Атмосфераны температура-желді зондылау

Аэрология пәні, мақсаты. Аэрология – Жердің әсері болмайтын, еркін атмосферада жүретін физикалық құбылыстар мен процесстерді зерттейтін атмосфера физикасының бөлімі. Аэрологияда келесі процесстер мен құбылыстар қарастырылады: жоғары биіктіктерге дейінгі Жер атмосферасының құрамы мен құрылысы, бұлттар мен жауын – шашындардың құрылуы және олардың дамуын қадағалау әдістері, еркін атмосферадағы сәулелік жылу алмасу, әр түрлі биіктіктердегі жылғалы ағыстар, сонымен қатар атмосферадағы турбуленттік қозғалыстар, ауа массаларының өзара әрекеттесуі және т.б. Аэрологиялық бақылаулар, ең алдымен, ауа райын болжау әдістерін жетілдіруге, әсіресе биіктік реактивті және турбореактивті ұшақтар авиациясын дамыту үшін жағдайлар жасайды. Бұлттардың микроқұрылымы жайлы, конденсация процесстері жайлы, бұлт тамшыларының өлшемі мен олардың бұлттылық қабаттарындағы концентрациясы жайлы, температурасы 0°С – тан төмен бұлттардағы мұз бөлшектерінің өлшемі мен пішіні жайлы көптеген мәліметтер алынды. Ерекше назар жоғарғы биіктіктерге дейінгі атмосфераның жалпы циркуляциясын зерттеуге бөлінген. Тропосферада және төменгі стратосферада жылғалы ағыстар ашылды. Атмосфераның жоғарғы қабаттарын зерттеу жұмыстары кеңінен дамыды. Ауа құрамы жайлы, температуралық режим жайлы, жылғалы ағыстардың жоғары биіктіктерге дейін таралуы мен тропосферада, стратосферада және мезосферада жүретін құбылыстар арасындағы байланыстар жайлы жаңа мәліметтер жиналды. Аэрология, сонымен қатар еркін атмосфераны зерттеу үшін құралдар мен әдістерді дайындаумен айналысады. Аэрология аэромеханика мен термодинамиканың жалпы заңдарына негізделеді. Аэромеханика мен термодинамиканың жалпы заңдарында қолданылатын зерттеу әдістерін, атмосфера күйін метеорологиялық бақылауларды және метеорологиялық болжамдарды қолданады. Аэрология өзінше бір ғылым болып авияция дамыған кезде ғана кезде ғана атап айтқанда 60-70 жыл бұрын шықты. 2.Аэрологиялық зерттеу әдістерінің даму кезеңдері. Аэрологиялық бақылау және өлшеу әдістері шағылу объектісі және пайдаланылатын құралдар бойынша бөлінеді. Жүйелік аэрологиялық бақылау желдің жылдамдығын, бағытын, қысымның таралуын, биіктікте температура мен ылғалдылықтың таралуын анықтау үшін аэрологиялық станция жүйесі арқылы жүргізіледі. Бұдан басқа ғылыми мақсатта сәулелік жылу алмасуды, озонның таралуын, электромагниттік потенциалды, радиотолқындардың сыну көрсеткіштерін, космостық радиотолқынды және т.б. анықтауға болады. Атмосферадағы барлық процестерді зерттеуге қолданылатын әдістерді 2 топқа бөліп қарастыруға болады. 1) тікелей. 2) жанама. Тікелей әдістерге ауадан жеңіл және ауыр ұшатын құрылымдар қолданылады. Бұл әдіске ұшақ–шар желдік бақылаулары, температуралы–желдік зондылау, атмосфераны ұшақтық, аэростаттық, зымырандық зондылау жатқызылады. Мұнда өлшеу үшін арнайы құралдар пайдаланылады. Ал жанама әдістерге атмосфераның параметрлеріне тікелей өлшеу жүргізбейтін бақылауларды жатқызамыз. Бұл параметрлер атмосфераның сәулеленуі мен кейбір денелермен байланысы б/ша анықталады. Барлық жанама әдістер – активті және пассивті деп бөлінеді. Активтіге –атмосфера мен өлшенетін параметр арасындағы байланыс үшін қандай да бір сәулелік басқару көзі қолданылатын әдістер жатқызылады. Активті жанама әдіс – атмосфеарны радиотолқындардың, дыбыс толқындарының таралуы , лазерлік сәулелену арқылы зерттеуге мүмкіндік береді. Соңғы кезде бұл әдіс кеңінен қолданылады. Пассивті әдіс – атмосфера н/се басқа объектілердің параметрлері олардың өздігінен сәулеленуі арқылы зерттелетін әдіс. Оған – ЖЖС–тен атмосфераны вертикальды зондылау, Жерден зондылау, т.б.жатады. Мұндай ақпараттар қазір гидродинамикалық болжауда , ғылыми мақсатта, шаруашылықтың кейбір салаларында кең қолданылады. 3.Аэрологиялық мәліметтерге сипаттама беріңіздер. Радиозонтпен бақылауды анықтау және телеметриялық мәліметті өңдеуді аяқтау нәтижесінде зондылау қорытындылары қолданушыға оперативті тәртіпте беріледі. Бірден халықаралық код КН01 стандартты форматта,ал радиожелдік мәліметтер КН-03 коды бойынша. Қолданушы заттарына мәлімет өзара келісім форма бойынша беріледі. КН-04коды бойынша берілетін ақпарат аумақтық ақпарат жинаушы орталық болмысы болып табылады. Өйткені осы мәлімет барикалық карталарға түседі. Одан кейінірек климаттық жалпылауларда қолданылады. Аумақтың орталыққа аэрологиялық станциялардан бекітілген. Территория бойынша ақпарат өзара келісім арқылы жалпылай жиналып орталықтарға жіберіледі. Сонымен бірге,көршілес аймақтың орталықтарға қолдануға мүмкіндік береді.Өз кезегінде сол ақпарат жинаушы орталық аналистикалық мәліметті көршілес орталықпен,деңгейі жоғары орталықтан алады. Сол арқылы ауа-райы бақылау жұмысын орталықта жүргізуге мүмкіндік береді. Гидродинамикалық болжам үшін қолданар алдында аэрологиялық бақылау бірнеше бақылау түрлерінен өтеді. Бақылаудың тез келгені негізгі мәліметтің жеткіліксіздігі болып табылады. Тек осы жағдайда бақылау мүмкін болады.КН-04 телеграммасында параметр бойынша мәлімет беріледі: геопотенциал,қысым,изобарикалық беткейдегі температура. Соған қарамастан, кез келген параметрді қалған жерін пайдаланып табуға болады. Осы статистикалық бақылаудың негізі болып табылады. Әрбір он күн сайын жиналған ақпарат статистикалық және горизоньальды әдіспен бақыланады. Сонымен қатар, атмосферадағы әртүрлі деңгейлерде параметр аумақтарының арасындағы корреляционды байланысқа негізделген статистикалық әдістер қолданылады. Болжам жасау мақсатында ақпараттарды бақылаудан күмәнді мәліметтердің өзгешелігі бірден тасталмайды және өзгертілмейді. Солар арқылы сәйкес аэрологиялық станцияға толықтыру жайлы сұраныс жіберіледі. 4.Аэрологиялық зерттеу тарихы және аэрологилиядағы халықаралық ынтымақтастық. 1.Аэрологиялық өлшеу жүргізудің пайда болу кезеңі 17ғ- бұл кезең Ломоносов «аэродинамикалық машина» деп аталатын метеорологиялық машина жасап,оны атмосфераға көтеру туралы хабарлама жасаған.1783 ж француз физигі Шарль ауаға сутегі толтырылған шарды ұшырды.Бұл кезең Джефрис, Захаров, Рыкачев, Ассман, Берсон сиакты аэрологтар есімімен тығыз байланысты. 2.Тіркеуші құралы бар ұшу аппараттарын қолдану кезеңі 19ғ-Биіктігі бойынша метеорологиялық элементтің өзгеруін тіркейтін аспаптары бар ұшу аппараттары атмосфераны зерттеу үшін қолдыныла бастады.Аэрологияда шар-зондтар әдісі мен байлаулы аэростаттар,батпырауықтар көмегімен атмосфераны барлау кеңінен қолданылды. Франклин, Кузнецов, Молчанов, Фредман сынды ғалымдар шарұшақ, аэростатты және самолетті зондылау әдістерін дамуына үлкен үлес қосты. 3.Аэрологияның 1940 ж кейінгі даму кезеңдері-радиозондтарды кеңінен қолдану аэрологиялық станция желісінің пайда болуына алып келді.Температураны және желді зондылау аэрологиялық пунктер желісінің дамуына әкелді.Павлов аэрологиялық обсерваториясында радиозондты жаңарту,метеографтардың жаңа типтерін құрастыру,радиопеленгаторларды қолдану жұмыстары жүргізілді.Годулов,Бирибаум,Федосенко,Штаузесынды ғалымдар есімімен байланысты. 5.Еркін атмосфера физикасы және оның құрылымына түсініктеме бер Үйкеліс күші болмайтын қабатты еркін атмосфера деп атаймыз. Еркін атмосферада, вертикальді турбуленттік алмасу болмайды. Сол себептен қозғалыс санының ауысуы және еркін атмосфера қабаттарындағы су буы, кезекті вертикальді тоқпенен жүзеге асады Негізінен, еркін атмосфера қозғалысы, шекаралық қабаттарға қарағанда жай сипаттамалы болып табылады. Егер де, шекаралық қабат динамикасы сұйықтықты динамика тәрізді болса, онда еркін атмосфера динамикасы, пәк сұйықтықтың ағысының заңдарына сәйкес құрылады. Математикалық түрде, еркін атмосфера динамикасы, бірінші ретті дифференциялды динамикасы болып табылады. Сондықтан, көбінесе метеорологиялық өлшемдер еркін атмосфера динамикасы үшін жеңіл болып табылады. Аналогты қайта түзүлерден кейiн статика теңдеүiн у бойынша логарифмдей және дифференциалдай отырып келесiнi аламыз: Термикалық желдiң векторы температураның орташа горизонтальды градиентiнiң векторына перпендикуляр, яғни қабаттың орташа изотермаларымен бағытталған. Термикалық желдiң векторының модулi анықталады: мұндағы v-изотермаға нормаль. 6.Еркін атмосфераның термикалық және динамикалық режимі. Уйкеліс куші әсері болмайтын қабат еркін атмосфера ейді.Жоғарғы қабат нейтральды газ молекулалары электрлі зарядталған атомға бөлінуі жүретін фотохимиялық реакцияға келетін ультракүлгін және корпускулярлық күн сәулесіменен әсерлееді.Сондықтан жоғарғы қабат қатты иондалған және полярлық жарқырау ауаның үнемі жарқырауына акеледі.Жоғарғы қабаттарда болып жатқан процессті зерттеу әдісі атмосфераның төменгі қабатына қасиетінен ерекше.Бірақ жер магниттерін зерттеу әдістеріне тығыз байланысты.Атмосфераның жоғарғы қабатындағы ауа құрамы туралы Дальтон заңына сәйкес газдардың диффузиялық бөліну теориясына байланысты.Яғни атмосфера құрамына кіретін әрбір газ басқа газдың болуын ескермей кеңістікте жеке таралады деген. 100 км биіктікке дейін ауаның негізгі газдарының пайызды құрамы өзгермейді.Төменгі 100км ауа қабатында ауа алмасып тұратындықтан газдарды тығыздығымен өлшейміз.Түнгі аспан жағдайында қырау спектрі өлшегенде 36 км бастап-250км биіктікте натрий карбонаты болатыны анықталып,зерттеу нәтижесінде 100-120км шамасында кальций және марганец иондары 370км жоғары биіктікте гелийдің иондары анықталса,100км жоғары сутегі атомдарынан турады.Бұл биіктіктен бастап атмосфералық әлемдік кеңістікке жеңіл газдар шығып кете бастайды.1500км жоғары атмосферадвв күннің биіктігі,күн белсендігі болады.Атмосфераның сыртқы шекарасында кеңістікке ұшып бара жатқан сутегі жердің айналасында,корона жер тәжін құрайды 8.Стандартты атмосфера және оның сипаттамалары. Стандартты атмосфера ауаны идеалды газ теңіз деңгейінен оның негізгі параметрлерін жалпыға бірдей бастапқы мәлімет ретінде алған тәулік уақыты және жыл мезгілінің байланыссыз атмосферада тұрақты жағдайының сипаттамасы.Яғни стандартты атмосфера халықаралық шешім шарты брйынша орташа жылдық және орташа ендік атмосфера жағдайы блып,температура,кысым,ауа тығыздығы,баска да геофизикалық сипаттамалырың вертикальды дамуы.Стандартты атмосфера негізгі сипаттамалар: 1.барлық биіктіте атмосфера құрғақ ауадан тұрады. 2.Нолдік биіктік ретінде (жер беті) теңіздің орташа деңгейі ауа қысымы 760сын,бағ деңгейі алынады. 3.Темп 15 С 4.Ауа тығыздығы 1,225кг/м3 5.Тропосфера шекарасы 11км биіктік орташа деп алынады,темп және вертикальды градиент тұрақты және 100м 0,65С. 6.Стратосфераның орташа температурасы тұрақты.-55,5С. 9.Еркін атмосферада жел сипаттамалыр анықтауда арақашықтығын табу. Еркін атмосферада желді өлшеу 2 принцип негізінде жүргізіледі. 1 принцип-ауа ағынында кейбір бөлшектердің белгілі жылдамдыққа ие болып қозғалысын бақылау. 2принцип-ауа қозғалыс жылдамдығының қатысты ауа ағыны қимылы дененің бағытына бақылау болып табылады.1 пункт бойынша бақылау обьектісі болып әр түрлі биіктегі бұлттар,түтіндер, олардың іздері табылады.Олардың жылжу жылдамдығы мен бағыты анықталады.Алайда мұндай бақылаулар желді нақты деңгейде анықтауға мүмкіндік береді.Соңғы кезде еркін аэростаттар түрінде арнайы индекаторлар қолданылады.Олар ауа ағындарының қозғалысы арқылы биіктікке көтеріліп атмосфераны әртүрлі бағытта жел жылдамдығын анықтайды.Шар ұшақ сутегі және гелий толтырылған синтетикалық каучуктан жасалған қабықша болып табылады.Еркін ұшуға жіберілген шар биіктікке көтеріліп, желдің нәтижесінде горизонтальды жылжиды.Шар ұшақтың координаталары горизонтальды және вертикальды координаталары алынады.Шар ұшақтың координаталары арнайы аэрологиялық теодолитпен анықталады. 1 пункт шарұшақ бақылауларында шардың биіктіктегі және вертикальды жылдамдығы бойынша анықталады.Шар ұшақ бақылауларында желдің жылдамдығы мен бағытын анықтау үшін полярлы координат жүйесін қолдану арқылы шар-ұшақ траекториясының горизонтальды проекциясы алынады.Ұшырылған шардың координатасын анықтап,оның уақытын 10.Еркін атмосферада метеорологиялық сипаттамаларды өлшеу әдістері Ұшақ – шар синтетикалық каучуктан жасалған және оған сутек немесе гелий толтырылған. Бұл газдар ұшақ – шардың көтерілуін қамтамасыз етеді. Мұндай ұшақ – шар еркін ұшуға жіберілгенде жоғары көтеріледі және оған горизонтальды жел әсер етеді. Ұшырылған ұшақтың көлемі үлкен болғанымен оның салмағы өте жеңіл. Күшті жел кезінде ұшақ – шардың орын бұрышы баяу өзгеруі мүмкін. Себебі, жел шардың жоғары көтерілуіне кедергі жасайды. Осы ұшырылған ұшақ – шардың координаттарын өлшеп, оның уақытын белгілеп, жолын анықтауға болады: Дк – көлденең қашықтық Негізгі (стандартты) уақыттардағы бақылаулар шардың жарылуына дейін немесе шар бұлтқа кіріп кетуіне дйін жүргізіледі. Ал арнайы тапсырмалар бойынша бақылаулар (аэропортта ұшақтың ұшып-қонуын қамтамасыз ететін) қажет биіктікке жеткеннен соң тоқтатылуы мүмкін. Бақылау жұмыстары біткен соң оны өңдейді, нәтижесін КН-03 кодымен кодтайды және тұтынушыға береді. Ай ішіндегі бақылау мәліметтерін ТАЭ-2 кестесі түрінде біріктіреді.Шарұшақ бақылаулары кезінде келесі жұмыстар келесі ретпен орындалады: газөндіру, шар қабығын дайындау, шардың вертикальды жылдамдығын анықтау, теодолитті орнату, қысым-температура-ылғалдылық-жел-шар ұшыру алдындағы бұлттылыққа метеолық бақылаулар, шар ұшыру және оны бақылау, мәліметтерді өңдеу, 11.Бір пункті шар ұшақ әдістері және бақылау нәтижелерін өңдеу әдістері. Ұшақ – шар синтетикалық каучуктан жасалған және оған сутек немесе гелий толтырылған. Бұл газдар ұшақ – шардың көтерілуін қамтамасыз етеді. Мұндай ұшақ – шар еркін ұшуға жіберілгенде жоғары көтеріледі және оған горизонтальды жел әсер етеді. Ұшырылған ұшақтың көлемі үлкен болғанымен оның салмағы өте жеңіл. Күшті жел кезінде ұшақ – шардың орын бұрышы баяу өзгеруі мүмкін. Себебі, жел шардың жоғары көтерілуіне кедергі жасайды. Осы ұшырылған ұшақ – шардың координаттарын өлшеп, оның уақытын белгілеп, жолын анықтауға болады: Дк – көлденең қашықтық; Дқ – қиғпш қашықтық Шарұшақ бақылаулары ҚазГидрометтің берген жоспар-тапсырмаларына сәйкес уақыттарда жүргізіледі. қолайсыз метеожағдайларда шарұшақ жіберу біршама кейінге шегерілуі мүмкін. Осы ұшырмау себептері КАЭ-3 кітапшасына жазады. Қолайсыз жағдайларға – жауын, төменгі тұман, мұнар, дауыл, т.б. жатады. Негізгі (стандартты) уақыттардағы бақылаулар шардың жарылуына дейін немесе шар бұлтқа кіріп кетуіне дйін жүргізіледі. Ал арнайы тапсырмалар бойынша бақылаулар (аэропортта ұшақтың ұшып-қонуын қамтамасыз ететін) қажет биіктікке жеткеннен соң тоқтатылуы мүмкін. Бақылау жұмыстары біткен соң оны өңдейді, нәтижесін КН-03 кодымен кодтайды және тұтынушыға береді 12.Шар ұшақтың еркін және толық көтеру күшіне сипаттама беріңіздер. Шардың вертикальды жылдамдығының мәні қалай анықталатынын, оны есептеу формулалары мен шар қозғалысына әсер ететін факторларды қарастырамыз. Ұшақ – шар жоғары сапалы синтетикалық каучуктан жасалғандықтан ол шардық ішкі қысымы мен сыртқы қысымының тепе – теңдікте болуын қамтамасыз етеді. Осы фактіні есептей отырып, шардың толық және еркін көтерілу күшін анықтаймыз. Архимед заңына сәйкес шардың толық көтерілу күші Е шарды қоршаған ауа салмағы мен шар ішіне толтырылған газ салмағының айырмашылығымен есептелінеді: Е = Vρ - Vγ = V (ρ-γ) (1). Мұнда, ρ және γ – 1м3 ауа мен шарға толтырылған газ салмағы; V – шар көлемі. Сонымен қатар, шардық сыртқы қабығы да белгілі бір салмаққа ие, онымен қоса, ұшақ – шар тиелген болады. Сондықтан, толық күшті емес, еркін көтерілу күшін А анықтау маңызды. Ол толық көтерілу күшінен шардың қабығының салмағы мен жүк салмағын В шегергенге тең: А= Е – В = V (ρ-γ) – В (2). А және В шамалары граммен есептелінеді, ал V – м3, ρ және γ – г/м3. Жер бетінен жіберілген кездегі шардың еркін көтерілу күші А0 мынаған тең: А0 = V0 (ρ0 – γ0) – В (3). Мұнда, ρ0 – жер бетіндегі ауа тығыздығы; γ0 – жер бетіндегі шарға толтырылған газ тығыздығы. Еркін көтерілу күшінің биіктік бойынша қалай өзгеретінін қарастырайық. Шар қабықшасының материялы қаншалықты созылса да, шар ішіндегі қысым сыртқы қысымнан 10 мбар-дан жоғары көтерілуі сирек жағдай, яғни шар ішіндегі қысым мен шардың сыртындағы ауа қысымы бірдей қалыпта болады деп санаймыз. 13.Түнгі уақыттарда бақылау ерекшелігін түсіндіріңіз. Ұшақ – шарды қараңғы кезде бақылау үшін оған арнайы шам байлап қою қажет. Қазіргі кезде айналмалы электронды шамдар қолданылады. Шам белгілі бір формада ақ қағаздан жасалынады. Қағаздың төменгі жағы бүктеліп, қалақ түрінде жасалынады. Бұл бүктелген қағаз бөлігі шағылдырғыш ролін атқарады. Бұндай шам кернеуі 2,3 – 6 В болуы керек. Шам қағаздың сыртқы жағына ілінген батареялардан қуат алады. Шар көтерілгенде ауа ағындары қалақтарға әсер етуі арқылы шамды айналдыра бастайды. Шамның бұл айналуын жер бетінен бақылайтын болсақ, ол оның өшіп – жануы сияқты көрінеді. Шам массасы едәуір үлкен болады. Шамамен 80гр. Сондықтан, оны N30 қабықшасына іледі. Шардың вертикальды жылдамдығын есептеу кезінде шамның салмағын есептеп, еркін көтерілу күшін есептеу қажет. Сонымен қатар, шам ауа ағынына кедергі жасап, қабықшаның жылдамдығын 6%-ға дейін азайтады. Демек, шардың ұшақ – шарға ілінуі кезінде жоғарыда аталған екі түрі де ескерілуі қажет және оның салмағын жүк кқтерімділігінен алып тастау қажет. Сонымен қатар, алынған вертикғальды жылдамдықты 6%-ға кеміту керек. Түнгі уақытта бақылау жүргізу үшін теодолитті де дайындау қажет, яғни есептегіш шкалаларға және бақылау мәліметтерін жазатын кітапшаға жарық түсірілуін қамтамасыз ету қажет. 16.Температура,ылғалдылық,қысым заманауи датчиктері. Температура түрлендіргіштерінің көлемін анықтау Финляндиядадағы Вайсала фирмасы көлемдік капсуланы (термокапты) ұсынды.Сезәмтал элементі ретіндедиэлектрлі керамикалық материал атқарады. Температураны анықтауда термокаптың қандай материалдармен жасалғандағымен анықталады. Металдық электроидтар керамикалық материалдан жасалған жұқа пластинканың екі жағында да орналасқан. Оның қалыңдығы 0,2мм,ол датчиктің температураға бағыныштылығын анықтайды. Барокап.Канаданың Вайсала фирмасы жасаған.Ол атмосфера қысымын өлшейтін датчик. Қысым датчигі болып сезімтал элементі бар анероидты капсула табылады.Анероид ішіндегі сезімтал элемент бір-бірінен электрсыйымдылығымен ерекшеленеді.2 пластинадан тұрады.Жоғарғы пластина стержень арқылы жоғарғы мембраналы қорапшаға бекітіледі.Стержень жоғарғы шеті жоғарғы мембранадан 5 мм болатындай етіп шығып тұрады.Төменгі қысым кезінде максимальды сезімталдылығын арттыру үшін екінші пластинаға басқа стерженьды басқорапшаға тығыз бекітіледі.Датчикті дайындау принципті тексеруді қажет етеді.Бұл датчиктердің негізгі параметрлері: Хьюмикап.Хьюмикап датчигі Вайсала фирмасы шығарды.Humicap екі сөздің қосындысы Humidity-Capacity ылғалдылық-сыйымдылығы деген мағына береді.Хьюмикакап көп жағдайларда радиозондтарда қолданылды.Оларды сигнал беру үшін жиілікті модуляция ретінде қолданды.Және жіңішке компенсатор көмегімен етті. 17.Термокап,хьюмикап,барокап датчигіне сипаттама беріңіз. Температура түрлендіргіштерінің көлемін анықтау Финляндиядадағы Вайсала фирмасы көлемдік капсуланы (термокапты) ұсынды.Сезәмтал элементі ретіндедиэлектрлі керамикалық материал атқарады. Температураны анықтауда термокаптың қандай материалдармен жасалғандағымен анықталады. Металдық электроидтар керамикалық материалдан жасалған жұқа пластинканың екі жағында да орналасқан. Оның қалыңдығы 0,2мм,ол датчиктің температураға бағыныштылығын анықтайды. Барокап.Канаданың Вайсала фирмасы жасаған.Ол атмосфера қысымын өлшейтін датчик. Қысым датчигі болып сезімтал элементі бар анероидты капсула табылады.Анероид ішіндегі сезімтал элемент бір-бірінен электрсыйымдылығымен ерекшеленеді.2 пластинадан тұрады.Жоғарғы пластина стержень арқылы жоғарғы мембраналы қорапшаға бекітіледі.Стержень жоғарғы шеті жоғарғы мембранадан 5 мм болатындай етіп шығып тұрады.Төменгі қысым кезінде максимальды сезімталдылығын арттыру үшін екінші пластинаға басқа стерженьды басқорапшаға тығыз бекітіледі.Датчикті дайындау принципті тексеруді қажет етеді.Бұл датчиктердің негізгі параметрлері: Хьюмикап.Хьюмикап датчигі Вайсала фирмасы шығарды.Humicap екі сөздің қосындысы Humidity-Capacity ылғалдылық-сыйымдылығы деген мағына береді.Хьюмикакап көп жағдайларда радиозондтарда қолданылды.Оларды сигнал беру үшін жиілікті модуляция ретінде қолданды.Және жіңішке компенсатор көмегімен етті. 18.Базисті шар-ұшақ бақылаулары,әдіс маңыздылығы олардың бірпункті шар-ұшақ бақылауларынан айырмашылығы Шардың вертикальды жылдамдығы туралы тұрақтылық расталмайды. Сондықтан шар биіктеген сайын қателіктер көбейеді. Бұл ұшақ – шарды бір жерден бақылау әдісі. Ал ұшақ – шардың базистік бақылау әдісінде мұндай кемшіліктер жоқ. Бұл әдістің мәні ұшақ – шарды бақылау бір уақытта екі теодолитпен базаның екі шетінде орналасқан нүктелерден жүргізілуі керек. Бұл жағдайда базаның ұзындығы белгіленеді. База ұзындығын және жазықтықта тұрған жерін анықтап, өлшенетін координаталар бойынша шардың кез-келген уақыттағы биіктігін тригонометриялық есептеу жолымен анықтауға болады. Мұндау есептеулердің екі тәсілі бар: 1) Шардың орналасуы горизонтальды жазықтыққа проекцияланады; 2) Шардың орналасуы вертикальды жазықтыққа проекцияланады; Шар база арқылы өтетін вертикальды жазықтыққа жақын болған кезде вертикальды жазықтыққа проекцияланады. Әдетте, біздің ұшақ-шарымыз алысқа ұзап кетеді. Сондықтан көбіне горизонтальды жазықтыққа проекция жасаймыз. Бұл жағдайда оның биіктігін тригонометриялық жолмен анықтаймыз. Ұшақ – шармен базистік бақылауды ұйғарған кезде базаны таңдап алумен бірге оның ұзындығы мен бағытына баса көңіл бөлінеді. Таңдап алынған база биіктігінде көп қайталанған желдердің бағытына перпендикуляр орналасу керек. База ұзындығы бақылау жүргізген орын биіктігіне байланысты, сонымен қатар, ұшақ-шардың көтерілу биіктігіне де байланысты болады. Егер шар биіктігі 8-10км болса, онда база ұзындығы 1,2-2км кем болуы керек. Бақылаудың 19.Шар ұшақ қабықшаларын толтыру.Гелий және сутек құрамы оларды өндіру және қолдану әдістері. Ұшақ шар бақылауларын жүргізу үшін арнайы қабықшалар қолданылады. Олар синтетикалық каучуктан жасалады. Оларды толтыру үшін гелий мен сутегі қоланылады. Бірақ гелий қымбат болғандықтан, бақылауларда көбіне сутегі қолданылады. Синтетикалық каучук шардың көтерілуі кезінде оның ішіндегі қысымның жоғарылауы әсерінен созылуға бейім болып келеді. Ұшақ шарлы бақылаулар үшін №10, 20 және 30 қабықшалары қолданылады. Қабықшаның номері оның ауамен толтырылмаған кездегі сантиметр шамасында диаметрінің ұзындағын көрсетеді. қабықшаның өлшемін таңдау метеожағдайларға байланысты. Төмен бұлттылық кезінде №10 қабықша ұшырылады, ал ашық тыныш ауа райында максимальды биіктікке дейінгі мәліметтерді алу үшін №30 қабықша ұшырылады. Төмен бұлттылық кезінде, бірақ қатты жел болғанда №20 қабықшаны ұшырған дұрыс. Себебі, оның вертикальды жылдамдығы өте жоғары және оны орын бұрышының салыстырмалы үлкен жерінде бақылауға болады. Әдетте, кез келген ауа райында №20 қабықшаны жиі қолданады. Бұлттылықтың төменгі шекарасының биіктігін өлшеу үшін жиі №10 қабықшаны қолданады. Қабықшаны қолдану алдында оны жәшіктен алады. Ол жабысып қалмас үшін себілген талькті сілкиді және 70-80 °С температура жағдайында арнайы термостатта немесе ғимараттың жылытқыш батареяларында 10-20 минут жылытады. Сонымен қатар оны ыстық суда да жылытуға болады. Қабықшаны мүмкін болатын вертикальды жылдамдыққа дейін немесе стандартты вертикальды жылдамдыққа дейін сутегімен толытрады. Бірінші жағдайда қабықшаны толтырып, 20.Аэрологиялық теодолиттер оларды бағдарлау және орнату Ұшақ– шардың бұрыштық координаттарын анықтау үшін арнайы аэрологиялық және ұшақ шарға арналған теодолиттер тағайындалған. Соңғы жылдарда бұл теодолиттер басқа да кейбір аэрологиялық объектілердің координаттарын анықтау, РЛС – ке қорытынды және салыстырмалы бақылаулар жүргізу, желдік – температуралық зондылаулар, РЛС – ті бағдарлау және т.б жұмыстар үшін қолданылады. Мұнымен байланысты, аэрологиялық теодолиттер айтарлықтай қолданыстарға ие. Теодолиттердің ірі модельдерінің көптігіне қарамастан, барлық теодолиттерге ортақ талаптар бар. Ол талаптар теодолиттің аэрологиялық бақылауларға жарамды болуына негізделген. Ол талаптар төмендегідей: 1) барлық теодолиттер шардың кез – келген жаңдайында, оның зенитте орналасуымен қоса, ыңғайлы және кедергісіз бақылау жүргізуді қамтамасыз ету керек; 2) шардың қозғалуында бұрыштық координаттардаң тез өзгеруіне қарамастан,оның мәнін анықтауға мүмкіндігі жоғары болу керек; 3) теодолиттің оптикалық жүйесі жақсы жарытық пен үлкен көру аумағын айтарлықтай үлғайту керек; 4) бұрышты анықтау дәлдігі 0,10 төмен болмау керек, бірақ мүмкіндігінше координаттарды анықтау дәлдігі 0,010 немесе 1' дәлдігімен болу керек; 5) теодолит түнгі жұмыстарды жүргізу үшін ыңғайлы болу керек; 6) теодолит жылдам әрі қарапайым нивелирлеу мен бағыттауды қамтамасыз ету керек; 7) теодолиттің құрылысы берік болу керек, салмағы жеңіл және тасымалдауға икемді болу керек; 8) теодолит шардың бұрыштық координаттары бойынша өзінің көру дүрбісін, 21.Радиолокация негіздері,радиолокация принциптерімен түрлері. Радиожелді бақылаулар.Бір жерден және базистік бақылау әдістерінің кемшілігі бар. Олар жауын-шашын, тұман, бұлттылық кезінде қолдану мүмкіндігі шектеулі, қараңғы кезде қолдануды шектейді. Ал мұндай кемшіліктер радиожелді бақылауларда жоқ. Радиожелді бақылауларға екі әдісті жатқызамыз:радиотеодолитті немесе радиопеленг әдісі және радиолокация әдісі.Радиолокация әдісі. Бұл әдістің радиопелинг әдісінен айырмашылығы – шарға дейінгі қашықтық жер үсті радиолокациялық станция көмегімен жүргізіледі. Аэрологияда қарапайым импульстік радиолокация жүйесі қолданылады. Радиолокация әдісін пассивті және (активті) белсенді деп бөлуге болады. Пассивті әдіс. Пассивті әдісте – сутек немес гелиймен толтырылған шарға шағылыстырушы – нысананы іледі. Ол РЛС антеннасынан түсетін, өзіне бағытталған электромагнитті сәулеленудің жіңішке бөлігімен сәулеленеді. РЛС-тің жұмыс жасау қашықтығы оның потенциалымен анықталады, яғни зондыланатын импульстың сипаттамаларына, РЛС қабылдағышының сезімталдығына, шағылыстырғыштың эффективті беткейде шашырауына (ЭБШ) байланысты болады. Шағылдырушы объекттің размері толқын ұзындығының жартысына тең болғанда шағылған сигналдың үлкен шамаға ие болады. онда сәулеленетіе мишень жартылай толқында вибраторға айналады. Кез келген объекттің шашырау сипаттамаларын шашыраудың эффективті ауданы (ШЭА) деген түсінік арқылы бағалау жеңіл болады. ШЭА нысанамен бірге болатын жағдайлар үшін келесідей жазу ыңғайлы болады: ; мұндағы: ϭ – 22.Активті әдіс Аэрологиялық бақылау және өлшеу әдістері шағылу объектісі және пайдаланылатын құралдар бойынша бөлінеді. Жүйелік аэрологиялық бақылау желдің жылдамдығын, бағытын, қысымның таралуын, биіктікте температура мен ылғалдылықтың таралуын анықтау үшін аэрологиялық станция жүйесі арқылы жүргізіледі. Бұдан басқа ғылыми мақсатта сәулелік жылу алмасуды, озонның таралуын, электромагниттік потенциалды, радиотолқындардың сыну көрсеткіштерін, космостық радиотолқынды және т.б. анықтауға болады. Атмосферадағы барлық процестерді зерттеуге қолданылатын әдістерді 2 топқа бөліп қарастыруға болады. 1) тікелей. 2) жанама. Тікелей әдістерге ауадан жеңіл және ауыр ұшатын құрылымдар қолданылады. Бұл әдіске ұшақ–шар желдік бақылаулары, температуралы–желдік зондылау, атмосфераны ұшақтық, аэростаттық, зымырандық зондылау жатқызылады. Мұнда өлшеу үшін арнайы құралдар пайдаланылады. Ал жанама әдістерге атмосфераның параметрлеріне тікелей өлшеу жүргізбейтін бақылауларды жатқызамыз. Бұл параметрлер атмосфераның сәулеленуі мен кейбір денелермен байланысы б/ша анықталады. Барлық жанама әдістер – активті және пассивті деп бөлінеді. Активтіге –атмосфера мен өлшенетін параметр арасындағы байланыс үшін қандай да бір сәулелік басқару көзі қолданылатын әдістер жатқызылады. Активті жанама әдіс – атмосфеарны радиотолқындардың, дыбыс толқындарының таралуы , лазерлік сәулелену арқылы зерттеуге мүмкіндік береді. Соңғы кезде бұл әдіс кеңінен қолданылады. 23.Пассивті әдіс Аэрологиялық бақылау және өлшеу әдістері шағылу объектісі және пайдаланылатын құралдар бойынша бөлінеді. Жүйелік аэрологиялық бақылау желдің жылдамдығын, бағытын, қысымның таралуын, биіктікте температура мен ылғалдылықтың таралуын анықтау үшін аэрологиялық станция жүйесі арқылы жүргізіледі. Бұдан басқа ғылыми мақсатта сәулелік жылу алмасуды, озонның таралуын, электромагниттік потенциалды, радиотолқындардың сыну көрсеткіштерін, космостық радиотолқынды және т.б. анықтауға болады. Атмосферадағы барлық процестерді зерттеуге қолданылатын әдістерді 2 топқа бөліп қарастыруға болады. 1) тікелей. 2) жанама. Тікелей әдістерге ауадан жеңіл және ауыр ұшатын құрылымдар қолданылады. Бұл әдіске ұшақ–шар желдік бақылаулары, температуралы–желдік зондылау, атмосфераны ұшақтық, аэростаттық, зымырандық зондылау жатқызылады. Мұнда өлшеу үшін арнайы құралдар пайдаланылады. Ал жанама әдістерге атмосфераның параметрлеріне тікелей өлшеу жүргізбейтін бақылауларды жатқызамыз. Бұл параметрлер атмосфераның сәулеленуі мен кейбір денелермен байланысы б/ша анықталады. Барлық жанама әдістер – активті және пассивті деп бөлінеді. Активтіге –атмосфера мен өлшенетін параметр арасындағы байланыс үшін қандай да бір сәулелік басқару көзі қолданылатын әдістер жатқызылады. Активті жанама әдіс – атмосфеарны радиотолқындардың, дыбыс толқындарының таралуы , лазерлік сәулелену арқылы зерттеуге мүмкіндік береді. Соңғы кезде бұл әдіс кеңінен қолданылады. Пассивті әдіс – атмосфера н/се басқа 24.Радиопелинг әдісі Радиожелді бақылаулар.Бір жерден және базистік бақылау әдістерінің кемшілігі бар. Олар жауын-шашын, тұман, бұлттылық кезінде қолдану мүмкіндігі шектеулі, қараңғы кезде қолдануды шектейді. Ал мұндай кемшіліктер радиожелді бақылауларда жоқ. Радиожелді бақылауларға екі әдісті жатқызамыз:радиотеодолитті немесе радиопеленг әдісі және радиолокация әдісі.Радиопеленг әдісі. Бұл әдістің мәні сутек пен гелий толтырылған шарға қуаты аз радиоқабылдағыш ілініп, оған бақылау жүргізіледі. Бақылауларды шардан келіп жатқан сәулелер бойынша бағыт диаграммасы өте тар антенналар немесе антенналар жүйесі бар жер үсті станциялары жүргізеді. Жер үсті станциялары радиотеодолит деп аталады. Антеннаның кеңістіктегі орны белгілі болғандықтан, шардың бұрыштық координаттары белгілі болады. Басқа өлшемдер нәтижесінде шар биіктігін біліп, шар бағыты мен жылдамдығын анықтауға болады. Қайта жауапбергіші бар шарды көбіне радиоұшқыш-шар (радиопилот) деп атайды. Бұл әдіс ұшақ-шарды бір жерден ұшыру бақылау әдісіне ұқсас. Бірақ, бір пунктты шар үшыру бақылауларында бұрыштық координаттар оптикалық теодолит көмегімен анықталады. Ал радипеленг әдісінде радиотеодолит арқылы анықтаймыз. Алдыңғы әдісте шар биіктігі оның вертикальды жылдамдығымен анықталса, ал мұнда басқа өлшеулер нәтижелері бойынша анықталады. Көбінесе, биіктік бойынша қысым мен температураның таралуын анықтау кезіндегі зондылау мәліметтері қолданылады. Сосын, статика теңдеуі арқылы шардың нақты биіктігін есептейді. Радиопеленег әдісі толғымен жеке деп саналмайды, себебі шар биіктігі 25.Кеңістіктегі радиолокациялық шолу ұғымына сипаттама бер. Радиожелді бақылаулар.Бір жерден және базистік бақылау әдістерінің кемшілігі бар. Олар жауын-шашын, тұман, бұлттылық кезінде қолдану мүмкіндігі шектеулі, қараңғы кезде қолдануды шектейді. Ал мұндай кемшіліктер радиожелді бақылауларда жоқ. Радиожелді бақылауларға екі әдісті жатқызамыз:радиотеодолитті немесе радиопеленг әдісі және радиолокация әдісі.Радиолокация әдісі. Бұл әдістің радиопелинг әдісінен айырмашылығы – шарға дейінгі қашықтық жер үсті радиолокациялық станция көмегімен жүргізіледі. Аэрологияда қарапайым импульстік радиолокация жүйесі қолданылады. Радиолокация әдісін пассивті және (активті) белсенді деп бөлуге болады. Пассивті әдіс. Пассивті әдісте – сутек немес гелиймен толтырылған шарға шағылыстырушы – нысананы іледі. Ол РЛС антеннасынан түсетін, өзіне бағытталған электромагнитті сәулеленудің жіңішке бөлігімен сәулеленеді. РЛС-тің жұмыс жасау қашықтығы оның потенциалымен анықталады, яғни зондыланатын импульстың сипаттамаларына, РЛС қабылдағышының сезімталдығына, шағылыстырғыштың эффективті беткейде шашырауына (ЭБШ) байланысты болады. Шағылдырушы объекттің размері толқын ұзындығының жартысына тең болғанда шағылған сигналдың үлкен шамаға ие болады. онда сәулеленетіе мишень жартылай толқында вибраторға айналады. Кез келген объекттің шашырау сипаттамаларын шашыраудың эффективті ауданы (ШЭА) деген түсінік арқылы бағалау жеңіл болады. ШЭА нысанамен бірге болатын жағдайлар үшін келесідей жазу ыңғайлы болады: ; мұндағы: ϭ – 26.Атмосфераны радиозондылауға түсініктеме бер. Атмосфераны радиозондылауда өлшеу нәтижелері аспаптық көтерілу кезінен бастап белгілі болды.Аспаптың қайтып келуіне байланыссыз мәліметті алу радиозондылау жүйесін полярлы аудандарда,теңіздермен мұхиттарда жүргізуге мүмкіндік береді.Сонымен қатар радиозондтар кез кедген ауа райы жағдайында қолданылады.Кысым,температура,ылғалдылықпен қатар радиозонд көтерілу кезінде радиопеленгті және көп аспап көмегімен,ал радиозондты тура көру мүмкін болса,теодолит көмегімен бақылау желді өлшеу кез келген ауа райында жүргізіледі.Қосымша құрылғылардың көмегімен бұлттылықтың төменгі және жоғарғы шекарасын,мұздану аймағын,вертикальды қозғалуын анықтауға мүмкіндік береді.Осындай радиозонд көмегімен маңызды аэрологиялық кемелерде де жүргізіледі.

Атмосфераны температура-желді зондылау

Метеорит РКЗ жүйесінің көмегімен бақылау жүргізгенде қиғаш қашықтық, вертикалды (орын бұрышы), горизонталды (азимут) бұрыштар бойынша желдің жылдамдығы мен бағыты анықталады. Азимут дегеніміз – берілген нысан мен солтүстік бағыт арасындағы бұрыш. Орын бұрышы дегеніміз – берілген нысан мен көкжиек арасындағы бұрыш. Қиғаш қашықтық дегеніміз – бақылау орны мен соңғы биіктікті қосатын түзу. Ол ұшақ–шардың ұшу уақыты мен оның вертикалды жылдамдығының көбейтісіне тең болады: Д_Қ = t·W; Шар–ұшақ мәліметтерін өңдеу келесі тәртіппен жүргізіледі: 1) Шар–ұшақтың вертикалды жылдамдығын анықтайды; 2) Шар–ұшақтың Жер бетінен және теңіз деңгейінен биіктігін анықтайды; 3) Бұлттардың биіктігін есептейді; 4) А–30 Д планшетіне шардың проекциясын түсіреді; 5) Шар–ұшақ проекциялары аралығындағы желдің жылдамдығы мен бағыты анықталады; 6) Стандартты деңгейлер үшін желдің жылдамдығы мен бағытын есептейді; Өңдеуге келесі уақыттың координаталары енгізіледі: 3 минутқа дейін – әр 0,5 мин бақылаулар; 3–10 минутқа дейін – әр 1 мин бақылаулар; 10–40 минутқа дейін – әр 2 мин бақылаулар; 40 минуттан соңына дейін – әр 4 мин бақылаулар; Тіркеу лентасының сипаттамасы.Атмосфераны зондылау процесінде радиозонд көмегімен жасалынған радиолокациялық бақылаулар температура мен ылғалдылық жиіліктерінің шамалары туралы, тірек жиілік туралы мәліметтер уақыт бойынша қағаз лентаға түсіріледі. Лентадағы 1–ші топтағы цифрлар – радиозондтың ұшырылғаннан бастапқы уақыт. (–) – минуттың бүтін саны; (+) – берілген санға 30 секунд қосу

28.Радиозонд түсінігі мен жер беті қабылдау және телеметриялық жүйесі

Атмосфераны радиозондылауда өлшеу нәтижелері аспаптық көтерілу кезінен бастап белгілі болды.Аспаптың қайтып келуіне байланыссыз мәліметті алу радиозондылау жүйесін полярлы аудандарда,теңіздермен мұхиттарда жүргізуге мүмкіндік береді.Сонымен қатар радиозондтар кез кедген ауа райы жағдайында қолданылады. Кысым,температура, ылғалдылықпен қатар радиозонд көтерілу кезінде радиопеленгті және көп аспап көмегімен,ал радиозондты тура көру мүмкін болса,теодолит көмегімен бақылау желді өлшеу кез келген ауа райында жүргізіледі.Қосымша құрылғылардың көмегімен бұлттылықтың төменгі және жоғарғы шекарасын,мұздану аймағын,вертикальды қозғалуын анықтауға мүмкіндік береді.Осындай радиозонд көмегімен маңызды аэрологиялық кемелерде де жүргізіледі.

Телеөлшеу әдісіндегі радиозонд сигналдарын қабылдау,тыңдау арқылы қабылданады.Алайда жартылай-автоматты тіркеуші дыбыс жазушы аппаратты қолдануға болады.Р3-049 және А-22 радиозондтарында және кейбір шетелдік радиозондтары да қолданылады.

29.Радиозондта қолданылатын телеөлшеу әдістерін түсіндіріңіз.

Радиозондты және оны қолдану әдісін Молчанов тапқан.Ол алғаш рет радио көмегімен метеоэлементтің телеөлшеу идеясын жүзеге асырды.Радиозонд әдісінде сутегі толтырылған ұшаққа радиозонд ілінді.Онда метеоэлементтің қабылдағыштары радиотаратқыш сигналдарын басқарды.Радиозонд кодты әдісте метеоэлемент көрсеткіштері бірдей және артүрлі ұзақтықта жіберетін сигналды қиылыстыру түрінде жүргізілді.Қабылдағыштағы көрсеткіштің өзгеруіне сигналдар саны,ұзақтығымен сәйкес.Телеөлшеу әдісіндегі радиозонд сигналдарын қабылдау,тыңдау арқылы қабылданады.Алайда жартылай-автоматты тіркеуші дыбыс жазушы аппаратты қолдануға болады.Р3-049 және А-22 радиозондтарында және кейбір шетелдік радиозондтары да қолданылады.

Биіктік бойынша көтерілн\генде автоматты түрде аспап көрсеткіштерін радиосигнал түрінде жібереді.Жер бетінде сигналдар қабылдаушы әр түрлі биіктіктегі метеоэлементтін мәні анықталады.Сутегі толтырылған шардан басқа радиозондтар ұшақтарға,аэростаттарға және басқа да ұшу аппараттарына орналастырылады.Кейбір радиозонд түрлерін ұшақтан не еркін аэростаттардан төмен қарай лақтырады.Олар зондылауды төменнен жоғары қарай емес,жоғарыдан төмен қарай жүргізіледі.Метеографтарға қарағанда радиозондта метеоэлементтен қабылдағыштан басқа,қабылдағыш мәліметтерін радиосигналдарға айналдыратын кодтаушы құрылғы және радиоблок бар.Радиозондтарға мәлімет жіберу қашықтығы 150-200км құрайды.Яғни 1,5-2 сағатқа дейін жұмыс

30.РЗ-049 радиозондына сипаттама беріңіз.

Молчанов жүйесіндегі радиозондты жақсарту нәтижесінде РЗ-049 радиозонды пайда болды.Қысым қабылдағышы ретінде 2 мембраналы барокорап ,температура қабылдағышы ретінде С тәрізді биметалды пластина ,ылғал қабылдағышы ретінде адам шашы қолданылады.Рычаг көмегімен әр қабылдағыш көрсеткіш тілшеден тұрады.Метео элемент өзгергенде тілше байланыс жүйелерімен жылжиды.Радиозонд көтерілгенде темп,қысым,ылғалдылық комутатор пропелдері де айналады.Олар радиозондтың кодтық механизмін құрады.

РЗ049 Радиозонтың ұшыруға дайындау келесі тәртіппен жүргізіледі:

1.Радиозонд механикалық бөлігін дайындау

2.радиозонд қабылдағыштарының сезімталдылығын тексеру

3.радиозонттың радио блогын және жинақталуын дайындау.

Радиозонд сигналын өңдеудегі негізгі мақсат болып,әртүрлі биіктіктегі қысым,температура, ылғалдылықты анықтау.Сигналды өңдеу бірнеше этаптан тұрады.Температура,қысымды өлшеу радиозонд ұшырылғанға дейін жүргізіледі.Температураны өлшеу тілше жылжуына сәйкес температура мәнін анықтаудан тұрады.

Бақылау кезінде қысымды есептеу радиозонд ұшырылғаннан кейін қысым сигналдарының келуімен анықталады.Ылғалдылық сигналдарын өңдеуде тексеру графигі арқылы ылғалдылық мәндері алынады, радиациялық түзету мәндері енгізіледі.Радиозондтың бұрыштық координаталары және арқылы есептелінген 31. Малахит А-22 радиозондылау жүйесіне сипаттама беріңіз

Малахит радиотеодолиті (ПРБ-1,5, А-35, А-36) радиожібергіш көмегімен (радиопередатчиктің) азимут және орын бұрышын анықтайтын еркін ұшуға сутегімен толтырылған А-22 радиозондымен байланысқан пеленгаторлы құрылғы болып табылады. Бір мезетте радиотеодолит температура, қысым және ылғалдылық малиметтерин жартылайавтоматты ПР-4 және автоматты ПР-16 тіркегіші арқылы лентаға түсіріеді.

Радиотеодолит «Малахит» - тің толық түрі келесідей болады: антенді каммутатор, антенді желі,қабылдағыш,бұрыштық координат индикаторы,блок питания, қорғау ж\е бөлу блогі,нақты отчетті блок, ток көзі құрылғысы,күшті қалақша, агрегат питаниясы АБ-2-0/230, волномер ВСТ-1,

өлшейтін құрылғы АВО-5,прожекторлы визир В8-П, ЗИП ж\е техникалық құжаттар.

Барлық радиотеодолит аппараттары «700» типті тізбек түрінде н\е аэрологиялық станцияда орналасады.

216 МГц жиілікте жұмыс істейтін радиозонттың датчигінен радиотеолалит сигнал қабылдайды.Бұл сигналдар тональді – модульді радиотелеграф сигналы сияқты.Бір уақытта радиозондтан алынған сигналда пеленгация қолданылады.Радиотеодалитте бұрыштық координаттар азимут пен орын бұрышы қолданылады.Радиозондтың бұрыштық координатасын анықтау үшін турасигналды зона принципі қолданылады.

Радиотеодалитің антенді жүйесі жоғарғы бағытты қажет етеді.Жүйе 4 антенадан тұрады (екі антена азимуттікі, ал екеуі орын бұрышыныкі).

32.Кешенді барлаудың мәні және құрама бөліктерін сипаттаңыз

Атмосфераның кешенді барлауына биіктіктегі атмосфераның негізгі параметрлеріне кіретін қысым, температура, ылғалдылық, желдің бағыты мен жылдамдығының көрсеткіштері табылатын зондылауы (барлауы) жатады. Атмосфераның кешенді барлау әдісінің негізі болып сутегі және гелиймен толтырылған шардың еркін ұшырылуы болып табылады. Шарға желден басқа жоғарыда айтылып кеткен шамалардың өлшемдерін қамтамасыз ететін радиозонд деп аталатын құрал ілінеді. Өлшеу нәтижелері радиозондтағы радиоканал және радиожібергіш көмегімен жіберуде жердегі мәліметтерді келесі өңдеуге ыңғайлы болатындай күйге келтіріледі. Жел мәліметтерін жер бетіндегі станциядағы радиозонд координаттарының, радиотеодолиттермен немесе радиолокациялық станциямен 12 әдістің бірімен қолданыла отырып өлшеуі негізінде алынады. Желдің радиозонд координаттарымен өлшенуі және жоғарыда айтылған параметр өлшенетін зондылау (барлау) кешенді барлауға кіреді. Заманауи атмосфераны барлау сол және басқа типтегі радиозондпен ғана шектелмейді, сонымен қатар зондылау жүйесін құратын атмосфераға жіберілетін барлық кешендер мен жер бетіндегі құралдар жатады. Жүйенің тән бөлігі болып кодтау әдісі, олардың бөліктерімен ақпарат алмасуы және өңдеу алгоритмі саналады.

33. Метеорит және Метеорит-2 РКЗ радиозондылау жүйесіне сипаттама беріңіз

Метеор зондылау жүйесі радиозондылау кешенінде малахитты зондылау. Эксплатациялау және жобалау кезінде тәжірибесін ескеру нәтижесінде жасалан. Малахит кешеніне қарағанда метеор жүйесі радиозондтың бұрыштық координаттары жоғары нақтылықпен өлшеуге мүмкіндік береді. Бұл толқынның қысқа толқынға көшуімен таратқыш қуаттылығымен байланысты. МАксималды қашықтық үлкен мәнімен,сонымен қатар анттенналы жүйенің бағытталу құралы артуымен түсіндіріледі. Сонымен қатар бұл жүйеде радиозонд коорд.өлшеу, бұрыштық коорд. Қиғаш қашықтықты радиозондпен бақылау. РЛ және радиотелеметрикалық мәлімет тіркеу процесстері автоматты түрде жүргізіледі. Метеор кешені жүйесі айырмашылығы басқарудың автоматтандырылуы болып табылады.Бұл жүйе өндірісте екі түрде шығарылған.Қозғалмалы метеор және стационарлы метеорид конструкциясылық түрде бір-бірінен айырмашылығы жоқ. Жүйе 2режим түрде жұмыс жасайды. Олар радиозонд режимінде және шағылдыру режимінде. Радиозонд режимінде кешенді температуралық желді зондылау жүйесі сияқты жұмыс атқарылады. Бұрыштық шағылдыру режимінде қабықшаға ілінген бұрыштық шағылдырғыш коорд. Өзгеруін бақылайтын радиожел сияқты жұмыс жасайды.Ол келесі техникалық сипаттамаларға ие: жиілік диапозоны 1,770-1,795м/гц,толқын ұзындығы 17см, радиозонд автоматты бақылау қашықтығы 10-50км, шағылдырғыш бақылау 25км, қашықтық бойынша тіркеу нақытылығы 10м, қоректендіру көзі 220-

34. РКЗ-2 және РКЗ-5радиозондтарын түсіндіріңіз

Аэрологиялық станцияның құрал-жабдықтарының дұрыстығы өте үлкен мәнге ие. «Метеорит»-РКЗ жүйесінің көмегімен бақылау жүргізетін құралдар болып келесілер табылады:1)КИПАС бақылау өлшеу қондырғыларның кешенді ПД-1 дистанционды қосып-өшіргіші (радиолокациялық станцияның кешеніне кіреді). 2)Радиозонттарды бақылау тексеруде қолданатын метеорологиялық құралдар. Осы жоғарыда келтірілген қондырғылардың паспорттарының дәлдігі мен дұрыстығы үшін келесі ережелерді орындау қажет: 3)Бақылау өлшеу метеоқ құрал жабдықтардың тексерілу құжаттары, паспорттары мен формулалары болуы керек. 4)Барлық аспаптар кезеңді түрде тексерілуі қажет. 5)Дұрыс істемейтін аспаптарды тексеруге жіберіп, алған соң тексеру уақыты кемесе де тиісті жерден қайта тексеруден өткізу керек. 6)Құралдарды сақтау және қолдану пайдалану құжатында жазылған ереже бойынша жүргізілуі керек. 7)Құралдармен жұмыс істеуге тек арнайы ережелерді білетін адам жіберіледі. «Метеорит»-РКЗ ж/е Метеорит-2 РКЗ-5 зондылау жүйелері келесі бөліктерден тұрады: Метеорит н/е Метеорит-2 жер беті радиолокациялық станциясы ж/е еркін ұшуға жіберілетін РКЗ-2 н/е РКЗ-5 радиозондтары. Радиозонд-қоршаған ортаның ылғалдылыұ пен температурасының мәнін қабылдайды ж/е оны радиосигналдарға түрлендіреді. Олар кеңістіктегі жоғары жиілікті сәуле шашады. Метео элементтердің мәні жоғар жилікті сәуле шашуда паузаның қайталану жиілігінде кодталған. РЛС – радиозондтан сигналдарды қабылдайды ж/е тіркейді. Радиозондтың көтерілуін өңдеу – тіркелген сигналдардың расшифровкасына байланыстырылады.

35.АВК-МРЗ радиозондылау жүйесін (Титан-МАРЗ жүйесі) сипаттаңыз

«Метеорит» жер РЛС-і сексенінші жылдардың ортасына қарай өз жұмысын тоқтатты. Өйткені ол өте ескіріп кетті. Оның орнына АВК -1 (АВК-аэрологический вычеслительный комплекс, яғни аэрологиялық есептеуіш топтама) «Метеорит» және «Метеорит-2» - РЛС-терден айтарлықтай айырмашылығы бар жаңа станция жасалынды.

АВК-мен жұмыс жасайтын МРЗ-ЗА радиозонды РКЗ және МАРЗ радиозондтардан айтарлықтай айырмашылықтары бар.

90-жылдар басында саяси жағдайларға байланысты Ресейде әлемге қарағанда атмосфераны зондылау жағдайы артта қала бастады. 1997 жылы қиын жағдайларға қарамастан ОАО «Метео» -ның басты директоры В.Г. Колтдыгин мен басты инженер Ю.С. Ласевтің қасында атмосфераны температуралы-желдік зондылау радиолокацияның жинақтық жаңа кезеңін шғару туралы жаңа шешім қабылдады. Бұл шешім технология және УГТИ-УПИ байланыс құралы кафедрасына тапсырды. Осы тапсырысқа байланысты қысқа мерзімде аз гобаритті жаңа «Бриз» радиолокаторы шығарылды. Ол 2001 жылы «Бриз» РЛС-і жоғарғы Дуброво обсерваториясында орналасқан.

Жаңа РЛС-ке ЕВЧ заманауи жетістіктеріне байланысты техникалық шешімдеріндегідей радиотехникалар және электротехникалар сондай-ақ көп мөшерде мәліметтерді цифрлы өңдеу микропроцессор құралдары және жинақты басқару қолданылады. РЛС-тің сәуле жіберуші қуаты 100 есе кішірейді. Сондай-ақ ол өзінің 200 км-ге дейінгі жұмыс істеу принципін сақтап 36.Вектор,Бриз радиолокациялық станцияларын сипаттаңыз

90-жылдар басында саяси жағдайларға байланысты Ресейде әлемге қарағанда атмосфераны зондылау жағдайы артта қала бастады. 1997 жылы қиын жағдайларға қарамастан ОАО «Метео» -ның басты директоры В.Г. Колтдыгин мен басты инженер Ю.С. Ласевтің қасында атмосфераны температуралы-желдік зондылау радиолокацияның жинақтық жаңа кезеңін шғару туралы жаңа шешім қабылдады. Бұл шешім технология және УГТИ-УПИ байланыс құралы кафедрасына тапсырды. Осы тапсырысқа байланысты қысқа мерзімде аз гобаритті жаңа «Бриз» радиолокаторы шығарылды. Ол 2001 жылы «Бриз» РЛС-і жоғарғы Дуброво обсерваториясында орналасқан.

Жаңа РЛС-ке ЕВЧ заманауи жетістіктеріне байланысты техникалық шешімдеріндегідей радиотехникалар және электротехникалар сондай-ақ көп мөшерде мәліметтерді цифрлы өңдеу микропроцессор құралдары және жинақты басқару қолданылады. РЛС-тің сәуле жіберуші қуаты 100 есе кішірейді. Сондай-ақ ол өзінің 200 км-ге дейінгі жұмыс істеу принципін сақтап қалды. Тағы ол энергия көзін (15-20 есе кішірейтті), оның жұмыс істеуі туралы және жұмыс қорытындылары Ресей және халықаралық конференцияларда талқыланды.

1999 жылы Белорусь Республикасының гидромет қызметінің тапсыры бойынша жаңа тәжірибелі «Брест» РЛС-нің нұсқасы дайындалды және ол әлі күнге дейін Брест қаласында қолданылауда.

2002 жылы ОАО УГГ «Вектор» (Екатеринбург қаласы) УГТУ-УПИ қатысуынан (АРВК) «Вектор-М»

37. МРЗ-3,АК-2 және АК-5 заманауи ресейлік радиозондтарына түсініктеме беріңіз

МРЗ-3А, АК-2 жане А-95 радиозондтары
МРЗ-3А, МРЗ-3А-1, МРЗ-3АМ радиозондарының жұмыс iстеу принципi температура мен салыстырмалы ылғалдылық нәтижелерiн телеметриялық сигнал арқылы жердегi аэрологиялық станцияны бақылауына жауап беру және радиолокатордан келетiн импульске жауап сигналын өндiруге негiзделген.
Радиозонд келесiдей құрамалардан тұрады:
-температура датчигi

Ылғалдылық датчигі

Электронды коммутатор

Өлшеуші түрлендіргіш

Импульсті қалыптастырғыш

Аса генеративті қабылдау-жіберу датчигі

Антенна

Кернеу мен ток тұрақтандырғышы

28 мм-01 типті батарея қоректенуінен басқа, бірақ жұмыс істеу принципі осыған ұқсас.

Температура мен ылғалдылық датчиктері осы атмосфера параметрлеріне сәйкес шамада электрлі кернеуге бірінші реттік түрлендіргішті жүзеге асырады. Температура датчигі ретінде ММТ-6 резисторы, ал ылғалдылық датчигі ретінде алюминий оксиді, сонымен қатар жануар пленкасы қолданылады.

Техникалық сипаттамасы:

Температура диапозоны:-80⁰С-50⁰С

Ылғалдылық диапозоны:15-98

Габаритті өлшем:215х150х300

Масса:0,36

Температура қателігі:1,6⁰С

38.Атмосфераны зондылаудың арнайы әдістерін сипаттаңыз

Радиозондылау әдісі атмосф зондылаудың басқа әдістеріне қарағанда бірқатар басымдылықтарға ие. Атмосф аэростат,ұшақ көмегімен зондылауда метографтар жер бетіне түскенде кейцде көтерілгеннен соң бірнеше сағаттан кейін ғана өлшеу нәтижелері алынады. Сонымен қатар бұл әдістер ауа райы қызметіне қажетті зондылау биіктігін үнемі қамтамасыз ете бермейді.БҰл әдістерге қарағанда радиозондылауда өлшеу нәтижелері аспаптың көтерілу кезінен бастап белгілі болды. Аспаптық қайтып келуіне байланысты,мәліметтерді алу радиозондылау жүйесін полярлы аудандарда теңіздер мен мұхиттар үстінде шөлдерде жүргізуге мүмкіндік береді.

Ұшақты метеографтар шар зондтың аэростаттарда көтерілетін элементтерден ерекшелігі жоқ.Қойылатын талаптар:Аспаптар ұшу процесі кезінде мето барлауға ұшарайтын болғандықтан мето конструкциясы мықыт болу керек.

39.Атмосфераны ұшақты және тікұшақты зондылау негіздеріне сипаттама беріңіз

Метео-қ элементтерді және атмос басқа да параметрлерді ұшақтарда арнайы аспаптар арқылы өлшейді. Атмос процестреді ұшақ бортында бақылауды ұшақты зондылау деп атайды. Ұшақты зондылауды кез келген уақытта таңдалған траетория б\ша жасалу мумкіндігі бар. Ұшақты зондылауда қысым,темп,ылғалд өлшеу нәтижесін жіне метео өңдеулерді ұшақ аэродромдарға қонғанда қарауға болады. Ал әртүрлі ауа-рай құбылыстарына визуалды түрде бақылаулар ұшу кезінде радио арқылы беріледі. Арнайы зондылауға биіктікте актинометриялық атмосф-электрлік атмос турбуленттілігі,бұлттылықтың микро физикасын зерттеу жатады. Осыған байланысты аэрологиялық мақсатта қолданылатын ұгақтар келесі талаптарға жауап беруі керек:

Ұшақ төбесі 8-122км болуы және онда кейбір метео жағдайға ұшуға мүмкіндік беретін құралдар болу керек. Ұшақта 1 немесе 2 борт аэрологиялық немесе ғылыми қызметкелдердің болу мүмкіндігі болу керек. Атмос барлық зондылау қашықтығы үшін ұшақтың ұшу радиусы 1000-1500км болу керек. Борт аэролог үшін атмос толық шолуға мүмкіндігі болу керек.

Метеоролог сыртқы формасы ыңғайлы болу керек.Аспанға бекітуге арналған құрылғысы болу керек. Сағаттық механизмінің бұрандасының айналуын

40. Ұшақ лабораторияларға түсініктеме беріңіз

А-60 / 1А2 / ЛЛ1А2 / ОКР "Сокол-Эшелон« ұшақ лабораториясының Кешенді жобасын әзiрлеу Г.М. Бериев атындағы ТАНТК-та және Ұшақтың басты конструкторы болып табылатын,академик В. Бункин басқаруымен "Алмаз" ЦКБ – мен бірлесе отырып жүргізілді.

1А2 ұшақ лабораториясының 76МД базасының басты конструкторы -Н.А.Степанов, басты конструктордың орынбасары-В.Д.Заремба, бақылаушы конструктор-Ю.А.Бондарев болды. Ұшақ лабораториясының 1977 жылдан бастап жасалына бастады.1А1 ұшақ лабораториясында бірінші рет "Скиф« космостық станциясына арналған лазерлы қондырғыны орнату жүргізілді. 1 МВТ қуатқа ие лазер шындығында Қызыл Пахреде Курчатовтың институтының филиалында құрған. Ұшақ лабораторияның бiрiншi экземплярын, бiрiншi ұшуын А- 60 / 1А1 Е А. Лахмостова экипажы 1981 жылдың 19 тамызы жасады. 1983 жылы ұшақта лазерлі кешеннің монтажы аяқталды және оған сынақтар жүргізіле бастады. Экипаж командиры - Е.А.Лахмостов, оператор ЛКАБ - В.В.Карачунскийдің еңбектерінде 1984 жылдың 27 сәуірінде жасалған сынақта барлығының көңілінен шыққаны туралы айтылады. 30-40 км биіктікте орналасқан стратосфера қабатына лазерлі қондырғыны сынау мақсатында 10 шақты рет зерттеулер жүргізілгенін де айта кетуіміз керек.

А-60 самолет кешені негізінен 1А1 самолет кешеніне ұқсас жасалған.Себебі 1А1 1989 жылы Чкаловский әуе базасында жанып кеткен. 1А1 - алғашқы ұшақ лабораториясы болып табылады. 1А1- ұшақ

41. Ұшақты өлшеулерде қолданылатын аэронавигациялық аспаптарды сипаттаңыз

Ұшақты зондылау көмегімен алынган өлшеу нәтижесінжәне көз мөлшер нәтиждесін өңдеуде өлшеу кезіндегі ұшақтың биіктігі мен жылдамдығы туралы мәліметтер қажет. Бұл мәліметтер ұшу кезінде станцио авиациялық аспаптар. Барометрлік биіктіу өлшеуіш,радиобиіктік өлшеуіш,және жылдамдық көрсеткіші өлшеуіш көмегімен көрсетілген. Ұшақтың ұшу биіктігі мен оны анықтау нақытлығына атмос ұшақты зондылау нақытылығымен тиімдігіне байланысты.

Ұшу биіктігін анықтау үшін арналған аспаптар . Қазіргі таңда ұшақ биіктігін анықтау үшін барометрлік биіктік өлшеуіш және радио биіктік өлшеуіш өлшеуіштер қолданылады. Барометрлік өлшеуіш сезімтал элементі болып анероидты қорапшалар табылады. Төменгі биіктікті өлшеуге арнлағн радио биікті өлшеуіш . Жер бетіне қатысты ұшақтың нақты биіктігін өлшеуге арналган. 1,5км дейин анықтай алады. Жұмыс істеу принципі жер бетіне шағылған ұшақ бортына сәулеленетін жоғары жиілікті тербеліс қолдануға негізделген. Жоғаргы биіктікті өлшеуге арналган радио өлшеуіш 100м-15км дейин жұмыс істей алады. Ол жылдамдық арқылы жүргізіледі.

Ұшу кезінде визуалды бақылаулар: бұлттарға жауын шашынга ,кқ, тұман дымка сиякты оптикалық құбылыстарға жасалынды. Бұлттарға бақылау жургізгенде 10балдық шкала бойынша олардың мөлшері жоғаргы және төменгі шекарасынын биіктіктері анықталады.

42. Атмосфераны вертикальді және горизонтальді ұшақты зондылауға сипаттама беріңіз

43. Атмосфераны аэростатты зондылауды түсіндіріңіз

Қабықшаға толтырылған газдың көтерілу күшінің нәтижесінде атмосф.қалқып жүретін ұшу аппаратын аэростат деп атаймыз. Аппараттың көтерілу күші Архмед заңына сәйкес негізделген,статикалық принцип бойынша бақылау. Көтерілу күшін тудыру үшін қабықшының үлесті салмағы аз болатын ауаның үлесті салмағынан аз болатын газбен толтырылады. Ұшу кезінен әдістеріне қарай аэросттар басқарылатын және басқарылмайтын және байлаулы аэростат болып бөлінеді. Қазіргі таңда еркін және байлаулы аэростат қолданылады.Қазіргі таңда аэростатты зондылау 1,5*35км қабатты және 500мбар деңгейінде қолдануға болады. Техн.жағынан аэростатты 700-850мбар деңгейінде де қолдануға болады,бірақ бұл деңгейде қабықшаның мұздануы жүретіндіктен аэросттаты қолдану аз жүргізіледі.Аэростат коорд.өлшеу пеленгация әдісімен жер бетінде немесе жердің жасанды серіктерінің көмегімен жүргізіледі. Экспериментальді аэростат бордына ауа темп,желдің верт.ауытқуы,газ темп өлшеу құралдары кіреді. Вертикалды зондылау көп қолданылмайды.

Жермен айланысты аэростат еркін аэростат деп аталады. Еркін аэростаттар аэростатикалық көтерілу күшімен желдің әсер ету нәтижесінде ауа ағындарымен бірге ұшады. Жер бетіемн байлаулы шынжыр арқылы байланысқан аэростат байлаулы аэростат деп аталады. Статосфераны барлау мақсатында стратостаттар қолданылады. Аэросттатарда қабықшаның үлкен көмегшімен және аспаптарымен ерекшелінеді. Аэросттаты зондылау кезінде жел алқабы темп,жылу

44.Байлаулы және автоматты еркін аэростаттар көмегімен атмосфераны барлауды түсіндіріңіз

45.Ракеталық зондылау.Ракеталардың ұшу теориясын сипаттаңыз

Сутекпен толтырылған шарда орнатылған метеорграф және радиозондтың биіктігі 30-35 кмді құрайды. Физика атмосферасында көптеген тапсырмасында және техникасында белгіленген биіктіктерде аспаптардың көтерілуін жүзеге асыруын талап етеді. Бұл үшін ракеталар қолданылады. Бұл ракеталардың пайда болу тарихы ежелден қалыптасқан, яғни ұшу ракеталарының теориясы және стратосфераға ракета көмегімен аспаптарды ұшыру 20 ғасырдың басында пайда болды. Ракетаның негізін салушы К.Э.Циолковоский болған. Ол ұшу ракетасының теориясын, сонымен қатар ракеталардың бірнеше түрін ұсынды. Оған атмосфера қабаты биітіктерінде осы ракетаны қолдану идеясы келеді. Сонымен қатар ол 1903 жылы ол былай деп жазады:”атмосфераны нақтылы зерттеу үшін ракеталық аспаптарды ұсынамын.” КСРО дан кейін К.Э. Циолковскоийдің зерттеуі дами бастады. Советтік бірінші метеорологиялық ракета 1933 жылы құрастырылды. Ол сүйір бұрышты бөліктен тұратын сигар тәрізді формалы снарядтан құралған. Снарядтың құйрық жақ бөлігінде перпендикулярлы стабилизатор орналасқан. Ракета сұйық жанармаймен жұмыс істейді. Сол кездегі ракеталарда ұшу биіктігі 10000 м болған, яғни сапалы көрсеткіштер көрсетті.Тағы сол сиықты сол жылдары Годдара ракетсы(Америка 1935 ж) 2300м дейін жетті, ал Оберта ракетасы (Германия 1932 ж)- 1800м дейін. Әсіресе 40 жылдардан кейін ракетамен жұмыс жақсы нәтижелер берді. 1946-1947 ж ракетамен атмосфераның жоғарағы қабаттары зерттеле бастады(КСРО және США). Халықаралық геофизика

46. Метеорологиялық ракеталар және ракеталық жүйелерді (М-100бММР-06,МР-12) түсіндіріңіз

Метеорологиялық ракеталар— атмосфераның метеорологиялық жағдайын айқындауға арналған ракета. Метеорологиялық ракеталардың қысымды, температура мен ылғалдылықты өлшеуге арналған құралдары, сондай-ақ қабылдау пунктіне хабар жеткізуге арналған телеметрикалық құралдары бар контейнері болады. Ол берілген биіктікке дейін көтеріліп, парашютпен төмен түсіріледі. Контейнер цилиндр тәрізді 3 бөлікті болып келеді. 1 ші бөлікте арнайы құрылғылар, ток козі және механикалық құрылғы мен суретке тусіруге арналған фотоаппарат орласады. Ортаңғы бөлікте монометр және сыртқы атмосферамен тығыз байланысты құрал орналасады. Соңғы бөлікте парашют орналасады.Контейнерлер геофизикалық ракетаның шеткі бөлігінде орналасады. Оның салмағы ауыр болмайды. Контейнер арнайы жапқышпен жабылған болуы керек. Контейнер ішінде орналасқан суретке түсіруге арналған фотоаппарат механизмдік басқарылады. М- 100 – советтік екісатылы басқарылмайтын қатты отынды метеорологиялық ракета, көтерілу биіктігі 100 км. Негізін салушы, құрастырушы Владимир Наумович Гринберг(басқа деректерде А. Т. Чернов ) Түптұлғасы тактикалық ракета 25-2 жер, жерден ұзақтығы 70 км және заряды 50 кг қару ретінде қабылданбаған. Оның базасында ЦАО ның тапсырысымен екісатылы қатты отынды мет\қ ракета көтерілу биіктігі 100 км. Бірінші ұшыру 1961 жылы Капустин Ярда жүргізілді. Бірінші сәтті ұшырудан кейін авариялық жағдайларға байланысты конструкцияны жақсарту жүктелді.Бұл сынақ Қазақстанға ауыстырылды 47. Атмосфераны актинометриялық радиозондылау негідерін сипаттаңыз

Актинометриялық радиозонд АР3 жоғаргы жіне төмен бағытталған ұзын толқынды радиация агындарын өлшеуге арналган. Шетелдік актинометриялық радиозондтар көбинесе тунги уакытта гана жұумыс жасауга арналган. Себебі, күндіз қысқа толқынды радиацуиялар кедергіі жасайды. Алайда кундизде колданылатын радиозондтар құрастырылган. Радиозондтын бул типі екі типти қабылдау беткейин қолданылады: біріншісі абсолютті қара дене құрамына жақын беткей,екиншиси қысқа толқынлы радиацияны шағылдыру коэф жоғары болатын беткей.Актинометриялық радиозонд РКЗ-2сжәне ркз-5 сериялы радиозондтарга қосымша ретинде жасалынды. Актинометриялық радиозондтар ауа температурасымен ылғалдыық туралы сонымен қатар радиация кабылдағыштарының қабылдау беткейлерінің температурасын олшейди. АРЗ радиозондынын радиометри биік емесе,диаметри 140мм ал биіктігі 30мм болатын цилиндр тәріздес. Онын негіздері жоғары және томен бағытталған сәулеленудің қабылдау пластиналары болып табылады. Әр пластинанын бетінде кері бетине олардын темп олшеуге арнлган терморезисторлар бекитилген. Қабылдау пластиналарынын бирбиринин байланысын болдырмау үшин олардлын арасына алюминийлі фольгадан жасалган үш болгіш экраны орналган.Қазіргі танда актинометрикалық зондылау кейбир мемлекетттерде гана гылыми зерттеу багдарламалары аясында эпизодти түрде жүргізіледі.

48. Атмосфераны озометрлік зондылау негіздерін сипаттаңыз

Атмос жалпы динамикасымен циркуляцуиясына озон маңызды рол аткарады. Озоннын максималды құрамы стратосферада орнлаасқасн және 20-25км биіктікке сәйкес. Озонды атмосферада өлшеудің негізгі әдісі болып радиозонд табылады. Озонозондттар желіл радиозондтарга косымша ретинде жасалган. Озонозондтарды жасаудын бір принципі озон қабатынының параметрлеріне өлшеу жүргізумен қатар метеоролог элементтерді вертикалыл профильдерін өлшеуге мүмкіндік береді. Қазіргі танда озонды олшеу турлендіргіштерін жұмыс істеу принципі бойынша оптикалық электрохимиялық эәне хеолюменисценттік озонодтар болып болінеді.

Оптикалық озонозондтардың жұмыс істеу принципі озонның ультракүлгін күн радиациясын жұтуына негізделген. Оптикалық озонозондтар өлшеу мерзімінде зонд астындагы атмочс бағанындағы озоннын жалпы көлемін өлшейді.

Электрохимифлқ озонозондтардың жұмыс істеу принципі сілтілі металлды тұздар озон жіне судың реакцисын колдануга негизделген.

2KJ+O3+H2O=2KOH+J2+O2

Нәтижесінде йодты калийден озон жіне йод боллип шыгады. Хемолюминесцентті озонозондттар .Озоннын әсерінен кейбір заттардың мысалы люминел родамин люминесценциясын қолдануга негізделген. Желілі радиозондтарга косымша ретинде жасалган.

49. Актинометриялық радиозондтарға сипаттама беріңіз

50.Озонометрлік радиозондтарға сипаттама беріңіз

2KJ+O3+H2O=2KOH+J2+O2

51.Атмосфераны акустикалық зондылау.Атмосфераны зондылау кезіндегі акустиканы қолдану әдістерін түсіндіріңіз

• Акустикалық импульстерді шашатын хабарлағыш;

• Атмосферадан шашылатын әлсіз сигналдарды қабылдайтын қабылдағыш;

• Тіркеу аппараттары және өңдей аппараттары;

• Сигналдардың шағылуын бағыттайтын антенналар.

Атмосфераны акустикалық зондлау жүргізетін радарларды содар – sound detection and ranging деп атайды. Егер акустикалық зондлау теңізде жүргізілсе, онда мұндай радарларды содар деп атайды. Содарлар 1-5 кГц жиілік аралығында жұмыс істейді. Көп уақыт бойы шағылдырғыш антенна ретінде параболалық антеннаны қолданғын. Ал қазір фазалы-басқарылатын антенна қолданылады. Бұл антенналар көптеген цилиндрлі типті шағылдырғыштардан тұрады. Олар өз кезегінде монохромды шағылуды қамтамасыз етеді.

Акустикалық локатор (содар) VT-1

Техникалық сипаттамасы

· Максимальды биіктігі 300м

· Минимальді биіктігі 15м

· сигналдың жиілігі 4504 Гц

· сигнал айналымы 10 – 200мс

· желдің жылдамдығын өлшеу диапазоны 0 – 25 м/с

Шағылу бір бағытта жүреді, яғни бір антеннаға бағытталыда да, антенна оларды жан-жаққа шағылдырады. Осындай шағылдыру тек қана импульсті шағылдыру режимінде мүмкін болады. Осы кезде содар температураның локальді біртексіздігін ғана сезінеді.

52.Акустикалық локатор көмегімен алынған мәліметтерге сипаттама беріңіз

• Акустикалық импульстерді шашатын хабарлағыш;

• Атмосферадан шашылатын әлсіз сигналдарды қабылдайтын қабылдағыш;

• Тіркеу аппараттары және өңдей аппараттары;

• Сигналдардың шағылуын бағыттайтын антенналар.

Акустикалық локатор (содар) VT-1

Техникалық сипаттамасы

· Максимальды биіктігі 300м

· Минимальді биіктігі 15м

· сигналдың жиілігі 4504 Гц

· сигнал айналымы 10 – 200мс

· желдің жылдамдығын өлшеу диапазоны 0 – 25 м/с

53. Атмосфераны спутниктік зондылауға сипаттама беріңіз

Метеорологиялық спутник РЕЯ-0213 жер атмосферасында болатын процесстерді зерттеуде және ауа райын жасауда қолданылады.
Оның бұған дейінгі жер серіктерінен ерекшелігі мен артықшылығы болып оның қабылдау-жіберу бөлімінің жылдамдығы, қабылдау бөлімінің автоматтандырылуы, мәліметті өңдеуі мен тарату жылдамдығы, датчиктері мен аппаратурасының жаңалығы мен ыңғайлылығы болып табылады. Жер серігінің құрылысына келесілер кіреді:
1. Корпусы

2. Күн батреялары

3. Генератор

4. Датчиктер

5. Фотокамера

6. Байланыстырғыш сымдар

7. Спектрометр

8. Радиометр

Екі каналды радиометр кең аумақты алуымен ерекшелінеді. Ол метеорологиялық спутникте орналасқан және жердің өзіндік жылулық сәулеленуі және шағылған күн сәулесінің арасындағы қатынасының мөлшерлік бағасын беруге арналған. Метеорологиялық спутникта инфрақызыл техникалық құрылғыларға ерекше көңіл бөлінеді. Ол жер бетінің радиациялық балансын, бұлт жамылғысының қозғалуымен мөлшерін зерттеуге мүмкіндік береді және атмосфераның температуралық зондылауын қамтамасыз етеді. Метеорологиялық спутниктердің жүйесі жер шарының толық бетін бақылауға мүмкіндік береді.
Метеорологиялық спутниктарды ғарыштық экологияда қолдануының бірінші этапында ғарыштық аэросъемканың

54.Жердің жасанды серіктерінің ұшу теориясын түсіндіріңіз

Жердің жасанды серігі (ЖЖС) — Жер төңірегіндегі орбитаға шығарылып, әр түрлі ғылыми және қолданбалы мәселелерді шешуге арналған ғарыштық аппарат. Дүние жүзіндегі ең тұңғыш ЖЖС КСРО-да 1957 жылы 4 қазанда ұшырылды. 1958 жылы 1 ақпанда орбитаға тұңғыш америкалық ЖЖС — “Эксплорер-1” шығарылды. Кейінірек өз ЖЖС-терін басқа елдер: 26.11.1965 — Франция (“А-1” серігі), 11.2.1970 — Жапония (“Осуми”), 24.4. 1970 — Қытай (“4 айна-1”), 28.10.1971 — Ұлыбритания (“Просперо”), 18.7.1980 — Үндістан(“Рохини”) ұшыра бастады. Канада, Франция, Италия, Ұлыбритания, т.б. елдерде жасалған кейбір серіктер 1962 жылдан бастап америкалық тасығыш ракеталардың көмегімен ұшырылды. Кеңестік тасығыш ракеталардың көмегімен Үндістан, Франция, Чехословакия, т.б. елдердің ЖЖС-тері орбитаға шығарылды. ЖЖС-ті тасығыш ракетаның көмегімен орбитаға шығару үшін оған бірінші ғарыштық жылдамдыққа тең (қ. [Ғарыштық Жылдамдықтар|Ғарыштық жылдамдықтар) немесе одан артық (бірақ 1,4 еседен асып кетпейтін) жылдамдық берілуі тиіс. ЖЖС-тің ұшуының төменгі биіктігі (орбитаның перигейінде) 140 — 150 км (атмосферада жылдам тежелуден сақтану үшін), жоғарғы биіктігі (орбитаныңапогейінде) бірнеше жүздеген мың км-ге дейін. ЖЖС-тің жерді бір айналып шығу уақыты оның ұшу орбитасының орташа биіктігіне байланысты және 1,5 сағаттан бірнеше тәулікке созылады.Жасанды серіктердің қозғалысы - Бүгінгі таңда бірнеше мыңдаған жасанды серіктер Жерді айналуда.

55. Метеорологиялық спутниктер құрылғыларына сипаттама беріңіз

2. Күн батреялары

3. Генератор

4. Датчиктер

5. Фотокамера

6. Байланыстырғыш сымдар

7. Спектрометр

8. Радиометр

56.Спутниктік мәліметтер түрін сипаттаңыз

2. Күн батреялары

3. Генератор

4. Датчиктер

5. Фотокамера

6. Байланыстырғыш сымдар

7. Спектрометр

8. Радиометр

57.Температурамен қысымның алғашқы түрлендіргіштеріне сипаттама беріңіз

Аэрологияда температураны өлшеу маңызды орын алады.Бұл әртүрлі биіктіктердегі температураны өлшеу қиындығына қарамастан, басқа да метеорологиялық элементтердің (ылғалдылық, қысым, әуе ағыны, сәуле энергия және т.б), ақырында температура өлшеумен қажетті құрама бөлшектердің түйілуі болып табылады.Еркін атмосферада температура өлшеудің басты ерекшелігі болып,үлкен диапозондағы бірнеше факторлардың қатар орналасуы. Бұл факторлар қатарына: ауа температурасының уақытша және аумақты; теңіз деңгейінен атмосфераның жоғарғы қабатына дейін ауа тығыздығының үлкен диапозонында өзгеруі; сәулелі энергияның күшті ағыны (көбінесе атмосфераның жоғарғы қабатында); бұлттар мен жауын-шашындардың тамшы түрінде түсуі (тропосферада).

Көрсетілген факторлар өлшенген бақылауларға өз ықпалын тигізеді. Аэрологияда қолданылатын температура бақылауларының әдістерін екіге бөлуге болады: тура және жанама. Тура әдісте бастапқы өлшеулер, тұрақты жылы атмосферада табылып отырады. Мұндай тұрақтылық атмосферамен түрлендіргіштер арасында жылу алмасу арқасында жүзеге асады. Температура түрлендіргіші жылу тұрақтылығы кезінде атмосфералық температураға сәйкес келеді. Физикалық түрлендіргіш өлшеулері қысымға ылғалдылыққа тәуелді болмауы тиіс. Жанама әдісте, атмосфераның кейбір параметрлеріне байланысты өлшенеді. Мысалға жанама әдіске, акустикалық тәсілді жатқызуға болады. Ал ол атмосферадағы дауыстардың жылдамдығына тәуелді. Атмосферадғы дауыстардың

58.Аэрологиялық теодолиттер,оларды бағдарлау мен орнатуды түсіндіріңіз

Аэрологиялық теодолит -шардың атмосфера қабатында еркін ұшуындағы шар-пилоттың горизонтальді бағытта азимуты және вертикальды қозғалуында орын бұрышын анықтайтын аспап. Аэрологиялық теодолиттің сындыру-көру құралы арқасында шар қандай да бір жағдайда, биіктікте тұрғанына қарамастан, тіпті шар зенитте тұрса да нақты өлшеуге мүмкіндік береді. Теодолит көмегімен шар пилотты бақылауды екі адам жүргізеді. Кейде өздігінен тіркейтін теодолиттер қолданылады. Кез келген теодолиттер өздігінен тіркейтін құрылғылардан тұрады. Біріншісі мәліметтерді лентаға тіркеп отырса, екіншісі пленкаға түсірілген күйінде болады. Қараңғы мерзім күндерінде көріну құбырына жарық түсірілу қарастырылады.

Аэрологиялық теодолиттерге қойылатын талаптар

1.Ұшақ шардың қозғалысына бұрыштық координаталарының тез өзгеруіне қарамастан оның мәнін анықтауға мүмкіндігі жоғары болуы керек;

2.Барлық теодолиттер ұшақ шардың еш кедергісіз қолайлы түрде жұмыс істеуін қамтамасыз етеуі керек;

3.Теодолиттің оптикалық жүйесі жақсы жарық пен үлкен көру аумағын айтарлықтай ұлғайту керек;

4.Бұрыштық анықтау дәлдігі 0,1°С төмен болмауы тиіс. Бірақ мүмкіндігінше координаталарды анықтау дәлдігі 0,01°С немесе 1 сек дәлдікпен бақылануы тиіс;

5.Теодолит түнгі жұмыстарды жүргізу үшін ыңғайлы болуы тиіс;

59. Радиожел бақылауларына сипаттама беріңіз

Радиожел бақылаулары.Бір жерден және базистік бақылау әдістерінің қателігі бар. Олар жауын-шашын, бұлттылық кезінде қолдану мүмкіндігі жоқ. Қараңғы кезде қолдануды шектейді. Ал мұндай кемшіліктер радиожел бақылауларында жоқ. Радиожел бақылауларына екі әдісті жатқызамыз:1) Радиопелинг әдісі. Бұл әдістің мәні сутек пен гелий толтырылған шарға қуаты аз радиоқабылдағыш ілініп, оған бақылау жүргізіледі. Бақылауларды шардан келіп жатқан сәулелер бойынша бағыт диаграммасы өте тар антенналар немесе антенналар жүйесі бар жер үсті станциялары жүргізеді. Жер үсті станциялары радиотеодолит деп аталады. Антеннаның кеңістіктегі орны белгілі болған шардың бұрыштық координаттары белгілі болады. Басқа өлшемдер нәтижесінде шар биіктігін біліп, шар биіктігі мен жылдамдығын анықтауға болады. Қайта жауапбергіші бар шарды көбіне радиоұшқыш-шар деп атайды. Бұл әдіс ұшақ-шарды бір жерден бақылау әдісіне ұқсас. Бірақ, бұл әдісте бұрыштық координаттар оптикалық теодолит көмегімен анықталады. Ал радипелинг әдісінде радиотеодолит арқылы анықтаймыз. Бұл әдіс АҚШ-та кең таралған және кеңінен қолданылады. АҚШ-та US WS winds only радиоұшақ жасалған. Онда қабылдағыш жауапбергішпен бірге қысымды өлшеуге арналған барлық қорапша қолданылады. Радиоұшақты АҚШ-тың метеоқызметтерінде бақылау үшін WBRT деген қарапайым радиотеодолит қолданылады. Радиоұшақтың биіктігі бароқорапшамен өлшенген қысым мәліметтері бойынша геопотенциал формулаларымен анықталады. Алайда температура өлшенбегендіктен есептеу үшін

60.Грозопеленгаторлар.Найзағайлы разрядтар қашықтығын өлшеу әдістерін сипаттаңыз

Найзағай ж\е т.б ауа райы құбылыстары жасынмен тығыз байланысты,олар ұшқыштарға ғана емес сонымен қатар аэропорт жұмыстарында қиындық тудырады.Аэропорт жетекшілері қауіпсіздік ережесіне ж\е эффектифтілігіне көңіл бөледі сонымен қатар олар аэропортқа ауа райы құбылыстарының әсерін жақсы біледі.Ауа райы туралы ақпараттарды аэропорттағы маңызды операцияда қолдануды ж\е қауіпсіздік мү

мкіндігін эффективті жүргізуді әуе тасымалы аймағында қамтамасыздандырады.Грозопеленгатор – бұл құрылғы найзағай разрядын ретектордан тікелей жақындықта анықтауға мүмкіндік береді ж\е аспанмен арақашықтығын өлшейді.Радиосигалдардың ж\е дауыс сигналдарының келуі арасында уақытша тақтағанда арақашықтық анықталады. Грозопеленгатор құрылғысы үш бірдей практикалық каналдан тұрады.Кез келген канал аналогті импульстіерді қабылдай алады.Біздің жағдайда бұл сигнал антенді ж\е микрофон сигналы болып табылады.Келесі жағдайда сигалды фотоқабылдағышқа жіберу керек.Грозопеленгатор құрылғысы екі негізгі бөлікке бөлінеді: сыртқы – импульсті ток ж\е нығайтқыш органикалық блогі, ішкі – ISA-плата яғни компьютер ж\е аналогті синалдар арасындағы интерфейс. ISA-плата компьютердің ішіне орнатылады, сыртқы блок компьютердің сырты болып саналады ж\е жалғастырғыш тетік арқылы ішкі платаға қосылады.

Грозопеленгатордың сыртқы бөлігі қатты ток күші импульстерінен қорғану үшін операциялық үш нығайтқыштан тұрады.Бұл блок кішігірім экранды

1. Аэрология пәні ,мақсаты мен міндеттері туралы түсіндіріңіз.

2. Аэрологиялық зерттеу әдістері дамуының негізгі кезеңдерін атаңыз.

3. Аэрологиялық мәліметтерге сипаттама беріңіз.

4. Аэрологиялық зерттеулер тарихы мен аэрологиядағы х/қ ынтымақтастық туралы сипаттаңыз.

5. Еркін атмосфера физикасы,атмосфера құрылымы мен құрамына сипаттама беріңіз.

6. Еркін атмосфераның термикалық режимі мен динамикасын түсіндіріңіз.

7. Атмосфера радиоактивтілігі мен оптикасына сипаттама беріңіз.

8. Стандартты атмосфера,оның негізгі сипаттамаларын түсіндіріңіз.

9. Еркін атмосферада жел сипаттамаларын анықтау принциптеріне сипаттама беріңіз.

10.Еркін атмосферада метеорологиялық сипаттамаларды өлшеу әдістеріне сипаттама беріңіз.

11.Бір пункті шар ұшыру бақылау әдістері. Бақылау нәтижелерін өңдеуге сипаттама беріңіз.

12.Шарұшақтың еркін және толық көтерілу күштеріне сипаттама беріңіз.

13.Түнгі уақыттардағы бақыла ерекшеліктеріне түсініктеме беріңіз.

14.Еркін атмосферада метеорологиялық сипаттамаларды өлшеуге арналған датчиктерді сипаттаңыз.

15.Әртүрлі биіктіктердегі температура, қысым, ылғалдылықты өлшеуге арналған датчиктерді сипаттаңыз.

16. Температура, қысым, ылғалдылықтың заманауи датчиктерін сипаттаңыз.

17.Термокап, Барокап, Хьюмикап датчиктеріне сипаттама беріңіз.

18. Базистік шарұшақ бақылаулары,әдістің маңызы,оның бір пункті шарұшақ бақылаудан айырмашылығын түсіндіріңіз.

19. Шар ұшақ қабықшалары,қабықшаларды толтыру.Гелий және сутегі,құрамы,оларды өндіру мен қолдану әдістерін сипаттаңыз.

20. Аэрологиялық теодолиттер,оларды бағдарлау мен орнатуды түсіндіріңіз.

21.Радиолокация негіздері.Радиолокацияның негізгі принциптері мен түрлерін сипаттаңыз.

22. Активті әдісті түсіндіріңіз

23.Пассивті әдісті түсіндіріңіз

24. Радиопеленг әдісіне сипаттама беріңіз

25.Кеңістікті радиолокациялық шолу ұғымын түсіндіріңіз

26. Атмосфераны радиозондылауға түсініктеме беріңіз

27.Атмосфераны температуралы-желді зондылауға түсініктеме беріңіз

28. Радизонд түсінігі мен жер беті қабылдау телеметриялық жүйесін түсіндіріңіз.

29. Радиозондылауда қолданылатын телеөлшеу әдістерін түсіндіріңіз

30.РЗ-049 радиозондына сипаттама беріңіз.

31. «Малахит»А-22 радиозондылау жүйесіне сипаттама беріңіз

32.Кешенді барлаудың мәні мен құрама бөліктерін сипаттаңыз

33. «Метеорит» және «Метеорит- 2» РКЗ радиозондылау жүйесіне түсініктеме беріңіз.

34.РКЗ-2 және РКЗ-5 радиозондтарын түсіндіріңіз

35.АВК-МРЗ радиозондылау жүйесін (Титан-МАРЗжүйесін)сипаттаңыз

36. «Вектор», «Бриз» радиолокациялық станцияларын сипаттаңыз

37. МРЗ-3,АК-2 және АК-95 заманауи ресейлік радиозондтарына түсініктеме беріңіз

38.Атмосфераны зондылаудың арнайы әдістерін сипаттаңыз
39.Атмосфераны ұшақты және тікұшақты зондылау негіздеріне сип/ма беріңіз

40.Ұшақ лабораторияларға түсініктеме беріңіз

41.Ұшақты өлшеулерде қолданылатын аэронавигациялық аспаптарды сипаттаңыз

42.Атмосфераны вертикальды және горизонтальды ұшақты зондылауға сипаттама беріңіз.

43.Атмосфераны аэростатты зондылауды түсіндіріңіз

44.Байлаулы және автоматты еркін аэростаттар көмегімен атмосфераны барлауды түсіндіріңіз

45. Ракеталық зондылау.Ракеталардың ұшу теориясын сипаттаңыз

46.Метеорологиялық ракеталар және ракеталық жүйелерді(М-100,ММР-06,МР-12) түсіндіріңіз

47.Атмосфераны актинометриялық радиозондылау негіздерін сипаттаңыз

48.Атмосфераны озонометрлік зондылау негіздерін сипаттаңыз

49.Актинометрлік радиозондтарға сипаттама беріңіз

50.Озонометрлікрадиозондтарға,озонозондтарға,сипаттама беріңіз

52.Акустикалық локатор көмегімен алынатын метео/қ мәліметтерге сипаттама беріңіз

53.Атмосфераны спутниктік зондылауға сипаттама беріңіз

54.Жердің жасанды серіктерінің ұшу теориясын

түсіндіріңіз

55.Метеорологиялық спутниктер құрылғыларына сипаттама беріңіз

56. Спутниктік мәліметтер түрлерін сипаттаңыз

57.Температура мен қысымның алғашқы түрлендіргіштеріне сипаттама беріңіз

58.Аэрологиялық теодолиттер,оларды бағдарлау мен орнатуды сипаттаңыз

59.Радиожел бақылауларына сипаттама беріңіз

60.Грозопеленгаторлар.Найзағайлы разрядтар қашықтығын өлшеу әдістерін сипаттаңыз.

Дата добавления: 2018-08-06; просмотров: 786; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

Мы поможем в написании ваших работ!