł o, tani ’дешевый’ - tanio ’дешевле’ и т.п.), - e (serdeczny - serdecznie, z ł y ’плохой’-ź le ’плохо’ и т.п.), сложные формы при помощи префиксов-предлогов po,z, na, za,и суффиксов - u, - emu, - a, - o (polski - po polsku, stary - po staremu, daleki - z daleka, prawy – na prawo, zimno – za zimno и т.п.).
Возможно образование слов с помощью сложения основ (nowy + rodzi ć - noworodek «новорожденный», prawda + m ó wi ć – prawdom ó wny ’прямой, правдивый’), на основе предложных сочетаний (na ramieniu ’на плече’- naramennik ’наплечник’, bez pana – bezpa ń ski ’бесхозный’ и т.п.).
Наблюдается изменение значения слова при сохранении его формы (dr а b др.пол.’солдат пехоты,пехотинец’ → ’бездельник’, odrobina др.пол.’частица, кроха’ → ’небольшое количество, немного’, przemys ł ’умение, способность к чему-л.. предприимчивость,’ ’занятие в какой-л. сфере производства’→ ’сфера материального производства’→’промышленность’ и т.п.). Семантичекая специализация происходит в результате выдвижения и закрепления новых значений, перестройки смысловых структур отдельных лексем, а процесс нормирования литературной речи способствует этому.
Таким образом, можно говорить, что в польском языке наиболее распространенными способами создания новых слов в польском языке являются: 1) суффиксация и префиксация, 2) осново- и корнесложение. Также используется такие способы, как лексикализация, субстантивация прилагательных и причастий, адъективация причастий, адвербиализация существительных, аббревиация. Семантическое слово-образование также имеет место.
* * *
Сравнительно-сопоставительный анализ позволяет говорить о неком параллелизме (изоморфизме) словообразовательных систем русского и польского языков. Он обнаруживается: 1) в основных принципах образования слов (слова образуются по существующим в языке моделям в результате единичного словообразовательного действия при помощи специальных словообразовательных средств), 2) в идентичности процессов образования слов (используются словообразующая основа, передающая типовое значение, и формант, отражающий уточненное типовое значение).
С генетической точки зрения все суффиксы русского и польского языка делятся на а)общеславянские (исконные), б) заимствованные из других языков. Весьма малочисленными являются заимствования друг у друга. (Ср. русск. рисунок, заимствованное в конц. ХVII –нач.ХVIII вв.,и польск. rysunek ’рисунок, чертеж’, podarunek ’подарок’, pocalunek ’поцелуй’, kierunek ’направление’, rachunek ’счет’, ratunek ’помощь’ и т.п.).
Большинство суффиксов имен существительных в русском и польском языках имеют генетическую общность, восходят к общеславянскому языковому состоянию или возникли уже в историческую эпоху в обоих языках как закономерное проявление общеславянских тенденций. Таковы суффиксы - ба / -ba, - ец /- ec, - ца /-ca, - ица/- ica, - ач / - acz, - ак /- ak, - ость /- o ść, - от(а) / - ot ( a ) , - ств(о) /- stw ( o ), - д(а) /- d ( a ), - к(а) /- k (а), - ок /- ек, - ик /- ik, - ник,/ - nik, - тель /- ciel, - ин /- in, -ин(а) / - in ( a ), - ун /- un, - арь /- а rz и т.п.Данные суффиксы отличаются разной степенью продуктивности том или другом языке.
Как в русском, так и в польском языке развивается способ аффиксального словообразования, при котором в качестве производящей базы выступает словосочетание. Это способ включения, или универбации (Н.Е. Маркарьян, Г.А. Николаев): новое слово образуется на основе одного элемента, а значение другого включается в семантику нового производного слова (зачетная книжка ®зачетка, urz ę dnik pocztowy ® pocztowiec и т.п.). При этом в русском языке наиболее продуктивен в качестве морфологического средства суффикс – к(а), в польском – ec.
Целый ряд суффиксальных морфем возник путем переразложения. В тех случаях, когда переразложение происходило в генетически идентичных моделях, результаты совпадают: - ник / - nik, - овник /- ownik, - альник /- alnik, - овство / - owstwo и др. В ряде случаев результаты могут быть иными. Это зависит от истории развития словообразовательного типа. Так, суффикс – nik в русском языке дал такие производные суффиксы, как - ник, - чик (- щик), - льник ,- овник, - еник и др., в польском языке – nik, - czyk, - a ń czyk, - lik, - alnik, - ownik и др. В русском языке название лиц по месту жительства оформляется в частности при помощи суффикса – ец (австралиец, американец, новгородец и т.п..), в польском языке данный суффикс был осложнен суффиксом – ik, что привело к возникновению суффикса – czyk (Ameryka ń czyk , Australijczyk , Chi ń czyk , Japo ń czyk и т.п.).
Как в русском, так и польском языках существует целый тип словопроизводства, в сфере которого отношения между производными существительными и производящим глаголом обратны по направлению генетическим отношениям (ход, крик, перелет и т.п.от ходить, кричать, перелетать и т.п., chód, krzyk, napad и т.п.от chodzić , krzyczeć, napadać и т.п.).
Параллелизм словообразования в русском и польском языках проявляется не только в морфологической разновидности того и другого, но и в наличии семантической деривации в обеих системах, позволяющей говорить о семантическом словообразовании.
Спецификой польского языка по сравнению с русским языком является сохранение именем на –nie возвратного si ę, если они образованы от возвратных глаголов (schroni ć si ę ’укрыться, спрятаться’ - schronienie si ę).
ЛЕКСИКА
( Leksyka / Słownictwo )
Лексика – совокупность слов какой-либо языковой системы. В польском языке данная система складывается из нескольких слоев.
Прежде всего следует отметить слова и устойчивые выражения праславянского происхождения. Так, Т. Лер-Сплавинский находит в польском языке 1700 подобных слов. Это обозначение а) явлений природы, животный и растительный мир (ziemia, las, g ó ra, pole, kamie ń, rzeka, morze, l ó d, ż elazo, mied ź, d ą b, brzoza, pszenica, les, jele ń, lis, wrona, pies, komar, mucha и т.п.), б) название времен года и частей суток (zima, wiesna, lato, jesie ń, dzie ń, noc, wiecz ó r),в) частей тела человека (g ł owa, oko, brew, nos, z ą b, z ę by, szyja, r ę ka, palec, noga, j ę zyk, ucho, stopa и т.п.(с теми же значениями, что и в русском языке), plecy ’спина’, ł eb ’голова животного’, ’башка’ (отличающиеся значениями), oko ’глаз’, usta ’губы’, pier ś ’грудь’ и т.п. (имеющиеся в пассивном запасе русского языка), г) физические свойства людей и животных ( chudy, t ł usty, wysoki, niski, zdrowy, chromy и т.п.), д) психические свойства и функции людей (rozum, wola, my ś l, pami ęć, gniew, rado ść, wstyd и т.п.), е) социальные термины (r ó d, plem ę, towarzysz, gospodarz, wojna, pok ó j «мир» и т.п.), ж) основополагающие понятия в жизни человека (byt, ż ycie, ś mier ć, swoboda, niewola, s ł awa, chwa ł a, m ą dro ść, staro ść, m ł odo ść и т.п)(с теми же значениями, что и в русском языке) и др.
Можно выделить в польском языке ряд слов, а) утраченных в русском литературном языке (jaskinia ’пещера’, ł a ń ’поле, пашня’, rola ’пашня’, stryj ’дядя со стороны отца’, wuj ’дядя со стороны матери’, udo ’бедро’ и т.п.), б) приобретших «новое» значение (pr ą d ’течение, ток’, t ę cza ’радуга’, g ę ba разг. ’рот’, постор. ’морда’, ł eb ’голова животного’, nag ł y ’быстрый’ и т.п.), в) развивших противоположное значение (wo ń ’запах, аромат’, pozor ’внешность, вид’) и т.п..
В ходе развития польского языка значительная часть новых слов образовалась на основе праславянских корней с использованием праславянских словообразовательных элементов (brzeg – pobrze ż ny, ż elazo – ż elazny и т.п.) (См. раздел Словообразование).
Часть польского словаря составляют заимствования из различных языков. Наиболее древними являются готские заимствования (hlaifs ’хлеб’ ® chleb, biuds ’блюдо’ ® древнепол. blud а, ksi ą dz ’ксендз, священник’и ksi ążę, pieni ą dz ’деньга’, wielb łą d ’верблюд и др.). В ХIII-ХIV вв. в связи с усилением немецкого влияния в польский язык проникает ряд немецких слов,связанный прежде всего с общественной жизнью и бытом, ремеслами, торговлей и т.п.(szlachta ’шляхта’, ratusza ’ратуша’, so ł tys ’сельский староста’, gmina ’волость’, ż o ł nierz ’солдат’, garbarz ’кожевник’, rymarz ’шорник’, ś lusarz ’слесарь’, majster ’мастер’, hebel ’рубанок’, obcas ’каблук’, fartuch ’фартук, халат’, dach ’крыша’, tama ’плотина’, handel ’торговля’, szyld ’вывеска’, rachowa ć ’считать’, koszt ’издержки, стоимость’, lada ’прилавок’, gmach ’здание’, pech ’неудача’, szkoda ’вред, ’жаль’, gwa ł t ’насилие’, szacunek ’уважение’, bigos ’бигос, мясная солянка’, разг. ’мешанина, неразбериха’ и др.). В более поздние периоды проникают лишь единичные немецкие слова.
С принятием христианства князем Мешко I в 966 г. в польский язык через посредство чешского и немецкого языков (с немецким духовенством) проникают ранние латинские заимствования. Это такие слова, как papie ż ’римский папа’, krzy ż ’крест’, msza ’месса’, ko ś ci ół ’костел’, некоторые из них проникли в латинский из греческого (biskup ’епископ’, opat ’аббат’, dziekan ’декан’ и др.). В ХVI в. в польский язык книжным путем проникают латинские заимствования, связанные прежде всего со сферой просвещения (gramatyka ’грамматика’, kwestia ’вопрос’, racja ’правота’, tytu ł ’заглавие’, ’титул, звание’, termin ’термин’, ’срок’, atrament ’чернила’ и др.).
Латинизмы, проникавшие в польский язык в различное время, в современном польском литературном языкек играют весьма значительную роль. Это отвлеченные существительные женского рода на - ja, - ia (имевшие в латинском языке суффиксы – ti ō, - si ō), которые встречаются в политической и искусствоведческой лексике, часто в новом, актуализированном значении (koegzystencja ’сосуществование’, integracja ’интегрирование’, мед. ’интеграция’, deglomeracja ’рассредоточение’, atrakcja ’развлечение , что-либо интересное, своеобразное, необычное’, sugestia ’внушение’, ’мысль, внушенная кем-либо’, ’намек’, псих. ’внушение’, determinacja ’решительность, решимость’, ’смирение, покорность’ и др.).
Со второй половины ХVI в. усиливается восточнославянское влияние, при этом происходили заимствования из восточнославянских языков (русского, украинского, белорусского): rozhowor, rubaszny ’фамильярный, бесцеремонный’ (от старого казацкого обычая меняться рубахами в знак дружбы), oszo ł omiony ’удивленный, ошеломленный’, ho ł ota ’сброд’, уст. ’голытьба’, ho ż y ’пригожий’, hultaj, hreczka, czereda, czere ś nia ’черешня’, czeremcha ’черемуха’, вульг. morda, portki, ругат. sobaka, sobaczy и др.
В ХVI в. наблюдается влияние чешского языка, которое не оставило глубокого следа благодаря близости чешского и польского языка (W ł adys ł aw, hrabia ’граф’, obywatel ’гражданин’, stra ż ’охрана, стража’, w ł asny ’собственный’, ha ń ba ’позор’, harc ’схватка перед сражением’, b ł ahy ’ничтожный’, okrutny ’жестокий’и др.).
К ХVI в. также относятся немногочисленные заимствования из венгерского языка, которые обозначают чаще всего одежду и военные понятия (kontusz ’кунтуш’, bekiesza ’бекеша’, kita ’пучок перьев’, ’султан’, dobosz ’барабанщик’, giermek ’оруженосец’, hejna ł ’сигнал времени, исполняемый трубачом’, szereg ’ряд, шеренга’ и др.).
С ХIII в. и до конца ХVII в. польский язык пополнялся тюркизмами (bu ń czuk ’бунчук’, kozak, kajdany ’кандалы’, kibi ć ’стан, фигура’ (в ХVII в. ’деревянная часть лука’), nagajka, tyto ń ’табак’, bulany, gniady, kary, ogier ’жеребец’ и др.).
С ХVI –ХVII вв. в польский язык заимствуются слова из итальянского языка, тематически связанные с жизнью двора, архитектурой, банковским делом, ювелирными изделиями (bas, balet, opera, plac, sopran, tenor, scherzo ’скерцо’, intermezzo ’интермеццо’, staccato ’стакатто’, fraszka ’лит. шутка’, balasa ’балясина’(от balaustro), ronto ’счет’, bransoleta ’браслет’ и т.п.), а также с военным делом ( fanfara ’фанфара’, fosa ’окоп’, forteca ’крепость’, pugina ł ’кинжал, стилет’ и т.п.) и бытовыми явлениями (kapelusz ’шляпа’, fa ł d ’складка’, cytryna ’лимон’, morela ’абрикос’, ralafior ’цветная капуста’ и др.).
В период победы католицизма над лютеранством (с сер. ХVII-ХVIII вв.) наблюдается возрождение латыни макаронизмами: 1) вплетение в латинский текст слов родного языка с латинскими окончаниями; стилистический прием, вызывающий юмористический эффект (встречается у Я. Кохановского), 2) вплетение в польский текст латинских слов и целых фраз, т.н. «mie szanka polsko - laci ń ska» (ярким образцом являются отдельные страницы «Дневников» Я. Пасека) (классификация З. Клеменсевича).
С конца ХVII в. и особенно в ХVIII в. усиливается влияние французского языка. Центром распространения французского языка был королевский двор. При дворах двух польских королев французского происхождения (Марии Людовики Гонзага и Марии д’Аркё (Марысиньки Собеской)) фрейлины были в основном французского происхождения. Благодаря им появились слова типа afisz, balkon, buduar, gorset ’корсет’, krawat ’галстук’, szalik ’шарф’, woalka ’вуаль’, dyli ż ans ’дилижанс’, parawan ’ширма’, salon, salaterka ’салатница’, resauracja, wazon ’ваза (для цветов)’, dra ż etki ’драже’ и т.п. Другим очагом распространения французского языка был с 1654 г. варшавский монашеский орден визиток, где воспитывались 12 девушек самых знатных родов. В 1699 г. для монашеского ордена сакраменток в Варшаве была написана первая грамматика французского языка Душенбийо. Распространителями французского языка были и иезуиты. В 1736 г. в Краковском университете окрывается кафедра французского языка.
Из английских языка в польский язык в те или иные периоды также перенимались слова различного характера.Для нач.ХХ в. характерны заимствование спортивной лексики (aut, boks, bryd ż, futbol, kort, mecz, rugby ’регби’, sport, sprinter, slalom, skuter и т.п. Из заимствований более позднего времени можно назвать такие, как jazz ’джаз’, judo ’дзюдо’, hall ’холл’, hobby ’хобби’, biznes / bussinas ’бизнес, дело’, happy end ’счастливый конец’, d ż em ’джем’, d ż insy ’джинсы’, musical ’мюзикл’, weekend ’отдых от субботы до понедельника’, drink ’рюмка, глоток спиртного ’ и т.п.
Различные этапы в развитии лексики отражают следующие словари:
1) Словарь Линде (Linde S.B. Słownik języka polskiego. T.1-4. (Т.I том вышел в 1807 г., т.VI – в 1814 г.),
2) Так называемый «Варшавский словарь» А. Крынского, В. Недзьвецкого, Я. Карловича (Kryński A., Niedźwiedzki W., Karłowicz J. S ł ownik j ę zyka polskiego. T. I-VIII. Т.I вышел в 1900 г., т.VIII – в 1927 г.),
3) Т.н. «Виленский словарь» / Под ред. М. Оргельбранда (S ł ownik j ę zyka polskiego.T.1-2. Wilno, 1861),
4) Словарь польского языка / Под ред. В. Дорошевского (Słownik języka polskiego. T.I - ХI. Т.I вышел в 1958 г., т. ХI – в 1969 г.).
Язык последней трети ХХ в. отражен в «Словаре польского языка» / Под ред. М. Шимчака. Т.I-III. 1979-1981 (Słownik języka polskiego).
* * *
В области русско-польской и польско-русской лексикографии существуют давние традиции: издано несколько десятков подобных двуязычных словарей. Это Польско-русский словарь Кирьяка-Кондратовича, изданный в 1775 г. в Санкт-Петербурге, Польско-русский словарь Ст. Мюллера, вышедший в Вильно в 1829 г., Польско-русский словарь Шлезигера, изданный в 1867 г. в Варшаве, Полный словарь русского и польского языка П.П. Дубровского, изданный в 1876 г. в Варшаве, Словарь русского и польского языка Фр. А.Потоцкого, изданный в 1876 г. в Лейпциге и др..
В первой половине ХХ в. были изданы Русско-польский словарь под редакцией В.И. Чернобаева и Польско-русский словарь под редакцией Б.Г. Мархлевской и М.Ф. Розвадовской. Данные словари многократно издавались как в Польше, так и в России. Несколько изданий выдержал Большой польско-русский словарь (т.1-2), впервые вышедший в 1967 г. Также можно назвать впервые вышедший в 1967 г. Большой русско-польский словарь А.Мировича, И. Грек-Пабис
ТЕКСТЫ ДЛЯ ПЕРЕВОДА
ORLE GNIAZDO
Upłynęło już wiele długich miesięcy, jak bratnie plemiona słowiańskie opuściły dawne swe siedliska szukając nowych siedzib dla swego dobytku. Dużo ich było, mnogie tysiące. Na czele jechały zastępy konnych wojów odzianych w skóry dzikich zwierząt i zbrojnych w łuki, oszczepy i okrągłe tarcze ociągnięte skórą bawolą. U pasów połyskiwały im krótkie miecze żelazne. Za nimi, na wozach zaprzężonych w woły i krytych zgrzebnym płótnem, jechały niewiasty, dzieci i starcy, i sprzęt domowy, i żywność, a dalej stada koni jucznych, i krów mlecznych, i tabuny baranów. Pochód zamykały zbrojne oddziały pieszych łuczników i oszczepników. Podobna straż ubezpieczała obie strony wędrujących plemion. I tak szli dzień za dniem, niepowstrzymani jak mrowie, torując sobie toporami drogę wśród puszczy i przeprawiając się w bród przez wszystkie napotkane rzeki.
Zawieje śnieżne wymroziły ich zimą, wiosenne deszcze wysiekły, a teraz piekło upalne słońce lipcowe. Na czele konnej drużyny jechali wodzowie plemienni, trzej bracia rodzeni: Lech, Czech i Ruś. Każdy z nich, choć na swój sposób dorodny, inny prezentował wygląd i naturę: Lech szczery i pogodny, Ruś milczący i zamknięty w sobie, Czech niespokojny, bystry i ruchliwy. W południe całe plemię przeprawiło się przez niewielką rzekę, która srebrzystą wstęgą łączyła z sobą łańcuch drobnych, malowniczych jezior przebłyskując wśród drzew w prawo i w lewo. Puszcza rzedła coraz bardziej i wreszcie urwała się, jakby ucięta toporem.
Przed oczyma idących roztoczyła się piękna i rozległa dolina, a w jej głębi wznosiło się kilka niezbyt wysokich pagórków oblanych wokół wieńcem niewielkich jezior. Na najwyższym wzgórzu wznosił się potężny, stary dąb. Lechowi aż oczy roześmiały się na widok tej uroczej krainy i wstrzymał bezwiednie konia. A oto od strony najbliższego jeziora wzbił się nagle w górę srebrnopióry ptak, potężny biały orzeł niosący zdobycz w szponach, i zatoczywszy szerokie koło nad samotnym dębem na wzgórzu osiadł na jego szczycie witany radosnym kwileniem piskląt. Ruś porwał łuk i wspiął konia do galopu, ale Lech położył mu łagodnie dłoń na cuglach.
– Zaczekaj, mój bracie! Oto sam Bóg najwyższy, gromowładny i wszystkowidzący Światowid zsyła nam znak swój widoczny. Tego orła białego przyjmuję za godło ludu swego, a wokół dębu zbuduję gród swój książęcy i od orlego gniazda Gniezdnem go nazwę.
Wojowie i starszyzna wznieśli na znak zgody trzykrotne „hura", ale brat książęcy, Ruś, zmarszczył sokole brwi i po namyśle tak oto odpowiedział:
– Piękna to jest dolina, ale nas jest mnogo jako piasku w tych jeziorach, nie wyżywi wszystkich ta ziemia.
Więc zrobili wiec wszystkich wojów i starszyzny rodów i uradzili zgodnie, iż Lech zostanie tu ze swym ludem, a Czech i Ruś pójdą dalej szukać dla swych plemion innych dziedzin. Nazajutrz, pożegnawszy się, Czech i Ruś odjechali ze swymi wojami. A tymczasem na rozkaz knezia Lecha w okolicznej puszczy co dzień dudniły topory i poszóstne zaprzęgi wołów zwoziły na wzgórze z orlim gniazdem potężne pnie dębowe, strzeliste sosny żywiczne i wysmukłe, twarde buki. Nim jesień uzłociła okoliczne bory, już gród książęcy, Gniezdno, stał na najwznioślejszym wzgórzu. A para białych orłów, jakby wyczuwając, iż są dla tego ludu świętymi ptakami, zaprawiała spokojnie swe młode pisklęta do lotu.
POLSKA
Polska leży w Europie śródkowej, na południe od Bałtyku, na pólnoc od Czechów i Słowacji, na zachód od Rosji, na wschód od Niemców. Na południ Polski są Karpaty i Sudety (góry). Wysoka część Karpat nazywa się Tatry. W Polsce środkowej są Góry Swiętokrzyskie. Na południowym wschodzie leży Małopolska. Największym miastem jest Kraków, on leży nad Wislą. Kiedyś był stolicą Polski. Na środku Polski leży Mazowsze. Stolicą Polski Warszawa jest na Mazowszu. Mazury to kraina tysiąca jezior i lasów, położona na północnym wschodzie. Na poludniowym zachodzie jest Górny i Dolny Śląsk ze stolicami w Katowicach, we Wroclawiu. Wielkopolska znajduje się na zachodzie. Stolicą kraju jest Poznań. Na północnym wschodzie leży Podlasie, stolicą jest Białystók. Pomorze znajduje się na pólnocy.
Główne rzeki polskie to: Wisła, Bug, Narew, Odra, Warta. Średnia temperatura zimą jest minus dziesięć stopni, a latem plus dwadzieścia stopni. Polska ma trzysta dwanaście tysięcy kilometrów kwadratowych i trzydzieści siedem millionów mieszkanców. Kraj dzieli się na czerdzieści dziewięć województw i pięć miast - województw.
Polska jest krajem przemysłowo - rolniczym. Głownymi rejonami rolniczymi są wojewódzstwa: bydgoskie, poznańskie, opolskie i lubelskie. Pierwszym ośrodkiem przemysłowym była w dziewiętnastym wieku Łódź. Potem głównym ośrodkiem przemysłowym został Śląsk, gdie są kopalnie węgla i rud i gdzie jest dużo różnych zakładów przemysłowych. Obecnie wielkie zakłady przemysłowe i kopalnie są w róznych rejonach kraju i trudno już mówić o jednym centralnym ośrodku przemysłowym.
Głównymi portami Polski są Gdynia, Gdańsk, Szczecin.
WARSZAWA
Warszawa jest stolicą Polski. Leży nad Wisłą na równinie mazowieckiej. Najstarsze części Warszawy to Stare i Nowe Miasto. Położone są one na lewym, pokrytym parkami i skwerami wysokim brzegu. Na prawym niskim brzegu leży dzielnica Warszawy zwana Pragą.
Miasto zostało założone w wieku XIII. Dopiero w XVI wieku Warszawa stała się jednym z głównych miast Polski. Na arenę historyczną wkroczyła w roku 1413, kiedy to książe mazowiecki Janusz 1 Starszy przeniósł stolicę Księstwa Mazowieckiego z Czerska do Warszawy. Od roku 1569 zbierał się w Warszawie Sejm Polski i Litwy. W latach 1596 - 1611 król Zygmunt III Waza przenósł stolicę z Krakowa do Warszawy, bliżej Bałtyki i Szwecji.Centralne położenie administracyjne i dogodne położenie geograficzne sprzyjało rozwojowi miasta. W tym czasie powstało wiele pięknych pałaców, domów mieszczańskich i kościołów.
Rozwój miasta został zahamowany na jakiś czas w połowie XVII wieku w okresie najazdu szwedzkiego. W XVIII wieku Warszawa była centrum nauki i kultury, w tym właśnie czasie powstało wiele zabytkowych budowli w stylu klasycystycznym. W XIX wieku Warszawa stała się centrum walki o wyzwolenie narodowe.
Na okres międzywojenny przypada intensywny rozwój stolicy Zwiększyło się jej terytorium i liczba ludności do 1300 tysięcy mieszkańców. Okupacja hitlerowska w latach 1939 - 1945 spowodowała prawie całkowite zniszenie miasta. W roku 1944 wybuchło powstanie warszawskie. W powstaniu zginęło około 200 tysięcy warszawian. Ocalało tylko 16% dawnej zabudowy. Stare Miasto - uroczy zakątek renesansowych kamienieniczek, baszt i murów obronnych z czasów średniowiecza i późniejszych wieków, było zniszone w 90%. Natychmiast po wyzwoleniu rozpoczęła się odbudowa Warszawy. Postanowiono w pierwszej kolejności odbudować Stare Miasto w dawnym, historycznym kształcie. Wysiłkiem całego narodu polskiego odbudowano i rekonstruowano wiele zabutków historycznych.
Dziś Warszawa jest ogromnym miastem liczączym około 1700 tysięcy mieszkańców. W stolicy znajduje się 13 wyższych uczelni, Teatr Wielki Opery i Baletu, Filharmonia, Muzeum Historiryczne, Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza, Muzeum Frederyka Chopina i inne.
Warszawa jest ośródkiem przemysłowym kraju. Rozwija się tu przemysł metalurgiczny, maszynowy, elektroniczny, poligraficzny, chemiczny, odzieżowy, środków transportowych.
Stare Miasto jest to zamknęty zespół architektoniczny, powstały na przełomie XIII i XIV wieku, zbudowany według planu średniowiecznego, otoczony częściowo zrekostruowanymi murami obronnymi z XIV i XV wieku i Barbakanem - rządkim typem umocnień w kształcie kamiennego półkola. Centralnym placem Starego Miasta jest Rynek, otoczony mieszczańskimi kamieniczkami, zbudowanymi w styłu gotyckim i renesansowym.
Na Starym Mieście znajduje się katedra świętego Jana z XIII - XV wieku w stylu gotyckim z grobowcami książąt mazowieckich.
W czasie działan wojennych Stare Miasto było prawie całkowicie zniszczone, po wojnie zostalo odbudowane z wielką starannością i troskliwością.
Warszawa liczy ponad siedemset lat. Najstarszym pomnikiem miasta jest Kolumna ZygmuntaTrzeciego Wazy, zbudowana w roku tysiąc sześćset czterdziestym czwartym. Trzy wieki kolumna była ozdobą Warszawy. Napis na tablicy stwierdza, że jest to posąg króla polskiego z wyboru, a szwedzkiego z dziedzictwa, który rządził królem polskim.
Kolumna Zygmunta znajduje się na Placu Zamkowym. Tworcą tego pomnika jest rzeźbiarz Klement Molli. Kolumna została wzniesiona na rozkaz jego syna, króla Władysława Czwartego. Był to pierwszy świecki pomnik w Polsce. Wysokość kolumny wynosi około dwudziestu pięciu metrów.
Krakowskie Przedmieście razem z ulicą Nowy Swiat i Alejami Ujazdowskimi tworzy trakt królewski - jedną z głównych arterii komunikacyjnych miasta. Przy tej ulicy znajduje się Uniwersytet Warszawski, pomnik Adama Mickiewicza - wielkiego poety polskiego, pomniki Mikołaja Kopernika i księcia Jozefa Poniatowskiego, pomnik Bolesława Prusa - autora znanej powieści “ Lalka ”. Na początku Krakowskiego Przedmieścia stoi kościół świętej Anny. Zbudowano go w drugej połowie XV wieku, w XVII przebudowano w stylu barokowym. W kościele znajdują się piękne freski i rzeźby, które uległy zniszeniu, po wojnie zostały odrestaurowane.
Pomnik wielkiego polskiego uczonego Mikołaja Kopernika został wzniesiony w roku 1830. Tworcą pomnika był slynny rzeźbiarz duński Thorwaldsen. W czasie drugiej wojny światowej pomnik był poważnie uszkodzony i wywieziony na złom. W 1945 roku został odnaleziony i po odrestaurowaniu ustawiony na dawnym miejscu - przed Pałacem Staszica.
W kościele św. Krzyża jest serce Fryderyka Chopina i Władysława Reymonta - wybitnego polskiego pisarza, laureata Nagrody Nobla. Znajdują się tam również epitafia poświęcone Fryderykowi Chopinowi i wielu pisarzom polskim: Władysławowi Reymontowi, Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, Bolesławowi Prusowi oraz polskiemu poecie Juliuszowi Słowackiemu.
Nowe Miasto powstało na przełomie XIV i XV wieku. Po wojnie zostało odbudowane z zniszczeń. Przy Rynku Nowego Miasta znajduje się barakowy kościoł i klasztor Sakramentek, zbudowany w XVI wieku na cześć zwycięstwa króla Jana III Sobieskiego nad Turkami pod Wieniem.
Łazienki to najpiękniejszy park z wieloma zabutkami arhitektury. Park jest pięknie położony i starannie pielęgnowany. Najpiękniejszym jego zabytkiem jest Pałac Łazenkowski, tzw. Pałac na Wyspie - dawna letnia rezydencja królewska. Jest to zabytkowy pałac, zbudowany w stylu klasycystycznym z galeriami rzeźby i malarstwa. W parku znajduje się Teatr na Wyspie, zbudowany w roku 1790, w którym i dziś wystawia się różne spektakle.
W parku Łazienkowskim wznosi się pomik Fryderyka Chopina, pod którym odbywają się niedzielne koncert muzyki chopinowskiej.
Przedmiotem dumy mieszkańców Warszawy są nie tylko zabytkowe dzienice, pałace, pomniki. Stolica Polski stale i intensywnie się rozwija. Powstają noweczesne zakłady producyjne, trasy komunikacyjne, osiedla mieszkaniowe. Obecnie w stolicy trwają prace nad budową metra.
W Warszawie nad Wisłą, na Wybrzeżu Kościuszkowskim, stoi posąg Syreny. Tworcą tego pomnika jest Ludwika Nitschowa. Pomnik stanął w tysiąc dziewięćset trzydziestym ósmym roku. Legenda mówi, że w dawnych czasach w tym miejscu stał domek rybaka Warsa. Syrena przed wiekami pływała w falach Wisły, czarując wszystkich swojim śpiewem. Syrena miała na imię Szawa. Wars zakochał się w Szawie, wyłowił ją z Wisły i ożenił się z nią. Mieli oni dwanaście synów. Później w miejscu, gdzie stał ich domek, wyrosło miasto, imie któremu dano Warszawa.
KRAKÓW
Kraków jest jednym z najstarszych miast w Polsce. Do dziś zachował się w Krakowie zespól historycznym z roku 1257, kiedy to powstał zasadniczy plan miasta, z wielkim rynkiem pośrodku i siecią rozchodzących się na wszystkie strony ulic.
Rynek Starego Miasta z renesansowym gmachem Sukiennic i gotyckim kościołem Mariackim z XIII wieku należy do najciekawszych obiektów zabytkowych Krakowa. W kościele Mariackim znajduje się piękny ołtarz - dzieło słynnego rzeźbiarza z XV wieku Wita Stwosza.
Na miejscu murów obronnych otaczających dawniej stary Kraków - rozbudowanych od czasów średniowiecza aż do wieku XVIII, a zburzonych w począkach zeszłego stulecia - założono park. Są to tak zwane Planty, które oddzielają zabutkowe centrum Krakowa od reszty miasta i ciągną się aż po Wzgórze Wawelskie.
Kraków jest wielkim ośrodkiem naukowym, kulturalnym i przemysłowym Polski. Miasto posiada 11 wyższych uczelni, 6 teatrów, opera, operetka, filharmonię, 21 muzeów. W Krakowie znajduje się najstarszy w Polsce (i jeden z najstarszych w Europie) Uniwersytet Jagielloński, założony w roku 1364, na którym studiował wielki astronom polski Mikołaj Kopernik.
Po wybudowaniu kombinatu metalurgicznego w Nowej Hucie Kraków stał się jednym z największym ośrodków przemysłowych kraju.
W różnych okresach historycznych Kraków był ważnym ośrodkiem życia politycznego Polski. Dzieje Krakowa związane są z Wawelem. Wawel jest to skaliste, wapienne wzdórze nad Wisłą, otoczone murami obronnymi i basztami. Wznoszą się na nim monumentalne budowle zabytkowe - zamek królów polskich. Katedra i Kaplica Zygmuntowska. W dawnych wiekach Wawel był główną siedziba królów polskich i miejscem ich koronacji. W kościele katedralnym na Wzgórzu Wawelskim znajdują się grobowce królów polskich, bohaterów narodowych i dwóch największych poetów polskich - Adama Mickiewica i Juliusza Słowackiego. Wawel jest najbogatszym i największym zespołem pamiątek historycznych Polski, jednym z najpiękniejszych muzeów świata.
Od najdawniejszych czasów Wzgórze Wawelskie, otoczone niegdyś bagnami, stanowiło dogodny natuzalny punkt obronny. Najstarsze legendy mówią, że tu kśiąże polski Krak zbudował zamek królewski, a wokół zamku założył miasto.Jednakże miasto dręczyło straszne nieszczęście.W pieczarze u stóp wzgórza zamieszkał ogromny smok, który pożerał piękne dziewczyny. Książę Krak zwyciężył smoka. Od jego imienia miasto nazwano Krakowem.
Tyle legenda. Historycy podają, że na początku IX wieku istniał tu gród plemiennego państwa Wiślan, kre połączyło się w końcu X wieku z państwem Polan. Odtąd Wawel był rezydencją władzy państwowej i siedzibą biskupa. Pierwszy koronowany władca Polski, Bolesław Chrobry, umocnił Wzgórze Wawelskie i rozpoczął około 1000 roku budowę pierwszej katedry krakowskiej. Rozwój życia politycznego Krakowa (od XI do XVI wieku stolicy państwa) przypada na wiek XIV, XV i XVI. Wawel był wtedy centralnym ośrodkiem politycznym Europy .środkowej, mielscem, w którym odbywały się zjazdy panujących, turnieje, zabawy i przedstawienia dworskie. W XVI wieku zamek królewski na Wawelu został przebudowany w stylu renesansowym według planów włoskiego architekta Bartolomea Berecci i stał się jednę z najwspanialszych rezydencji monarszych w Europie.
Od czasu, kiedy król Zygmunt III Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy (1596 - 1611), znaczenie i świetność miasta zmalały. Najazdy szwedzkie na Polskę w XVII wieku, rabunki i pożary nie oszczędziły Krakowa. W końcu XVIII wieku Kraków zajęły wojska austriackie. Spowodowało to poważne zniszczenia zamku królewskiego na Wawelu. Dopiero w roku 1905 rozpoczęła się restauracja zamku. Druga wojna świantowa przerwała rozpoczęte prace. Część zbiorów zniszczono, częcz wywieziono do Niemiec. Jednakże przed tą barbarzyńską akcją wiele najcenniejszych zbiorów zdołali Polacy uratować przewożąc je potajemnie do innych krajów, gdzie zostaly przechowane, a po wojnie wróciły na Wawel. Wśród nich były słynne gobeliny. Po wyzwoleniu Krakowa przystąpiono do konserwacji i odbudowy zamki i katedry.
Na Rynku zwraca uwagę turysty piękny gotycki kościoł Mariacki z XIII wieku. Pośrodku Rynku znajdują się Sukiennice - dawne hale targowe. Na pierwszym piętrze Sukiennic mieści się obecnie oddział Muzeum Narodowego - Galeria Sztuki Polskiej, największy w Polsce zbiór obrazów malarzy polskich. Na uwagę zasługują tu prace wybitnych malarzy znanych nie tylko w Polsce, lecz i w Europie: Józefa Chełmońskiego, Stanisława Wyspiańkiego, Artura Grottgera i wielu innych.
Wokół Rynku stoją stylowe domy i pałace z XVI i XVII wieku. Obok Sukiennic znajduje się wieża ratuszowa, a nie opodal - pomnik Adama Mickiewicza.
W zamku królewskim na Wawelu znajduje się jedno z największych polskich muzeów. Pierwsze piętro pałacu mieściło komnaty królewskie i sale rycerskie. Skrzydło zachodnie przeznaczone było dla królowej i dam dworu. W części południowej znajdowala się sypialnia Zygmunta I Starego, fundatora renesansowego palacu. Drugie piętro służyło do celów reprezentacyjnych. Odbywały się tutaj narady, zebrania, zabawy i przyjęcia posłów.
Sala Poselska, zwana także izba pod Głowami, to sala drugiego pętra zamku królewskiego. Przyjmowano tu delegacje poselskie innych państw. Nad wspaniałymi arrasami zdobiącymi ściany tej sali znajduje się fryz malowany przez Hansa Dürera w roku 1532 z przedstawieniem alegorycznym życia ludzkiego od urodzenia do śmierci. W stropie umieszczono w kasetonach 194 rzeźbione drewniane głowy ludzkie, z których do dzisiaj zachowało się 30. Wśród nich są głowy królów w koronach, rycerzy w chełmach epoki renesansu, postaci alegorycznych, kobiet w modnych wysokich czepcach. Stop ten jest jednym tego typu przykładem w sztuce renesansu.Legenda głosi, że pewnego razu, gdy król Zygmunt August miał wydać ważny wyrok, jeden z głów przemówiła po łacinie: «Reх Auguste - judice juste», co znaczy: «Królu Auguście - sądź sprawiedliwie».
Skarbiec koronny posiada wspaniałe wyroby złotnice polskie i obce. W skarbcu eksponowane są polskie insygnia królewskie: miecz koronacyjny, zwany szczerbcem, z XIII wieku i inne przedmioty pamiątkowe. Jest tam stała wystawa “Wschód w zbiorach wawielskich” ze wspaniałymi okazami sztuki orientalnej.
Skarbiec posiada bogate rzędy końskie - ozdobną uprząż końską przeznaczoną do jazdy wierchem. Obok gabloty z rzędami znajduje się tarcza króla Zygmunta III.
W zbrojowni możemy zobaczyć zbroje husarskie. Husaria była jazda polska w XVI - XVIII wieku. Żołnierz służący w husarii był uzbrojony w kopie, koncerz i zbroję ze skrzydłami u ramion. Husaria była przeznaczona do przełamywanie szyków nieprzyjaciela. Zbrojownia wawelska liczy blisko dziewięćset eksponatów z przewagą militariów zachodnioeuropejskich z XVI, XVII i XVIII wieku. Są to przeważnie dzieła włoskie, niemieckie, hispańskie oraz orientalnie.
W jednej z sal przedstawione są kopie chrągwi krzyżackich zdobych w bitwie z Krzyżakami pod Grunwaldem w roku 1410.
Jedna z sal zamku królewskiego poświęcona jest pamięci Stefana Batorego - króla Polski, Węgra z pochodzenia. Wiszą w niej portrety króla i jego żony Anny Jagiellonki w stroju koronacyjnym. Anna Jagiellonka była ostatnią panującą z dynastii Jagiellonów.
INNA WERSJA BAŚNI O SMOKU I KRAKUSIE
Na wzgórzu w Krakowie stoi zamek. Pod zamkiem głęboka jama, a w niej kryjówka smoka. Płacze na brzegu siwa staruszka, porwał jej potwór wnuka pastuszka. Płacząc szukają bracia nad wodą: porwał smok straszny siostryczkę młodą. Bydło ryczy, ucieka z pastwisk. A wszędzie lament: Kto nas obroni? Smok zieje ogniem i wszystkich goni. Żył wtedy dzielny Krak. Ludzie go proszą: Ocal nas Kraku! Głowę masz mądrą i serce mężne. Rozmyślał Krak nocą… do rana. Wymyślił sposób: zabił barana. Zabił barana, wypchał go siarką. Gdy smok z pieczary wyszedł o świcie, Krak mu barana podrzucił skrycie. Nażarł się potwór, siarko go pali. Bije ogonem, biegnie do fali. Wiślaną wodę pije i pije… Pękł! Nie ma smoka! Potwór nie żyje! I został królem junak z junaków. Lud swój ocalil, zbudował Kraków.
O TRĘBACZU Z WIEŻY MARIACKIEJ
Dzień letni, skwarny. Upał ciągle wzrastał. Strażnicy krakowscy nie strzegli dziś miasta. Wszyscy zasnęli w cieniu murów twardym snem. A tu do miasta zbliżają się Tatarzy. Chcą bogaty Kraków spalić i zrabować. I co teraz będzie? Kto ludzi ostrzeże? Ale oto trębacz wschodzi na Mariacką wieżę, żeby zagrać hejnał. Dostrzegł Tatarów na koniach.
– Trzeba zawiadomić miasto o napaści!
I z całej siły zaczął grać hejnał za hejnałem, aby ostrzec ludzi w mieście. Obudzili się strażnicy, pobici Tatarzy musieli uciekać. A trąbka wciąż grała swój hejnał dopóty, póki nie umilkła przerwana w pół nuty.
– Zwycięstwo! Gdzie trębacz? Sprowadzić go z wieży!
Lecz trębacz już nie żył. Dosięgła go strzała Tatarzyna. Dlatego trąbka przerwała swą melodię.
Już teraz wiemy, dlaczego melodia hejnału nagle się urywa. Tak pozostało do dzisiaj na pamiątkę tej chwili, gdy trębacz zagrał swój ostatni hejnał.
BOŻE NARODZENIE
Większość Polaków wyznaje wiarę katolicką, dlatego Boże Narodzenie jest najbardziej ulubionym w Polsce świętem religijnym. Obchodzenie tego święta składa się z mnóstwa pięknych tradycji i obrządków kościelnych.
Dzień przed Bożym Narodzeniem, 24-ty grudnia, nazywa się Wigilia. W centrum tego dnia jest rodzinna kolacja wigilijna, przy której według dawnej tradycji dzieli się opłatkiem – świętym chlebem kościelnym. Na stole koniecznie muszą być karp w galarecie, barszcz i pierożki z grzybami. Jedno miejsce przy stole od dawna zostawiano dla ubogiego, bezdomnego, podróżnego – kogokolwiek, kto nie ma gdzie i z kim spędzić święto. Pobożni ludzie wierzyli, że przybycie takiego gościa niesie w dom błogosławieństwo i szczęście. Członkowie rodziny wymieniają prezenty i życzenia zdrowia, miłości, pokoju i wszystkiego najlepszego.
Nabożeństwo w dzień Bożego Narodzenia nazywa się pasterką – w pamięć pasterzy biblijnych, którzy złożyli ukłony Dzieciątku Jezusowi. Jak i w innych krajach Europy, koniecznym atrybutem Białych Świątek jest ozdobiona choinka. Za to kolęda jest starym obyczajem słowiańskim. Podczas jej kolędnicy chodzą po domach, śpiewaniem wysławiają Chrystusa i przyjmują poczęstunek od gospodarzy.
WESOŁYCH ŚWIĄT
Włodzimierz Melzacki
Wesołych Świąt!
Bez martwień,
Дата добавления: 2020-04-25; просмотров: 201; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!