ІІ. Желбірі бар юбканы модельдеу
Nbsp; І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті СМЖ ЖМУ Е/ОӘК.09-2015 3 басылым САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ Силлабус Ф.4.09-28 28.05.2015 ж. Жаратылыстану- техникалық факультеті Кәсіптік оқыту кафедрасы
СИЛЛАБУС
Пәні: Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі
Оқыту түрі: күндізгі
Курс: 3
Семестр: 5
Кредиттер саны: 3
Барлық дәрісханалық сағат саны: 135
Лекциялар: 30
Іс – тәжірибелік сағаттар: 15
ОСӨЖ(СӨЖ) : 90
Емтихан: 5 семестр
Талдықорған 2015
Оқытушы туралы мәлімет: Р.А Садуакасова – кәсіптік оқыту кафедрасының аға оқытушысы.
Байланыс телефоны: 87021634316
Жұмыс уақыты: сабақ кестесіне сай
Пәннің постреквизиттері:Осы пәннен алған білім студенттердің Республикадағы жаңаша әлеуметтік және эканомикалық жағдайларда еңбекке дайындауға қажетті білім және икемділік қалыптастырады, педагогтың сабақты ұйымдастыруы мен материалдық жабдықтауын, оларды жоспарлау жұмыстарының мазмұнымен таныстырып, сабақтан тыс, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен басқаруға дайындайды.
Пәннің мақсаты:
|
|
|
- студенттерді болашақ педагогикалық қызметке дайындаудың негізін қалау, жалпы білім беретін мектептерде оқушы жастармен кәсіптік білім мен еңбек техналогиясының бағдарламаларының әртүрлі параметрлерімен жемісті жұмыстар жүргізуіне, мектеп оқушыларын Республикадағы жаңаша әлеуметтік және эканомикалық жағдайларда еңбекке дайындауға қажетті білім және икемділік қалыптастыру.
Пәннің міндеті:
- Кәсіпке оқыту мазмұнының әр кезеңіндегі білім беру мазмұны жөнінде студенттерге нақты түсінік беру; педагогтың сабақты ұйымдастыруы мен материалдық жабдықтауы, оларды жоспарлау жұмыстарының мазмұнымен таныстыру, сабақтан тыс, сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстарды ұйымдастыру мен басқаруға дайындау.
- Жан-жақты дамыған, шығармашылық қабілеті жоғары, кәсіби бейім тұлғаны тәрбиелеу және жетілдіруге жағдай жасау; болашақ кәсіби қызметінде өзін-өзі айқындау мен өз мүмкіндігін жүзеге асыруға дайындау.
- Педагогикалық еңбекті тиімді ұйымдастыруға, оқушы жастарға білім берудің тиімді әдістері мен формаларын, оқу құралдарын таңдауға, әдістемелік, анықтамалық және арнайы әдебиеттермен жұмыс жасауға үйрету.
|
|
|
- Мектептерде педагогикалық практиканы өтуге, курстық және дипломдық жұмыстарды орындауға даярлау.
Пәнді меңгеру барысында студенттер білуі қажет:жалпы білім беретін мектептерде оқушы жастармен кәсіптік білім мен еңбек техналогиясы курстарының мазмұнын; жаңаша әлеуметтік және эканомикалық жағдайларда еңбекке дайындауға қажетті білімді; ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге конспект, аннотация жасай білу.
Түйінді құзіреттерге:
- қалыптастырушы: педагогикалық мақсат қою саласындағы білімдерді, біртұтас педагогикалық процесті жобалау жүзеге асыру біліктері мен дағдыларын меңгеру;
- жүйелеуші: психологиялық-педагогикалық білімдер бойынша іздену, педагогикалық болмысты тұтас қабылдауға және жүйелі ойлауға қабілетті болу;
- зерттеушілік: пеадгогика және психология саласындағы білімдерді меңгеру, зерттеу мәдениетін жетілдіруге ұмылу;
|
|
|
Пәндік құзіреттерге:
- коммуникативті: пеадгогикалық ынтымақтастыққа қабілетті және толерантты болу;
- технологиялық: педагогикалық инноватика, педагогикалық технология саласындағы білімдерді меңгеру, педагогикалық шеберлікті жетілдіруге ұмтылу;
- бақылаушы: бақылау – бағалау материалдарын әзірлеу, алынған нәтижелерді түсінідіріп беру біліктері мен дағдыларын меңгеру;
Арнай құзіреттерге:
- бағдарламалық: педагогтың кәсіби парызын ұғыну, педагогикалық қызмет нәтижесіне жауапкершілікпен қарау;
- пәнаралық: педагогикалық міндеттерді шешуде түрлі пәндер салаларындағы білімдерді біріктіру біліктері мен дағдыларын меңгеру;
- әлеуметтік: пеадгогикалық этика нормаларын сақтау, педагог мамандығының әлеуметтік маңыздылығын ұғын;
- дамытушы: педагогикалық қызметте жоғары мотивацияға ие болу, өз бетімен білім алуға және өзін - өзі тануға ұмтылу;
- креативтік: стандартты емес және альтернативті шешім таба білу біліктері мен дағдыларын меңгеру;
|
|
|
- ұйымдастырушы - әдітемелік: білім беру саласындағы нормативті – құқықтық құжаттыр туралы білімдерді меңгеру, жоғары орындаушылық тәртібі мен ұйымдастырушылық қызметті жүзеге асыру.
Білімді бағалаудың баллдық-рейтингтік жүйесі
| Әріппен белгіленген баға | Бағаның цифрлік эквиваленті | Пайыздық мөлшері | Дәстүрлі түрде бағалау |
| A | 4.0 | 95-100 | Өте жақсы |
| A- | 3.67 | 90-94 | |
| B+ | 3.33 | 85-89 | Жақсы |
| B | 3.0 | 80-84 | |
| B- | 2.67 | 75-79 | |
| C+ | 2.33 | 70-74 | Қанағаттанарлық |
| C | 2.0 | 65-69 | |
| C- | 1.67 | 60-64 | |
| D+ | 1.33 | 55-59 | |
| D | 1 | 50-54 | |
| F | 0 | 0-49 | Қанағаттанарлықсыз |
Пән білімінің жалпы баллдық бағасының бөлінуі
| Бағаланатын бағдар (позиция) | 1-8 аптадағы бағалау мөлшері | 9-15 аптадағы бағалау мөлшері | Баллдың максималдық (жоғары) мөлшері | Электронды журналға балл қоюдың кезеңі |
| Ағымдық бақылау | 7 | 7 | Әрбір бағалауға 100 баллдан | Апта сайын (бірінші аптадан басқа) |
| СӨЖ | 2 | 2 | Әрбір СӨЖ –ге 100 баллдан | 4,7,11, 14 апталарда |
| Аралық бақылау | 1 | 1 | Әр аралық бақылауға 100 баллдан | 8 және 15 аптада |
| Кіру рұқсатының рейтенгісі | 1 | R1 | 100 | 8 апта |
| Кіру рұқсатының рейтенгісінің | R2 | 100 | 15 апта | |
| Академиялық кезеңдегі кіру рұқсатының рейтенгісі | R= (R1 + R2)/2 | 100 | 15 апта | |
| Емтихан | Е | 100 | 16-19 апта | |
| Қорытынды баға | І = R*0.6+E*0.4 | 100 | ||
Баға қоюдың критерилері (мысалы)
| Бақылау түрі | Максимальдық баға | Оқытушының журналына балл қойылатын мерзімі |
| Ағымдық бақылау: 1.Сабаққа қатысу 2.Үй тапсырмасын орындауы 3.Практикалық сабақтың орындалуы 4. ОСӨЖ 4.Белсенділігі (лекция, практикалық сабақтарда қойылған проблемалық сұрақтарды талқылауға ат салысу, сұрақтар қоюы, сұрақтарға жауап беруі, біреудің сұрағын толықтыруы т.б.) | 100 10 10 20 40 20 | Әр аптада |
| СӨЖ 1* 1-тапсырма. | 100 100 | СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес |
| СӨЖ 2 1-тапсырма. | 100 100 | СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес |
| СӨЖ 3 1-тапсырма. | 100 100 | СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес |
| СӨЖ 4 1-тапсырма. | 100 100 | СӨЖ тапсырмаларының тапсыру кестесіне сәйкес |
| Аралық бақылау 1: Тест | 100 100 | 8 апта |
| Аралық бақылау 2:коллоквиум Сұрақ 1 Сұрақ 2 Сұрақ 3 Қорытынды баға: (баға1+баға2+баға3)/3 | 100 30 35 35 | 15 апта |
«Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі» пәні бойынша дәрістердің күнтізбелік-тақырыптық жоспары
| № | Мазмуны | Сағат саны | Апта |
| Модуль 1. Кәсіптік оқыту әдістемесінің жалпы сұрақтары. | |||
| 1 | Дәріс 1. Кіріспе. Пәннің мазмұны мен міндеттері. | 2 | 1апта |
| Іс – тәжірибе 1. Оқу бағдарламаларын оқып-үйрену және талдау жасау. | 1 | ||
| ОСӨЖ 1.Мектептің «Технология » интергративті білім саласы және бастауыш, кәсіптік оқыту оқу бағдарламасының мазмұнына әдістемелік талдау жасау. | 1 | ||
| 2 | Дәріс 2. Кәсіптік оқыту жүйесіне қолданылатын жалпы дидактикалық қағидалар. | 2 | 2 апта |
| Іс – тәжірибе 2. Сабаққа дидактикалық талдау жасау. | 1 | ||
| ОСӨЖ 2. Сабақтың дидактикалық тиімділігін бағалау. Дидактикалық көрнекті материалдарды дайындау және оқып үйрену. | 1 | ||
| 3 | Дәріс 3. Кәсіптік оқыту жүйесі. Кәсіптік оқыту сабақтарының түрлері және құрылымы. | 2 | 3 апта |
| Іс – тәжірибе 3. Қашык мерзімдік жоспарлау : оқу жылына немесе жарты жылдыққа сабақтын тақырыптық- мерзімдік жоспарын әзірлеу, күнделікті сабақ жоспары. | 1 | ||
| ОСӨЖ 3. Оқу жылына немесе жарты жылдыққа сабақтын тақырыптық- мерзімдік жоспарын дайындау. | 1 | ||
| 4
| Дәріс 4. Кәсіптік оқыту әдістері. Оқу әдістері. Оқытудың белсенді және интерактивті әдістері. Проблемалық оқыту. Түсіндіру –иллюстративті әдістері. | 2 | 4 апта |
| Іс – тәжірибе 4. Кәсіптік оқыту сабақтарында ақпараттық технологияларды пайдалану: автоматы оқыту жүйесі, инструменталды, автоматты жүйелердің элементтері, мультимединың техникалық құралдарды, қашықтан оқыту жүйесі. | 1 | ||
| ОСӨЖ 4. Проблемалық оқыту - сабақтын тақырыптық- мерзімдік жоспарын дайындау. | 1 | ||
| СӨЖ 1.Оқушылардың жеке кәсіптік сапасын қалыптастырудың деңгейын анықтау әдістерін оқып-үйрену. | 15 | ||
| 5 | Дәріс 5.Кәсіптік оқытудағы инновациялық технологиялар. Оқу жұмысын жоспарлау және кәсіптік оқыту мұғалімінің сабаққа дайындығы. | 2 | 5 апта |
| Іс – тәжірибе 5. Сабақты инновациялық оқыту технологиялары негізінде ұйымдастыру. | 1 | ||
| ОСӨЖ 5. Сабақты инновациалық технологиялар негізінде ұйымдастыру: ұжымдық, іскерлік ойындар, ақпараттық, дамыта оқыту технологиясы, бағдарламалап оқыту негізі. | 1 | ||
| 6 | Дәріс 6. Оқушылар білімдерін, іскерліктері мен дағдыларын бақылау, бағалау және есепке алу.Кәсіптік оқытудағы сыныптан тыс жұмыстар. | 2 | 6 апта |
| Іс – тәжірибе 6. Сабақтан тыс жұмыстарға оқу- жоспарлау құжаттарын әзірлеу. | 1 | ||
| ОСӨЖ 6. Оқушылардың білім мен ептіліктерін тексерудің түрлері. | 1 | ||
| Модуль 2. Жалпытехникалық пәндерді оқыту әдістемесі. | |||
| 7 | Дәріс 7. Жалпытехникалық пәндер және еңбек технологиясының оқу сабақтарын ұйымдастырудың негізгі формалары. | 2 | 7 апта |
| Іс – тәжірибе 7. Сабақтың көрнекілігін жүйелі дайындау. | 1 | ||
| ОСӨЖ 7. Жалпытехникалық пәндер лабораториялық-практикалық сабақтарын, ұйымдастыру және өткізудің әдістемелік ерешеліктері. | 1 | ||
| СӨЖ 2. «Технология» және кәсіптік оқыту оқу бағдарламаларының тараулары бойынша сабақ өткізудің тиімді әдістері мен формалары. | 20 | ||
| 8 | Дәріс 8. Сабақ –мектеп шеберханаларындағы оқушылар еңбегің ұйымдастырудың негізгі формасы. | 2 | 8 апта |
| Іс – тәжірибе 8.Кәсіптік оқыту оқу кабинеттері мен лабораторияларын жабдықтау. | 1 | ||
| ОСӨЖ 8. Еңбек технологиясы сабақтарын өткізу. | 1 | ||
| 9 | Дәріс 9. Жалпытехникалық пәндер және еңбек технологиясын оқытудың әдістері. Сөздік, практикалық әдістер. | 2 | 9 апта |
| Іс – тәжірибе 9. Сабақтын технологиялық және нұсқау карталарын әзірлеу. | 1 | ||
| ОСӨЖ 9. Сабақтардың технологиялық картасын әзірлеу. | 1 | ||
| 10 | Дәріс 10. Жалпытехникалық пәндердегі зертханалық-тәжірибелік сабақтарды өткізудің әдістемесі және ерешеліктері. | 2 | 10 апта |
| Іс – тәжірибе 10.Практикалық әдістер. | 1 | ||
| ОСӨЖ 9. Әдебиеттермен жұмыс, технологиялық құжаттар әзірлеу. | |||
| 11 | Дәріс 11-12.Кәсіптік оқытудағы пайдалынылатың жабдықтарың, оқу-көрнекілік құралдарың тізбесі. | 4 | 11-12 апта |
| Іс – тәжірибе 11.Сабақтың көрнекілігін жүйелі дайындау. | 2 | ||
| ОСӨЖ 10. Нұсқаулар, олардың түрлері. | 1 | ||
| СӨЖ 3.Үйірме жұмыстарын жоспарлау және ұйымдастыру қағидаларын оқып-үйрену. Мектептен тыс жұмыстар бойынша оқу-жоспарлау құжаттарын дайындау. | 20 | ||
| Модуль 3. Арнайы пәндерді оқыту әдістемесі. | |||
| 13 | Дәріс 13.Тігін бұйымдарын конструкциялау және модельдеудің міндеттері мен мазмұны. Тігін бұйымдарын үлгі бойынша конструкциялауды олардың негізгі сызбалары мен олардын орналасу бағытын оқып – үйрену. | 2 | 13 апта |
| Іс – тәжірибе 13.Тігін бұйымдарын конструкциялау және модельдеуді оқып – үйрену бойынша теориялық және лабораториялық –практикалық ұйымдастыруду және өткізудың әдістемелік ерешіліктері. | 1 | ||
| ОСӨЖ 13. Тігін бұйымдарын үлгі бойынша конструкциалауды оқып –үйрену. | 1 | ||
| 14 | Дәріс 14.Иықты және белдікті киімдердің конструкциялық сызбаларын оқытудыңәдістері мен формалары. | 2 | 14 апта |
| Іс – тәжірибе 14. Лабораториялық –практикалық сабақта иықты және белдікті киімдердің конструкциялық сызбаларын әдісін түсындыру. | 1 | ||
| ОСӨЖ 14. Тігін бұйымдарының бөлшектерінің сызбалары. | 1 | ||
| СӨЖ 4.Кәсіптік оқыту мұғалімінің қызметіне талдау жасау. | 20 | ||
| 15 | Дәріс 15.Бұйым үлгілері мен формаларының көркемдік-конструкциялық құралдары. | 2 | 15 апта |
| Іс – тәжірибе 15. Мектептегі кәсіпке баулу сабақтарына, сыныптан тыс техникалық шығармашылық жұмыстарына әдістемелік талдау. | 1 | ||
| ОСӨЖ 15. Сыныптың тыс үйірме жұмыстарының формалары. | |||
| Барлығы: Дәріс Іс – тәжірибе СӨЖ(ОСӨЖ) | 30 15 90 | 15 | |
Студенттердің оқытушымен бірге өздік жұмысын (ОСӨЖ) орындауға арналған әдістемелік ұсыныстар
Студенттердің оқытушымен бірге орындайтын өздік жұмыстарының мақсаты:
· өзіндік білім алуды үйрену, оларды талдау, түрлі жағдайларда қолдана білу;
· ғылыми - әдістемелік әдебиеттермен және оқу жұмыстарымен жұмыс жасай білу;
· өңдеу 15 тақырыпты өздік жұмыстан тұрады.
Студенттер берілген материал бойынша оқытушымен келісе отырып өз бетінше жұмыс жасауы тиіс. Әр жұмысқа тиісті әдебиеттері көрсетілген. Өздік жұмысты көрсетілген бақылау формасы бойынша орындау керек.
Студенттердің өзіндік жұмыстарына әдістемелік нұсқау
Өзіндік тапсырмаларға дайындалу барысында студенттер әр тақырып бойынша берілген әдебиеттермен танысып, қысқаша конспект, аннотация жасаулары керек. Содан кейін берілген тақырыптың мазмұнын ашу қажет, ал реферат жазу үшін берілген тақырып бойынша жүйелілік каталогтарда қосымша қандай материалдар бар екендігіне назар аударулары қажет. Тапсырманы орындап болған соң пайдаланған әдебиеттердің тізімін жасау керек, яғни оқулық не мақала авторының аты-жөні, мақала не оқулықтың аты, тақырыбы, шыққан орны , жылы, беті, журнал мен газет материалдары болса номері көрсетілуі қажет.
Жоғары оқу орындарында білім алу барысында кез келген студентке баяндама, реферат,бақылау жұмысы,курстық жұмыс және дипломдық жұмыстар сияқты түрлі ғылыми жұмыстар жазуына тура келеді.Бұл ғылыми жұмыстар бір-бірінен көлемі, күрделілігі жағынан ерекшелінеді. Бір жұмыс қолда бар ғылыми еңбектерге сын көзбен қарап, баға берумен шектелсеғ келесісі студенттің педагогикалық тәжірибеде жүргізген жұмыс нәтижесі, ал енді біреуі, ғылыми мәселенің шығармашылық пен шешу қорытындысы болып табылады.
Студенттердің ғылыми-зерттеу жұмыстарының ауқымы өте кең. Оларға: реферат, баяндама, бақылау жұмысы, курстық және дипломдық жұмыстар жатады.
Ғылыми жұмыстар тақырыбы бүгінгі күннің талаптарына сай, өзекті болуы тиіс. Бұл ғылыми - зерттеу жұмыстары сынақ түрінде болғандықтан,олардың мазмұны мен жазылу үрдісіне белгілі талаптар қойылады.
Зерттеу жұмыстарын орындау кезеңдері;
-зерттеу белгілеу және бекіту;
-зерттеу жоспарын құру;
-зерттеу мәселесіне сәйкес және басқа да әдебиеттерді талдау;
-жарық көрген басылымдардан зерттеу мәселесінің теориялық және тарихи деректемесін жинақтау;
-жинақталған деректерді ұғынып,зерттеу болжамын белгілеу;
-тәжірибелі - эксперимент жұмыстарын ұйымдастырып , оларды жүргізу әдістемесін таңдап алу;
-эксперимент нәтижелерін талдап,жалпылау;
-зерттеу жұмысының текстік жағын жүйелеу;
Өзіндік тапсырмаларға дайындалу барысында студенттер әр тақырып бойынша берілген әдістемелеік құралдармен танысып, қысқаша конспект, аннотация жасай білулері керек. Берілген тақырыптың мазмұнын ашу қажет, ал реферат жазу үшін берілген тақырып бойынша жоспар құрылып, әр бөлімнің мазмұны ашылуы керек. Тақырып бойынша жүйелілік каталогтарда қосымша қандай ақпараттар бар екендігіне де назар аударулары қажет.
СӨЖ-дің күнтізбелік-тақырыптық жоспары
| № | Сабақтың тақырыбы және мазмұны | Сағат саны | Апта | Өткізу формасы |
| 1 | СӨЖ 1.Оқушылардың жеке кәсіптік сапасын қалыптастырудың деңгейын анықтау әдістерін оқып-үйрену. | 15 | 4 апта | Реферат жазу және қорғау |
| 2 | СӨЖ 2. «Технология» және кәсіптік оқыту оқу бағдарламаларының тараулары бойынша сабақ өткізудің тиімді әдістері мен формалары. | 20 | 7 апта | Конспект жасау. |
| 3 | СӨЖ 3.Үйірме жұмыстарын жоспарлау және ұйымдастыру қағидаларын оқып-үйрену. Мектептен тыс жұмыстар бойынша оқу-жоспарлау құжаттарын дайындау. | 20 | 11 апта | Оқу-жоспар құру |
| 4 | СӨЖ 4.Кәсіптік оқыту мұғалімінің қызметіне талдау жасау. | 20 | 14 апта | Эссе жазу |
| Барлығы | 75 | |||
Аралық бақлауға арналған материалдар:
Тест 1.
1. Жаттығудың өз алдына қойған мақсаты
A) Нені оқу керек?
B) Не істеу керек?
C) Қалай істеу керек?
D) Нәтиже қандай?
E) Осы мақсаттардың барлығы
2. Жаттығудың тиімділігі, нәтижесі неге байланысты?
A) Мұғалімнің анық түсіндіруіне
B) Оқушының қызығушылығы мен ынта-жігеріне
C) Мұғалімнің қызығушылығына
D) Жаттығудың қызықтылығына
E) Істеген жұмысына
3. Оқушылардың іскерлік қабілеті, дағдысы қай жұмыс кезінде қалыптасады?
A) кітаппен жұмыс
B) әңгімелеу
C) лекция
D) жаттығу
E) бақылау
4. Жаттығу – ол:
A) оқыту формасы
B) оқыту процесі
C) оқыту тәсілі
D) оқыту әдісі
E) оқыту мақсаты
5. Жаттығу . . .
A) зерттеушілік болжамды іздестіру, оны дәлелдеу жолдары
B) бірнеше рет қайталанатын іс-әрекет, білік пен дағдыны игеру
C) өлшеу және есептеу, нәтижесін салыстырып және шығару
D) мәселе қоюдан бастап, бақылауға дейін өзін-өзі басқару
E) оқушылар жаңа білімді игеріп, өздерінің пікірін, көзқарасын айту
6. Оқыту және өндірістік ерекшеліктегі жүйеде арнайы дайындалған еңбек іс-әрекеті, ол ...
A) жаттығу
B) практикалық жаттығу
C) өндірістік-еңбек жаттығуы
D) ауызша жаттығу
E) еркін жаттығу
7. Өндірістік-еңбек жаттығуы қалай бөлінеді?
A) ауызша және жазбаша жаттығулар
B) түсіндірілген және арнайы жаттығулар
C) жай және күрделі жаттығулар
D) еркін және арнайы жаттығулар
E) ауызша және арнаулы жаттығулар
8. Берілгендердің ішінен оқыту әдісін көрсет.
A) кітап
B) сабақ
C) жаттығу
D) жоспар
E) тәрбиелеу
9. Жай жаттығулар, олар ...
A) жеке еңбек тәсілдерін орындау
B) бірнеше рет қайталанатын, оқытуда білім, білік, дағды қалыптастыру
C) оқытуды белсендіруге, оқу тапсырмасын орындауға бағытталған
D) тіл мәдениетін дамытуға арналған
E) өндірістік істерін немесе олардың бөліктерін жасау
10. Күрделі жаттығулар, олар ...
A) диктант, мазмұндама, есеп шығаруда білік-дағдыны дамыту
B) ертеде қалыптастырылған дағдыларды қайталау мен бекіту
C) бірнеше рет қайталанатын, оқытуда білім, білік, дағдыны қалыптастыру
D) тіл мәдениетін қалыптастыру
E) өндірістік істерін немесе олардың бөліктері (станокты, қосу, деталыдарды жасау)
11. Технологиядағы жобаның түрлері:
A) Ғылыми жоба, шығармашылық жоба, ойын түріндегі жоба, ақпараттық жоба, зерттеушілік жоба
B) Шығармашылық жоба, туған күн жобасы, зерттеушілік жобасы
C) Ақпараттық жоба, Наурыз жобасы, еңбек жобасы
D) Зерттеушілік жоба, қысқа мерзімді жоба, технологиялық жоба, тоқсандық жоба
E) Ой жобасы, дене жобасы, еңбек жобасы
12. Шығармашылық жобаның негізгі кезеңдері:
A) Ұйымдастыру, дайындық кезеңі. Технологиялық кезең. Қорытынды кезеңі.
B) Үлгі таңдау кезеңі. Жұмысты орындау кезеңі. Жобаны қорғау кезеңі.
C) Ұйымдастыру, дайындық кезеңі. Жұмысты орындау кезеңі. Бұйымның қажеттілігін ашу кезеңі.
D) Үлгі таңдау кезеңі. Технологиялық кезең. Жобаны қорытындылау кезеңі.
E) Зерттеу, әрлеу, жобаны қорғау кезеңі.
13. Орындалуына байланысты жобаның түрлері?
A) Топтық, моно, сыныптық
B) Жеке-дара, топтық, моно, пәнаралық жоба
C) жеке-дара, моно, зерттеушілер
D) жеке-дара, моно, пәнаралық
E) Топтық, пәнаралық
14. Шығарашылық жоба –
A) әр оқушының өз ойынан шыққан жеке туындысы, өз бетінше бір бұйым шығаруы
B) сыныптағы алынатын бақылау жұмысы
C) оқушыға мұғалім берген тапсырмасы
D) білімді практикада қолдану
E) практикада білімді құрал етуді қамтиды.
15. Орындалу уақытына байланысты жобаның түрлері:
A) моно, апталық
B) поли, моно, мини
C) айлық, апталық, күндік
D) ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді
E) мини, қысқа мерзімді, апталық.
16. Жобаның нұсқалары –
A) Оқытудың іс-әрекетіне байланысты, орындалу уақытына байланысты, студент іс-әрекетіне байланысты.
B) Оқушының іс-әрекетіне байланысты, орындалуына байланысты, орындалу уақытына байланысты.
C) Оқушының іс-әрекетіне байланысты, оқытушының іс-әрекетіне байланысты, технолгоия пәніне байланысты.
D) Орындалу уақытына байланысты, студент әрекетіне байланысты, Орындалуына байлаысты. E) Жобаның түрлері, ұйымдастыру кезеңіне байланысты, оқытушы іс-әрекетіне байланысты.
17. Жобаның дұрыс анықтамасы:
A) Технологиядағы мұғалімнің іс-әрекеті.
B) Практикада қолданылатын оқыту әдісі.
C) Оқушының мұғалімнің басқаруымен орындалған бақылау жұмысы және теориялық білімді практикада қодлану.
D) Теорияда алған білімді тек практика жүзінде ғана қолдану.
E) Зерттеушілік, ақпараттық, шығармашылық жобалардың түрлерінің жалпы технология пәнінде қолданылуы.
18. Ұйымдастыру кезеңінің дидактикалық мақсаты?
A) Үй тапсырмасын саналы түрде дұрыс орындағанын тексеру.
B) Оқушылардың танымдық қызметтерімен белгілі мақсатта бағыттау.
C) Оқушылардың есінде жаңа материял бойынша білім мен дағдыларын қалыптастыру.
D) Үй тапсырмасын хабарлау.
E) Оқушыларды сабақта жұмыс істеуге даярлау.
Коллоквиум – 15 апта
Сұрақ:
1. Сабаққа жоспар құру.
2. Практикалық сабақтар.
3. Сабақтың құрылымы.
Сұрақ
1. Оқушылар үлгерімін есепке алу.
2. Оқушылардың білімдерін бағалау.
3. Оқушылардың білім мен ептіліктерін тексерудің түрлері.
Сұрақ 3
1. Оқу шеберханасы, оған қойылатын талаптар қандай болады?
2. Мұғалімнің және оқушының жұмыс орындары, оларға қойылатын талаптар.
3. Жеке және көпшілікке арналған құрал-жабдықтар.
Оқушылардың оқу еңбектерін ұйымдастырудың формалары.
| № | Зерттеу жұмыстарының түрлері | Мазмұны |
| 1. | Зертханалықсабақтар | |
| 2. | Экскурсия | |
| 3. | Оқушылардың өздік жұмыстарын |
Емтихан сұрақтары
1. Еңбекке оқытудың тарихына шолу.
2 .Еңбекке оқытудың жеке адамды тәрбиелеудегі орны.
3. Жалпы білім беретін кәсіби мектеп.
4. Еңбек пәні мақсаты, міндеттері.
5 .Еңбек пәнінің басқа пәндермен байланысы.
6. Еңбекке оқытудың негізгі принциптері.
7. Еңбекке оқытудың дидактикалық принциптері.
8. Оқуды өндіріспен байланыстыру.
9. Еңбекке оқытудағы өнімді еңбек.
10.Политехникалық оқу, мақсаты, міндеттері.
11.Графикалық сауаттылық.
12. ТОҚ. Оларды қолдану.
13. Мұғалім, шеберге қойылатын талаптар.
14. Оқу -тәрбие жұмыстарындағы мұғалімнің орны. 15. Оқу шеберханасы, оған қойылатын талаптар.
16. Ағаш өңдеу шеберханасы.
17. Металл өңдеу шеберханасы.
18. Оқу шеберханасындағы құрал жабдықтар, қондырғылар.
19. Еңбекке оытуда дидактикалық материалдарды қолдану.
20. Оқуды материалды техникалық жабдықтау және оны ұйымдастыру.
21. Оқу-өндірістік процессін жоспарлау.
22. Оқушылардың өзін-өзі қадағалауы және басқаруы.
23. Еңбекке оқыту жүйесі.
24. Мұғалімнің негізгі құжаттары.
25. Сабақты жоспарлау.
26. Еңбекке оқытудың әдістері.
27. Еңбекке оқытудың түрлері.
28. Мұғалімнің сабаққа дайындығы.
29. Шеберханадағы жалпы пайдалы еңбек.
30. Үйірме жұмыстары, оны ұйымдастыру.
31. Шеберханада өнімді еңбекті ұйымдастыру.
32. Ағашты және металлды қолмен өңдеу әдістемелері.
33. Ағашты және металлды механикалық жолмен өңдеу әдістемелері.
34. Сызу сабағы, оған қойылатын талаптар.
35. Сызу сабағының түрлері, құрылымы.
36. Сызба сызу және оқу.
37. Қима, кескін, тех. сурет.
38. АШМ оқыту әдістемелері.
39. Үлгі жасауға оқыту әдістемелері.
40.Курстық жұмыс, жасалу жолдары, қойылатын талаптар.
41. Оқушылардың білімін тексеру және бағалау.
42. Сабаққа талдау жасау.
43. Педагогикалық іс-тәжірибеге керекті құжаттар.
44. Еңбекке оқытудағы кәсіптік бағдар.
45.Оқушылардың еңбегін жоспарлау, ақыға шағу және төлеу.
46.Көрнекілік құралдар қолданудың және дайындаудың ерекшеліктері.
47. 5-7 сынып бағдарламасына талдау жасау.
48. 8-11 сынып бағдарламасына талдау жасау.
49. Өндірістік практика, оны ұйымдастыру және өткізу.
50. Рационализаторлық білгірлікті қалыптастыру.
51. Еңбек сабағының құрылымы.
52. Еңбек сабағының басқа сабақтардан ерекшеліктері.
53.Инструкциялық, техналогиялық карталар.
54. Техналогиялық білімді қалыптастыру.
55. Техникалық еңбек үйірмелері.
56. Оқулықтар, оқу -әдістемелік құжаттар.
57. Оқу -өндірістік комбинаттары, материалдық базасы.
58. Еңбекке оқытудың формалары.
59. Нұсқау әдісі.
60. Жаттығу әдісі
Глоссарий
Ақыл- ойға қабілеттілік деп нақты бір адамның ойлану өзгешелігін білдіретін сапалар жиынтығы айтылады. Ақыл сапалары: білім құмарлық, ізденімпаздық, ой тереңдігі, ақылдың икемділігі мен оралымдылығы, логикалығы, дәлелдігі, сыншылдығы т.б.
Ақыл-ой тәрбиесi- ғылыми білімдер жүйесін, интеллектуалдық іскерлік пен дағдыларды, ғылыми-материалистік қөзқарасты, шығармашылық ойлауды, танымдылық қызметті, қабілетті, ой еңбегі мәдениетін қалыптастыруға арналған мақсатты бағытталған процесс.
Әдіс құрылымы– онда міндетті түрде тәсілдер және құралдар баршылық.
Әдіснама- іс-әрекеттің теориялық және практикалық ұйымдастырудың және құрудың принциптерінің және тәсілдерінің жүйесі.
Әдiстеме/методика/ - 1) бiр нәрсенi практикалық орындаудың әдiстерiнің, тәсілдерінің жиынтығы; 2) қандай да бiр ғылымды оқытудың әдiстерi туралы iлiм.
Бақылау түрлері– алдын ала бақылау, ағымдық, күнделікті, аралық қорытынды.
Әр сабақта оқушылардың оқу материалдарын игеруге жүйелі түрде бақылау түрі – ағымдық бақылау болып табылады.
Бақылау әдістері– оқытудың жетістігі, оқу процесінің тиімділігі туралы мағлұмат алу мақсатында оқыту процесінде қарама-қарсы байланысты қамтамасыз ететін мұғалім мен оқушылардың бірізді, өзара байланысты диагностикалық қызметтердің жүйесі.
Бедел(авторитет) аuсtоritas /лат.-билiк. ықпал/ - жеке адамның немесе топтың белгiлі бiр белгiлерi, еңбегi арқылы жалпы қабылданған әсерi, ықпалы, мәндiлiгi. Әлеуметтiк дәрежесiне қарай шынайы және жалған бедел деп бөледi.
Белсендiлiк- әлеуметтiк және психикалық белсендiлігiнiң турi: жеке адамның белгiлi бiр iс-әрекетке бағытталғандығының қарқыны. Тiршiлiк және iс-әрекеттерi барысында адамның қарым-қатынас жасау, таным және өзiн-өзi тәрбиелеу белсендiлiгi дамиды.
Бiлiктiлiк /квалификация/ -бітірушінің білім туралы құжатында көрсетілген кәсіптік қызметті орындауға немесе білімін жалғастыруға деген кәсіби даярлығының түрі мен дәрежесі.
Бiлiм- шындықты тaнып бiлy пpoцeciнiң нәтижeci, oның aдaм caнacындa eлec, ұғым, пiкip, ой тұжыpымы, тeopия түpіндe cәйкecтi көpiнici. Шынaйы бiлiм - тaнyдың нәтижeci, қоғамдық-тapиxи пpaктикaмeн тeкcepілгeн жәнe логикaмeн көз жeткiзiлген. Бiлiм apқылы жeкe aдaм тaбиғaттың жәнe қoғaм құбылыcтapының oбъeктивтi жaқтapын зеpттeйдi, түciнeдi, ұғaды.
Бiлiм беру- қoғaм мүшелеpiнiң aдaмгepшілiк, интеллектуалдық мәдeни жәнe дeне дaмyы мен кәciби білiктiлiгiнiң жoғapы дeңгейiнe қoл жeткiзyдi мaқcaт eтeтiн үздiкciз тәpбиeлey мeн oқытy пpoцeci.
Білім беру жүйесі -елде білім беру-тәрбиелеу жұмысын жүзеге асыруға арналған өзара әрекеттегі мекемелердің жиынтығы; олардың іс-әрекетінің мазмұны; білім беру мекемелерін басқару мүшелері.
Білім беру технологиясы -қатысушылардың комфорттық жағдайды қамтамасыз етіп, нақты нәтижеге жету мақсатындағы білім беру процесін жобалаудағы, ұйымдастырудағы, бағдарлаудағы және коррекциялаудағы мұғалімдер мен 20
Дарынды балалар -жалпы немесе арнайы дарындылыққа (сазға, сурет салуға, техника т.б.) ие балалар.
Дағды- жаттығу нәтижесінде автоматтандырылған әрекет.
Дағды- қайта-қайта орындалатын практикалық әрекетке машықтандыру. Мысалы: тез оқу дағдысы-жүйелі түрде жаттығу нәтижесі. Дағды сенсорлық, ақыл-ой /ойлау, еріктік/ және қозғаушылық /психомоторлық/ деп бөледі.
Дәстүрлі емес сабақ -бұл орнатылмаған құрылымы бар импровизациялық оқу жұмысы. Түрлері: интегралды сабақтар, аукцион, парламенттегі дебаттар, ойын, саяхат, музыкалық-театрландырған, сайыс т.б. сабақтар.
Дәріс/лекция/ - белгілі-бір тақырып бойынша материалды ауызша баяндау. Ж.О.О. жаңа білімді хабарлаудың жетекші әдісі және мектептің жоғары сыныптарында оқытудың әдістерінің бірі.
Дидактика- оқытудың және білім берудің теориялық және әдістемелік негіздерін зерттейтін педагогика ғылымының саласы.
Тәрбие з.: тәрбиенің коғамдық мұктаждық пен талаптарға үйлесімділігі; тәрбие, оқыту, білім беру және жеке дамуы процесстерінің өзара тәуелділігі; жеке адам қарым-катынасы мен тәрбиесіндегі іс-әрекеттің анықтаушы ролі; тұтас тәрбие процесіндегі мақсат, мазмұн, әдістермен тәрбие формаларының бір-біріне тәуелділігі т.б.
Оқыту з.: оқытудың қоғамдық қажеттілік пен үйлесімділігі; оқытудың оған жасалған жағдайға тәуелділігі; біртұтас оқу процесіндегі оқытудың мақсаты, мазмұны, әдістері мен формалары арасындағы шарттылық.
Зейін -сананы белгілі бір объектіге шүйліктіріп, оның айрықша айқын бейнеленуін қамтамасыз ету.
Концепция/тұжырымдама/ - лат. - түсіну, жүйе; көзқарастар жүйесі, құбылыстарды, процестерді олайша және былайша түсінуі, оларды ашып көрсетудегі жетекші идея: іс-әрекеттің жетекші ойы; негізгі идеяға топтастырылған зерттеу объектісіне қатысты көзқарастардың жүйесі.
Коллоквиум/лат.colloguium - әңгімелесу/ - жоғары оқу орнындағы оқытудың формасы, онда оқытушы баға қоймай сөйлесу арқылы студенттің білім деңгейін анықтайды; ғалымдардың жиналысы, онда белгілі бір тақырып бойынша баяндамалар тыңдалынып, бағаланады, талданады.
Модульдiк оқыту/модульное обучение/ блоктық оқытуды дамыту ретiнде болады. Модульдiк оқыту-оқыту процесiн ұйымдастыру, онда оқушы мақсаттық, информациялық, оқыту мақсатына жетуге деген практикалық жетекшiлiк /операциялық/, бiлiм тексеру модульдерiнен тұратын оқу бағдарламасымен жұмыс iстейдi. Әрбiр модуль аяқталғандықпен сипатталып және салыстырмалы дербестiкке ие, бiрақ бiрлестiктегi тұтастық болып, қажеттi нәтижеге жетуге мүмкiндiк бередi.
Мотив/фр. - түрткi, қозғаушы, себеп/ адамның объективтi сұранысы мен ынтасын бейнелейтiн әрекетiне iшкi талаптануы. Демек, сұраныс пен ынта мотивация негiзi болады. Мотивтiң түрлерi: тiкелей мен перспективтi талаптану, танымдық, әлеуметтiк, т.б.
Оқу/умение/ iс-әрекеттiң түрi, оның процесiнде жеке адамды оқыту жузеге асырылады және оның оқығандығына/обученность/ қол жетедi. Оқуоқушылар iс-әрекеттерiнiң, яғни объективтi әлемдi танудың ерекше формасы.
Оқу пәні– қандай да бір ғылым негіздерінің педагогикалық тұрғдан ойластырылған, бейімделген мазмұны (білімдердің, іскерліктердің жүйесі) және осы білімдерді және іскерліктерді меңгерудегі және пайдаланудағы сәйкесті іс-әрекет.
Оқу пәні – білім мақсатына жету әрекетіндегі қандай да бір ғылымның, өнердің негіздері бойынша дидактикалық сараптаудан өткен білім жүйесі.
Оқыту тәсілдері– оқыту әдісінің құрамды бөлігі.
Оқыту әдiстемесi/жеке дидактика/ ғылыми пән, нақты оқу пәнiн оқудың және сабақ берудiң заңдылықтарын, формаларын, әдiстерiн және құралдарын зерттейдi.
Оқыту әдiстерi бұл мұғалiм мен оқушылардың оқу тәрбие жұмысының мiндеттерiн шешуге бағытталған өзара бiрлескен iс-әрекетiнiң тәсiлдерi.
Оқу жоспары оқу пәндерiнiң құрамын әрбiр сынып және пән бойынша апталық сағат санын анықтайтын мемлекеттiк құжат.
Сұхбат– бағытталған диалог, ауызша пікірлесу арқылы ақпарат алу амалы. Сұхбаттасу екі түрге бөлінеді: 1) еркін сұхбаттасу – тақырып, әңгіме түрі реттелмеген, 2) нысаны алдын-ала әзірленген сұрақтарға негізделетін сұхбаттасу.
Тәрбие– адамның рухани дамуы мен оны қоғамдағы өмір мен еңбекке даярлаудың мақсатты бағытталған процесi.
Негізгі әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасында білім беруді жетілдірудің 2005-2010 ж.ж.ға арналған мемлекеттік бағдарламасының ережелері.
2. Қазақстан Республикасының білім туралы Заңы. Алматы, 1999.
3. Кальней А.А., Каправлова В.С., Поляков В.А., Основы методики трудового и профессионального обучения. М.:Просвещение, 1987.-191 с.
4. Поляков В.А., Стравровский А.Е., Общая методика трудового обучения в старших классах. М.:Просвещение, 1987.-191 с.
5. Методика трудового обучения с практикумом. /Под ред. Д.А. Тхоржевского. М.:Просвещение, 1987.-448 с.
6. Мельникова Л.В., Осипова Л.В., Фридман Т.В., Методика трудового обучения М.:Просвешение, 1989.-254 с.
7. Программы средней общеобразовательной школы. Трудовое обучение: 5-11 кл. Алматы, Рауан. 1995.-158 с.
8. Технология интегративті білім саласы бағдарламасы. Рауан. 2004.–75 б.
9. ехнология интегративті білім саласы бағдарламасы ROND.2003.- 47 б.
10. Технология интегративті білім саласы бағдарламасы. 8-9 сыныптар. ROND. 2004.-35 б.
11. Бағдарламалар: Кәсіптік оқыту: 10-11 сыныптар. Алматы, 1996.-141 б.
12. Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі. Педагогикалық мамандықгар бойынша жоғары жөне орта кәсіптік білім беретін оқу орындарының студенттеріне және орта кәсіптік білім беретін оку орындарының студенттері, өндірістік оқыту шеберлеріне арналған оқулық. Алматы: "РАДиАЛ" баспасы. 2006-240 бет.
Қосымша әдебиеттер:
13. Методические разработки уроков. /Под ред. И.Н. Федоровой. М.:Просвещение, 1981.-186 с.
14. Васильченко Е.В., Лабзина А.Я. Методическое пособие по обслуживающему труду. Пособие для учителя М.:Просвещение, 1983.-159 с.
15. Атутов П.Р., Бабкин Н.И., Васильев Ю. К. Связь трудового обучения с основами наук. М.:просвещение, 1983.-128 с.
16. Воспитание учащихся в процессе трудового обучения. / Т.Н. Мальковская и др. М.:Просвещение, 1976.-190 с.
Интернет-ресурстардың тізімі
1.www.kaznpu.kz
2.www.bilim.kz/education
3. www.irex.kz
4. http://www.site.kz
5. www.informatika.ru
6. Агентство деловых новостей «Аргументы и факты». <www.aif.ru/>.
7. Базовые федеральные образовательные порталы.
<http://www.edu.ru/db/portal/sites/portal_page.htm>.
8. Государственная публичная научно-техническая библиотека. <www.gpntb.ru/>.
11. Поисковая система «Апорт». <www.aport.ru/>.
12. Поисковая система «Рамблер». <www.rambler.ru/>.
13. <www.yahoo.com/>. Поисковая система «Yahoo».
14. <www.yandex.ru/>. Поисковая система «Яндекс».
15. Российская государственная библиотека. <www.rsl.ru/>.
16. Российская национальная библиотека. <www.nlr.ru/>.
17. Система дистанционного бизнес-образования. <www.businesslearning.ru/>.
Дәріс сабақтардың тақырыбы және мазмұны
1-дәріс. Кіріспе. Пәннің мазмұны мен міндеттері.
Кілт сөздер: Кәсіптік оқыту, еңбек технологиясы, әдістеме
Кәсіптік білім беру жүйесінің тәжірибесіне Мемлекеттік стандартты еңгізу мақсаты –ол оның құқылы, әдістемелік негізінде қайта интеграциялануы. Кәсіптік білім стандартының академик С.Я.Батышев - стадиялық оқыту теориясы және жұмысшы мамандарды топтастыру теорисы негізінде құрған. Кәсіптік білім мазмұнының принциптері:
Оқу бағдарламаларында ғылым, техника, озық технология өндіріс салаларына лайық болуы.
Политехникалық принциптің орын алуы (ол жалпы ғылыми және кәсіби-политехникалық ұғымдардың пайдалануы).
Жалпы, политехникалық, және кәсіптік білімнің өзара байланысы мен бірлігі.
Оқу бағдарламаларына өндірістегі озық тәжірибені еңгізу.
Техникалық және кәсіптік білім беруді жаңғырту - жаһандану мен ақпараттық технологиялардың барынша өткір ықпал етуші білімдер экономикасына көшуі мен ішкі және сыртқы еңбек нарығындағы бәсекелестіктің артуы жағдайларында Қазақстанның индустриялық-инновациялық даму міндеттері ауқымының өсуі мен күрделенуіне байланысты техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлауда сапалы ұмтылыстың қажеттігінен туындады. Техникалық және кәсіптік білім берудің тиімділігі жоғары ұлттық жүйесін жасау ел экономикасының тұрақты өсуін, қазақстандық қоғамдастықтың әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізгі факторларының бірі, жастардың тұрақты түрде жұмыспен қамтылып отырылуын қолдаудың тетігі болып табылады.
Бағдарлама адами ресурстарды дамыту, жастарды жұмысқа орналастыру мүмкіндігін кеңейту, білім берудің үздіксіздігін қамтамасыз ету, мемлекеттің, бизнестің, қызмет көрсетулер саласының серпінді жобаларын іске асыру үшін кеңінен хабардарлығы әрі іргелі білімі бар бәсекеге қабілетті кадрлар корпусын қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін жұмыстың бір бөлігі болып табылады.
Техникалық және қызмет көрсету еңбегінің кадрларын даярлау елдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ететін орта буынды қалыптастыру үшін негіз болып табылады.
Бағдарламаны іске асыру нәтижесінде техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін дамыту ұсыныспен емес, сұраныспен айқындалатын болады. Бағдарламада кадрларды даярлау мен олардың бәсекеге қабілеттілік сапасын қамтамасыз ететін техникалық және кәсіптік білім берудің жаңа моделін қалыптастыру болжанады.
Техникалық және кәсіптік білім беруді жаңғыртудың стратегиялық басымдығы республиканың білім беру жүйесін дамытудың 2020 жылға дейінгі ұзақ мерзімді бағдарламасында одан әрі дамытылатын болады. Тұтастай алғанда техникалық және кәсіптік білім беру жүйесі ЮНЕСКО-ның назарын аударып, Біріккен Ұлттар Ұйымы Декларациясымен мыңжылдықты дамыту мақсатына жатқызылды және барлық дамыған елдерде басым секторлардың бірі болып табылады.
2-дәріс. Кәсіптік оқыту жүйесіне қолданылатын жалпы дидактикалық қағидалар.
Кілт сөздер: Технология, бағдарлама, кісәби білім.
Оқыту әдістері деп – оқу-тәрбие мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушылардың өзара байланысты іс-әрекеттерінің тәсілдері. Кәсіби оқыту әдістері – бұл арнайы жүйе. Ол логикалы бір ізділікпен іс-әрекет жасайтын инженер-педагог пен кәсіптік мектеп оқушысының бірлескен қимылы. Дидактикалық міндеттерді шешуді қамтамас етудегі түрлі іс-әрекет қимылдарды – біртұтас қызмет жүйесі деп түсінген жөн. Инженерлік психологияда іс-әрекеттің мына түрлері бар:
1. пәндік-практикалық; (предметно-практические)
2. пәндік-ойлау; (предметно-умственное)
3. практикалық-белгілеу; (знаково-практические)
4. ойлау белгілері арқылы; (знаково-умственные)
Сабаққа қойылатын дидактикалық талаптарСабақ – күрделі психологиялық және дидактикалық процесс, онда оқушылармен педагогикалық карым-қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.
1. Сабақтын мақсаты айқын, мазмұны, жоспары және оның құрылымы алдын-ала белгілі болуы тиіс.
2. Сабақ оқыту принциптерінің ережелері мен талаптарына сәйкес болуы қажет,
3. Сабақтың ғылыми мазмұны оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай ұғынымды, түсінікті болуы керек. Сондайақ сабақта оқушылардың бойында біліктер мен дағдыларды қалыптастыру міндеті жүзеге асырылуы тиіс.
4. Сабақтың мазмуны оқытатын пәннің бағдарламасына сәйкес болуы және әр-бір сабақ басқа сабақтар жүйесінің буыны болуы міндетті нәрсе.
5. Сабақта оқушылардың білімге ыңтасы мен қызығуын арттыру үшін сабақтын құрылымы мен әдістерін түрлендіріп, көрнекі және техникалық құралдарды, түрлі ойындарды тиімді қолдану керек. «Баланың ыңтасын арттыру үшін оқытылатын нәрседе бір жаңалық болуы керек» - деп Ж.Аймаутов жайдан-жай айтпағанын ескеру керек.
6. Сабақта оқушылардың белсенділігін арттыру үшін проблемалық ситуациялар түғызып, проблемалық міндеттер мен тапсырмаларды орындауға басшылық ету қажет.
7. Сабақтың сапасын жақсарту үшін мұғалім оқушылармен қарым-қатынас жасау шеберлігін арттырып отыруы керек. Педагогикалық қарым-қатынас жасау және қарым-қатынас арқылы білім алу керек деген қағиданы іске асыру пайдалы.
8. Сабақта оқушыларға білім берумен қатар оларды өздігінен білім алудың әдіс-тәсілдеріне үйрету міндет.
9. Сабақ оқытудың білім беру, тәрбиелеу және дамыту қызметін біртұтастық принципке сай жұргізуі тиіс.
10. Сабақтың дидактикалық құрылымы немесе кезеңдері бірізділікте, бір-бірімен өзара байланыста, бірін-бірі толықтырылып тұрулары қажет.
11. Сабаққа дайындалу және оны өткізу барысында мұғалімнің сыныптағы, мектептегі нақтылы жағдайды (оқу кабинетінің жабдықталуы, оқу техникалық, көрнекілік құралдарының нақты қолда болуы, тұрғылықты жердегі табиғат, ӛндіріс ресурстарын пайдалану ) ескеріп отыруы шарт.
Кіріспе сабағының құрылымы.
1.Сабақтың басталуын үйымдастыру. Оқушыларға сабақтың мақсат-міндеттерін түсіндіру. Оларды сабаққа әзірлеу.
2.Жаңа оқу материалын ендіру.
3.Жаңа білімді пысықтау, бекіту.
4.Сабақты қорытындылау, үйге тапсырма беру.
Кіріспе сабағының ерекшелігі, оқу бағдарламасының жаңа тақырыптарын немесе тараун оқып үйренуде қолданылады. Мұғалім тараудың немесе тақырыптың оқу-тәрбиелік мәнін ашып береді, алдағы сабақтарда оларды ӛткізу тәртібін оқушыларға түсіндіреді, ондағы жаңа оқу материалдарының мазмұнын оқып үйренудің тәсілдерін көрсетеді.
Кәсіби білім бері жағдайында жалпы дидактикалық принциптер мен оларды жүзеге асыру ерекшеліктеріне тоқтаймыз. Кәсіптік білім беру саласында оқытудың 2 түрлі қағидалары,(принциптері) қарастырылады:
1. жалпы дидактикалық;
2. тек кәсіптік оқытуға тәң – арнайы принциптер; Кәсіптік оқу орындарының оқу үрдісінде қолданып жүрген жалпы дидиактикалық принциптер мыналар:
Оқытудың ғылымилығы мен қолжетімдігі ;
Оқытудың көрнекілігі және ғылыми-техникалық ойлаудың дамуы ;
Оқушылардың саналы шығармашылық әрекеті (инженер-педагогтың басшылығы негізінде);
Оқытудың жүйелілігі мен бірізділігі ;
Оқушылардың жеке тұлғалық ерекшеліктерін еске алу ;
Теорияның ғылыммен, практикамен және өндірістің байланысы ;
Білім, білік және дағдының берік меңгеруі ;
Кәсіптік оқыту жүйесі. Кәсіптік оқыту сабақтарының түрлері және құрылымы.
3-дәрісКәсіптік оқыту жүйесі. Кәсіптік оқыту сабақтарының түрлері және құрылымы.
Кілт сөздер: сабақ, шеберхана, мектеп, форма.
Сабақ – оқу–тәрбие барысының нақты түрі. Мұның нәтижесінде оқушы тұлғасын тәрбиелеу, дамыту тығыз байланысты қоғам талабынан туындайтын білім беру міндеттері арнайы дайындығы бар маман басшылығымен жүзеге асады. Сабақ беру – білім беру және тәрбиелеу мақсаттарына бағытталған мұғалім ұйымдастыратын оқушылар іс-әрекетінің түрі. Оқу – оқушылардың нақты білім алып, біліктер мен дағдыларды меңгеріп қамтамасыз ететін, тұрақты бағдарлама мен жоспар арқылы жүзеге асырылатын мақсатқа бағытталған барыс. Ол оқушылардың есін, зейінін елестеуін (қиялын), ойлауын дамытуды, жан–жақты тәрбиелеуін қамтамасыз етеді. Сабақты дұрыс ұйымдастыру оқушылардың үздіксіз өз бетімен білім және тәрбие алуды қажетсінуін туындатады. Оқудың сипаты, оның нәтижесі мұғалімдер құрамына, олардың теориялық және педагогикалық дайындығына, оқушылардың дайындық деңгейіне, оқу іс - әрекетінің свиталауына (мотивтеріне), оқуға олардың қатынасына тәуелді болады. Кәсіби білім беруде сабақ өту - мұнда инженер–педагог білім деңгейі бірдей тұрақты топтарға, я топшаларға, бригадаларға біріктірілген оқушыларға кәсіп саласынан белгілі бір мерзім ішінде ақпарат беретін оқу үрдісінің негізгі түрі.
Кәсіби оқытуда сабақ берудің мына түрлері қалыптасқан:
- Теориялық оқыту сабағы;
- Практикалық оқыту сабағы.
Теориялық оқыту сабағы оқушыларға болашақ кәсіби–еңбек қызметін жүзеге асыруда ғылыми–теориялық білім мен парасатты білік, дағдылық қабілеттіліктерін жетілдіруге арналған оқу үрдісі. Кәсіптік мектептерде сабақ түрлері теориялық жақтан негізгі дидактикалық мақсаттардан басқа мына мәселелерді де қамтиды.
1. Жаңа білім негіздерін игеру;
2. Білім мен дағдыны жетілдіру және бекіту;
3. Қайталама–жалпылау;
4. Бақылау–тексеру;
5. Аралас сабақтар т.б.
Теориялық оқыту үрдісінде негізінен аралас сабақтар түрі жиі пайдаланылады. Мұнда саақтың ұйымдастыру және дидактикалық құрылымы бойынша мұнда төмендегі әрекеттер жүзеге асырылады:
Ұйымдастыру құрылымына мыналар кіреді:
- Ұйымдастыру кезеңі;
- Үй тапсырмасын орындауын тексеру;
- Оқушылардан өтілген материалдарды сұрау;
- Жаңа сабақ түсіндіру;
- Жаңа сабақты игеруде оқушылардың өз бетінше жұмысы;
- Жаңа сабақ материалдарын бекіту;
- Сабақты қорытындылау;
- Үйге тапсырма.
Сабақтың дидактикалық құрылымы мына 3 элементті қамтиды:
- Тірек білімдері мен қимыл тәсілдерінің актуалдігі;
- Жаңа ұғымдар мен әрекет тәсілдерін қалыптастыру;
- Білімді өмірге қолдана білу, білік пен дағды икеміне ие болу;
- Білімді бағалау, білік пен дағдыны қалыптастыру;
Бұл құрылымды ары қарай мына 3 бөлікке бөлуге болады:
- Логикалық–психологиялық;
- Мотивация;
- Әдістемелік.
Логикалық–психологиялық бөлімде негізінен сабақта таным процесін қалыптастыратын психологиялық әрекеттерден тұрады;
- Бұрынғы алған білімдерін қайта жаңғырту;
- Жаңа білім мен әрекет тәсілдерді қабылдау;
- Жаңа материалдарды ой елегінен өткізіп, есте сақтау;
- Білім негіздері мен әрекет тәсілдерін жалпылау;
- Білім мен жаңа әрекет тәсілдерін түрлі жағдаяттарға байланысты практикада қолдана білу.
Сабақтың мотивациялық құрылымы:
- Оқушы зейінін жинақтау және бағыттай білу;
- Сабақтағы негізгі қимыл - әрекет мәнін түсіндіру;
- Оқушылар қызметіне түрткі жасау;
- Оқушылар мен бірлесе отырып сабақ мақсатын айқындау;
- Түпкі мақсатқа жетуде жағдаяттармен қамтамасыз ету;
-Оқыту оқушылар қимылындағы сенімділік әрекетін қуаттау нәтижесі мен іс - әрекетті бағалау.
Әдістемелік құрылым:сабақтың барлық кезеңінің практикалық тұрғыда жүзеге асуына ұйытқы болады: өттараудағы «Білім мазмұны» тақырыбында тоқтатылған өндірістік оқыту:
- Оқу шеберханаларында оқыту (оқу-өндірістік цех, оқу шаруашылығы т.б);
- Өндірісте оқыту.
Оқу шеберханасында - өндірістік сабақ, ал кәсіпорында - өндірістік оқыту жүзеге асырылады.
Оқу шеберханаларындағы процесс 2 кезеңге бөлінеді:
1. Операциялық.
2. Кешенді жұмыстарды атқару.
Өндірістік оқытуды шартты мына 3 түрге бөлеміз:
1. Алғашқы белгілі бір жұмысты атқаруда икемділікті қалыптастыратын сабақ;
2. Алғашқы икемділікті жетілдіріп, дағды әрекеттерін қалыптастырушы сабақ;
3. Кешенді жұмыстарды атқаруда икемділікпен дағдыларды жетілдіре отырып, белгілі бір машық түрін орнықтыратын сабақ.
Өндірістік оқыту (практикалық) сабақтарын оқу шеберханаларында цехтарда өткізудің мынандай түрлері бар:
- Жаңа еңбек тәсілдерін үйрететін сабақ;
- Өткен тәсілдерді бекітуге арналған сабақ;
Мұның өзі:
а) жаттығу сабақтары;
ә) оқу - өндірістік бұйымдарды өз бетінше жасау сабағы.
б) аралас сабақтар.
Өнекәсіп не өндіріс ұйымдарында жүргізілетін өндірістік оқыту түрлері:
· Өндірістік жағдайды білім мен дағдыларды қалыптастыратын кешенді және күрделі жұмыстар түрін атқару;
· Өндірісте білікті жұмысшылар іс - әрекетті оқушылардың бақылауын ұйымдастыратын оқыту түрі;
· Сол жұмысты практикант – студенттің атқаруы;
· Нақты кәсіп бойынша штаттық жұмыс орнында өндірістік практика өткізу.
· Бақылау – тексеру және біліктілік сынақтарын жүргізетін оқыту түрі.
· Топ саяхат ұйымдастыру (экскурсия);
Өндірістік оқыту түрін осыны сызба арқылы да байқауға болады.
4-дәріс Кәсіптік оқыту әдістері. Оқыту әдістері. Оқытудың белсенді және интерактивті әдістері.Проблемалық оқыту. Түсіндіру – иллюстративті әдістері.
Дәріс жоспары:
1. Кәсіптік оқытудың сөздік әдістерін таңдау
2. Кәсіптік оқытудың практикалық әдістерін таңдау
Кілт сөздер: кәсіптік оқыту, әдіс, шеберлік.
Кәсіптік оқытудың әдістері деп білім алушылар мен оқытушынің көмегі бойынша бірлесіп
ұйымдастырылған амалдардың іске асқан түрлерін айтады. Ол оқушылардың білім деңгейінің жоғарлауына жетелейді, іскер-дағдылылықтыигеруге қалыптастырады және кәсіби шеберлік пен шығармашылық талпыныстары дамиды. Кәсіптік қытуда сөздік, практикалық және көрнекілік әдістер қолданылады.
Сөздік әдісте оқыту- Кәсіптік оқыту кезінде сабақ элементтерінің барлық құрылымдарын жүргізгенде қолданады. Бұған жататындар: ауызша түрде (әңгімелеу, түсіндіру, пікірлесу) мәтінмен жұмыс, жазбаша нұскау, өндіріс семинары. Ауызша нұсқау кәсіптік оқытудың ең негізгі әдістерінің бірі болып саналады.
Әңгімелеу- бұл мазмұндау яғни зат, кұбылыс,үрдістері,олардың белгілерін, қасиеттерін, ерекшеліктерін сипаттау. Жұмыс ережелерін қолдануда кәсіптік оқыту окытушысы әңгімелейді, мысалы, тігін,ағаш,темір, бұйымын дайындаудың, технологиялық үрдісі бойынша ауызша айтады, қолданылуын, жалпы сипаттамасын, негізгі белгілерін, еңбек операциясының орындалу ережесін сипаттайды.
Түсіндіру - бұл мазмұндау, талдау және дәлелдеу. Өндіріс оқу тапсырмаларын орындау үрдісінде ақаудың пайда болуы және операцияларды орындау ережелерін ашу кезінде түсіндіру ерекшелігі. Кәсіптік оқыту шебері жұмыстың орындалу ережесін демонстрациялы түрде түсіндіріп өткізуге тиіс. Мысалы (оймалы қалтаны дайындау кезінде қалта аузын кесу ережесін), түйін үлгілерін, тігін бұйымдарын, инструкциялы карта, фильм, диафильм, т.б. кәсіптік оқыту үрдісінде әңгімелеу және түсіндіру біріктірілуі мүмкін(әңгімелеу-түсіндіру). Әңгімелеу, негізінен, түсіндіру үшін қызмет етеді.
Жалпы әңгімелеу аз қолданылады, кәсіптік оқыту шебері көбірек түсіндірумен айналысады.
Кәсіптік оқытуда пікірлесу оқытушы мен білім алушылар үшін үлкен мүмкіншілік береді, себебі олардың окуға қызығуы, ізденуі, көңіл бөлінуі және оқу өндіріс сұрақтарын шешу кезінде өзбетінше ойлануы күшейеді. Жалпы пікірлесуге білім алушылар іс-тәжірбиені және білімді жеңіл қабылдайды. Пікірлесу де оқыту әдісі. Мұны оқу іс-тәжірибиелік есептерді шешу, өткен материалды қайталау кезінде кәсіптік оқыту мұғалімі қолданады. Пікірлесу кезінде окытушы білім алушыларға сұрақ қояды. Білім алушылар теориялық білімді және іс-тәжірибиені толық игергенде ғана пікірлесу әдісін қолдану ұсынылады. Барлық топ белсене қатысу үшін оқытушы пікірлесуді жақсы ұйымдастыруы қажет. Пікірлесуді жақсы ұйымдастыру кезінде оқу деңгейі тиімді түрде жоғарлайды. Пікірлесуді кіріспе нұсқауда, ағымды және қорытынды нұсқау да жүргізуге болады. Пікірлесуге дайындалу кезінде арнайы схема бойынша пікірлесу сипаттамасына байланысты сабақ тақырыбына, тапсырманың орындалу күрделігіне көңіл аударылады.
Кәсіптік оқытудың практикалық әдістерін таңдау
Практикалық әдіске жаттығулар мен білім алушылардың өз беттерінше жұмыстары негізгі болып қатысады. Осы әдістер білім алушылардың кәсіби шеберліктерін тұжырымдайды қаматамасыз етеді. Практикалық әдіске жұмыстарды және өндірістік техникалық есептерді шешу жатады.
Жаттығу дидактикалық мақсат бойынша жіктеледі:
1. алғашқы іскерлікті (қалыптастыру) тұжырымдау бойынша жаттығу; дағдыны қалыптастыру бойынша жаттығу;
2. күрделі іскерлікті қалыптастыру бойынша жаттығу.
Мағыналық бойынша: еңбектің тәртіп ережелерін орындау бойынша жаттығу; еңбек операцияларын орындау бойынша жаттығу; еңбек үрдісін орындау бойынша жаттығу. Мағынасы бойынша жаттығудың жіктелуі кәсіптік оқытудың уақыт кезеңіне сәйкес келуі шарт.
Білім алушылардың кәсіби шеберліктерін қалыптастыру мақсатында жаттығудың күрделі бір ізділік үрдісі өндірістік оқытуда толығымен өтеді. Кәсіптік оқытуда жаттығу негізгі әдіс болып саналады.
Өз бетінше жұмыс білім алушылар үшін өндірістік оқытудың кезеңі, яғни оқытушыға тәуелді емес. Өндіріс тапсырмасын өз бетінше орындау жаттығудың нәтижесі арқылы бұйым операцияларын жұмыс ерекшеліктері мен орындау. Білім алушылар өзбетінше жұмысқа қандай тапсырма ұсынылатынын нақты білу керек.
Зертханалы-практикалық жұмыстар өндірістік оқыту үрдісінде жиі қолданылмайды. Көбінесе арнайы технология сабағында қолданылады. Бұл жұмыс өз мақсаты мағынасы бойынша теория мен іс-тәжірибие арасында өткізіледі.
Нұсқау - бұл практикалық тапсырманың орындалу мазмұны. Сонымен қатар нұсқау білім алушылардың еңбек нәтижелерін орындалу тәсілдерін түсінуге бағыт- бағдар береді.
Жазбаша нұсқау –кәсіптік оқыту процесінде дидактикалық құндылыққа ие. Өйткені ол, түрлі ақпараттық мәліметтерді біріктіреді; сөздік, графикалық - сызбалы, мәтінге бақылау сұрақтарын енгізу, кесте толтыру т.б. Жазбаша нұсқаукәсіптік оқу жағдайында кеңінен қолданылады. Жазбаша нұсқау білім алушылардың өзбеттерінше іскер-дағдылықтарын дамытуда,өз-өзін бақылауда еңбек өндірісін жоғарлатады өңдеу технологиясын дұрыс табады, мамандықты тез игеруіне көмектеседі, өндірістік оқуды окытушы басқаруды жеңілдетеді. Өндіріс кәсіпорнында және шеберханаларында нұсқау материалдары оқылады. Білімалушылар оқытушының көмегінсіз, инструкциямен жұмыс жасауға дағдыланады. Жазбаша нұсқаудың тиімділігі қандай жағдайда жоғарлайды. Егер дидактикалық талап бойынша дұрыс жауап берсе және кәсіптік оқытуда басқа әдістермен сәйкес қолданылса. Кәсіптік оқыту мүғалымы жазбаша нұсқадан картотека, нұсқау түрін, тақырыбы бойынша бағдарлама, тақырыпты анықтау, жұмыс түрін, орындалу операциясы, жазба нұсқауларын құру, әр жаттығудың орындалу тәртібін анықтау, өңделу технологиясының түсінігі, жұмыс ережесі және жазба карта түрлерін анықтап жасауы тиіс.
Жазба нұскаулардың келесі түрлері ұсынылады: нұсқау (инструкциялық) картасы; технологиялық карта; инструкциялы-технологиялық карта; ақаудың болу себептері картасы; сабақта орындалатын тапсырма картасы; үй тапсырмасы; бақылау картасы; сапаны бақылау әдіс картасы; еңбекті ұйымдастыру картасы, еңбекті бөлу жұмысына арналған нұсқау -технологиялық карта, т.б.
Нұсқаудың ерекшелігі болып мыналар сипатталады: біріншіден, мазмұндарын толық игеріп алатындай және түсінікті болу, екіншіден, мазмұны ықшамдалған түрде. Нұсқау картада жұмыстың қандай да болсын түрінің бірізділік мазмұны, жаттығулары, немесе негізгі көрсеткіштері мен анықтамаларды дұрыс сақтау міндеттері көрсетіледі. Инструкциялық карта мысал ретінде мынадай тақырыптар мен жаттығуларға құрылып жасалуы мүмкін: Мысалы, «Қол жұмысына арналған құрал-саймандар және оларды қолдану ережелері». «Инеге жіпті сабақтау», «Жұмыс орнында дұрыс отырғызу» (қолмен, машинамен, станокпен т.б) жұмыс істеу кезінде «Токар станогында дайындаманы дұрыс отырғызу,Әмбебап машиаларында үстіңгі және астыңғы жіпті сабақтау» (немесе басқа сынып машиналарында). «Өрт қауіпсіздік ережесі».
Сағат бойынша жоспарланған тапсырма картасы жұмысты орындауға көмектеседі. Білім алушылар кәсіптік оқуда сабақтың әр сағатын бір қалыпты қодданады, ал оқытушылар жұмыстың өз уақытында орындалуын қадағалайды. Осы карта бойынша білім алушылар жұмыс ұстанымын игеріп, өз беттерінше жұмыс соңында немесе сабақтан тыс уақытта тапсырма картасын келесі сабакка құруына болады.
5-дәріс Кәсіптік оқытудағы инновациялық технологиялар
Дәріс жоспары:
1. Кәсіптік оқытудың көрнекілік әдістерін таңдау.
2. Кәсіптік оқыту үрдісінде - көрнекілікті демонстрациялау орындалу іс-әрекеті.
3. Кәсіптік оқытудың көрнекілік әдістерін таңдау.
Кілт сөздер: көрнекілік, техникалық оқыту, демонстрациялау.
Кәсіптік оқытуға келесі көрнекілік әдістер ұсынылады:
1. окытушының жеке өзі еңбек процесінің орындалуын көрсету;
2. көрнекіліктерді демонстрациялау;
3. экранды қолдану техникалық оқыту
4. жабдықтарының (ОТЖ) көмегімен; білім алушыларды өз беттерінше бақылау.
Кәсіптік оқытудағы ең негізгі бірізділік - ол жасалатын жұмыстың орындалу ереже тәртібінің, іс-әрекетінің, операциясын көрсету. Осы әдістердің көмегімен ғана білім алушылар тақырыпты толық игеруге қалыптасады.
Бұл әдісті қолдану кезінде кәсіптік оқыту мұғалымы міндетті түрде келесі дидактикалық талаптарды ескеру қажет:
1. еңбек үрдісі бір қалыпты жұмыс ырғағымен көрсету;
2. баяу ырғақпен тоқтап демонстрациялау, жұмыстың жеке қозғалысын көрсету және соңында бір қалыпты ырғақты ретпен жұмыс үрдісін көрсету;
3. түсіндіре отырып көрсету;
4. көрсету кезінде барлығына жақсы анық көрінуін қамтамасыз ету;
5. білім алушыларды бақылау үрдісін басқару;
6. көрсету кезінде кернекілікті демонстрациялауды түрлендіріп отыру.
7. көрсету кезінде алдын ала жаттығып дайындалу.
Кәсіптік оқыту мұғалымы білім алушыларға іс жүзінде керсетеді, мата үлгісін алып, оған түзу көктеу тепшімін қалай орындалуын, түзу және тепшім жиелігін, иненің матаға қадалып шығуын, оймақпен жұмыс істеуін оның саусаққа кию қажеттілігін айтады және арасында тоқтап тұрып көрсетіп, әрі қарай жәй ырғақпен түсіндіре және көрсете отырып демонстрациялау, жұмыстың дұрыс орындалу ереже, тәртіптерін және күрделі орындалатын жерде толық тоқтап түсіндіріп білімалушылардың бар көңілін аудару қажет сонымен қатар түсіндіріп, көрсету кезінде, дұрыс орындалмаған жағдайда, әрине, ақаудын болуы туралы алдын ала айту керек және ескерту мен дұрыс орындалу ережелерін демонстрациялап көрсеткеннен кейін ғана айту керек.
Кәсіптік оқыту үрдісінде - көрнекілікті демонстрациялау орындалу іс-әрекеті қызмет әдістерін толық игеруге көмектеседі. Мынадай көрнекілік кұраддар қолданылады: натуралды, безендірілген және аралас. Көрнекілікке, тігін, ағаш ,темір т.б. конструкциялық материалдардан жасалған бұйымдары, бұйым бөліктері, жеке түйіндер, әртүрлі жабдықтары мен құрал саймандар және биімдеу құралдарын пайдаланады.
Жинақталған - плакат, схемалар, суреттер, фото суреттері, бұйымның макеті, жеке бөліктер, жабдықтар, моделдерді қолданады.
Таза көрнекілік құралдар, берілген технология бойынша нақты дұрыс орындалуы қажет. Қатемен орындалған бұйымды демонстрациялау ұсынылмайды, сонымен қатар ескі көрнекіліктерді де ұсынуға болмайды.
Жинақталған көрнекіліктер жақсы, нақты орындалуы керек, өйткені жақсы керінуі керек. Болашақ мамандар эстетикалық талғамға жан-жақты түрде тәрбиелеуі қажет. Жиынтықта үлкен бір айырмашылығы, түр, түс, әріп түрі, жеке бөліктердің ерекше орналасуы, нақты орындалуы, себебі білім алушыларға жақсы көрінуі қажет. Негізгі қарастырылатын кернекілікте, бөліктерді бояу арқылы ерекшелеу. Көрнекіліктердің саны тақырыпқа сәйкес болуы керек. Сабақты көп көрнекіліктермен ауырлатудың қажеті жоқ. Көрнекілікті демонстрациялау ол дидактикалық талаптарды сақтауға байланысты қолданады.
1. Білім алушылар нені бақылауды және қандай мақсатта білу керек.
2. Демонстрациялау көрнекілігі білім алушыларға жақсы көрінуі қажет, ол үшін демонстрациялау орнын дұрыс таңдау қажет, жасанды немесе нағыз жарықты қамтамасыз ету.
3. Білім алушылар көрнекілікті көріп қана қоймай, оны ұстап, сезіп, тыңдау қажет, осыған қатысты өте ыңғайлы таратылатын көрнекіліктер (бөліктер үлгілері, түйіндер т.б.)
4.Модель және жабдықтарды демонстрациялау ( бұйымдар, қажетті бөліктер үлгілері, т.б.).Мысалы, машина тігісін орындау ережесін түсіндіру кезінде, әрине, тігін машинасында жұмыс үрдісінде білім алушыларға көрсеткен жөн.
5.Бұйымдардың жиыстыруды және технологиялық өңделуін түсіндіру кезінде технологиялық бірізділікте өңделген үлгілерді қолданған дұрыс.
6.Демонстрациялау көрнекілік жұмыстың технологиялық орындалуымен бөлшектеу техникалық талаптарға және көрсету ережелеріне сәйкес болуы керек және де кәсіптік оқыту сабағының әртүрлі құрылым элементтерінде және оқытудың барлық сатыларында кеңінен қолданылуы қажет.
Кәсіптік оқыту кезеңдерінде экранмен демонстрациялау кезінде, міндетті түрде сәйкесімді аппарат болу керек, бәрінен бұрын проекциялау (графикалық проекторлар немесе кинопроектор) және бейнемагнитофон, телевизорлы қондырғы және басқа да оқыту техникалық жабдықтары (ОТЖ).
Экран көбінесе көрнекілікті инструкциялау кезінде қолданылады. Бейне, диафильмді қолдану арқылы мынадай тақырыпты оқыту кезінде «Оқу шеберханаларында өртке қарсы шаралар және еңбек қауіпсіздігі», «Тігін машиналарын сабақтау, станоктарда орындаланын операция бойынша жаттығу және машина тігістерін орындау, станокта операцияны орындау барысында», «Жеке бөліктерді өңдеу бойынша жаттығу». Осы арнайы бейне және диафильмді меңгергеннен кейін, бірінші бұйымды дайындау кезінде қолдануға ұсынылады. Кәсіптік оқыту мұғалымы осы әдісті қоддану кезінде міндетті түрде анықталған талаптарды ескеруі қажет. Экран көрнекілікті демонстрациялауда сабақ құрылымында нақты дұрыс пайдалану, яғни дауыстың дұрыс шығуы, дикторлық мәтінде немесе мұғалымнің өзі түсіндіруі. Сабақ алдында мұғалымның ОТЖ-ны тексеріп алуы, экран жарығын жөндеуі, пленка немесе слайд аппараттарын қарауы тиіс. Бұл демонстрациялау экранын тек қана оқу мақсатында қатаң түрде қолдануға жатады.
Білім алушылардың өзбеттерінше бақылау әдістері болып негізінен Кәсіптік саяхат, сонымен қатар, кәсіпорын және оқыту шеберханаларымен таныстыру, олар тек қана жабдықтарды және технологиялық үрдістерді оқиды. Кәсіптік оқыту мұғалымы міндетті түрде үйрету кезінде әдістемелік ережелерді ескеруі қажет. Олар мынада:
1. білім алушыларға бақылау тәртібі мен мақсатын хабарлау:
2. бақылау нысандарының негізгі болу үрдістерін айырықшалану, яғни білім алушылар игеруі қажет;
3. білім алушыларға сұрақты хабарлау, бақылау нәтижесінде олар жауап беру керек;
4. білім алушылардың көңілін күрделіге және қиындыққа аудару қалпына келтіру әдістерін және ескерту бойынша инструкциялау
5. білім алушыларды әруақытта бақылап отыру және бақылау үрдістерді оларға көмектесу (негізгілерді айрықшалау, салыстыру, т.б.) і,
6. білім алушылардың өз беттерінше бақылау қорытынды жүйесін жасау
Ауызша және көрнекілік әдістері білім алушыларды практикалық іс-әрекетке негізгі бағыт бағдар береді, Кәсіптік оқытудың негізгі міндеті, білім алушыларды іскерлік дағдыға қалыптастыру , практикалық оқытудың негізгі әдістерінде шешіледі
6-дәріс Оқушылар білімдерін, іскерліктері мен дағдыларын бақылау,бағалау және есепке алу.
Дәріс жоспары:
1. Оқушының оқу үлгерімін есепке алу.
2. Оқушылардың білім мен іскерліктерінтексеру түрлері.
3. Оқушылардың білім мен іскерліктерін бағалау.
Кілт сөздер: оқу үлгерімі, білім, іскерлік
Оқушылардың білім сапасын тексеру барысында олардың білімі, дағдысы, білігі үшін «5»-тік баға мына жағдайларда қойылады:
1. Оқушы бағдарламада берілген материалды жан - жақты, жүйелі меңгеріп, барлық бағдарламада берілген тапсырмаларды өз бетімен орындай алғанда;
2. Оқушы қосымша әдебиеттерді терең меңгеріп, практикалық жұмыстарды, семинарлық және лабороториялық жұмыстарды орындай алса, оқыған материадцарындағы басты ережелерді бөліп көрсете алса;
3. Алған білімін іс жүзінде пайдалана алса;
4. Тексеру, бақылау жұмыстарында қате жібермесе,оны сенімді, әрі мұқият орындай алса;
5. Түрі өзгертілген, окулық пен конспектіде жауабы жоқ сұрақтарға жеңіл жауап бере алатын болса;
6. Кәсіби біліміне қатысты жұмыстардың ретінен практикалық жұмыстарды орындау кезінде жаңылмайтын болса;
7. Жұмысты шығармашылық ізденіспен, жаңа заман талаптарын ескеріп сапалы орындаса;
8. Орындалған жұмысты саралау кезіндегі сөздерінде кәсіби терминдерді орнықты да дәл пайдалана алса;
9. Меңгерген материалды жүйелі түрде баяндай алса.
«4»-тік мына жағдайларда қойылады:
1.Окушы білімдік материалды жеткілікті меңгерген кезде,
2. Толық қамтылмаған сұрақтарға көп қиналмай жауап берген кезде;
3. Бағдарламада көрсетілген басты әдебиетті меңгерген кезде;
4. Алған білімін практикада пайдалана алған кезде;
5. Алған білімін тексеруде, тез жоюға болатын мардымсыз қателер жіберсе;
6. Практикалық жұмыстарды орындауда түзеуге тез келетін қателіктер жіберсе;
7. Кәсіби практикалық жұмыстарды орындаған кезде теориялык, материалды жүзеге асыра алатын болса;
8. Кәсіпке қатысты жұмысты саралағанда терминдерді біліп, баяндауға болымсыз кемшіліктер жіберсе;
9. Тапсырылған жұмысты сапалы және мұқият орындаса, жұмыс орнында тәртіп сақтаса.
«3»-тік баға мына жағдайларда қойылады:
1.Окушы негізгі материалды меңгеріп, бірақ оны өз бетімен іс жүзіне асыра алмаса немесе мұғалім мен шеберге жетелеуші сұрақтарды қоюға мәжбүр етсе;
2. Тура қойылған сүрақтарға жауап беріп, түрі ауысып қойылған сұрақтарға жауап бере алмаса;
3. Жазба жұмыстарында қате жіберсе;
4. Кәсібіне қатысты практикалық жұмыстарды орындауда белсенділік танытпаса;
5. Білімінде олқылықтар бар, бірақ ол олқылықтарды окушы мұғалімнің көмегімен жоя алатындай болса;
6. Меңгерген білімі практикалық тапсырмаларды орындауға жетпесе,
7. Терминдердің нақты анықтамаларын білмесе, айтар ойы тиянақсыз, дәйексіз болса;
8. Жұмысы берілген тапсырмаға сай орындаса, бірақ ешқандай шығармашылық ізденіс, өзіндік жеке талпыныс жасамаса.
«2»-лік баға мьша жағдайларда қойылады:
1. Окушының материал туралы жалпы мағлұматы бар,бірақ оның көп мөлшері меңгерілмегенде;
2. Жазба жұмыстарында дөрекі қателер жіберетін жағдайда;
3. Жұмыстарды жауапсыздыкден орындаған кезде;
4. Практикалық жұмысты орындаудағы аса төмен белсенділік көрсетсе;
5. Үй тапсырмасын орындамай, сабаққа дайындықсыз келсе.
Өндіріспік оқыту шеберлеріне арналған нұсқаулар
Өндірістік оқыту барысында жаттығулар мен басқа іс-әрекеттерді жасау кезінде окушылардың жеке дара жұмысының сапасын жоғарылату үшін келесі талаптарды орындаут керек:
окушыға керек болмаса, оның жұмысына араласпа;
-егер окушы қате жасаса ұрыспа; оған қатені неге, қалай жібергенін түсіндіріп түзет;
қатені жөндемес бұрын, оның жүмысының жақсы жағын айт;
-оған дұрыс жауапты өзің берме, ол өзі қатесін түсініп өзі жөндесін;
-окушыға берер кемегіңді асыкпай жаса, бірақ ол тым кеш болмасын: асығу оған көмек
болмайды, ал кешігу қатеге әкеп соғады;
-окушы үшін өзің жасама, ол окушы бойында жауапкершіліксіздікті туғызады;
-окушы қатесін басқалар кезінше жөндеме, ол окушыны жәбірлейді;
-окушыны оған білдірмей қадағала, себебі көрсетіп қадағалау окушының қате жасауына
мүмкіндік жасайды;
-окушылардың жұмыс істеуі мен демалуын кезектестіріп отыр.
-шаршау да қате жасаудың себебі болатынын жадыңда үста;
-тексеруді соңына қалдырмай, дер кезінде бақылау керек.
-окушыны мақтау және қатесін жендеуді бірден жүмысын бітіргеннен кейін жаса.
Дүрыс баға алу оқушы үшін өте маңызды. Егер ойлағанынан төмен баға алса, неге деп ойлап, қорытындылайды, басқалардың жүмыстарымен өз жүмысын салыстырады. Әділетсіз төмен баға қою окушының осы пәнге деген қызығушылығын жоғалтуы мүмкін. Ал тым жоғары баға қою оның өзіне қояр талабын төмендетуі мүмкін.
7-дәріс Жалпытехникалық пәндер және еңбек технологиясының оқу сабақтарын ұйымдастырудың негізгі формалары
Дәріс жоспары:
1. Мұғалімнің сабақты өткізуге даярлану кезеңдері.
2. Жоспарлау түрлері.
3. Еңбек технологиясы және кәсіптік оқыту сабақтарын өткізу.
4. Сабақтардың теориялық және практикалық бөлімдерін ұйымдастыру мен өткізудің әдістемелік ерекшеліктері.
Кілт сөздер: технология, оқу үрдісі, шеберхана.
Технологияны оқыту бағдарламасы окушының қандай нақты істерді, қандай ретпен және қанша оку-практикалық жұмысты орындау керектігіне қарамастан деңгейінің сәйкес келуін нақты түрде болу қажет. Бұл тапсырма, яғни оқу бағдарламасының талаптарын оқушының оқу-пратикалық іс-әрекетіне айналдыру, технология пәнін оқытуды дұрыс ұйымдастырылған жоспарлау жолымен шешіледі.
Технология пәнін оқытуды жоспарлау - практикалық-педагогикалық тапсырма, себебі пратикаға оқыту үрдісімен өзара тығыз байланыста . Оқу-практикалық үрдісті жоспарлаудың негізгі мынада, бұл тапсырмалардың бірге және бір-бірін толықтыра отырып орындалуында.
Технология пәнін оқыту үрдісін жоспарлау үшін мыналарға көз жеткізуге болады:
- оқу үрдісін тиімді ұйымдастыруға қажетті шарттарды жасауға;
- оқу үрдісін нақты ұйымдастыруға;
- оқу топтарымен оқу жоспарлары мен бағдарламаларын толық және дер кезінде орындауды қамтамасыз етуге;
- пән мұғалымдерінің әр сабақты алдын ала және ұқыпты дайындауы мен өткізуіне;
- базалық шеберхана орындары мен оқу орындарындағы оқу шеберханалардағы қондырғыларды толық және тиімді пайдалануды қамтамасыз етуге; - материалды-техникалық қамтуды дұрыс ұйымдастыруға және материалдық қорды үнемді пайдалануға;
- пәнаралық байланыстарды орнықтыру мен пайдалануға;
- оқу санасын, білім деңгейін және оқушылардың біліктілігін жүйелі түрде бақылауға;
- әрбір оқушының, барлық оқу топтарының және оқу орнының жұмысын толығымен өз уақытысында қорытындылап отыруға;
- оқу практикалық жұмыстарды нормалау үшін берілген ұсыныстар бойынша қол жеткізуге болады.
- оқушыларды кәсіпшілік практикалық икемділік пен біліктіліктің жылдам қалыптасуына;
- орындалатын жұмысқа жауапкершілікпен жалпы қарауға;еңбек мәдениетіне;
- өндірістік тәртіптің болуына, т.б.
Бұл мынаған негізделген: оқушылардың алдына пратикалық тапсырмаларды орындау жөнінде нақты мерзімі көрсетілген нақты тапсырмалар беріледі.
Технологияны оқытуды жоспарлау үрдісі кезінде мына төмендегі кужаттарды әзірлеу қажет:
• Оқытудың жұмыстың бағдарламасын
• Оқу-пратикалық жұмыстардың (ОПЖ) тізімін
• Тақырыптық-сабақ жоспарын
• Оқытудың сабақ жоспарын ( практика кезеңіндегі оқытушынынің жұмыс күніне арналған жұмыс жоспары)
• Оқыту жоспарын (айға,кварталға, жылға)
• Жұмыс орнындағы оқушылардың орын ауыстыру графигін
• Мекемелердегі практиканың бөлшектелген бағдарламасын
Практикалық жұмыстарды нормалау мен оқу жұмыстардың тізімін кұру
Оқу бағдарламасында әрбір тақырыптың жалпы мазмұны мен көлемі ғана қамтылады, ал нақты оқу- практикалық жұмыстарды окытушының өздері тағайындайды. Нұсқауға сәйкес оқу-практикалық жұмыстар тізімін жоспарлауды оқытушы басшылығымен жарты жылға немесе толық оқу жылына бойынша жасайды. .
- ОПЖ -ды таңдауда келесі талаптарды басшылыққа алу қажет:
- ОПЖ орындау кезінде окушылардың меңгеретін біліктілік дағдылары оқу мақсаттарына, оқу бағдарламасына сипатына сәйкес келуі тиіс.
- жұмыстар күрделірек деңгейі, дәлдігі және басқа да техникалық талаптарының сапасына қарай оқыту кезеңіндегі оқушылардың кәсіптік шеберлік деңгейі мен олардың білімдік және физикалық мүмкіндіктеріне сәйкес келуі керек.
- таңдалынған ОПЖ типтік болуы қажет және бір тақырыптық шеңберінде, сол сияқты тақырыптан тақырыпқа қарай күрделене беруі тиіс
таңдалынған ОПЖ формасы, конфигурациясы, материалы, өлшемі, техникалық талаптары, орындалу тәсілі мен қабылдауы, жұмсалатын уақыты т.б. бойынша жан-жақты болуы тиіс.
ОПЖ бағалы болуы тиіс.
- ОӨЖ тізімі практикалық оқытудың жұмыстық оқу бағдарламасы негізінде екі кезеңге, дайындық және практикалық біліктілікті меңгеру кезеңіне жасалынады. Ол әрбір тақырыптың оқу мақсаты мен тапсырмаларына сәйкес келуі тиіс. Дайындық кезеңін содан кейін пратикалық біліктілікті меңгеру кезеңінде жалғастыруға мүмкіндік беретін меңгеру тәсілдері,операциялар мен кешенді жұмыстар, білімдер, біліктіліктер мен дағдылар кіреді.
Оқу пратикалық жұмыстар тізімі қазіргі сән үлгілерінің бағыттары мен соңғы технологиялар бұйымдарына сәйкес салыстырмалы түрде тұрақты болуы тиіс. Жұмыстарды орындау кезіндегі білімділік, біліктілік пен дағдылар пратикалық жұмыстар бойынша орындалатын әртүрлі шарттарға қолдануға жарайтын болуы тиіс..
ОӨЖ тізімін жасауда оқушылардың оқу-практикалық жұмыстары былай нормаланады: олардың жұмысты орындау кезіндегі жауапкершілігінің қалыптасуына жалпы еңбек мәдениетінің, өндірістік тәртіптің қалыптасуына жағдай туғызады, себебі оқу-пратикалық тапсырмаларды орындауға нақты тапсырмалар мен нақты мерзімдер белгіленеді. Ереже бойынша дайындык кезеңіне жұмыстар нормаланбайды. Бірақ оқытушы жұмыстардың кейбір түрлеріне уақыттың байқау нормаларын қойуына болады. Бұл кезеңдегі бүйымның кейбір бөліктеріне қойылатын уақыт нормалары қатаң сақталуы тиіс.
Мұндай жұмыстарды жоспарлауда мектеп оқытушылары бірінші кезекте оқыту мақсаттарын, оқу жоспарлары мен бағдарламаларының дұрыс және дер кезінде орындалуын, оқу-пратикалық жұмыстар тізімін, осының негізінде мектептегі оқытудың нақты шарттарын ескере отырып, экономикалық көрсеткіштерді анықтауды және шаруашылық есеп жүргізуді басшылыққа алуы тиіс.
Практикалық жұмыстарды нормалауда алғашында жұмыс уақытының нормасын анықтайды, содан кейін әрбір бұйымға оқушылық уақыт нормаларын белгілейді. Жұмыстың орындалу нормаларын есептеу әдістері мектептің типтеріне байланысты, оларды шартты түрде үш топқа бөлуге болады:
Бірінші топ өзінің оқу шеберханаларында мен базалық мекемелері бар, бұйымдарды көптеп шығаруға қою керек.
Екінші топ өзінің оқу шеберханалары (базалық мекемесі) бар, тапсырыстар бойынша жұмыс істейтін кәсіптік өнімдерді жеке өндіретін кәсіптік оқу орындары.
Үшінші топ оқу орындары бұйымды жеке өзінің оқу шеберханалары жоқ, өндірістік оқытуды бірінші күннен базалық мекеменің шеберханаларында жүргізеді.
Мектептердің барлық үш топтары үшін нормалау әдістерін, сол сияқты есептеудің кейбір ерекшеліктеріне келудің бір ғана жолы қалыптасқан. Тақырыптар бойынша оқыту бағдарламасына сәйкес бұйымдарының үлгілері таңдап алынды және олардың күрделенуіне қарай қарастырылады. .
Жұмыстар тізімі негізінде, ең бірінші, жасайтын бұйымдарына кететін жұмыстың уақыт нормалары тағайындайды.
Жоспарланған бұйымдардың үлгі-эталондарын дайындайтын эксперименттік цехтар жұмысшыларының есептік нормаларын немесе уақыт нормаларын алады. Эксперименттік цехта және мектепте қолданылатын кұралдарын және бұйымдарын өңдеу тәсілдерін салыстырады, әрбір бұйымның жасалыну уақытына корректировка жасайды:
Т жұм = Т эк.ц + Т жаб
Мұндағы: Тжұм - жұмыстық уақыт нормасы, сағат;
Тэк.ц - эксперементальды цех жұмысшылардың жұмыс нормасы, сағат;
Тжаб - эксперементальды цехтағы тән мектепте қолданылатын қондырғы мен бұйымдарын өңдеу тәсілдерін қоса есептеген кездегі бұйымдарын дайындауға кететін қосымша уақыт.
Жалпытехникалық пәндер және еңбек техналогиясын оқытуда басшылыққа алынатын негізгі қағидалар
Жалпытехникалық пәндер және еңбек техналогиясын оқытуда басшылыққа алынатын негізгі қағидалар (политехникалық, оқытуды өнімді еңбекпен ұштастыру), оларды сабақтарда пайдалану.
8-дәріс Сабақ - мектеп шеберханаларындағы оқушылар еңбегін ұйымдастырудың негізгі формасы.
Дәріс жоспары:
1. Оқу бөлмелеріне, оларды жабдықтауға қойылатын талаптар.
2. Мектеп шеберхпаналарының жұмыс тәртібі.
3. Кәсіптік оқытуда пайдаланылатын жабдықтардың, оқу-көрнекілік құралдардың тізбесі.
Кілт сөздер: оқу бөлмелері, эргономика, техника.
1) мамандар даярлауға бағытталған оқу зертханалары мен оқу-өндірістік шеберханалардың болуы;
2) білім алушылардың келтірілген контингентіне сәйкес оқу кабинеттеріне, зертханаларға, өндірістік шеберханаларға бөлінген ауданның нормасы ҚНжЕ «Қоғамдық ғимараттар мен құрылыстар» талаптары негізінде орындалуы;
3) оқу-өндірістік жайларға қойылатын талаптардың өндірістік кәсіпорындар ғимараттары үшін ҚНжЕ-ге сәйкес орындалуы;
4) оқу-зертханалық жайлардың мамандықтың МЖБС талаптарына сәйкестігі;
5) зертханалардың, өртке қарсы құрылғылардың, қызметкерлер үшін жеке және ұжымдық қорғану құралдарының паспортының болуы;
6) әртүрлі техникалық қорлардың: зертханалық жабдықтар, құрылғылар, механизмдер, стендтер, өлшеуіш құралдар, макеттер және оқу және зерттеу жұмыстарында қолданылатын бұйымдардың үлгілері, эксперименттік үлгілер, материалдар, компьютерлік және басқа да есептеу техникасы, бағдарламалық жабдықтардың болуы жайлы мәліметтер және көрсеткіштер келтіріледі.
9-дәріс Жалпытехникалық пәндер және еңбек технологиясын оқытудың әдістері .
Дәріс жоспары:
1. Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырудың міндеттері мен педагогикалық ерекшеліктері.
2. Оқушылардың шығармашылық іс-әрекеттері бойынша сыныптан тыс жұмытарды ұйымдастырудың формалары.
3. Үйірме сабақтарының сипаты.
4. Сыныптан тыс жұмыстарының оқыту әдістері.
Кілт сөздер: үйірме, сыныптан тыс, әдістер.
Еңбек пәнінің оқытушысы - еңбек тәрбиесі, оқыту және кәсіптік бағдар беру жұмысының негізгі тұлғасы. Еңбек сабақтарында алған білімдерін тәжірибеде қолдана білуге, мамандықты таңдауға бағыт береді.
Сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырушының негізгі қызметі: біріншіден кәсіптік бағдар беру кабинетінде анықтамалық ақыл-кеңес материалдарын жинау, екіншіден, әр түрлі сыныптарда кәсіптік бағдар беру әдісі және оқушыларға психологиялық-педагогикалық мінездеме дайындау жөнінде мұғалімдер және сынып жетекшілері үшін ақыл кеңес ұйымдастыру; үшіншіден, мамандық жайында оқушылармен әңгімелесетін кәсіпорын өкілдерімен кездесу өткізу; төртіншіден, бүкіл кәсіптік бағдар беру жұмысын жоспарлау, қорытынды жасау.
Мектеп директоры мектептегі кәсіптік бағдар беру жұмысына көп көңіл бөледі, оны бақылайды, басқарады.
Әрбір ата-ана кәсіптік бағдар беру жұмысын өздерінің мамандықтарымен таныстырудан бастауы керек. Оларды өздері жұмыс істейтін кәсіпорындардағы еңбектің мазмұны мен механизмдерімен, өндірістің принципімен және технологиялық мроцестерімен таныстырады. Тәрбие жұмысының мұндай түрлері ата-аналардың еңбек іс-әрекетіне балалардың ынтасын көтереді. Балалардың кәсіби ынтасын дамыту үшін ата-аналар әр түрлі мамандықтар жөнінде олармен әңгіме өткізеді.
10-дәріс Жалпытехникалық пәндердегі зертханалық-тәжірибелік сабақтарды өткізудің әдістемесі және ерешеліктері
Дәріс жоспары:
1. Жалпытехникалық пәндердегі зертханалық-тәжірибелік сабақтарды өткізудің әдістемесі.
2. Ағашты өңдеу, модельдеу және конструкциялау т.б. жалпытехникалық зертханалық-тәжірибелік сабақтарды өткізу ерекшеліктері.
Кілт сөздер: теорилық механика, машинатану, гидарвлика, теплотехника
Орта кәсiптiк-техникалық мектептердің лабораториялық-практикалық сабақтары, әдетте, арнаулы құрал-жабдықтармен жабдықталған шеберханаларда өткiзiледi. Лабораториялық-практикалық сабақтарды жоғары методикалық дәрежеде әткiзу ңшiн мұғалiм сабаққа алдын-ала мұқият дайындалуы керек, әрбiр жұмыс орнын қажеттi жабдықтармен қамтамасыз етiп, жұмыстың прогрессивтiк әдiстерiн ұйымдастыруын кәздейдi.
Лабораториялық-практикалық сабақтардың негiзгi мақсаты — оқушылардың теориялық сабақтардан алған бiлiмдерiн практика жңзiнде бекiту, оларға машиналар мен механизмдердiң құрылысын таныстырып, бәлшектеу, жинау, реттеу әдiстерiн ңйрету. Бәлшектеу, жинау жұмыстарына қажеттi құрылғыларды, съемниктердi, монтаж құралдарын дұрыс пайдалану жолдарын ңйрету. Әрбiр сабақты тиiмдi ұйымдастыра отырып, оқушылардың мамандыққа деген сңйiспеншiлiгiн, қызырушылығын тәрбиелеудi кәздей бiлу қажет.
Оқушылардың мамандыққа тән шеберлiктерiн арттыру ңшiн олардың әзiндiк жұмыстарын дұрыс ұйымдастыра бiлу керек.
Оқу шаруашылығында жүргізілетін ЛПсабақтарды оқу жылына түгелдей жоспарлау мұғалімнің оқушылармен жұмысын жеңілдетеді.
Бұл жұмысты жоспарлау «механкалық жұмыстар өндірісінің технологиясы» мен ұйымдастырылуы» пәнін жүргізетін мұғалімге жүктеліп, ауылшаруашылық дақылдарын өңдеу мен жинауға арналған технологиялық карталар негізінде жасалынады.
Оқу шаруашылығндағы ауылшаруашылық жұмыстары технологиялық мерзім бойынша жүргізіледі. Сондықтан жұмыс жоспарларын жасағанда он көктемгі, жазға, күзгі егіс жұмыстарының мерзіміне сәйкес ұйымдастыруды ойластыру қажет.
Лабораториялық- практикалық сабақтардың тапсырмаларын оқушылар дұрыс меңгеруі үшін, машина трактор агрегаттарының жұмыстары мен оқу мерзіміндегі дала жұмыстарының сәйкес келуін ескере отырып, звенолардың алмасу графигін ұйымдастырады. Ол үшін механикаландырылған жұмыстарды жүргізетін оқушылар тобын 10 звеноға бөледі де, әр звеноны 2-3 оқушыдан жасақтайды. Әр звеноға жекеше тапсырмалар жүйесі ұйыдастырылады. Мысал ретінде төменде тапсырмалар жүйесінің түрлері мен звенолардың алмасу графигінің / 3 кесте/ үлгісі көрсетілген.
Өндірістік оқыту шеберінің орнын техникалық құралдармен, керекті жабдықтармен қамтамасыз ету кезінде мынадай шаралардың орындалуы:
- жұмыс орнынан шебер барлық оқушыны жақсы көре отырып, олардың жұмыстағы іс-әрекетін бақылай алуы;
- оқушылар үшін шебердің жұмыс орны, техникалық құралдардың көмегімен берілетін информация, демонстрациялық және сигналды құрылғылардың жұмыстары мен белгілері жақсы көрінуі тиіс.
Айтылған шаралардың орындалуы үшін өндірістік оқыту шеберінің жұмыс орны оқушылар орнына қарағанда жоғары орналасуына керек. Оқушылар орындықтары нұсқау алып болғаннан соң жиылып немесе алынып тасталатын болғаны қолайлы, себебі нұсқаудан кейін немесе кинофильм, диафильм көріп болған соң оқушының жұмыс барысында олардың қажеті болмайды.
Әрбір өндірістік оқыту шеберінің жұмыс орнында техникалық құралдарды тиімді пайдалануға арналған шкаф болуы керек. 15-суретте слесарь мамандарын дайындау шеберінің жұмыс орны көрсетілген. Мұнда жұмыс столы, құралдар (диапроектор «ЛЭТИ-60» және «Протон») бар. шебердің жұмыс орнынан техникалық құралдарды пульт арқылы басқарып отыруына болады.
Мұндағы техникалық құралдар методикалық шкафтардың ішінде орналастырылған, жұмыс істеу принципі жарық өткізгіш экран жұмысына сәйкес.
Жарық өткізгіш экран ретінде, күңгірт шыны пайдаланылады. Мұндай экранды кәдімгі терезе шынысынан да жасауға болады, ол үшін қалыңдығы 1,5 мм екі шыныны алып, бір жағынан зімпара арқылы өңдейді де, күңгірт болған жақтарын қосып, рамаға орналастырса болғаны.
11-12 дәріс. Кәсіптік оқытудағы пайдаланылатын жабдықтары, оқу- корнекілік құралдардың тізбесі .
Дәріс жоспары:
1. Арнайы практикумдардың міндеттері мен мазмұны, материалдық базасы.
2. Мектеп кабинетінде, зертханада, өндірістік шеберханаларда сабақты ұйымдастыру және өткізудің әдістемелік ерекшеліктері.
Кілт сөздер: тігін шеберханасы, зертхана, шеберхана.
Өндірістік оқу сабағы оқушылардың оқу шеберханасындағы өндірістік оқу үдерісін ұйымдастырудың негізгі формасы болып табылады. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне қарай өндірістік оқу сабағының ұзақтығы 6 немесе 7 академиялық сағат көлемінде болады.
Құрылымы жағынан өндірістік оқу сабағы негізгі үш элементті қамтиды: кіріспе нұсау, оқушылардың машықтану барысындағы жаттығуы (өзіндік жұмыс) және шебердің ағымдағы нұсқауы, қорытынды нұсқау.
Кіріспе нұсқаудың міндеті – бұл оқушылар санасына атқарылайын деп тұрған өндірістік оқудың мақсаттары туралы толық және кең көлемді түсінік қалыптастыру, оны орындаудың жағдайы, құралдар мен орындалу әдістері мен ерекшеліктері, сонымен қатар бақылау және өзін-өзі бағалау әрекеттері туралы мағлұмат беру болып табылады.
Оқушыларға шебер тарапынан ағымдағы нұсқау берудің басты міндеті-оларға өндірістік оқу жұмыстарын орындау кезінде басшылық жасау, дағдыларының қалыптасуын бақылау және саралау, соның ішінде білімін, біліктілік пен дағдыларын тексеру және бағалау болып табылады.Қорытынды нұсқау – өткізілген сабақты қорытындылау, оқушылардың сол сабақта алған біліктілік пен дағдысын саралау мақсатында жүргізілуі тиісті өндірістік оқу үдерісінің маңызды құрамы болып табылатыны- бұл оқыту әдістемесі. Өндірістік оқуды жүргізу әдістемесі дегеніміз-шебер мен оқуш ының бірлесе ұйымдастырылған қызметтерінің жолдары соның көмегімен оқушылардың білімге біліктілікке және дағдыға қол жеткізуі, ой мен дене күшінің жетілуі, олардың кәсіби шеберлігінің адамгершілік қасиеттерінің, еңбекке деген көзқарасының шығармашылық қабілетінің қалыптасуы.Өндірістік оқу үдерісінде сөздік (түсіндіру, әңгімелеу, ауызша немесе жазбаша нұсқау т.б.), көзбейнелеу (еңбек әрекеттері мен қимыл-қозғалыстарын көрсету, көрнекі құралдарды пайдалану, бейнелеу құралдарын қолдану және т.б.) өндірістік (жаттығулар, зертханалық жұмыстар, өндірістік-техникалық тапсырмаларды орындау және т.т.) әдістер қолданылады.Қазіргі кезде өндірістік оқу үдерісінде жаңа педагогикалық технологиялық әдістердің элементтерін қолданы кең өріс алып келеді. Мысалы : өндірістік оқу сабақтарын өткізгенде сергіту жаттығулары, ромашка, алқа, балық сүйегі, бес саусақ, swot т.б. әдістерін қолданып келеді. Өзге оқыту үдерістері секілді, өндірістік оқу үдерісі де белгілі бір оқу құралдарын пайдалану арқылы жүзеге асырылады.Өндірістік оқу құралдарына қалыпты оқу-өндірістік үдерісті қамтамасыз ететін оқу-өндірістік жабдықтар, құрал-саймандар, оқу және өндірістік құжаттар, шикізаттар, өңделетін және қолданылатын материалдар, көрнекі құралдар, техникалық оқу құралдары т.б. жатады.
Сабақтарды циклдарға бәлiп әткiзедi, әр циклға жоспар бойынша 30 сағат берiледi. Цикл тақырыптарының саны звенолар санына тең болуы керек, әрбiр звенора арнаулы жұмыс орны ұйымдастырылады. Звенолардың жұмысын дұрыс ұйымдастыру ңшiн олардың алмасу графигiн жасайды.
Әрбiр тақырыптың тапсырмасын дұрыс орындау ңшiн технологиялық-нұсқау карталарын, олардың меңгерiлуiн тексеруге арналған карточка-тапсырмалар жасалынады. Технологиялық-нұсқау картасының негiзгi мақсаты — оқушылардың әзiндiк жұмысын ұйымдастыру.
Әрбiр циклдың лабораториялық-практикалық жұмыстарын бастау ңшiн оның тапсырмаларына қажет теориялық бiлiмдердiң берiлуi керек, сондықтан сабақ кестесiн дұрыс ұйымдастыруды алдын-ала ойластырған жән.
Лабораториялық-практикалық сабақтарды 10 немесе 15 звенолар саны бойынша ұйымдастыруға болады; мұндай жағдайда 8— 12 звено сабақты шеберхана лабораториясында әтедi де, 2—3 звено өндiрiстiк оқыту шеберiмен бiрге машина-трактор агрегаттарын жұмысы дайындайды. Оқушыларды звеноларға бәлгенде, олардың қабiлеттерiне, сабақ үлгерiмдерiне қарай дұрыс жасақтай бiлу керек. Әр звеноның әз жетекшiсi болғаны дұрыс. Звено жетекшiлерiн басқаларға үлгi болатындай оқушылардан тағайындаған жән.
Мұғалiмнiң сабаққа дайындығын екi кезеңге бөлуге болады: оның сабаққа дербес дайындалуы және сабақтың материалдың-техникалық базасын жасауы. Мұғалiм әрбiр сабаққа мұқият дайындалып, жаңа оқулықтар мен қажеттi әдебиеттердi оқуы керек; әрбiр технологиялық-нұсқау картасының мазмұнын қарап, тңзетулер енгiзуiне де болады. Егер сабақ барысында жаңа агрегатты немесе механизмдi бәлшектеу қажет болса, оны мұғалiм алдын ала әзi бөлшектеп, жинап көруi керек. Әсiресе, жұмыс барысында техникалық қауiпсiздiк ережелерiнiң сақталынуын көздеу қажет.
Сабақ жоспарын жасау ңшiн “Тракторлар мен автомобильдер” пәнiнiң тақырыптық жоспары мен программасын пайдаланады, жергiлiктi жерде пайдаланылатын тракторлардың түрлерiн оқытуды жоспарға енгiзудi ұмытпаған жөн.
Жоспарды мектептің әдістемелік комиссиясында қарап, бекiтедi.
13-дәріс Тігін бұйымдарын конструкциялау және модельдеудің міндеттері мен мазмұны.
Дәріс жоспары:
1. Тігін бұйымдарын конструкциялау және модельдеудің міндеттері мен мазмұны.
2. Сабақты ұйымдастырудың материалдық базасы.
3. Тігін бұйымдарын конструкциялау және модельдеуді оқып-үйрену әдістемесі.
Кілт сөздер: өлшеу, сызба, әдістеме.
Оқушыларды білім түрлерімен қаруландыру: белге киілетін бұйымдар түрлерімен таныстыру, және оларға қойылатын талаптар: пайдалану жағынан, гигиеналық, эстетикалық, осы талаптарды білуге үйрету, белдемшенің силуэті, пішімі өлшемі, фасоны бойынша алуан түрлі болатынын үйрету, белдемшенің үлгісін алу үшін керекті құралдарды қолдануға үйрету, бұйымның арналуына қарай , силуэтіне қарай, фасонына қарай мата таңдай білуге үйрету, әртүрлі фасонда конструкциялау және модельдеуге үйрету.
Эстетикалық талғамын қалыптасуға тәрбиелеу, адамгершілік қарым- қатынасқа тәрбиелеу, бір-біріне көмекке келуге, адамдардың еңбегін сыйлауға тәрбиелеу.
Бөлімді оқытуда келесі мәселе шешіледі:
• Оқушыларды белдемшенің шығу тарихымен таныстыру:
• Жеңіл белге киілетін киімдер туралы білімдерін кеңейту, икімділіктерін қалыптастыру:
• Белдемшені құрастыру формуласын есептеуге үйрету:
• Матаны өңдеу жұмыстарын орындауда және бел бұйымдарын дұрыс тігуге тәрбиелеу.
• Бел киімдерін тігуде және өңдеу жұмыстары кезінде қауіпсіздік техникасын сақтауға , тұрмыста қолдануға оқушыларды дайындау.
Оқыту формасы:
• әңгімелеу,
• түсіндіру,
• әңгімелеу,
• диспут,
• іскерлік ойындар,
• өздік жұмыстары.
Жабдықталуы: технологиялық карта.
Матамен жұмыс кезінде , Электрлі тігін машинасымен жұмыс кезінде, электрлі үтікпен жұмыс кезінде техника қауіпсіздігін өткізу.
Матаны пішуге дайындаудың бірнеше тәсілдері:
а ) Декатирлеу
б ) Матаның оң , теріс жағын , мата түгінің бағытын , матаның ақауын анықтау.
в ) Матаның тұрақты бояуын анықтау.
г ) Әрлеп үтіктеу.
«Декатирлеу» дегеніміз не екенін және оның мағынасын түсіндіріңіз.
Оқулық бойынша матаны пішуге дайындау туралы қысқаша конспект құрастыруды оқушыларға ұсыныңыз.
Матаны пішуге дайындау үшін – бірнеше шарттардың орындалуы талап етіледі. Үлгі бөліктерінде міндетті түрде арқау жібінің бағыты көрсетіледі.
· Матаның бетіне барлық үлгі бөліктерін орналастырғаннан кейін , тігінші түйреуіштерімен бекітіп , тігінші борымен контур сызығын хүргізіп, тігіске қосымша қалдырып үзік сызық жүргізгеннен кейін пішу жұмысы орындалады.
· Бөлшектің контур сызығы – тұтас сызық , тігіске қосымша сызығы – үзік сызықтармен сызылады.
· Матаға белгіні түсіру үшін , тек қана тігінші борын қолдану керек ( сабын қалдығымен сызса майлы дақ қалады).
· Матаны қолданғанда міндетті түрде суретіне ( тор , жолақ) назар аудару керек, матаның екі жағын бүктегенде тік және көлденең сызықтары сәйкес келуі керек.
14-15 дәріс. Иықты және белдікті киімдердің конструкциялық сызбаларын оқытудың әдістері мен формалары.
2. Бұйым үлгілері мен формаларының коркемдік-конструкциялық құралдары.
Конструкциялау — мұның өзі нәтижесінде киімнің сыртқы пішіні мен құрылымы анықталатын процессі. Үлгілер, суреттер, есептеулер тігудің нәтижесі болып табылады.
Конструкциялаудың инженерлік және көркемдік түрлері болады.
Инженерлік конструкциялау бұйымның техникалық құрылымын творчестволық жағынан алдын-ала анықтайды. Осы кезеңде шешілетін негізгі міндеттер үлгінің көлемі формасының жазық детальдарын, өлшемдерін, саны мол конфигурациясын алу болып табылады. Олар құрастыру кокезіңде осы форманың қалыптасуын қамтамасыз етеді. Сонымен бірге конфигурация мен детальдардың өлшемдері, бұйымның, кез келген тұсындағы кабаттар саны мен маторналдың түрі тораптар мен жалғастырудың құрылымы бұйымнің адам денесіне жақсы қонымын майдалануға ыңғайлылығы мен үйлесімділігін, организмнің қызметьіне қолайлы жағдайдарды, өндіріс үйлесімділігін және тағы басқаларды қамтамасыз етуі тиісті.
Көркем конструкциялау болашақ бұйымның көркем бейнесін іздестіруге және заттай көрінісін Іздестіругеде байланысты.
Суретші шешетін негізгі міндет бұйымның көзге көрінетін сырттай пішімін імкі құрылымымен оның қызметін тұтынушының және қоршаған ортаның мақсатымен кейпімен үйлестіру болып табылады. Түр, тус, материалдар, өндеу, үлгілеу басқа да белгілері өзінің эстетикалық жетілдірілуі жағынан адамның эмоциялық талғамын канағаттандырылуы тиіс.
Инженерлік және көркемдік конструкциялау киімді инженерлік- көркемдік конструкциялаудың бір тұтас процесі. өнеркәсіпте жинақталған тәжірибе суретшінің конструкторсыз киім үлгісін жасау жолындағы кез келген жұмыс әрекеті техникалық жағынан берекесіз бұйымдар жасауға ұрындыратының көрсетті.
Инженерлік конструкциямен тығыз байланыстағы көркем конструкциялау өнеркәсіп бұйымдарының сапасын одан әрі жақсартатын қуатты құралдардың бірі болып табылады. Конструкциялау – киімді жобалаудың құрамдас бөлігі.
Жобалау — проблеманың қойылысынан бастап қоғамдық және дербес талаптарға, өндірістік мүмкіндіктерге сай келетін шешімдерді белгілеуге дейінгі дәйекті іс-әрекеттер. Жобалау дегенде ғылым мен техниканың соңғы -жаңалықтарының негізінде жаңа бұйымдардың жобаларын орындайтын адамдардың өндірістік қызметіндегі творчестволық процесіті түсінеміз.
Бұрын тек техникалық жүйелер ғана жобалау объектісі болып келген еді. Кейіннен, жеңіл өнеркәсіпте жаппай тасқынды өндірістің дамуына байланысты, киім де жобалау объектісі бола бастады.
Киімді жобалау кезіңде оның өзі дайындалатын материалды өзгерту процесі жүреді, құрылымы ұйымдастырылған объектіге — қасиеттердің қажетті комплексі бар затқа айпалады.
Бұйым үлгісі мен оның анықтайтын және бұйымды дайындауға, бақылауға, пайдалануға қажетті деректердің бәрі бар құжаттар комплектісі жобалау нәтижелері болып табылады. Ол комплектіге ер адамға немесе әйел адамға арналған бұйымныц аты, тұтынушылардың кез келген жас тобына жататындығы, бұйымның маусымдық мақсаты, базалық типттік тұлғалардың өлшемдік белгілері, үлгіде ұсынылған өлшемдер мен бой биіктігі, жайаушы — кәсіпорып аты мен суретшінің және конструктордың фамилиялары көрсетілген үлгінің техникалық сипаттамасы кіреді. Техникалық сипаттамада үлгінің суреттемесі (түсірілген суреті) мен сол үлгі бейнесінің көркемлік техникалық жағынан безендірілуі туралы деректер, тыстық материалдың аты, оның талшықтарының құрамы, түр-түсі, фурнитуралары көрсетілуі тиіс. Сонымен бірге техпикалық жазбада дайын түріндегі бұйым өлшеулерінің және олардың номиналды өлшемдерден мейлінше ауытқуларының таблицасы болуы тиіс. Техникалық жазба жекелеген үлгі үшін де, конструкциялық бір немесе орындалған үлгілер сериясы үшін де белгіленуі мүмкін.
Тұтынушылардың талаптарына, олардың дене бітіміне сай келетіп киімдер тігу — әсіресе оны жаппай өндірген кезде күрделі де жауапты міндет. Мұндай киім өндіріп кезінде дербес тілектер мен әркімнің талғамын қанағаттандыру мүмкін емес. Сондықтан да жобалау процесі анкет, көрмелер, жәрменкелер және тағы басқалардың көмегі арқылы тұтынушылардың сұранымын зерттеуден бастап, сонымен аяқтайды. Бұйымдарды сату кезінде кәсіпорын өкілі қатысып отырады. Сұрау салу нәтижесінде алыпған нинформация жаңа үлгілердің жобалау кезінде ескеріледі.
Бұйым жобасын жасауға мамандардың үлкен коллективті суретшілер, конструкторлар, технологтар, тігінші-лаборанттар, жұмысшы- нормалаушылар, лекальщиктержәне тағы сол сияқтылар қатысады. Біздің елімізде киім жобалаумен ұйымдардың кең желілері киім үлгілерінің үйлері, арнайы көркем-конструктор бюросы, ірі бірлестіктер мен фирмалардың эксперимент цехтары шұғылдандыру
Үлгі конструкторлық жұмыстардың үш кезеңі бар.
Бірінші кезеңі — киімнің үлгісін, ассортименті мен көркемдік-колориттік безендірілуін дамыту бағытын көріктендіретін перспективалық коллекцияны бір жыл бұрын алдып-ала жасау.
Екінші кезеңдегі — бағыттаушы өнеркәсіптік коллекция құру.
Үшінші кезең — модельдердің өнеркәсіптік коллекцияларын жасау, яғни өнеркәсіп орындарының дайындауына арналған модельдер жасау.
Өлшеу кезінде дене жағдайына қарай мықымына дәлме-дәл тұрақты жүйесін алу үшін бөкеседен жоғарылау кіндік тұстан бауымен немесе жұқа резинамен буып қояды. Бау қатаң түрде көлбеу тұруы керек.
Өлшер алдында ассиметриясын аңықтау мақсатымен денені қарап шығады. Ол алынған соң өңір оң жағынан да сол жағынан да өлшенеді. Қалған жағдайда тек оң жағынан ғапа өлшенеді.
Дене 1 мм дәлдікке дейін өлшенеді дененің массасы 200 г салмақ дәлдігіне дейін анықталады. Дене өлшемдерінің шамалары сантиметрмен дене массасы килограммен жазылады.
Дененің өлшем атаулары шартты түрде төлгендегі әріптермен өлшенеді: В — биіктігі, Д — ұзындығы, қашықтығы, иіні, 0 — толық орамы, С — жартылай орамы, Р — бой, Ц — орталықтар аралығының кашықтығы. Ш — кеңдігі, Шп — диаметрі, Г_ — тереңдігі, 11 — корпус жағдайы.
Индекстерде бас әріптер - болғанда кіші әріптермен немесе цифрлармен өлшеулер орындары белгіленеді.
В, Д. О, II. Р. сондан-ақ Шп-нып кеңдігінің өлшемдері жүргізіліп толық жазылады.
С, Ц, Ш (Шп-дан басқа) өлшемдері толық жүргізіледіде ал жазыларда жартылай өлшемі көрсетіледі.
Чертеждерін салуға өлшемдірдің бәрі емес олардың топ бөлігі ғана қолданылады. Мәселен, осы кітапта баяндалған методика бойынша чертеждар салу үшін 33 өлшем қажет. Олар 1-таблицада атап көрсетілген. Типтік денелер стандарттарындағы өлшем белгілерінің статикалық (қозғалмайтын) жағдайы үшін келтірілді. Қозғалғанда дене өлшемдері мен формасы өзгереді, сондықтан киімді конструкциялау кезіңде басқадай өлшемдерді де білудің маңызы бар. Олар тек адам денесіне кымылын жақсы қонуын ғана емес сонымен бірге серпінділікте, былайша айтқанда іқозғалыстардың орындалуы негізінде оның ыңғайлығын да қамтамасыз етеді.
38. Типтік тұлғалар өлшемдерінің схемасы
2. Алжапқышты құрастыру, моделдеу
Аспаптар мен керекті заттар: масштаб сызғышы, бұрыштық сызғыш, ТМ, 2 М қарындаштары, өшіргіш.
Пішу өлшемі, см: КЖҚ ═36, БЖҚ ═30, ЖЖҚ ═42, ҚҰ═15, Ааб═35.
| Рет саны | Жұмысты орындау жүйесі | Нүктелер, қиықтар, формулалар, есептеу, см |
| 1 | Бел сызығын табу және В нүктесінен төмен бөліп қою | ВТ═КҰ═15 |
| 2 | Алшапқыштың төменгі бөлігін Т нүктесінен төмен бөліп қою | ТН═ Ааб═35. |
| 3 | Т нүктесінен солға қарай бөліп қою | ТТ1═ЖЖҚ 2+6═42:2+6═2 |
| 4 | ТН мен ТҚГ екі жағынан тік бұрыш жасау | ТН═Т1Н1═35, ТТ1═НН1═27 |
| Кеудешелер жасау | ||
| 5 | Кеудешенің жоғарғы енін анықтау және В нүктесінен солға қарай бөліп қою | ВВ1═КЖҚ:4═36:4═9 |
| 6 | Т нүктесінен солға қарай кеудешенің төменгі енін бөліп қою | ТТ2═ВВ1═9 |
| 7 | Кеудешенің бүйір жағынан жасау | В1Т2═ВТ═15 |
| Қалта жасау | ТК═9 | |
| 8 | Бел сызығынан қалтаға дейін ара қашықтық қалдыру (өлшем жасау) | |
| 9 | К нүктесінен көлденең сызықтық жүргізу | |
| 10 | Алдыңғы жақтың орта сызығынан қалтаға дейін ара қашықтық қалдыру | КК1═6 (өлшем жасау) |
| 11 | К1 нүктесінен солға қарай қалта енін бөліп қою | К1К2═12 (өлшем жасау) |
| 12 | К1 нүктесінен төмен қарай қалта ұзындығын бөліп қою | К1К2═13 (өлшем жасау) |
| 13 | К1К2 және К1К4 бойынша екі жағынан қалта салу | К1К2═ К1К4═13 К1К2═ К1К4═14 |
| 14 | Алшапқыш сызбасын негізгі сызықпен айнала жүргізу | ВНН1Т1В2В1 |
| Аспа бау жасау | ||
| 15 | Аспа баудың ұзындығын бөліп қою | ББ1═40-5 (өлшем жасау) |
| 16 | Аспа баудың енін белгілеу | ББ2═ 5 (өлшем жасау) |
| 17 | ББ1 және ББ2 бойынша екі жағынан тік бұрыш жасау | ББ1═Б2Б3═40-50 ББ2═Б1Б2═5 |
| 18 | Аспа бау сұлбасын негізгі сызықпен жүргізу | |
| Белдік жасау | ||
| 19 | Белдіктің ұзындығын анықтау | ПП1═БЖҚ+20═30+20═50 |
| 20 | Белдіктің енін бөліп қою | ПП1═П2П3═50 |
| 21 | ПП және ПП бойынша екі жағынан тік бұрыш жасау | ПП2═П1П3═5 |
| 22 | Белдік сұлбасын негізгі сызықпен жүргізу | ПП1П3П2П |
В1 В
Т1 Т2 Т
|
К
 |
Н1 Н
3. Тік силуэтті юбкаларды құрастыру
Юбка- әйелдердің белуардан келетін анағүрлым кең тараған киім түрлерінін бірі. Ол костюм мен көйлектің бөлігі болуы да және киімнің дербес болуы да ықтимал.
Юбка формалы мейлінше алуан түрлі, бірақ тік етек, тар, кең етек және бүрме етек түрлері жиірек кездеседі. Юбка жазық, бүрмелі, бүкпелі, қатырмалы болуы мүмкін.
Юбка пішіні негізінен тік пішілген, қиықты, дөңгелете пішілген болады.
Тігінен пішілген юбка бір, екі, үш тігісті болады. Мұндай юбкалар тар немесе кең болуы да мүмкін.
Қиықты юбка 4-12 қиықтан тұрады (қиықтың саны модель бойынша анықталады). Мүндай юбкаларды тін жібі көп ретте бойлай өтеді, кейде қиықты 45 бүрышпен пішіледі, етек жағы кең келеді.
Дөңгелете пішілген юбка бір-екі тігісті болуы мүмкін. Бұл юбкаларда бүкпе болмайды. Тұтас шеңберден түратын юбка (солнце-клеш), ал жарты шеңберден тұратын юбка(жарты-клеш).
Тік етек юбканың негізгі үлгісінің чертежін салу.
Юбка негізгі үлгісінің чертежін жасауға кірісер алдында бел орамы От, мықынның орамы Об және юбка үзындығының Дю өлшемдерін өлшеп алу қажет. Мысалы: От= 76 см
Об= 102 см
Дю= 70 см
1. Бір-біріне тік бүрыш жасай отырып екі сызық жүргізеді. Көлденең сызық- бел сызығы, тік сызық-юбканың алдынғы немесе артқы бөлігінің орта сызығы, Т нүктемен белгілейді.
2. Бөксе сызығын жүргізу. Т нүктеден бастап орта сызығының бойымен 16-18 см өлшейді, Бзнүктемен белгілейді. ТБ=16-18см
3. Етек сызығык жүргізу. Т нүктеден бастап орта сызығының бойымен юбка үзындығының өлшемін өлшейді, Ні нүктесімен белгілейді, ТН=Дю=70 см
4. Пайда болған Б жөне Н нүктелерінен көлденең сызық жүргізеді.
5. Бел бойындағы юбканың ені ТТікесіндісімен анықталады. Оны былай есептейді. ТТі ^СМ^/^+ЗСбүкпенің саласы)
ТТі=(76+4)/4+3 см = 23 см.
Есептелген көлемін Т нүктесінен солға қарай өлшейді, Ті нүктесімен белгілейді.
6. Бөксе сызығы бойындағы юбканың ені ББі кесіндісімен анықталады. Оны былай есептейді.
ББі=(Об+4)/4=(102+4)/4=26,5 см
Б нүктесінен солға қарай ББі кесінді көлемін өлшейді де, Бі нүктесімен белгілейді.
7 ТіБі нүктелерін тік сызық арқылы жалғастырады. Бі нүктесінен етек сызығына дейін тік сызық жүргізеді, Ні нүктесімен белгілейді.
8 Бел сызығын белгілеу. БіТі кесіндіні бел сызығынан жоғары қарай 1 см -ге жалғастырады. Т2 нүктесімен белгілейді. ТТг нүктелерін тік сызық арқылы жалғастырады.
9 Бел сызығы бойындағы бүкпенің орналасуы. Т нүктесінен солға қарай 8 см өлшейді одан соң бүкпе саласы 3 см өлшейді,, бүкпенің орта нүктесін анықтайды, т гпі т.2 нүктелерімен белгілейді. ті нүктесінен бөксе сызығына дейін тік сызық жүргізеді. Алдынғы бойдағы бүкпе үзындығы 11-12 см, оны ті нүктесінен төмен қарай өлшейді, тз нүктесімен белгілейді. т ті тг нүктелерін тік сызық арқылы жалғастырады.Екі жақтағы бүкпе үзындығын теңестіреді де тг нүктесімен жалғастырады.
10 Бүйір қиындысын белгілеу. Бүйір қиындыларын Т2 нүктесінен Бі нүктесіне дейін 2 см жеткізбей 0,5 см шамаға дөңес етіп белгілейді. Ал бөкседен төмен қарай бүйір қиындыларын тік етіп немесе 3-5 см-дей кең етіп белгілеуге болады. Егер бүйір қиықтары төмен қарай кеңейте салынса онда, юбканың төменгі қиығы тік бүрыштың көмегімен белгіленеді.
НіН2 = 3-5 см НіНг нүктелерін жалғастырады.
|
|
4. Қиықты және клеш юбкаларды құрастыру
Қиықты юбка үлгісінің сызбасын жасау үшін бел шеңберін, жамбас шеңберін өлшемдері толық күйінде алынады.
Мысалы: Об - 102 см
От - 76 см
Дю - 70 см
1. Сызба жасарда ең алдымен қиықтың бел сызығындағы, жамбас сызығындағы енін табу қажет.
Бұл үшін бел шеңберінің, жамбас шеңберінің өлшемін қиықтардың санына бөледі.
| От | = | 76 | =12,6 см | Об | = | 102 | = 17 см |
| 6 | 6 | 6 | 6 |
Немесе
| От | = | 76 | =9,5 см | Об | = | 102 | = 17 см |
| 8 | 8 | 8 | 8 |
2. Бір қиықтың ортасы сызығын жүргізеді.
3. Бел сызығын жүргізеді.
4. Пайда болған нүктеден бастап қиықтың ортаңғы сызығының бойымен төмен қарай 16-20 см өлшеп алады - жамбас сызығы
ТБ = 16-20 см
5. Пайда болған нүктеден бастап қиықтың ортаңғы сызығының бойымен төмен қарай юбка ұзындығын өлшейді
ТН = Дю = 70 см
6. Т және Б нүктелерден оңға және солға қарай бел сызығының және жамбас сызығының үстімен қиықтың бел және жамюас сызығындағы енін тең бөліп өлшеп алады.
ТТ1 = ТТ2 = 12 : 6 = 6,3 см
ББ1 = ББ2 = 17 : 2 = 8,5 см
7. Б и Б1 нүктеден етек сызығына дейін тік сызық жүргізеді
8. Н1 и Н2 нүктеден оңға және солға қарай 4-10 см өлшеп алады да, көлбеу сызықт ар тартады.
9. Т1 Б1 Н1 және Т2 Б2 Н2 нүктелерді етек сызығымен сәл дөнес сызық арқылы қосады.
Сегіз, он, он екі және одан да көп қиықты юбкалар үлгілерінің сызбасын да осылай жасайды.
Әрбір жағдайда бел шеңбері мен жамбас шеңберінің толық өлшемдерін керекті қиықтардың санына бөлу керек.
5. ЮБКАларды ҮЛГІлеу
Жасалған сызбадан юбка негізінің үлгісін қайшымен қиып алып, бүкпе сызығын ойып қиып тастайды. Бұдан алдыңғы және артқы жартысының үлгілері шығады. Осы үлгілер бойынша юбканың алуан түрлі модельдерін жасауға болады.
І. Етек жағы кеңдеу қос тігісті юбка
1. Алдыңғы және артқы жартысының үолілерін алып, етек жағынан оңға қарай 4-6 см өлшеп, жамбас сызығындағы нүктемен қосады, юбканың етегін кеңейтеді.
|
2. Алдыңғы және артқы жартысының бел сызығындағы бүкпе енін жартылай немесе толық жауып, юбканың етегін кеңейтуге болады, юбка үлгісін алып, бүкпенің төменгі ұшынан, етек сызығына дейін тік сызық сызады. Сол сызықтың бойымен бүкпеге дейін қияды. Бүкпе қималарын бір біріне тік құрастырып жабады, яғни үлгідегі бүкпе орны бүктеліп қойылады, сонда юбканың етегі кеңиді. Алдыңғы және артқы жартысының үлгілерін бірдей кеңейтеді.
3. Юбка бөксе сызығынан кеңірек болған жағдайда артқы және алдыңғы жартысының үлгілерін бірнеше бөлікке бөледі де, сол сызықтарының бойымен қияды. Бүкпе қималарын жабады, сонда юбканың бөксе сызығын және етек жағынан кеңиді.
ІІ. Желбірі бар юбканы модельдеу
1. Алдыңғы және артқы жартысының үлгілерін алып, моделі бойынша, желбір ұзындығын өлшеп, сызық жүргізеді, сол сызықтың бойымен қияды.
2. Желбір ұзыедығымен төменгі бөлікті тең бірнеше бөлікке бөледі, көлденең сызық жүргізеді. Сызықтар бойымен қияды.
3. Желбір бөліктерін алып бір біріне құрастырып, етек жағынан моделіне байланысты 1-1,5 см дей арасын ашады. Жаңа үлгісін түсіреді.
ІІІ. Қатпарлы юбка
1. Юбка үлгісін алып, бүкпенің ұшынан етек сызығына дейін сызық сызады да сызықтың бойымен қияды.
2. Етегін кеңейту үшін, бөліктерінің етек сызыңы бойымен 1-1,5 см өлшеп жамбас сызығымен қосады.
3. Үлгілерді матаның үстіне былай жаю қажет үлгінің бірінші бөлігінің орта сызығын матаның бүктелген жеріне келтірп салады, ал екінші бөлігін бірінші бөліктен қатырманың жалпақтығына байланысты 8-16 см жылжыту керек. Екі бөліктің екеуі де дұрыс жатуы үшін, олардың барлық көлденең сызықтары сәйкес бір деңгейдің бойына жатуы тиіс.
IV. Інішті юбка
1. Юбка үлгісін алып, моделіне байланысты, ініш сызығынан 14-18 см аралығында өлшеп сызық сызылады, бүкпенің сызығын ініш сызығына дейін ұзартады, Ініш сызығы бойымен қияды.
2. Бүкпенің қималарын бір біріне құрастырып жабады, ініш үлгісін түсіреді.
V. 4-6 қиықты юбка
1. Юбка үлгісін алып, бүкпенің ұшынан етек сызығына дейін сызық сызады. Бұл сызықтан оңға қарай 8-12 см өлшеп қояды, пайда болған нүктені бүкпенің қиығымен жалғастырады. Бұл бір қиық.
2. Көлденең сызықтан солға қарай 5-7 см өлшеп, жан қиындысынан етек сызығы бойымен оңға қарай 5-7 см өлшеп қояды, пайда болған нүктелерді жамбас сызықтарымен және бүкпе қиығымен жалғастырады. Бұл ІІ қиық.
3. Етек сызықтарын сәл дөнес сызық арқылы бір формаға келтіру.
6. Шалбардың АЛДЫҢҒЫ жартысын құрастыру
| № | Нүктелердің шартты белгісі | Сызықтың аты сызудың реті | Формула мен есебі |
| 1. | 
| ||
| 2. | 
| Шалбардың ұзындығы | 
|
| 3. | 
| Отыру биіктігінің сызығы | 
|
| 4. | 
| Бөксе сызығы | 
|
| 5. | 
| Тізе сызығының орналасуы | 
|
| 6. | 
| Алдыңғы жарты-ң бөксе бойындағы ені | 
|
| 7. | 
| Адым ені | 
|
| 8. | 
| Негізгі жібінің бағыты | 
|
| 9. |  
| Шалбардың балағының ені | 
|
| 10. |  
| Тізе бойындағы ені | 
|
| 11. | 
| 1,0-1,5 см | |
| 12. | 
| 
| |
| 13. | 
| Бүкпенің жарты саласы | 
|
| 14. | 
| 8 см | |
| 15. | 
| Қосымша нүкте | 
|
| 16. | 
| 0,5 см | |
| 17. | 
| 1-1,5 см |
7. Шалбардың артқы жартысын құрастыру
| № | Нүктелердің шартты белгісі | Сызықтың аты сызудың реті | Формула мен есебі |
| 1. | Сызықтарды көшіру | 
| |
| 2. | 
| Тізе бойындағы ені | 2 см |
| 3. | 
| Балақ ені | 2 см |
| 4. | 
| Бөксе бойындағы нүкте | 3,5- 4 см |
| 5. | 
|  нүктелерді қосу
| |
| 6. | 
| Артқы бойдың адымдық ені | 
|
| 7. |
|  қосу
| |
| 8. | 
| Бөксе бойындағы ені | 
|
| 9. | 
| Бөксе сызығын көтеру | 3,5-4,0 см |
| 10. |  қосу
| ||
| 11. | 
|  қосу
| |
| 12. |
| 
| |
| 13. | 
| Нүктесін қосу | |
| 14. | 
| Бел бойындағы ені | 
|
| 15. | 
| 1,0 см | |
| 16. | 
| 1,0 см | |
| 17. |  қосу
| ||
| 18. | 
| 0,5 см | |
| 19. | 
| Бүкпе орналасу нүктесі | 
|
8. Іш көйлекті құрастыру, үлгілеу
Құрал-жабдықтар: сызғыш, қалам, өшіргіш, түрлі түсті қалам, кағаз.
| Реті | Операциялардың сипаттамасы |
| 1. | Қағаздың сол жак бұрышының жоғарғы шетіне Ж нүктесін қойып, осы нүктеден оңга қарай көлденең сызық жүргіз. Бұл — иык сызығы. Ж нүктесінен төмен тік сызық жүргіз. Оның ұзындығы бұйымның ұзындығымен бірдей болады (Бұ). Сонымен ЖТ сызыгын Бұ деп аламыз. ЖТ=Бұ=...см. Ж — жоғарғы нүкте. Т — төменгі нүкте. Бұ — бұйым ұзындығы |
| 2. | Ж нүктесінен оңға карай бұйым кеңдігін өлшеп алып, оны ЖЖ1 деп белгіле. Мына формула бойынша есепте: ЖЖ1 = (Ка+Кк): 2=(...+6):2=...см. Ка — кеуде айналымы. Кк — кеудеге берілген қосымша |
| 3. | Сызбаның оң жақ төменгі бұрышын косып, тік бұрышты төртбұрыш сыз. Ол ЖТ және ЖЖ1 нүктелері арқылы Т1 нүктесімен аяқталады |
| 4. | Ж нүктесінен оңга қарай иык сызығы бойынша мойын кеңдігін өлшеп ал, яғни ЖЖ2 нүктесін. Ол келесі формула бойынша есептеледі: ЖЖ2=(Ма:3)+1=(...:3)+1=...см. Ма — мойын айналымы. Ж нүктесінен төмен карай артқы бөліктің мойын ойындысын өлшеп ал. Ол ЖЖ3 болып табылады |
| 5. | Ж нүктесінен төмен, алдыңгы бойдың мойын ойындысын өлшеп ал. Ол ЖЖ4 болып табылады. Сонымен табылған Ж2, Ж4 нүктелерін қисық сызық арқылы біріктір. Мойын ойындысы келесі формула бойынша есептеледі: ЖЖ4=ЖЖ2+1=...+1=...см. |
| 6. | Ж1 нүктесінен төмен Ж1К нүктелері арқылы қолтық ойындысын тап. Ол келесі формула бойынша табылады: Ж1 К=(Иа:2)+Қиа=(...:2)+7=...см. К нүктесінен оңга қарай көлденең сызық жүргіз. Иа — иық айналымы. Қиа — иық айналымына қосымша. К — кеуде. |
| 7. | Ж1 нүктесінен оңга қарай Ж1Ж5 жең ұзындығын өлшеп сыз, өлшем 5-7 см аралығында болады. Ж1Ж5=6 см. Тапқан нүктелерді өзара қосып, тік төртбұрыш түрінде біріктір — Ж1К және Ж1Ж5... Соңгы нүкте К1 болады |
| 8. | К нүктесінен төмен КК2 кесіндісін өлшеп жүргіз, ол КК1 кесіндісімен бірдей болу керек, яғни КК1=6 см. Сонымен К1 және К2 нүктелерін түзу сызық арқылы біріктір |
| 9. | Бүйір кесіндісіндегі қисық сызықты кұрастыру үшін, қосымша құрастыру жұмысын жүргізу керек. Ол үшін К1К2 кесіндісінің дәл ортасын тауып алып, оны К3 деп белгіле. К3 нүктесін жоғары қарай 1 —1,5 см-дей перпендикуляр сызығын жүргіз. Табылған нүктені К4 деп белгіле. Соңында К1, К2, К3 нүктелерін қисық сызықпен қос |
| 10. | Бұйымның төменгі жағын кеңейту үшін, Т1 нүктесінен оңға қарай 8-12 см аралығында өлшеп алып, оны Т1Т2 деп белгіле. Т1Т2=. ..см. Түзу сызық арқылы К2 және Т2 нүктелерін қос |
| 11. | Т2 нүктесінен жоғары қарай Т2К2 сызығы бойынша 1,5 см өлшеп алып, оны Т3 деп белгіле. Тапқан Т3 және Т4 нүктелерін қисық сызықпен қос |
| 12. | Ж нүктесінен төмен арқаның белге дейінгі ұзындығын өлшеп, белгіле. Ол — ЖБ нүктелері. ЖБ=Ұаб=...см. Б нүктесінен көлденең сызық жүргізіп, қиылысқан сызықтарды Б1Б2 нүктелері деп белгіле |
| 13. | Б2 нүктесінен жоғары қарай Б2К2 сызығының бойында 1,5 см өлшеп, ол нүктені Б3 деп белгіле. ББ1 кесіндісінің дәл ортасын тауып, оны Б4 деп белгіле. Табылған нүктелерді өзара қисық сызықпен қос |
| 14. | Сызбаның негізін қатты бастырып, сызып шық |
9. Әйелдердің иық бұйымдарының негізгі сызбаларын құру
(артқы бойы)
| № | Белгіленуі | Сызықтардың атаулары | Формуласы | ||||||||||||||
| 1. |   А
| Мойын қиындысының орналасу нүктесі |
| ||||||||||||||
| 2. |   АА1
| Мойын қиындысының ені | Сш : 3 = 18,5 : 3 = 6,1 ~ 7 + П = 8,0 | ||||||||||||||
| 3. | АА2 | Мойын тереңдігі | АА1 | = | 8 | = 2,6 | |||||||||||
| 3 | 3 | ||||||||||||||||
| 4. |  АТ
| Бел сызығы | Дтс = 42 + Пдтс = 42 + 1,2 = 43,2 | ||||||||||||||
| 5. | ТБ
| Бөксе сызығы | (Дтс : 2)-2= (43,2:2)-2=1,6-2=19,6 | ||||||||||||||
| 6. |  ТН
| Бұйым ұзындығы | Ди =61,8 + Пуртк = 61,8 + 0,5 = 62,3 | ||||||||||||||
| 7. |  ТГ
| Кеуде сызығы | Дб= 19(Гр - 2,5)19-2,5 = 16,5 Дб - Пспр | ||||||||||||||
| 8. |
| Кеуде бойындағы ені | Оr2+П2 | -2 = | 96+8 | - 2 = 24 | |||||||||||
| 4 | 4 | ||||||||||||||||
| 9. |
| Бел бойындағы ені | Оr +8 | +3-2 = | 78 + 4 | +3-2=21,5 | |||||||||||
| 4 | 4 | ||||||||||||||||
| 10 |
| Бөксе бойындағы ені | Об+ 8 | - 2= | 98 + 4 | - 2 = 23,5 | |||||||||||
| 4 | 4 | ||||||||||||||||
| 11 | (.)Г1Т1Б1 | Нүктелерді қосамыз |
| ||||||||||||||
| 12 |  ГГ2
| Арқа бойдың жалпақтығы | Шс + Пшс = 18 + 1,2 = 19,2 | ||||||||||||||
| 13 |   А1
| Қосымша нүкте | 9 | ||||||||||||||
| 14 | (.) | 2 | |||||||||||||||
| 15 | А1П1
| Иық қиындысының ұзындығы | Шп + 2,0 = 13 + 2 = 15 | ||||||||||||||
| 16 | (.) П2 | Қолтық қиындысын сызу үшін қосымша нүкте | Г2П1 | = | 23 | = 7,6 | |||||||||||
| 3 | 3 | ||||||||||||||||
| 17 | (.)П1П1Г1 | Қолтық қиындысын қосады |
| ||||||||||||||
| 18 | (.)вПА1в | Иық бүкпесінің орналасуы | Шп = | 13 | ~ 4,3 | ||||||||||||
| 3 | |||||||||||||||||
 19
| ВВ1 | Бүкпенің саласы | 2,0 см | ||||||||||||||
| 20 | ВВ2
| Бүкпенің ұзындығы | В1В2 = В1В2 (.) В1В2 | ||||||||||||||
| 21 |  Тм
| Бел бойындағы бүкпенің орналасуы | Цг = 10 | ||||||||||||||
 22
|  ММ1
ММ2
| Бүкпенің нақты орамы | 1,5 3,0 | ||||||||||||||
ГГ1
ТТ1
ББ1
10. Әйелдердің иық бұйымдарының негізгі сызбаларын құру
| № | Белгіле-нуі | Сызықтардың атаулары | Формуласы | |||||||||||
| 1. |  Т2А3
| Мойын қиындысының орналасу нүктесі | Дтп = 44 + Пдтп=44+0,5=44,5 | |||||||||||
| 2. |  А3А4
| Мойын қиындысының ені | АА1 = 8,0 | |||||||||||
| 3. | А3А5
| Мойын қиындысының тереңдігі | А3А5 = А3А4 | |||||||||||
|
| Г3Г4 | Кеуде бойындағы ені | Оr2+П2 | +2= | 96+8 | +2= 28 | ||||||||
| 4 | 4 | |||||||||||||
|
| Т2Т3 | Бел бойындағы ені | Оr+8 | +3+2= | 78+4 | +3+2=25,5 | ||||||||
| 4 | 4 | |||||||||||||
|
6. |
| Бөксе бойындағы ені | Об +8 | + 2= | 98 + 4 | +2 = 7,5 | ||||||||
| 4 | 4 | |||||||||||||
|
7. |
| Алдыңғы бойындағы бел бойындағы бүкпенің орналасуы | Гу2 | + 0,5 = 10 + 0,5 = 10,5 | ||||||||||
| 2 | ||||||||||||||
|
8. |
| Иық бүкпенің орналасуы | 1 | Шп ~ 4 | ||||||||||
| 3 | ||||||||||||||
| 9. | А6А7 | Иық бүкпенің ұшы | В2 = 27 | |||||||||||
| 10. |  А6А8
| Бүкпенің саласы | 8 см | |||||||||||
| 11 |  А8А9
| Қосымшалар |
| |||||||||||
 А4А6
|
| |||||||||||||
| 12 |  А9П3
| Иықтың ұзындығы | Шп = 13 | |||||||||||
|
13 |
1/3 |
| Г3А3 | = | 28 | = 9,3 | ||||||||
| 3 | 3 | |||||||||||||
 14
| П4П5 | Алдыңғы бойдың кеуде ені немесе жалпақтығы | Шг + аа1 = 17,5 + 2,5 = 20 | |||||||||||
| 15 |  Г6Г6
| Қолтық ойындысының қосымша нүктесі | П1Г2 - 1,0 = 23 -1,0 = 22 | |||||||||||
| 16 | (.) А10 | П3А9 қосамыз |
| |||||||||||
| 17 | (.)А11 | Бүкпе қиындыларын теңестіру | А10А7 = А7А11 | |||||||||||
|
18 |
| Қолтық ойындысын табу | ГсГ6 | = | 22 | - 7,6 | ||||||||
| 3 | 3 | |||||||||||||
| 19 |  Г6Г6
|
| ||||||||||||
4.
Б2Б3
Г3Г5
Г3П5= 
Г6П711. Әйелдер жеңіл көйлегінің киім үлгілерін құрастыру , модельдеу
|
49. Омыраудағы бүкпе тігістерді ауыстыру және орын өзгерту тәсілдері
Конструкциялык модельдеу — ол чертеждің негізі схемабазасында оны трансформациялау жолымен нақтылы моделъ де тальдарының чертежін алу
тәсілі.
Конструкциялык модельдердің негізгі тасілдері сырма тігістердің орнын ауыстыру, оларды бүрмелермен, бүгістермен алмастыру, детальдарды параллель және конус түрінде алмастыру болып табылады.
Бүклет тігістердің орнын алмастыру. Киімді конструкциялау практикасы алуан түрлі сырма тігістерді (кеуде, жауырын, бел тұсында және т.б.) орналастырудың чертежін салу ушін анағұрлым оңтайлы әрі ыңғайлы орындарды белгілейді. Бірак сырма тігіс жазық материалдан көлемді форма алудың әшейін техникалык құралы емес. Ол сонымен бірге көркем-сәндендіру кұралы да. Сондықтан типтік түрден басқа сырма тігістердің басқадай жағдайларының болуы да ықтимал. Олар сондай-ақ, бүрмелермен, құрамалармен ауыстырылып, иінге, бедерге жәнс басқаларға көшірілуі ықтимал (49-сурет. а).
Осы ауыстырулардың бәрінде міндетті түрдегі шарт айқырма мен сырманың ұшьн томпайманың орталығына бағыттауды сақтау болып табылады. Сырма тігістерді алмастыру немесе оларды басқадай элементтермен ауыстыру жөніндегі осы операциялардың бәрі де дағдылы тәсілмен (қолданбалы тәсілмен) немесе графикалық тәсілмен орындалуы мүмкін.
Дағдылы тәсіл ең күрделі варианттарды шешу кезінде жақсы нәтижелер беретін. бірақ еңбекті тым көп керек етіп соншалық қарапайам больп есептеледі. Оның мәні мынада — қағаздан көмекші лекаломен — осы операция орындалуға тиісті деталь түпнұсқасының көшірмесі қиылып алынады. Лекалоға сырма тігісінің жаңа бағыттағы тартылып алынды, оны қиып, бастапқы сырманы екі жақтан қаусырады, түістіреді. (49-сурет, б) Көмекші лекало базалыққа салынады да, жүйелердің негізі контурлардын біріктіреді, сөйтіп жаңа жағдайдағы тігістің контурлары сызылады. Бұл әдіс детальдарды қатарластыра және конус түрінде кеңейтуге жиі қолданылады.
Графикалық тәсіл әлдеқайда күрделірек, бірақ сырма оның көмегінің арқасында қосалқы лекалосыз-ақ көшірілуі мүмкін. Графикалық тәсілдің бірнеше варианттары белгілі. олардың доғалық және қималық әдісі кебірек тараған. Егер сырманы бірқатар бұрышқа бұрып, оны бірнеше бөлу және бедерлі жүйеге ткөшәру керек болған жғдайла ол ерекше кеңірек пайдаланылады. Бұл тәсілдің міні кеуде сырмасына көшіру үлгісінде қарастырылады.
Чертежде Г7 — I модель-жүйесіне сәйкес келетін жаңа сырманың бағыты белгіленеді. (49-сурот. в). Г7 нүктесінен радиусы Г7— 1-ге тең доға жүргізіледі, оның өзі жеңдік сырманың екі жағын да (2 және 2' нүктелерін) қиып өтетіндей болуы керек. Доға хордасы бойынша 2 және 2' нуктелерінің арақашықтықтығы өлшеніп, табылған шаманы Г7 — 1 доғасының хордасы бойьнша 1 нүктесінен жоғары сырғытылады. Табылған 1 нүктесі Г7 нүктесімен тікелей жалғастырылады.-
12. БІР ТІГІСТІ ЖЕҢІНІҢ НЕГІЗГІ СЫЗБАСЫн құрастыру
| Реті | Нүктелер белгілеу | Сызықтардың аты | Формула мен есебі |
| 1. | 
| ||
| 2. | 
| Жеңнің ұзындығы | 
|
| 3. | 
| Жеңнің ені | 
|
| 4. | 
| 
| |
| 5. | 
| Жеңнің негізгі жібінің бағыты | 
|
| 6. | 
| Қосымша нүкте | 
|
| 7. | 
|  нүктесін  қосу
| |
| 8. | 
| Қосымша нүкте | 1,5 |
| 9. |  кесінділерді тең 2-ге бөлу пайда болған нүктені перпен-р жүргі-з
| ||
| 10. | Перпендикуляр бойынша 0,6; 2,0; 1,5; 2,2 см | ||
| 11. | 
| 
| |
| 12. | 
| Үлгісіне байланысты 4-7 см жеңнің қиын-н өзгерілді | |
| 13. | 
| 
|
13. Әйелдердің жеңіл көйлек киімдерінің жағаларын құрастыру
және модельдеу
Жағаның орта тұсын көтеру Д 1,5 см-ден 10 см-ге дейін ауытқиды. ОВ = Д== =6 см теңдігін қабылдаймыз.
В нүктесінен Лвор жағасының ұзындығына тең * радиусымен бұрыштың горизонталь жағына белгі соғып, А нүктесін алады. Жағаны мойынға қондыру жүйесінің ұзындығып мына формула бойынша анықтайды:
48. Қондырма жағаның чертежі және оның қүрылымын тексеру
Лвор =Лр+Л*- 0,5*=Л гор -0,5; Лвор =19—0,5-2 = 18 см
мұндағы * — тік жаға кесіндісінің бүкпесі ол Д жағасының орта тұсын көтеруге байланысты 1 см-ден 3,5 см-ге дейін ауытқыл тұрады, Д-ны арттыру тік кесіндіні көбірек бүгуді талап етеді.
Л мен В нүктелері қақ бөліп тұрған в нүктесі арқылы тікелей жалғасады в нүктесінен периендикуляр жүргізіліп, ол тік жаға бүгіндісін * = вв1=2 см шегереді.
Кесінді жүйесін тік жаға бірқалыпты иіліп, Вв1 және А нүктелерін жалғастырады.
Жағаның кеңдігі ҢВ2 людель бойынша белгіленеді. Көйлектің алып-салмалы тік жағалары үшіні ол 10 см-ден аспайды.
ВВ2 = в+һ, ВВ2 = 5,5+2,5 = 8 см.
Жағаның жесгі мен үштары модель бойынша белгіленеді. Жағаның құрылымын тексеру және жүйелері мен тіке кесіндінің оның орта тұсында өзара үйлесуін тексеру жолымен жүзеге асырылады. Ол үшін жағаның оң жағы мен сол жағын орта жүйесі бойынша тіке тұрғызып, жүйелерлің бірқалыптылығын тексеріледі (48-сурет, б). Содан соң жағаның орта тұсы мен екі ұшының аралығылдағы кеңдігі мен тіке кесімді бойынша жағаның ұзындығы өлшенеді (жағапы мойынға қондыру жүйесінің ұзындығы). Өлшенген шамалар есептеулі шамаларға тең болуы тиіс.
Омырау - жаға торабының есеп-қисабы мен құрылымы
Әйел киімінде омырау торабы — жаға маңызды роль сәндік атқарады. Форма, өлшемдер мен композициялық шешім мейілінше алуан түрлі. Әйел көйлегінің жағасы негізгі деталдардн (қондырмалы) бөлек, олармен бірге де (тұтастырыла пішіледі) немесе детальдардың бірімен тұтастыра (құрамдастырылған) пішілуі мүмкін.
Жағаның үш түрі болады: тік. қайырылмалы тік және жайылмалы.
Тік жага желке негізінен тұрады. Мұндай жаға бір тіреуден ғана тұрады (72-сурет, а), ұштары кейде бантқа, галстукқа және тағы сол сияқтыларға айналып кетеді (72-сурет. б).
Қондырмалы тік жағаның қайырмасы тік бұрышты жазық болады (72-сурет, б), ұзындығы ОА=ЛВОР. Артқы бойлықтағы ЛГС мойыл ойығы мен өңірдегі омырау ойығы ЛГ.Г ұзындықтарының қосындысына тең болады.
72. Тік жағалар формалары мен чертеждерінің варианттары
Жағаның ені ОВ = 2 - 4,5 см. Егер төменгі жага жоғарғы жағамен тұтастырыла пішілсе онда детальдың ені екі еселенеді. Мұндай жағалардағы негіз жіптері жаганың орта тұсындағы жүйеге 45° бұрыш арқылы өтеді.
Егер жағадағы неггз жіптері жағаның орта тұсына көлбей жүргізілсе (72, а-суретті қараңыз), онда жаға қайырмасы бүктелген жазық түрінде құрылады. Жаға жиегінің ұзындығы ОА=ЛВОР -0,5d, бұл жерде — жағаның алдыңғы ұшының көтерілуі (төмендетілуі) (d = 1 ... 4 с.м. АА1 = d ).
О мен А1 нүктелері толқымалы сызық арқылы жалғасады. Жағаның жоғарғы кесіндісі осындай қисық жүйелмен түрге келеді. Жаға ұшының конфигурациясы модельге байланысты. Жағаның ені ОВ = 2...4,5 см.
Тұтастырыла пішлген тік жағалар жіңішке (4 .. . 5 с.м; 72 сурет, г) және биіктеу (8 см-ге дейін, 72-сурет, d) болады. Тұтастыра пішілген жағалар артқы бойлық пен өңірдегі омырау чертеждеріне құрылады.
Артқы бойлық чертежінде (72-сурет, г) А және А2 нүктелернен жоғары жағаның биіктігін АА' 12 = А7А21 = Һ шегеп тасталынады, мұндағы Һ = 2...5 см.
Орталықтан тартылған секілді А2 нүктесінен солға қарай А2А21 радиусымен доға жүргізіледі. Оған 1-1,5 см шегеріледі. А22А21= 1-1,5 см. Пайда болған А22 нүктесі ирек сызық арқылі А12 нүктесімен және артқы бойлықтың иық кесіндісімен жалғастырылады.
Өңірдегі омырау чертежінде иық кесіндісі жүйесін оңға қарайі жалғастырып, А4А41 =АА'12 кесіндісін игегереді.
А4 нүктесінен А4А41 радиусымен доға жүргізіп А41 нүктеснен оңға қарай А41А42 =1...1,5 см кесіндісін шегереді. Пайда болған нүктелі ирек қисық сызық арқылы сыңар өңірдегі иық кесіндісімен және тұтас өңірдің орта тұсымен жалғастырады. Жаға ұшы модельге байланысты түрге келтіріледі.
14. Балалар киімдерінің құрастыру ерекшеліктері
Бала киімінің детальдары жазбаларьшың чертеждерін құруға тұлғалар мен оған қосымшалардың өлшемдері бойынша жазбалар құрудың методикаларын пайдаланады. Тігін өнеркәсібі Орталық ғылыми зерттеу институтының, Орталық тәжірибе-техникалық тігін лабораториясының методикалары мен экономикалық өзара көмек советінің методикасы анағұрлым белгілері болып табылалы.
Осы методикалар бойыыша құрылылы орамалар мен жүйелер өлшемдерінің белгілі бір санын қатыстыра отырып жүргізіледі. Дирекциялық өлшемдер аз қосымшалары ауқымды шамаларға - 2 см-ден 15 см-ге дейін ауытқиды. Қосымшаларды іріктеген кезде киім моделі Жалпыодақтық сән Үйінің (ОДМО) ұсыныстарына, методикалық кеңестердің ұсыныстарына және басқаларға бағыт ұстанады. Бірақ барлық жағдайда да әсіресе ясли жасындағы және мектеп жасына дейінгі бала киімінің ыңғайлылығы шешуші фактор болып табылады.
Барлық чертеждер тігістердің әдіптерінсіз құрылады. Мұның өзі содан соң осы әдіптерді технология мен жабдық қабылдаған материалдардың қасиеттерін ескере отырып, белгілеуге мүмкіндік береді.
Төменде тігін өнеркәсібі Орталық ғылыми-зерттеу институтының методикасы бойынша бала киімінің негізгі детальдары чертежінің типтік схемасын құрудың әдісі келтірілген.
Чертеж құрудың бастапқы деректері бұйым атаулары меи оның келбеті туралы. материалдар мен бұйым жобаланып отырған баланың жас-тегі туралы мәліметтерді қамтиды. Осы деректерге сәйкес өлшемдерінің тізімін белгілейді де, қосымшаларды іріктеп, чертеждерді құрады.
ЦНИИТП методикасы бойынша чертеждер кұру үшін Сш , Сг , І, С, ІІ, СІІІ, Сб, Оп, Шп, Вг, Дт.с, Дт.п, Дт.с, І, Дт.п І, Шг, Цг, Шс, dп.з.г, Др.лок, Г І dп.з.т секілді жал қабылданған өлшемдерден басқа желке негізгі нүктесінің биікті Вг. о. т , Вп. т - иық нүктесінің биіктігі, В с. т - емшек нүктесінің биіктігі, В л. т —-бел жүйесінің сияқты өлшемдер де пайдаланылады. Чертеждер құруға арналған өлшемдер ОСТ 17-66-77 деп алынады.
Пакеттік еркін қонымы мен қалыңдығына арналған 12-таблицада келтіріледі.
Пакеттің қалыңдығына арналған қосымшалар, см есебімен: артқы бойлық мойын ойығы негізін жоғарылатуға арналған Пп.ғ.с = 0 . . . 7, артқы бойлықтың бел ұзындығына арналған П д. т. с=0,2, белдің алдыңғы жақ ұзындығына П д.т. н = 0,2.. . . 0,4;
| Қосымшалардың атаулары | Келбет пен есею тобына байланысты қосымшалардың мәні, см | |||||
| Бел жүйесі бойынша жартылай қонымды | Бел жүйесі бойынша- еркін қонымды | |||||
| Бүлдіршіндер | Мектеп жасынан төмен және жоғары жастағылар | Жеткіншектер | Бүлдіршіндер мен мектеп жасына дейінгі | Мектеп жасынан төмен және жоғары жастағылар | Жеткіншектер | |
| Кеуде жүйесі бойынша мына учаскелерде артқы бойлық ПС өңір ПП | - - | 1-1,5 1,5-2 | 1-1,5 2-2,5 | 1,5-2 1,5-2 | 1,5-2 1,5-2 | 1,5-2 2-2,5 |
| Белдің жартылай орамы ПТ | - | 4,5-6 | 4,5-5 | - | - | - |
| Бөксенің П | - | 1,5-2,5 | 1-2 | - | - | - |
| Ойық еркіндігіне арналған П С.ПР | 1,5-2 | 1,5-2 | 1,5-2 | 1,5-2 | 1,5-2 | 1,5-2 |
| Мойын ойығы БТ.Г.С | 1-1,5 | 1-1,5 | 1-1,5 | 1-1,5 | 1-1,5 | 1-1,5 |
| Иық орамына ПО.П | 5-8 | 5-8 | 5-8 | 7,5-9 | 7,5-9 | 7,5-9 |
| Жең түбін отырғызу 1 см-не Н 0,08 см-ден | ||||||
артқы бойлықтың иық нүктесіне Пп.с =0.1; өңірдің иық, нүктесіне П =0;1 қолтық түбі биіктігіне Пв.ок =0.5.
Чертеждің алдын-ала жүргізілген есеп-қисабы мен мен көкірекшенің негізгі элементтерінің есеп-қисабын қамтиды.
Жеңнің жоғарғы жағының ені;
100. Бала киімі чертежінің типтік конструкциялық схемасы
15. Киім детальдарының лакалаларын құру мен көбейту
Киім детальдарының чертеждерін құру әдіпсіз –ақ орындалады. Әдіп дегеніміз – бұйым детальдарын технологиялық өңдеуге қажетті шама. Сондықтан бұйым детальдарды чертеждердің анықталған контурларына киім детальдары лекаларының контурын құрайтын әдіптер қосады.
Бір өлшем бой базасында алуан түрлі өлшемдер мен бой биіктіктерінің бір модельді детальдардан лекаллар жасау лекаларды техникалық көбейту немесе баспалдақтау деп атау қабылданған.
Баспалдақтаудың екі түрлі әдісі көбірек тараған: топтау және пропорциялы – есептеу әдісі.
Топтау әдісі типтік емес күрделі констуркциялы модельдерді шешуге қолданылады. Әдістің мәні бастапқы және шеткі өлшемді секілді лекалардың екі комплектісін жасайтында болып отыр. Лекало біраттас констуркциялы нүктелерді өрістеу жүйелері (координаттар осі) бойынша біріктіріп, тікелей жалғастырады (91- сурет, а). Жүйелерді аралық өлшемдер санына сәйкес келетіндей етіп, бөліктер санына бөледі.
Лекаларды баспалдақтаудың пропорциялы-есептеу әдісінің мәні лекаланың әрбір конструкциялы нүктесіне координаттар остерін жүргізіп, өлшемдерді немесе бой биіктігін өзгерту кезінде нүкте координаттарын беретіндігнде болып отыр. (91-сурет,б).
|
|
90. Көйлек детеальдары лекаларының чертеждері.
|
|
91. Лекаларды көбейту тәсілдері.
| І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті |
СМЖ ЖМУ Е/ОӘК.09-2015 3 басылым | |||
| САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ | |||||
| Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыздандыруларының картасы | Ф.4.09-33 | ||||
| 28.05.2015 ж. |
Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыздандыруларының картасы «Жалпытехникалық және арнайы пәндерді оқыту әдістемесі»
Кафедра Кәсіптік оқыту
Тьютор Р.А. Садуакасова
Мамандық Кәсіптік оқыту
Кредит саны 3
Пән циклі таңдаулы
| Әдебиет түрі | № | Шифр | Әдебиет атауы | Бар болуы | Ескерту | |
| Кітапханада | % | |||||
| Негізгі | 1 | Ч31я73 А94 | Кальней А.А. Каправлова В.С., Поляков В.А., Основы методики трудового и профессионального обучения М.:Просвещение, 1987.-191 с | 100 | ||
| 2 | Ч31я73 Қ70 | Поляков В.А., Стравровский А.Е Общая методика трудового обучения в старших классах. М.:Просвещение, 1987.-191 с. | 100 | |||
| 3 | Ч31я73 Ә 18 | Методика трудового обучения с практикумом. /Под ред. Д.А. Тхоржевского. М.:Просвещение, 1987.-448 с. | 100 | |||
| 4 | Ч31я73 Ә 15 | Мельникова Л.В., Осипова Л.В., Фридман Т.В., Методика трудового обучения М.:Просвешение, 1989.-254 с | 100 | |||
| 5 | Ч31я723 П23 | Программы средней общеобразовательной школы. Трудовое обучение: 5-11 кл. Алматы. Рауан 2005 г | 100 | |||
| Қосымша | 1 | Ч31я73 Б12 | Технология интегративті білім саласы бағдарламасы. Рауан.2004.-75 бет. | 100 | ||
| 2 | Ч31я73 Д 14 | Технология интегративті білім саласы бағдарламасы. ROND.2003.- 47 б. | 100 | |||
| 3 | Ч31я73 П23 | Технология интегративті білім саласы бағдарламасы. 8-9 сыныптар. ROND. 2004.-35 б | 100 | |||
| 4 | Ч31я73 П 23 | Бағдарламалар: Кәсіптік оқыту: 10-11 сыныптар Алматы, 1996.-141 б. | 100 | |||
| 5 | Ч31я7 М 85 | 5.Методические разработки уроков. /Под ред. И.Н. Федоровой. М.:Просвещение, 1981.-186 с. | 100 | |||
| 6 | Ч31я7 Т 13 | Васильченко Е.В. Лабзина А.Я. Методическое пособие по обслуживающему труду. Пособие для учителя. М.Просвещение 1993. | 100 | |||
| Анықтамалық
| Я20 Қ17 | Атутов П.Р., Бабкин Н.И., Васильев Ю. К Связь трудового обучения с основами наук. М.:просвещение 1983.-128 с | 100 | |||
| Ч31:Ю93я21 Қ17 | Воспитание учащихся в процессе трудового обучения. / Т.Н. Мальковская и др. М.:Просвещение, 1976.-190 с. | 100 | ||||
| Ч31 Қ 17 | Қазақстан Республикасында білім беруді жетілдірудің 2005-2010 ж.ж.ға арналған мемлекеттік бағдарламасының ережелері. | 100 | ||||
Дата добавления: 2018-05-12; просмотров: 2508; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!