Бап. Мемлекеттік шекараны белгілеу

1. Мемлекеттік шекара жергілікті жерде шегендеуге сәйкес айқын көрiнетiн шекара белгiлерiмен белгіленеді.

2. Шекара белгілерінің нысандарын, көлемдерін, сипаттамасын, конструкциясын және оларды орнату тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

Бап. Мемлекеттік шекараны жайластыру

1. Мемлекеттік шекараны жайластыру Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік шекараның инфрақұрылымы оның учаскелерін санаттарға бөлуді негізге ала отырып, Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен белгіленеді.

3-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ШЕКАРА РЕЖИМІ

Бап. Мемлекеттік шекара режимі

1. Осы Заңға және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға сәйкес Мемлекеттік шекарада және шекаралық белдеуде Мемлекеттік шекара режимі қолданылады.

2. Мемлекеттік шекара режимі:

1) Мемлекеттік шекараны (Каспий теңізіндегі Мемлекеттік шекара учаскесін қоспағанда) күтіп-ұстау;

2) Мемлекеттік шекараны кесіп өту;

3) Мемлекеттік шекара арқылы адамдарды, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізу;

4) шекаралық белдеуге кіру, онда уақытша болу, тұру, жүріп-тұру және шекаралық белдеудің үстінен ұшуды жүзеге асыру;

5) шаруашылық, кәсіпшілік немесе өзге де қызметті жүргізу, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізу;

6) шекарадағы тосын оқиғаларды шешу тәртібін қамтиды.

3. Мемлекеттік шекара учаскелері бойынша шекаралық белдеуді Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Шекаралық белдеуде Мемлекеттік шекараны белгілеу шебі жабдықталады.

13-бап. Мемлекеттік шекараны күтіп-ұстау

1. Мемлекеттік шекараны күтіп-ұстауды уәкілетті органдар жүзеге асырады және ол Мемлекеттік шекара режимін қамтамасыз ету мен ұстап тұруға бағытталған.

2. Мемлекеттік шекараны күтіп-ұстау Мемлекеттік шекараны белгілеу шебін жабдықтау мен оның жұмыс істеуін қамтамасыз ету (шекаралық белгілерді орнату, сақтау және дұрыс күйінде ұстап тұру, оларды бақылау мақсатында қарап тексеру, шекаралық соқпақтар мен жолдарды жабдықтау), сондай-ақ Мемлекеттік шекараның өтуіне шектес мемлекетпен бірлескен тексерулер жүргізу тәртібін қамтиды.

3. Мемлекеттік шекараның шегендеу үдерісі аяқталмаған учаскелерінде шекаралық белгілерді сақтау, оларды бақылау мақсатында қарап тексеру тәртібін Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті айқындайды.

14-бап. Мемлекеттік шекараны кесіп өту

1. Мемлекеттік шекараны кесіп өту:

1) құрлықта, шекаралық өзендерде, көлдерде және өзге де су айдындарында – халықаралық теміржол, автомобиль, өзен және өзге де қатынас жолдарында белгіленетін Мемлекеттік шекараны кесіп өту орындарында;

2) әуе кеңістігінде – Мемлекеттік шекараны халықаралық трассалар кесіп өтетін орындарда немесе осы мақсаттар үшін арнайы бөлінген әуе дәліздері бойынша;

3) теңізде – халықаралық теңіз қатынасы жолдарында белгіленетін теңіз дәлiздерi шегінде жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда өзге де орындарда Мемлекеттік шекараны кесіп өтуге жол беріледі.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне Мемлекеттік шекараны күзету жөніндегі міндеттерді орындау кезінде шектес мемлекеттің шекаралық органымен келісілген өзге де тәртіппен Мемлекеттік шекараны (Каспий теңізіндегі аумақтық сулардың (теңіздің) сыртқы шекарасын қоспағанда) кесіп өту құқығы беріледі.

3. Шектес мемлекетпен халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығы шегінде Мемлекеттік шекараны кесіп өту тәртібі, сондай-ақ оның аумағында адамдардың болу тәртібі Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттармен және Қазақстан Республикасының заңнамасымен реттеледі.

3-1. Адамның теміржол көлігі құралымен:

Қазақстан Республикасының аумағынан шет мемлекеттің аумағы арқылы Қазақстан Республикасы аумағының екінші бөлігіне транзитпен;

шет мемлекеттің аумағынан Қазақстан Республикасының аумағы арқылы осы шет мемлекет аумағының екінші бөлігіне транзитпен жүріп өту кезінде Мемлекеттік шекараны кесіп өтуі Қазақстан Республикасына кіру және Қазақстан Республикасынан шығу болып табылмайды.

Көрсетілген жағдайларда шекаралық, кедендік және өзге де бақылау түрлері жүргізілмейді.

Теміржол көлігі құралдарының аялдамай жүруін қамтамасыз ету, жолаушыларды түсіруді (отырғызуды), жүктер мен тауарларды түсіруді (тиеуді) жүзеге асыруға тыйымның сақталуын бақылау көлік ұйымының (жолаушыларды, жүктер мен тауарларды тасымалдаушының) міндеттері болып табылады.

4. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды оқшаулау және жою үшін Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда авариялық-құтқару құралымдарының Мемлекеттік шекараны кесіп өтуінің өзге де тәртібі көзделуі мүмкін.

5. Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттеріне дейінгі халықаралық теміржол және автомобиль қатынасы жолдарының учаскелерін белгілеу мен жабдықтауға қойылатын талаптарды, олар арқылы жүру тәртібін, сондай-ақ Мемлекеттік шекарада орналасқан халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығы периметрінің қазақстандық бөлігін жабдықтауға қойылатын талаптарды Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

6. Адамдар мен көлік құралдары Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттеріне және Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарға дейін немесе кері бағытта жүрген кезде:

1) белгіленген қозғалыс маршрутын өзгертуге;

2) аялдауға, адамдарды түсіруге (отырғызуға), жүктер мен тауарларды түсіруге (тиеуге), кез келген ұшу аппаратын, оның ішінде пилотсыз ұшу аппаратын әуеге көтеруге, қондыруға немесе қабылдауға тыйым салынады.

7. Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүддесінде, сондай-ақ шектес мемлекеттердің жазбаша өтініші бойынша Мемлекеттік шекараны оның жекелеген учаскелері арқылы кесіп өтуді уақытша шектейді немесе тоқтатады.

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі Мемлекеттік шекараны кесіп өтуді уақытша шектеу немесе тоқтату туралы хабарламаны мүдделі мемлекеттерге осындай шешім қабылданған кезден бастап жетпіс екі сағат ішінде дипломатиялық арналар арқылы жібереді.

Ескерту. 14-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.05.2017 № 59-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

15-бап. Теңізде, өзендерде, көлдерде және өзге де су айдындарында Мемлекеттік шекараны кесіп өту

1. Қазақстандық және шетелдік (суүсті және суасты) кемелер, әскери корабльдер, мұз үстімен жылжитын құралдар Қазақстан Республикасының заңдарына және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға сәйкес теңізде, өзендерде, көлдерде және өзге де су айдындарында Мемлекеттік шекараны кесіп өтеді.

2. Шетелдік суасты кемелері (құралдары) аумақтық суларда (теңізде) Мемлекеттік шекараны су үстімен және туын көтеріп кесіп өтеді және жүзеді.

3. Қазақстан Республикасының және шектес мемлекеттердің порттарына кірмей, Мемлекеттік шекараны кесіп өте отырып, шекаралық өзендерде, көлдерде және өзге де су айдындарында кеменің жүзуі Қазақстан Республикасы ратификациялаған, шектес мемлекетпен жасалған халықаралық шартпен реттеледі.

4. Қазақстандық және шетелдік (суүсті және суасты) кемелер, шетелдік әскери корабльдер, мұз үстімен жылжитын құралдар Мемлекеттік шекараны кесіп өткен және Қазақстан Республикасының порттарына (рейдтеріне) кіріп немесе кірмей, аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда жүзген кезде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының порттарынан (рейдінен) Мемлекеттік шекараға қарай жүзген кезде Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің талап етуі бойынша:

1) егер өз туы көтерілмеген болса, оны көрсетуге;

2) егер ол жүзу үшін тыйым салынған немесе уақытша қауіпті ауданға, сондай-ақ жасанды аралдың, қондырғының немесе құрылыстың айналасында белгіленген қауіпсіздік аймағына бағыт алса не жүзу режимін басқа да бұзушылыққа әкеп соғатын болса, бағытын өзгертуге;

3) аумақтық суларға (теңізге) немесе ішкі суларға кіру мақсаты, қозғалыс схемасынан ауытқу себептері туралы хабарлауға;

4) тексеру (кеме жайларын қарап тексеру) үшін тоқтауға және қарап тексеру тобын қабылдауға, кеме және навигация құжаттарын, экипаж мүшелері мен жолаушылардың құжаттарын, жүктерге немесе тауарларға құжаттарды ұсынуға;

5) бағытты өзгертіп, Қазақстан Республикасының портына немесе өзге де көрсетілген пунктке баруға;

6) Қазақстан Республикасының заңдарында және халықаралық шарттарда көзделген өзге де талаптарды орындауға міндетті.

Осы баптың 4-тармағы 4) және 5) тармақшаларының ережелері шетелдік әскери корабльдер мен коммерциялық емес мақсаттарда пайдаланылатын шетелдік мемлекеттік кемелерге қолданылмайды.

5. Осы баптың 4-тармағында көрсетілген қазақстандық және шетелдік кемелерге:

1) өткізу пункттері ашылмаған Қазақстан Республикасының порттарына (рейдтеріне) кіруге;

2) қозғалыстың белгіленген схемаларынан ауытқуға, жүзу үшін тыйым салынған немесе жүзу үшін уақытша қауіпті ауданға, сондай-ақ жасанды аралдың, қондырғының немесе құрылыстың айналасында белгіленген қауіпсіздік аймағына, егер осындай аудан немесе аймақ туралы теңізде жүзушілерге хабарламаларда хабарланса, кіруге;

3) аялдауға, адамдарды түсіруге (отырғызуға), кез келген жүктер мен тауарларды түсіруге (тиеуге), кез келген жүзу құралдарын суға түсіруге немесе бортқа қабылдауға, кез келген ұшу аппаратын, оның ішінде пилотсыз ұшу аппаратын әуеге көтеруге, қондыруға немесе бортқа қабылдауға, кәсіпшілік, зерттеу, іздестіру немесе өзге де қызметті уәкілетті органның рұқсатынсыз не осындай рұқсаттың шарттарын бұза отырып жүргізуге тыйым салынады.

6. Шетелдік әскери корабльдер және коммерциялық емес мақсаттарда пайдаланылатын басқа да шетелдік мемлекеттік кемелер болжамдалған кіру күніне дейін күнтізбелік отыз күннен кешіктірілмей дипломатиялық арналар арқылы сұрау салынатын, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің алдын ала рұқсаты бойынша аумақтық суларға (теңізге) және ішкі суларға кіру үшін Мемлекеттік шекараны кесіп өтеді.

16-бап. Кәсіпшілік жүргізуші қазақстандық кемелердің теңізде, өзендерде, көлдерде және өзге де су айдындарында Мемлекеттік шекараны бірнеше рет кесіп өту құқығы

1. Аумақтық суларда (теңізде), ішкі суларда және континенттік қайраң үстінде кәсіпшілікті шетелдік кемелерге кәсіпшілік өнімдерін ауыстырып тиемей жүзеге асыратын қазақстандық кемелер, сондай-ақ мақсаты Қазақстан Республикасының аумағында балық және өзге де өнімдерді өткізу немесе өндіру үшін кәсіпшілік өнімдерін жеткізу болып табылатын кәсіпшілік қызметін жүргізген жағдайда, өздеріне қатысты шекаралық бақылау жүзеге асырылған қазақстандық кемелер Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің рұқсаты негізінде шекаралық, кедендік бақылаудан және бақылаудың өзге де түрлерінен өтпестен, Мемлекеттік шекараны бірнеше рет кесіп өте алады.

2. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген қазақстандық кемелерге:

1) шет мемлекеттің аумақтық суларына (теңізге), ішкі суларына, шетелдік порттарға кіруге;

2) адамдар мен кемелерді құтқару қажеттігінен туындаған немесе кеменің капитаны бұл туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін дереу хабардар ететін басқа да төтенше жағдайларды қоспағанда, шетелдік кемелердегі, сондай-ақ өздеріне қатысты шекаралық бақылау жүзеге асырылған қазақстандық кемелердегі адамдарды түсіруге (отырғызуға), кез келген жүктер мен тауарларды түсіруге (тиеуге) тыйым салынады.

3. Мемлекеттік шекараны бірнеше рет кесіп өтуге рұқсат беру тәртібін, осындай рұқсат қолданысының кеңістіктегі және уақыттық шектерін, сондай-ақ осы баптың 1-тармағында көрсетілген қазақстандық кемелерді бақылауды жүзеге асыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

16-1-бап. Жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға тартылатын қазақстандық және шетелдік кемелердің Мемлекеттік шекараны бірнеше мәрте кесіп өту құқығы

1. Континенттік қайраңда жер қойнауын мемлекеттік геологиялық зерттеу жөніндегі жұмыстарды орындау, континенттік қайраңның табиғи ресурстарын барлау және игеру, қалқымалы бұрғылау қондырғыларының жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ жасанды аралдарды, қондырғылар мен құрылыстарды, оның ішінде континенттік қайраңда стационарлық теңіз платформаларын құру, пайдалану және қолдану мақсатында, кейіннен Қазақстан Республикасының порттарына, теңіз терминалдарына немесе айлақтық құрылыстарына келе отырып, Қазақстан Республикасының порттарынан, теңіз терминалдарынан немесе айлақтық құрылыстарынан континенттік қайраң үстіндегі су кеңістігіне шығатын, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туын көтеріп жүзу құқығын пайдаланатын қазақстандық және шетелдік кемелер Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнің Шекара қызметi рұқсатының негізінде шекаралық және бақылаудың өзге де түрлерінен өтпей, Мемлекеттік шекараны бірнеше мәрте кесіп өте алады.

Осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген жағдайда, кемелердің келуімен немесе кетуімен байланысты кедендік операциялар Қазақстан Республикасының кеден заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

2. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген қазақстандық және шетелдік кемелерге:

1) шет мемлекеттің аумақтық суларына (теңізіне), шет мемлекеттің ішкі суларына, шетелдік порттарға кіруге;

2) адамдар мен кемелерді құтқару қажеттігінен немесе басқа да төтенше жағдайлардан туындаған, кеменің капитаны бұл туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін дереу хабардар ететін кездерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының аумағынан кеткен кезде оларға қатысты шекаралық бақылау жүзеге асырылған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына келген кезде шекаралық бақылаудан өтпеген адамдарды шетелдік және қазақстандық кемелерден түсіруге (оларға отырғызуға), кез келген жүктер мен тауарларды түсіруге (оларға тиеуге) тыйым салынады.

3. Құрылықтық қайраңда орналасқан келісімшарт аумағындағы жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға тартылған қазақстандық және шетелдік теңіз кемелерінің Мемлекеттік шекараны бірнеше мәрте кесіп өтуіне рұқсат беру тәртібін, мұндай рұқсатты қолданудың кеңістіктік және уақыттық шектерін, сондай-ақ осы баптың 1-тармағында көрсетілген кемелерге бақылауды жүзеге асыру тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

Ескерту. 3-тарау 16-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.04.2016 № 505-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 26.12.2017 № 124-VI (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

 

17-бап. Әуе кеңістігінде Мемлекеттік шекараны кесіп өту

1. Мемлекеттік шекараны кесіп өту орнынан өткізу пункттеріне дейін және кері қарай ұшатын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының әуе кеңістігі арқылы транзиттік ұшып өту кезінде әуе кемелері Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің және Қазақстан Республикасының азаматтық авиациясы саласындағы уәкілетті органның мынадай талаптарын орындауға:

1) егер ұшу үшін тыйым салынған немесе уақытша қауіпті ауданға апаратын болса, бағытты өзгертуге;

2) Қазақстан Республикасының әуе кеңістігіне кіру мақсаттары немесе ұшу жоспарынан ауытқу себептері туралы хабарлауға;

3) көрсетілген жерге келіп қонуды жүзеге асыруға міндетті.

2. Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттеріне дейін немесе кері қарай бағытта ұшу, сондай-ақ Қазақстан Республикасының әуе кеңістігі арқылы транзиттік ұшып өту кезінде, дүлей зiлзаланы, апатты, аварияны, авариялық жағдайды және адамдардың өміріне немесе денсаулығына қатер төндіретін басқа да жағдайларды қоспағанда, әуе кемелеріне:

1) ұшу жоспарында көрсетілмеген, халықаралық болып табылмайтын әуежайларға немесе әуеайлақтарға, сондай-ақ әуежайлардан және әуеайлақтардан тыс жерлерге қонуға (ұшып көтерілуге);

2) белгіленген (ұсынылған) дәліздерден және ұшу маршруттарынан ауытқуға, аэронавигациялық ақпарат құжаттарында жарияланған, ұшуға тыйым салынған аймақтар мен ұшу шектелген аймақтар аумағының үстінен ұшып өтуге;

3) адамдарды түсіруге (отырғызуға), кез келген жүктер мен тауарларды түсіруге (тиеуге) тыйым салынады.

Осы тармақтың 3) тармақшасының күші осы баптың 4-тармағында көрсетілген Мемлекеттік шекараны кесіп өту жағдайларына қолданылмайды.

3. Ерекше жағдайларда техникалық, мәжбүрлі түрде қонуларды және гуманитарлық рейстерді, сондай-ақ мемлекеттік міндеттерді орындауға байланысты халықаралық ұшуларды орындау кезінде әуе кемелерінің қонуы мен ұшып шығуы халықаралық болып табылмайтын әуежайлардан немесе әуеайлақтардан жүргізіледі. Көрсетілген ұшулар Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетімен, Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс органдарымен және өзге де мемлекеттік органдармен келісім бойынша азаматтық және мемлекеттік авиация салаларындағы уәкілетті органдар берген уақытша рұқсат болған кезде орындалады.

4. Құрылықтық қайраң үстіндегі су кеңістігінде орналасқан қалқымалы қонақүйлерді қоса алғанда, Қазақстан Республикасының аумағынан жасанды аралдарға, қондырғылар мен құрылыстарға, қалқымалы бұрғылау қондырғыларына не қалқымалы қонақүйлерді қоса алғанда, көрсетілген жасанды аралдардан, қондырғылар мен құрылыстардан, қалқымалы бұрғылау қондырғыларынан Қазақстан Республикасының аумағына адамдарды, жүктер мен тауарларды жеткізуді жүзеге асыратын қазақстандық әуе кемелері Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен шекаралық, кедендік бақылаудан (кемелердің келуімен (кетуімен) байланысты кедендік операцияларды жүргізу бөлігінде) және бақылаудың өзге де түрлерінен өтпей, Мемлекеттік шекараны бөлінген әуе дәліздерінен тыс бірнеше мәрте кесіп өте алады. Адамдарды, кемелерді құтқару қажеттілігінен не басқа да төтенше жағдайлардан туындаған, қазақстандық әуе кемесінің командирі бұл туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін, сондай-ақ азаматтық және мемлекеттік авиация саласындағы уәкілетті органдарды дереу хабардар ететін кездерді қоспағанда, көрсетілген қазақстандық әуе кемелеріне шет мемлекеттердің әуе кеңістігіне ұшып кіруге, Қазақстан Республикасының аумағынан кеткен кезде шекаралық бақылаудан өткен адамдарды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына келген кезде шекаралық бақылаудан өтпеген адамдарды отырғызуға (бортқа алуға), Қазақстан Республикасының аумағынан кеткен кезде оларға қатысты шекаралық және кедендік бақылау жүзеге асырылған кемелерге (кемелерден), сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына келген кезде шекаралық және кедендік бақылау жүзеге асырылмаған кемелерге (кемелерден) кез келген жүктерді, тауарларды, валютаны, жануарларды тиеуге (түсіруге) тыйым салынады.

Қазақстан Республикасының аумағы мен құрылықтық қайраң үстіндегі су кеңістігінде орналасқан жасанды аралдар, қондырғылар мен құрылыстар, қалқымалы бұрғылау қондырғылары, қалқымалы қонақүйлер арасындағы ұшуларды орындаған кезде әуе кемелерінің Қазақстан Республикасының аумағынан ұшып шығуы және Қазақстан Республикасының аумағына қонуы Қазақстан Республикасының әуеайлақтарынан, тікұшақ айлақтарынан және қону алаңдарынан, оның ішінде халықаралық ұшулар үшін ашылмағандарынан жүргізілуі мүмкін.

Ескерту. 17-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.04.2016 № 505-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

18-бап. Мемлекеттік шекараны мәжбүрлі түрде кесіп өту

1. Мынадай төтенше жағдайларға:

1) дүлей зілзалаларға, апаттарға, аварияларға, авариялық жағдайға және адамдардың өміріне немесе денсаулығына, қазақстандық немесе шетелдік кеменің, шетелдік әскери корабльдің, мұз үстімен жылжитын құралдардың, сондай-ақ әуе кемесінің қауіпсіздігіне қатер төндіретін басқа да жағдайларға;

2) қазақстандық немесе шетелдік бүлінген кемені, шетелдік әскери корабльді, мұз үстімен жылжитын құралдарды тіркеп сүйретуге;

3) құтқарылған адамдарды жеткізуге;

4) қазақстандық немесе шетелдік кеменің, шетелдік әскери корабльдің, мұз үстімен жылжитын құралдардың экипаж мүшелеріне немесе жолаушыларына шұғыл медициналық көмек көрсетуге байланысты Мемлекеттік шекараны мәжбүрлі түрде кесіп өту (белгіленген орындардан, теңіз немесе әуе дәліздерінен тыс) оны кесіп өту тәртібін бұзу болып табылмайды.

2. Қазақстандық немесе шетелдік кеменің, шетелдік әскери корабльдің, мұз үстімен жылжитын құралдардың капитаны (кеме жүргізушісі), әуе кемесінің командирі Мемлекеттік шекараны мәжбүрлі түрде кесіп өткен немесе Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттеріне дейін немесе кері қарай бағытта жүрудің осы Заңда айқындалған тәртібін мәжбүрлі түрде сақтамаған жағдайда:

1) бұл туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне және Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігіне дереу хабар беретін жақын жердегі қазақстандық теңіз немесе өзен портының, әуежайдың немесе әуеайлақтың әкімшілігін дереу хабардар етуге;

2) көмек көрсету немесе болған мән-жайларды анықтау үшін келген, уәкілетті органдардың, Қазақстан Республикасының шекаралық немесе әскери кораблі командирінің, теңіз, өзен кемесі капитанының немесе әуе кемесі командирінің нұсқауларына сәйкес әрекет етуге міндетті.

3. Өзге де адамдар және көлік құралдары Мемлекеттік шекараны мәжбүрлі түрде кесіп өткен немесе Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттеріне дейін немесе кері қарай жүрудің осы Заңда айқындалған тәртібін мәжбүрлі түрде сақтамаған жағдайда:

1) бұл туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің жақын жердегі бөлімі (бөлімшесі) басшылығына дереу хабардар етуге;

2) болған мән-жайларды анықтау үшін келген, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі өкілінің нұсқауларына сәйкес әрекет етуге міндетті.

19-бап. Мемлекеттік шекара арқылы адамдарды, көлiк құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізу. Өткізу пункттері

1. Мемлекеттік шекара арқылы адамдарды, көлiк құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізу Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарға сәйкес ашылған өткізу пункттерiнде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын, Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда жүргізіледі.

2. Өткізу пункттерін ашу (жабу), олардың жұмыс істеуі (пайдаланылуы), оларды санаттарға бөлу, жіктеу, жайластыру қағидаларын, сондай-ақ олардың жұмысын техникалық жарақтандыру және ұйымдастыру бойынша талаптарды Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

3. Өткізу пункттерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.

4. Өткізу пункттерінде шекаралық, кедендік, көліктік, санитариялық-карантиндік, ветеринариялық, фитосанитариялық бақылауды ұйымдастыру үшін өз құзыреті шегінде жауап беретін бақылаушы органдардың бөлімшелері орналастырылады.

5. Өткізу пункттерінде, сондай-ақ Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда адамдарды өткізген кезде Мемлекеттік шекара ретінде паспорттық бақылау сызығы қолданылады.

6. Мемлекеттік шекара арқылы адамдарды, көлiк құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізуді Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүзеге асырады.

7. Мемлекеттік шекара арқылы адамдарды өткізу Қазақстан Республикасына кіру немесе Қазақстан Республикасынан шығу құқығын беретін құжаттар болған, сондай-ақ осы адамдарға қатысты Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген шектеулер болмаған кезде жүзеге асырылады.

8. Мемлекеттік шекара арқылы көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізу мемлекеттік кіріс органдарының және өзге де бақылаушы органдардың көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды Қазақстан Республикасына әкелу немесе Қазақстан Республикасынан әкету құқығына рұқсат беру белгілері болған кезде жүзеге асырылады.

9. Мемлекеттік шекара арқылы өткізу шекаралық бақылау рәсімі біткеннен кейін және өткізу пункті, сондай-ақ Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орын шегінен адам, көлік құралы шыққан немесе жүктер мен тауарлар әкетілген кезде аяқталды деп есептеледі.

10. Қазақстан Республикасына кіруге рұқсат етілмеген не кіруі шектелген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар, сондай-ақ өздеріне қатысты Қазақстан Республикасынан шығуға тыйым салу туралы шешім қабылданған адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Мемлекеттік шекара арқылы өткізілуге жатпайды. Өткізу пунктіне немесе Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орынға келген және Мемлекеттік шекара арқылы өткізу үшін негіздері жоқ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес өздері қайдан келсе, сол елге немесе өзі азаматы болып табылатын елге қайтарылады.

Ескерту. 19-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 05.05.2017 № 59-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

20-бап. Мемлекеттік шекара арқылы өткізудің оңайлатылған тәртібі. Оңайлатылған өткізу пункттері

1. Мемлекеттік шекара арқылы өткізудің оңайлатылған тәртібі Мемлекеттік шекараны кесіп өту орындарында тікелей белгіленеді, оларда Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартқа сәйкес оңайлатылған өткізу пункттері жабдықталады.

2. Мемлекеттік шекара арқылы оңайлатылған өткізу пункттерінде жүктер мен тауарларды коммерциялық мақсаттарда өткізуге тыйым салынады.

21-бап. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде Мемлекеттік шекара арқылы өткізу

Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезде табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды оқшаулау және жою үшін авариялық-құтқару құралымдарын Мемлекеттік шекара арқылы өткізу Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда айқындалған тәртіппен жүргізіледі.

22-бап. Ерекше жағдайларда Мемлекеттік шекара арқылы кемелерді өткізу

Ерекше жағдайларда Мемлекеттік шекара арқылы адамдар мен көлік құралдарын өткізуді Қазақстан Республикасы тиісті аумақтық ұлттық қауіпсіздік органдары әуежайлардың немесе әуеайлақтардың, теңіз немесе өзен порттарының әкімшілігімен бірлесіп, кейіннен Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің тиісті бөлімшесін хабардар ете отырып:

1) халықаралық болып табылмайтын әуежайлардан немесе әуеайлақтардан арнайы халықаралық ұшуды орындайтын әуе кемелеріне;

2) халықаралық ұшуды орындайтын, белгіленбеген орындарда мәжбүрлі түрде қонуды жүзеге асырған қазақстандық және шетелдік әуе кемелеріне;

3) халықаралық тасымалдауды орындайтын қазақстандық кемелерге және мұз үстімен жылжитын құралдарға, айлақтарға, кемежайларға не қазақстандық жағаға жүзіп келген, Қазақстан Республикасының өткізу пункттері жоқ теңіз және өзен порттарына (рейдтеріне) мәжбүрлі түрде кіруді жүзеге асырған шетелдік (суүсті және суасты) кемелерге, шетелдік әскери корабльдерге, мұз үстімен жылжитын құралдарға қатысты жүзеге асырады.

22-1-бап. Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда өткізу

Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда өткізуді Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпті сақтай отырып:

1) техникалық сипаттамалары бойынша теңіз өткізу пункттеріне кіруді жүзеге асыра алмайтын, континенттік қайраңда жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға тартылған кемелерге;

2) өздерінің салмақтық және (немесе) габариттік өлшемдері бойынша рұқсат етілген нормалардан асатын және автомобиль өткізу пункті арқылы жүріп өте алмайтын, жүгі бар немесе жүгі жоқ автокөлік құралдарына қатысты жүзеге асырады. Осы санаттағы көлік құралдарын өткізу тікелей өткізу пунктіне іргелес жатқан жергілікті жердің учаскесінде жүзеге асырылады;

3) өткізу пунктінің инфрақұрылымы белгіленген бақылау түрлерін жүргізу үшін қажетті уақытқа теміржол көлігі құралдарының аялдау мүмкіндігін қамтамасыз етпейтін не өткізу пунктін ашу экономикалық жағынан орынсыз болған жағдайларда, теміржол көлігі құралдарына қатысты жүзеге асырады. Осы санаттағы көлік құралдарын өткізу қажетті инфрақұрылымы бар, өткізу пунктіне жақын станцияда не жүру жолында жүзеге асырылады;

4) Қазақстан Республикасының шектес мемлекеттермен шекаралық ынтымақтастығының халықаралық орталықтары шегінде Мемлекеттік шекараны кесіп өтетін адамдарға, Мемлекеттік шекара арқылы өткізілетін көлік құралдарына, жүктер мен тауарларға қатысты жүзеге асырады.

Ескерту. 3-тарау 22-1-баппен толықтырылды - ҚР 05.05.2017 № 59-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

23-бап. Өткізу пункттеріндегі шекаралық бақылау

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің шекаралық іс-әрекеті түрлерінің бірі өткізу пункттеріндегі шекаралық бақылау болып табылады.

2. Адамдарға, көлік құралдарына, жүктер мен тауарларға қатысты өткізу пункттеріндегі шекаралық бақылау:

РҚАО-ның ескертпесі!
1) тармақша жаңа редакцияда көзделген - ҚР 31.12.2016 № 41-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

 

1) Мемлекеттік шекараны кесіп өту ниеті бар адамдарға қатысты ақпаратты, оның ішінде көлік ұйымдарының ақпараттық дерекқорын пайдалана отырып алдын ала тексеруді;

1-1) Мемлекеттік шекараны кесіп өту заңдылығын айқындау, Мемлекеттік шекараны кесіп өту тәртібін бұзушыларды анықтау, сондай-ақ өздеріне қатысты Қазақстан Республикасына кіруге және Қазақстан Республикасынан шығуға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген шектеулері бар адамдарды анықтау мақсатында құжаттарды және адамдарды тексеруді, оның ішінде биометриялық дербес деректерді өңдеу арқылы тексеруді, сондай-ақ адамдарға сауалнама жүргізуді;

2) көлік құралдарының, жүктер мен тауарлардың Мемлекеттік шекара арқылы өткізілу заңдылығын айқындау, Мемлекеттік шекараны кесіп өту тәртібін бұзушылықтарды анықтау және жолын кесу мақсатында барлық бақылаушы органдардың рұқсат беру белгілерінің болуын тексеруді;

3) Мемлекеттік шекараны кесіп өту тәртібін бұзушыларды табу және ұстау мақсатында көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды тексеріп қарауды, қажет болған жағдайларда – арнайы (жан-жақты) тексеріп қарауды;

4) Мемлекеттік шекараны кесіп өту тәртібін бұзу белгілері болған кезде адамдарды тексеріп қарауды;

5) Мемлекеттік шекараны кесіп өту орындарынан өткізу пункттеріне дейін не өткізу пункттерінен Мемлекеттік шекараны кесіп өту орындарына дейін көлік құралдарын алып жүруді қамтиды.

3. Осы Заңның 19-бабының 1-тармағында және 22 мен 22-1-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, өткізу пункттерінен тыс жерде шекаралық бақылау жүргізуге жол берілмейді.

Ескерту. 23-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.05.2017 № 59-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

24-бап. Шекаралық белдеуге кіру, онда уақытша болу, тұру немесе жүріп-тұру және шекаралық белдеудің үстімен ұшуды жүзеге асыру

1. Адамдардың Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің рұқсатынсыз шекаралық белдеуге кіруіне, онда уақытша болуына, тұруына немесе жүріп-тұруына тыйым салынады.

2. Адамдардың шекаралық белдеуге кіруі жеке басын куәландыратын құжаттары және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі беретін арнайы рұқсаттамалары болған кезде сол үшін белгіленген орындарда жүзеге асырылады.

3. Жергілікті атқарушы және өзге де мемлекеттік органдардың басшыларын өз қызметтік міндеттерін орындаған кезде шекаралық белдеуге өткізу жеке басын куәландыратын құжаттар болған кезде сол үшін белгіленген орындарда жүзеге асырылады.

4. Өздеріне жүктелген міндеттерді атқарған кезде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің авиациясы, басқа да уәкілетті органдардың авиациясы орындайтын ұшуды қоспағанда, халықаралық ұшуды орындамайтын әуе кемелеріне әуе кеңістігінде шекаралық белдеудің үстінен ұшуға тыйым салынады. Шекаралық белдеуде уәкілетті органдар авиациясының ұшуы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметімен келісім бойынша Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің рұқсатымен жүзеге асырылады.

5. Осы баптың 1 және 4-тармақтарында көзделген шектеулер шекаралық белдеудің сыртқы шекарасынан бастап Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің инженерлік құрылыстары мен бөгеуіштері шебіне дейінгі жергілікті жер белдеуінде, сондай-ақ оның үстіндегі әуе кеңістігінде қолданылады.

6. Халықаралық ұшуды орындамайтын әуе кемелерінің әуе кеңістігінде шекара кеңістігінің өзге де аумағының үстінен ұшуы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін хабардар ете отырып, Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің рұқсатымен орындалады.

25-бап. Мемлекеттік шекарада және шекаралық белдеуде шаруашылық, кәсіпшілік немесе өзге де қызметті жүргізу, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізу

1. Мемлекеттік шекарада және шекаралық белдеуде шаруашылық, кәсіпшілік немесе өзге де қызметті жүргізу, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізу үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен шекаралық белдеуге кіруге және онда болуға рұқсаттамалар береді.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі Мемлекеттік шекараны қорғау мүдделерін ескере отырып, осы Заңға сәйкес рұқсаттамалардың қолданылуына шектеу енгізуі немесе оны уақытша тоқтата тұруы мүмкін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне рұқсаттама алуға ұсынулар енгізу кезінде жеке және заңды тұлғалар кәсіпшілік және өзге де кемелерде, көлік және өзге де техникалық құралдарда пайдаланылатын жұмыс жүргізудің немесе іс-шаралар өткізудің сипаты, орны, қатысушылары, уақыты туралы, ал қажет болған жағдайларда, егер бұл шектес мемлекетпен Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында ескертілсе, Мемлекеттік шекараны кесіп өту орны мен уақыты туралы мәліметтерді енгізеді.

3. Мемлекеттік шекарада және шекаралық белдеуде жүзеге асырылатын (жүргізілетін) шаруашылық, кәсіпшілік немесе өзге де қызмет, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шаралар:

1) Қазақстан Республикасының, шектес мемлекеттердің ұлттық қауіпсіздігіне залал келтірмеуге немесе залал келтіру қатерін тудырмауға;

2) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Мемлекеттік шекараны күтіп-ұстауына және міндеттерді орындауына кедергі жасамауға;

3) Мемлекеттік шекарада белгіленген тәртіпті бұзбауға тиіс.

4. Шекаралық белдеуде кәсіпшілік мақсатта аң аулауға тыйым салынады. Көрсетілген шектеулер шекаралық белдеудің сыртқы шекарасынан Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің инженерлік-техникалық құралдарының сызығына дейінгі жергілікті жер белдеуінде де қолданылады.

5. Режимдік шектеулердің қолданысын оң экологиялық сараптама болған және су көздері санитариялық-эпидемиологиялық талаптарға сай болған кезде уақытша тоқтата тұруға жол берілетін, шекаралық белдеуде орналасқан шекаралық өзендердің, көлдердің және өзге де су айдындарының суларындағы су алатын, суға шомылатын, жануарларды суаратын орындарды жергілікті атқарушы органдардың ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі белгілейді.

Бап. Карантин белдеуі

1. Жұқпалы аурулардың таралуына жол бермеу мақсатында тікелей Мемлекеттік шекара бойында карантин белдеуі жабдықталады.

2. Карантин белдеуі шегінде карантин режимін сақтау Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен айқындалады.

27-бап. Шекарадағы тосын оқиғаларды шешу

1. Шекарадағы тосын оқиғаларды шешу Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

2. Шекарадағы тосын оқиғаларды шешуге біржақты немесе шектес мемлекетпен бірлесіп тергеу жүргізу, шекарадағы тосын оқиғаларды Қазақстан Республикасының және шектес мемлекеттің шекара өкілдерінің отырыстарында қарау арқылы қол жеткізіледі.

3. Ақпарат алмасу үшін Мемлекеттік шекарада хат-хабар алмасу пункттері орнатылады.

4. Шекарадағы тосын оқиғалар бойынша бірлескен тергеулер және шекара өкілдерінің өзге де отырыстары шекара өкілдерінің кездесу пункттерінде өткізіледі. Қажет болған жағдайда аталған қызмет шекарадағы тікелей тосын оқиға болған жерде ұйымдастырылуы мүмкін.

5. Шекарадағы тосын оқиғаларды шешу бойынша қызметті Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүзеге асырады.

Әуе кеңістігінде шекарадағы тосын оқиғаларды шешу кезінде Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің өкілдері сарапшылар ретінде тартылады.

6. Шекарадағы тосын оқиғаларды шешу кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі тергеуге өзге де уәкілетті органдардың күштері мен құралдарын тартуы мүмкін.

7. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі реттемеген шекарадағы тосын оқиғаларды Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі шешеді.

28-бап. Шекара өкілдері

1. Шекара өкілдері өз қызметінде Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын, осы Заңды және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерін басшылыққа алады.

2. Шекара өкілдерінің қызметі халықаралық ынтымақтастық нысандарының бірі болып табылады және ол Қазақстан Республикасының шектес мемлекеттермен достық қатынастарын дамытуға бағытталған.

29-бап. Мемлекеттік шекара режимін бұзу

1. Мынадай:

1) Мемлекеттік шекараны (Каспий теңізіндегі Мемлекеттік шекара учаскесін қоспағанда) күтіп-ұстаудың;

2) Мемлекеттік шекараны кесіп өтудің;

3) Мемлекеттік шекара арқылы адамдарды, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізудің;

4) шекаралық белдеуге кірудің, онда уақытша болудың, тұрудың, жүріп-тұрудың және шекаралық белдеудің үстімен ұшуды жүзеге асырудың;

5) Мемлекеттік шекарада және шекаралық белдеуде шаруашылық, кәсіпшілік немесе өзге қызметті жүргізудің, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізудің;

6) Мемлекеттік шекараны бұзуға байланысты шекарадағы тосын оқиғаларды шет мемлекетпен шешудің белгіленген тәртібін сақтамау Мемлекеттік шекара режимін бұзу болып танылады.

2. Адамдардың және көлік құралдарының Мемлекеттік шекараны кесіп өтудің белгіленген тәртібін кез келген санкциясыз бұзуы Мемлекеттік шекараны бұзу болып табылады.

30-бап. Мемлекеттік шекараны бұзушылар

Мыналар:

1) Мемлекеттік шекараны өткізу пункттерiнен тыс жерде немесе өткізу пункттерінде және Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда оны кесіп өтудiң белгіленген тәртібін бұза отырып, кез келген тәсілмен кесіп өткен немесе кесіп өтуге әрекеттенуші адамдар;

2) Қазақстан Республикасынан заңсыз шығу мақсатында шетелге бара жатқан қазақстандық немесе шетелдiк көлік құралдарына кiрген немесе кіруге әрекет жасаған адамдар;

3) аумақтық суларға (теңiзге) немесе ішкі суларға, сондай-ақ шекаралық өзендер, көлдер және өзге де су айдындары суларының қазақстандық бөлігіне, осы суларға кірудің белгіленген тәртібін бұза отырып кiрген шетелдiк әскери емес кемелер және әскери корабльдер, оның ішінде су астымен Мемлекеттік шекараны кесіп өткен немесе Қазақстан Республикасының суларында жүзу және тұру кезiнде су астында болған шетелдiк сүңгуiр қайықтар және басқа да көлiк құралдары (объектілері);

4) белгіленген тәртіпті бұза отырып Мемлекеттік шекараны кесіп өткен, сондай-ақ Мемлекеттік шекарадан белгіленген әуежайларға немесе әуеайлақтарға ұшу кезінде не Қазақстан Республикасының әуе кеңістігі арқылы транзиттік ұшып өту кезінде әуе кеңістігін пайдаланудың белгіленген қағидаларын бұзған әуе кемелері және өзге де, оның ішінде пилотсыз ұшу аппараттары;

5) Мемлекеттік шекараны тиiстi рұқсатсыз немесе белгiленген тәртiптi бұза отырып, кесіп өткен немесе кесіп өтуге әрекет жасаған өзге де адамдар, техникалық және өзге де құралдар Мемлекеттік шекараны бұзушылар болып танылады.

Ескерту. 30-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.05.2017 № 59-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

4-тарау. ӨТКІЗУ ПУНКТТЕРІНДЕГІ РЕЖИМ

31-бап. Өткізу пункттеріндегі режим

1. Өткізу пункттеріндегі режим – адамдардың, көлік құралдарының өткізу пункттеріне кіру, оларда болу, жүріп-тұру және олардан шығу, жүктер мен тауарларды әкелу, орналастыру, өткізу, әкету тәртібі осы Заңмен белгіленеді.

2. Өткізу пункттерінің аумағы режимдік аумақ болып табылады.

3. Өткізу пункттеріндегі режим:

1) адамдардың, көлік құралдарының Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өтуі, жүктердің және тауарлардың өткізілуі;

2) өткізу пункттеріндегі жабық орындарға, үй-жайларға (объектілерге), сондай-ақ шетелге бара жатқан көлік құралдарына бөгде адамдардың кіруі мүмкіндігін болғызбауға тиіс.

4. Өткізу пунктіндегі режимді бақылауды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүзеге асырады және ол өткізу пунктінде адамдар мен көлік құралдарының кіру, болу, жүріп-тұру, шығу; жүктер мен тауарларды әкелу, орналастыру, өткізу, әкету тәртібін сақтау жөніндегі тексеру және өзге де іс-шараларды өткізуді білдіреді.

5. Осы тараудың күші Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарға және жүру жолында шекаралық, кедендік және өзге де бақылау түрлерін жүргізу кезінде теміржол көлігі құралына қолданылады және олар аяқталғаннан кейін тоқтатылады.

Ескерту. 31-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.05.2017 № 59-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

32-бап. Өткізу пункттерінде адамдар мен көлік құралдарының кіру, шығу, жүктер мен тауарларды әкелу, әкету тәртібі

1. Өткізу пункттерінде адамдар мен көлік құралдарының кіруі, шығуы, жүктер мен тауарларды әкелу, әкету, оларда Қазақстан Республикасына кіруге немесе Қазақстан Республикасынан шығуға құқық беретін құжаттар, сондай-ақ көлік құралдарына құжаттар болған кезде сол үшін белгіленген орындарда жүзеге асырылады.

2. Адамдарды, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды ресімдеумен және оларға қызмет көрсетумен айналысатын Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі әскери қызметшілерінің, мемлекеттік кіріс органдары және өзге де органдар, көлік ұйымдары қызметкерлерінің өткізу пункттеріне кіруі:

1) теміржол, автомобиль, теңіз және өзен өткізу пункттерінде – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі;

2) авиациялық өткізу пункттерінде – Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің келісімі бойынша азаматтық авиация саласындағы уәкілетті орган беретін рұқсаттамалар бойынша жүзеге асырылады.

3. Өткізу пункттеріне кіруге, шығуға рұқсат беру тәртібі (арнайы рұқсаттамалар негізінде) жоғарыда аталған органдар мен ұйымдардың қызметтік көлігіне қатысты да белгіленеді.

Ескерту. 32-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

 

33-бап. Өткізу пункттерінде адамдар мен көлік құралдарының болу, жүріп-тұру, жүктер мен тауарларды орналастыру және өткізу тәртібі

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі өткізу пунктінде қызметін өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын мемлекеттік кіріс органдарымен және өзге де органдармен, сондай-ақ көлік ұйымдарымен келісу бойынша:

1) өткізу пунктінде адамдар мен көлік құралдарының жүріп-тұру, жүктер мен тауарлардың өткізілу схемасын, сондай-ақ қызметтік көліктің жүріп-тұру тәртібі мен тұрақ орындарын айқындайды;

2) шекаралық және басқа да бақылау түрлері жүзеге асырылатын үй-жайлар мен өзге де орындарға, сондай-ақ шетелге бара жатқан көлік құралдарына қол жеткізу тәртібін белгілейді;

3) өткізу пунктінде белгіленген режимнің орындалуын бақылау шараларын әзірлейді және қамтамасыз етеді.

2. Өткізу пункттерінде (автомобиль өткізетін пункттен басқа) шетелге бара жатқан көлік құралдарының орны мен тұру ұзақтығын Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің келісімі бойынша көлік ұйымдарының әкімшілігі айқындайды.

3. Шетелге бара жатқан көлік құралдары өткізу пунктінің аумағынан кету үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің рұқсатымен ғана қозғалыс жасауды бастайды, сол сияқты тұрақ орнын ауыстырады.

4. Шекаралық және өзге де бақылау түрлерін жүзеге асыру кезеңінде адамдардың көлік құралдарына, оның ішінде шетелге бара жатқан көлік құралдарына, өткізу пункттерінде өткізілетін жүктер мен тауарларға қол жеткізуіне тыйым салынады.

5. Жолаушылардың өткізу пунктінен кетуі немесе оған келуі кезінде оларды шетелге бара жатқан көлік құралдарына отырғызу (құралдарынан түсіру) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің рұқсатымен жүзеге асырылады, ал жүктер мен тауарларды тиеу (түсіру) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің келісімі бойынша Қазақстан Республикасы мемлекеттік кіріс органдарының рұқсатымен жүргізіледі.

Ескерту. 33-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 28.11.2014 № 257-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 10-баптың 12) тармақшасынан қараңыз) Заңдарымен.

 

34-бап. Көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды тексеріп қарау

1. Көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды жете тексеруді белгіленген және арнайы жабдықталған орындарда (тәуліктің кез келген уақытында, қажет болған жағдайда көлік ұйымы белгілеген көлік құралының кету уақытына қарамастан, оның ішінде қайтадан жете тексеруді) Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс органдарымен бірлесіп, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүргізеді.

2. Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттермен Мемлекеттік шекарада көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды жете тексеруді Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жүзеге асырады.

3. Арнайы рұқсаттамалар ресiмделген, пломба салынған (мөрленген) вагондар, контейнерлер, автомобильдер, трюмдер және көлік құралдарының өзге де үй-жайлары, сондай-ақ жүктер мен тауарлар, егер орамасының, мөрлерінің, пломбаларының бүтіндігі бұзылған болса, сондай-ақ оларда бөгде адамдарды жасыру белгілері болған жағдайларда, жете тексеру үшін Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс органдарымен бірлесіп Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің талап етуі бойынша ашылады.

Ескерту. 34-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 26.12.2017 № 124-VI (01.01.2018 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

35-бап. Адамдардың жекелеген санаттарын өткізу пункттеріне жіберу

1. Дипломатиялық өкiлдiктердiң және консулдық мекемелердiң, сондай-ақ оларға теңестiрiлген, Қазақстан Республикасында аккредиттелген, халықаралық ұйымдардың қызметкерлері Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі беретін рұқсаттамалары болған кезде, өткізу пункттеріндегі шекаралық және өзге де бақылау түрлері жүзеге асырылатын үй-жайларға және өзге де орындарға жіберіледі.

2. Қазақстан Республикасындағы шет мемлекеттердің елшілері көрсетілген режимдік аймақтарға аккредиттелген куәліктер негізінде жіберіледі.

3. Белгіленген үлгідегі рұқсаттамалары бар, бірақ қызметті ұйымдастырумен және бақылаумен айналыспайтын, сондай-ақ адамдарды, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды ресімдеу және оларға қызмет көрсету бойынша ауысымда жүрмеген Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің әскери қызметшілеріне, мемлекеттік кіріс органдарының және өзге де органдардың, көлік ұйымдарының қызметкерлеріне өткізу пунктінің аумағында болуға тыйым салынады.

4. Шетелде болған кезеңде Қазақстан Республикасының аумағына кіруге құқық беретін құжаттарын жоғалтқан, өткізу пунктіне келген Қазақстан Республикасының азаматтары өткізу пункттерінде олардың жеке басын анықтау үшін қажетті уақытқа ерікті түрде қалдырылады. Оларды өткізу пунктінде күтіп-ұстау тәртібін Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті айқындайды.

5. Өткізу пунктіне келген Қазақстан Республикасы азаматының жеке басы расталмаған жағдайда, ол аумақ бойынша Қазақстан Республикасының ішкі істер органдарына тапсырылуға жатады.

Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің сұрау салуы бойынша Қазақстан Республикасының аталған азаматтарына қатысты қабылданған шешім туралы хабарлайды.

Ескерту. 35-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

 

36-бап. Өткізу пункттерінде қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік кіріс органдарының және өзге де органдардың, көлік ұйымдарының белгіленген режимді ұстап тұру мәселелері жөніндегі міндеттері

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 28.11.2014 № 257-V Заңымен (қолданысқа енгізілу тәртібін 10-баптың 12) тармақшасынан қараңыз).

1. Халықаралық тасымалдауларға қатысушы көлік ұйымдарының қызметкерлері, оның ішінде көлік құралдарының иелері:

1) бөгде адамдардың көлік құралдарына кіруіне, олармен басқа жүктерді және тауарларды алып өтуіне жол бермеу шараларын қолдануға;

2) өткізу пунктінде болған кезде пломба салынған (мөрленген) вагондарды, контейнерлерді, автомобильдерді, трюмдерді және көлік құралдарының өзге де үй-жайларын, сондай-ақ жүктер мен тауарларды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің талабы бойынша жете тексеру үшін ашуға міндетті. Мемлекеттік кіріс органдарының бөлімшелері бар өткізу пункттерінде ашу олардың өкілдерінің қатысуымен жүргізіледі;

3) өткізу пунктіне келу және алдағы шекаралық бақылау туралы жолаушыларға хабар беруге, жолаушылардың көлік құралы бойынша жүріп-тұруын шектеуге, жолаушылар саны және олардың жол жүру кезіндегі мінез-құлқы туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің өкілдеріне ақпарат беруге міндетті.

2. Өткізу пунктінде қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік кіріс органдарының және өзге де органдардың, көлік ұйымдарының басшылары Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін:

1) жұмыс аяқталған соң қалған қызметкерлер туралы;

2) өткізу пунктінде жұмыстан шығарылған немесе міндеттерін орындаудан шеттетілген адамдар туралы, олар жұмыстан шығарылғаннан, басқа лауазымға немесе жұмыс учаскесіне ауыстырылғаннан кейін не өзге де мән-жайлар туындағанда, олардан алып қойылған рұқсаттамаларды ұсына отырып, жиырма төрт сағаттың ішінде хабардар етеді.

Ескерту. 36-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

 

37-бап. Өткізу пункттердегі шаруашылық және өзге де қызмет

Өткізу пункттерінде жүзеге асырылатын шаруашылық және өзге де қызмет түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.

38-бап. Өткізу пункттеріндегі режимді бұзу

Осы Заңға сәйкес белгіленген өткізу пункттеріне адамдардың, көлік құралдарының кіруі, оларда болуы, жүріп-тұруы және олардан шығуы, оларға жүктер мен тауарларды әкелу, орналастыру, өткізу, әкету тәртібін сақтамау өткізу пункттеріндегі режимді бұзу болып танылады.

5-тарау. ШЕКАРА РЕЖИМІ

39-бап. Шекаралық аймақ

1. Қазақстан Республикасының Үкіметі шекара маңындағы әкімшілік-аумақтық бірліктердің аумағы шегінде осы Заңда айқындалған шекара режимі қолданылатын шекаралық аймақты белгілейді.

2. Шекара режимі – шекаралық аймаққа кірудің, онда уақытша болудың, тұрудың немесе орын ауыстырудың, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізудің белгіленген тәртібі.

3. Шекара режимінің негізгі мақсаты Мемлекеттік шекараны қорғау үшін қажетті жағдайлар жасау арқылы шекаралық аймақта белгіленген тәртіпті қамтамасыз ету болып табылады.

4. Қазақстан Республикасының Көлік және коммуникация министрлігі шекаралық аймаққа кіретін жерлерде жол (ақпараттық) белгілерін орнатады.

5. Шекаралық аймақта Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен өтеусіз, тұрақты пайдалануға инженерлік-техникалық құрылыстар мен бөгеуіштерді, коммуникацияларды, өткізу пункттерін және Мемлекеттік шекара инфрақұрылымының өзге де объектілерін жайластыру мен күтіп-ұстау үшін пайдаланылатын жер белдеулері (учаскелері) бөлінеді.

6. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетімен және Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігімен келісілген жергілікті атқарушы органдардың ұсынулары бойынша шекаралық аймаққа кіретін шекара маңы аумақтарының тізбесі белгіленеді, онда Қазақстан Республикасының Үкіметі жекелеген режимдік шектеулердің қолданысын алып тастауы немесе тоқтата тұруы мүмкін.

7. Шекара режимін бақылауды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі мен Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі жүзеге асырады.

40-бап. Шекаралық аймаққа кіру

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының шекаралық аймаққа кіруі жеке басын куәландыратын құжаттар бойынша жүзеге асырылады.

2. Шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың шекаралық аймаққа кіруі жеке басын куәландыратын құжаттар және Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі беретін шекаралық аймаққа кіруге арналған рұқсаттамалар бойынша жүзеге асырылады.

3. Шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасынан шығу мақсатында өткізу пунктіне халықаралық теміржол және автомобиль қатынасы жолдарымен барған жағдайда, олардың шекаралық аймаққа кіруі жеке басын куәландыратын құжаттар бойынша жүргізіледі. Осы санаттағы адамдарға жүру маршрутын өзгертуге тыйым салынады.

41-бап. Шекаралық аймақта уақытша болу, тұру және жүріп-тұру

1. Шекаралық аймақтағы адамдар жеке басын куәландыратын құжаттарын, сондай-ақ осы Заңның 40-бабында көрсетілген рұқсат беру құжаттарын үнемі өздерімен бірге алып жүруге тиіс.

2. Қазақстан Республикасына оңайлатылған өткізу пункттері арқылы кірген шетелдіктер (шектес мемлекеттердің шекара маңы аудандарының тұрғындары) шекаралық аймақта жеке басын куәландыратын құжаттары және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі беретін арнайы рұқсаттамалар бойынша, егер Қазақстан Республикасының шектес мемлекетпен халықаралық келісімдерінде осылай көзделген болса, жүріп-тұрады.

3. Шекаралық аймаққа кіруді, онда уақытша болуды, тұруды және жүріп-тұруды бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне және Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігіне жүктеледі, олар шекаралық аймаққа кіретін жерлерді келісім бойынша белгілейді.

42-бап. Шекаралық аймақта қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізу

1. Шекаралық аймақта қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізу Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін хабардар ете отырып, жүзеге асырылады.

2. Хабарламаны жоспарланатын іс-шараны тікелей ұйымдастырушы енгізеді және онда іс-шараның сипаты, орны, уақыты және оған қатысушылар саны туралы мәліметтер қамтылуға тиіс.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі жергілікті атқарушы органдардың немесе өзге де уәкілетті органдардың, сондай-ақ іс-шараны тікелей ұйымдастырушының атына шекаралық аймақта құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жоюға бағытталған қосымша шаралар қолдану бойынша ұсынулар енгізуге құқылы.

43-бап. Шекара режимін бұзу

Осы Заңға сәйкес белгіленген шекаралық аймаққа кіру (өту), онда уақытша болу немесе жүріп-тұру, шаруашылық, кәсіпшілік немесе өзге де қызметті жүргізу, қоғамдық-саяси, мәдени немесе өзге де іс-шараларды өткізу тәртібін сақтамау шекара режимін бұзу болып танылады.

6-тарау. АУМАҚТЫҚ СУЛАР (ТЕҢІЗ) ЖӘНЕ ІШКІ СУЛАР РЕЖИМІ

44-бап. Аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимі

1. Аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар шегінде аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимі қолданылады, ол:

аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда қазақстандық шағын көлемдi өздiгiнен жүзетiн және өздiгiнен жүзбейтiн (суүсті және суасты) кемелердi (құралдарды) және мұз үстімен жылжитын құралдарды есепке алу, күтіп-ұстау, олардың орналасу пункттерінен шығу және орналасу пункттеріне қайтып оралу, суда болу;

қазақстандық кемелердің, шетелдік кемелер мен әскери корабльдердің, мұз үстімен жылжитын құралдардың аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда жүзу (пайдаланылу);

аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда кәсіпшілік, зерттеу, іздестіру немесе өзге де қызметті, оның ішінде континенттік қайраңның табиғи минералды және жанды ресурстарын сақтауға бағытталған қызметті жүргізу тәртібін белгілейді.

2. Аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимі осы Заңда және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттарда белгіленеді.

3. Аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимінің негізгі мақсаты Мемлекеттік шекараны қорғау үшін қажетті жағдайлар жасау болып табылады.

45-бап. Шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелерді (құралдарды) және мұз үстімен жылжитын құралдарды есепке алу

1. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда пайдаланылатын қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелерді (құралдарды) және мұз үстімен жылжитын құралдарды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі есепке алуға тиіс.

2. Кемелерді және мұз үстімен жылжитын құралдарды есепке алу Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері Әскери-теңіз Күштерінің және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің әскери корабльдеріне және өзге де кемелеріне, аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда міндеттерді өз құзыреті шегінде орындайтын уәкілетті органдарға тиесілі, сондай-ақ халықаралық тасымалдауларды орындаған кезде тиісті теңіз немесе өзен порттарында тіркелімге алынған және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен мемлекеттік тіркеуден өткен ұйымдарға тиесілі қазақстандық шағын көлемді кемелерге және мұз үстімен жылжитын құралдарға қолданылмайды.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі күзететін Каспий теңізінің жағалауы маңына, шекаралық өзендердің, көлдердің және өзге де су айдындарының жағасына азаматтар уақытша келетін қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелер (құралдар) және мұз үстімен жылжитын құралдар Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде уақытша есепке қойылуға тиіс.

46-бап. Шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты)кемелерді (құралдарды) және мұз үстімен жылжитын құралдарды күтіп-ұстау

1. Қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелер (құралдар) және мұз үстімен жылжитын құралдар тиісті кемежайларда, айлақтарда және орналасу пункттерінде немесе оларды күтіп-ұстау орны бойынша тіркелімге алынуға және олардың тоқтап тұратын тұрақты орны болуға тиіс.

2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың жекелеген типтеріне қатысты күтіп-ұстаудың өзге де тәртібін белгілейді, бұл туралы иесінің тіркеу құжаттарында арнайы мөртабан басылады.

3. Қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелерді (құралдарды) және мұз үстімен жылжитын құралдарды танып айыру үшін олардың иесі тұмсық бөлігінің және артқы жағының борттарына берілген тіркеу нөмірлері мен жазуларды жазады. Нөмірді әуеден танып айыру үшін бөлменің жоғарғы бөлігінде, ал ол болмаған кезде – тұмсық бөлігінде арнайы жабдықталған алаңшада жазылуға тиіс.

Көрсетілген талап олардың штаттағы және штаттан тыс құтқару құралдарына (шлюпкаларға, дөңгелектерге, белдіктерге) қолданылады.

47-бап. Шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың кемежайлары, айлақтары және орналасу пункттері

1. Каспий теңізінің жағалауы маңындағы, шекаралық өзендердің, көлдердің және өзге де су айдындарының жағаларындағы қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелерге (құралдарға) және мұз үстімен жылжитын құралдарға арналған кемежайларды, айлақтарды және орналасу пункттерін тиісті жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметімен келісілген рұқсаттары негізінде ұйымдар жабдықтайды.

2. Кемежайлардың, айлақтардың және орналасу пункттерінің:

1) аумаққа бөгде адамдардың кіру мүмкіндігін болғызбайтын қоршалымы;

2) суда және жағада тұратын шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелер (құралдар) және мұз үстімен жылжитын құралдар үшін бекіткіштері, сондай-ақ оларды сақтауға арналған орындары;

3) аспалы моторларды, желкендерді және ескектерді сақтайтын арнайы үй-жайлары;

4) күзетке арналған үй-жайлары;

5) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің тиісті бөлімшесімен байланыс құралдары болуға тиіс.

3. Ұйымдардың басшылары – кемежайлардың, айлақтардың және орналасуға арналған орындардың меншік иелері оларды тиісті түрде жабдықтаумен, күзетпен және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің тиісті бөлімшесімен байланыс құралымен қамтамасыз етуге міндетті.

48-бап. Қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты)кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың аумақтық суларға (теңізге)және ішкі суларға шығуы

1. Егер осы Заңмен өзгеше тәртіп белгіленбесе, қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың аумақтық суларға (теңізге) және ішкі суларға шығуы Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі беретін рұқсаттамалар негізінде жүргізіледі.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне рұқсаттамаларды алуға ұсынулар енгізу кезінде жеке және заңды тұлғалар шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың аумақтық суларға (теңізге) және ішкі суларға шығу мақсаттары, уақыты және маршруты (аудандары), олардың типтері және тіркеу нөмірлері, сондай-ақ тіркелімге алу орындары туралы мәліметтерді енгізеді. Енгізілетін ұсынулар Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің және Қазақстан Республикасы ішкі істер органдарының аумақтық бөлімшелерімен келісілуге тиіс.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі шекаралық кеңістікте іздеу іс-шараларын жүргізу кезінде рұқсаттамалардың қолданысын шектеуге немесе уақытша тоқтата тұруға құқылы, бұл туралы мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар хабардар етіледі.

4. Қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың аумақтық суларға (теңізге) және ішкі суларға шығуына, егер осы кемелерге (құралдарға) қатысты күтіп-ұстаудың өзгеше тәртібі айқындалмаса, тек қана тәуліктің жарық уақытында олар тіркелімге алынған орындар бойынша кемежайларға, айлақтарға және орналасу орындарына не жағалау маңына қараңғы түскенге дейін оралғанда рұқсат беріледі.

5. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда өз құзыреті шегінде міндеттерді орындайтын өзге де уәкілетті органдардың (Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінен басқа) өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелері (құралдары) және мұз үстімен жылжитын құралдары өздерінің шығуы туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін көрсетілген акваторияларда тәуліктің кез келген уақытында шығар алдында хабардар етеді.

6. Жергілікті атқарушы органдардың және ұйымдардың Қазақстан Республикасының аумақтық ұлттық қауіпсіздік және ішкі істер органдарымен келісілген ұсынулары бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті жыл сайын режимдік шектеулердің қолданысы тоқтатыла тұратын – екі мильге дейінгі арақашықтықта теңізге еркін шығуға, белгіленген акваторияда жеке және заңды тұлғалар демалыс, туризм және спорт үшін пайдаланатын қазақстандық шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың жүзуіне және (немесе) пайдаланылуына жол берілетін Каспий теңізінің жағалауы маңы учаскелерінің тізбесін белгілейді.

7. Шағын көлемді өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың күтіп-ұсталуын, аумақтық суларға (теңізге) және ішкі суларға шығуын (шығарылуын), орналасу пункттеріне қайта оралуын есепке алуды бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне жүктеледі.

49-бап. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда қазақстандық өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың жүзу (пайдаланылу) тәртібі

1. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда қазақстандық өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың, оның ішінде шағын көлемділерінің жүзуіне және (немесе) пайдаланылуына тек қана рұқсат етілген немесе белгіленген (айқындалған) аудандарда немесе навигациялық-гидрографикалық жабдықпен қамтамасыз етілген қозғалыстың белгіленген схемаларына сәйкес жол беріледі. Оларға:

1) рұқсат етілген немесе белгіленген (айқындалған) ауданның шегінен шығуға, қозғалыстың белгіленген схемаларынан ауытқуға, егер хабарламаларда ондай аудан немесе аймақ туралы теңізде жүзушілерге хабарланған болса, жүзу үшін тыйым салынған немесе жүзу үшін уақытша қауіпті ауданға, сондай-ақ жасанды аралдың, қондырғы мен құрылыстың айналасында белгіленген қауіпсіздік аймағына кіруге;

2) егер осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында өзгеше тәртіп ескертілмеген болса, аялдауға, адамдарды түсіруге (отырғызуға), кез келген жүктер мен тауарларды түсіруге (тиеуге), кез келген жүзу құралдарын суға түсіруге немесе бортқа қабылдауға, кез келген ұшу аппаратын, оның ішінде пилотсыз аппаратты әуеге көтеруге, қондыруға немесе бортқа қабылдауға тыйым салынады.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің корабльдері мен катерлеріне аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда түнгі уақытта, белгіленген шамдарсыз жүзуге рұқсат етіледі. Мұндай жағдайларда корабльдердің және катерлердің командирлері өзге де кемелермен (құралдармен) соқтығысу, өзге де авариялық жағдай тудыру мүмкіндігін болғызбайтын шаралар қолдануға міндетті.

3. Аумақтық сулардың (теңіздің) белгілі бір аудандарында уәкілетті органдар қазақстандық өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың, оның ішінде шағын көлемділерінің жүзуін шектейді, бұл туралы теңізде жүзушілерге хабарламаларда күні бұрын хабар беріледі.

50-бап. Шетелдік кемелердің (құралдардың) және мұз үстімен жылжитын құралдардың, шетелдік әскери корабльдердің жүзу (пайдаланылу) тәртібі

1. Осы Заңның 45, 46, 48, 49, 52-баптарының талаптары аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда уақытша пайдаланылатын шетелдік өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелерге (құралдарға), мұз үстімен жылжитын құралдарға қолданылады.

2. Аумақтық сулар (теңіз) арқылы жүзіп өтуді жүзеге асыратын шетелдік өздігінен жүзетін және өздігінен жүзбейтін (суүсті және суасты) кемелер (құралдар), сондай-ақ шетелдік әскери корабльдер жалпыға бірдей танылған халықаралық құқық нормаларын, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын және заңнамасын сақтауға тиіс.

3. Шетелдік әскери корабль Қазақстан Республикасы белгілеген аумақтық суларда (теңізде) жүзу тәртібін бұзған жағдайда, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері одан аумақтық суларды (теңізді) дереу тастап шығуды талап етеді.

51-бап. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда кәсіпшілік, зерттеу, іздестіру немесе өзге де қызметті, оның ішінде континенттік қайраңның минералды және жанды ресурстарын сақтауға бағытталған қызметті жүргізу

1. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда кәсіпшілік, зерттеу, іздестіру немесе өзге де қызметті, оның ішінде континенттік қайраңның минералды және жанды ресурстарын сақтауға бағытталған қызметті жүргізу Қазақстан Республикасының экономикалық, экологиялық, қорғаныс және өзге де қауіпсіздігіне залал келтірмеуге немесе онда осындай залал келтіру қатерін болғызбауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің және өзге де уәкілетті органдардың міндеттерін орындауына кедергілер жасамауға тиіс.

2. Аумақтық суларға (теңізге) шығуға Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне ұсынулар енгізу кезінде аумақтық суларда (теңізде) теңіздегі ғылыми зерттеулер және (немесе) іздестіру қызметін жүргізу ниеті бар Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдары және ұйымдар осы Заңның 48-бабының 2-тармағында көрсетілген мәліметтерден басқа:

1) жобаның сипаты және мақсаты;

2) кемелердің атауын, типін және сыныбын, ғылыми жабдықтың сипаттамасын қоса алғанда, пайдаланылатын әдіс пен құралдар;

3) жоба жүргізілетін аудандар бойынша нақты географиялық деректер;

4) зерттеу жүргізетін кемелер келген және кеткен немесе тиісті жағдайларда жабдықтар орналастырылған және алып тасталған күн;

5) жоба үшін жауапты ұйымның атауы, басшы немесе адам туралы толық ақпарат беруге міндетті.

3. Аумақтық суларда (теңізде) алдағы жүргізілетін теңіздегі ғылыми зерттеулер және (немесе) іздестіру қызметі туралы жұмыс басталатын күнге дейін кемінде күнтізбелік он күн бұрын Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері Әскери-теңіз Күштерінің Гидрографиялық қамтамасыз ету қызметі хабардар етіледі.

4. Әуесқой балықшылардың, туристердің, спортшылардың аумақтық суларға (теңізге) және ішкі суларға шығуы, оның ішінде мұз астында балық аулауға шығуы осы Заңда белгіленген тәртіпке сәйкес жалпы негіздерде жүзеге асырылады.

5. Аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда кәсіпшілік, зерттеу, іздестіру немесе өзге де қызметті, оның ішінде континенттік қайраңның минералды және жанды ресурстарын сақтауға бағытталған қызметті жүргізуді бақылау өз қызметін Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетімен, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігімен және Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігімен бірлесіп жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігіне, Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау министрлігіне жүктеледі.

52-бап. Аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимін бұзу

1. Осы Заңда белгіленген:

1) аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда қазақстандық шағын көлемдi өздiгiнен жүзетiн және өздiгiнен жүзбейтiн (суүсті және суасты) кемелердi (құралдарды) және мұз үстімен жылжитын кемелерді (құралдарды) есепке алу, күтіп-ұстау, олардың орналасу пункттерінен шығу және орналасу пункттеріне қайтып оралу, суда болу;

2) аумақтық суларда (теңізде) және iшкi суларда, шекаралық өзендер, көлдер және өзге де су айдындары суларының қазақстандық бөлiгiнде кәсіпшілік, зерттеу, іздестіру немесе өзге де қызметті жүргізу тәртібін бұзу аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимін бұзу болып танылады.

2. Аумақтық сулар (теңіз) және ішкі сулар режимін бұзуға байланысты құқық бұзушылықтар анықталған жағдайда, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі, сондай-ақ осы тарауда көрсетілген өзге де уәкілетті органдар осы Заңға сәйкес заңсыз қызметті тоқтатуға қажетті шаралар қолданады.

7-тарау. КОНТИНЕНТТІК ҚАЙРАҢ РЕЖИМІ

РҚАО-ның ескертпесі!
53-бапқа өзгеріс енгізу көзделген - ҚР 27.12.2017 № 126-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі).

53-бап. Континенттік қайраң режимі

1. Континенттік қайраң шегінде теңіз түбі мен жер қойнауының табиғи ресурстарына барлау жүргізуге және оларды игеруге, жасанды аралдарды, қондырғылар мен құрылыстарды жасауға және пайдалануға, оларды консервациялау мен бөлшектеуге, қалдықтар мен өзге де материалдарды көмуге, сондай-ақ теңізде ғылыми зерттеулерді жүргізуге байланысты қызметті жүзеге асырудың континенттік қайраңдағы тәртібі - континенттік қайраң режимі белгіленеді.

2. Континенттік қайраң режимі Қазақстан Республикасының заңдарымен және Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттармен белгіленеді.

3. Алып тасталды - ҚР 25.04.2016 № 505-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

4. Континенттік қайраң режимінің негізгі мақсаты континенттік қайраңның табиғи ресурстарына барлау жүргізуге және оларды игеруге байланысты қызметті жүзеге асырудың белгіленген тәртібін қамтамасыз ету болып табылады.

5. Континенттік қайраң режимін сақтауды бақылау жер қойнауын зерттеу және пайдалану жөніндегі уәкілетті органға және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне жүктеледі.

Ескерту. 53-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.04.2016 № 505-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
РҚАО-ның ескертпесі!
54-бапқа өзгеріс енгізу көзделген - ҚР 27.12.2017 № 126-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

54-бап. Континенттік қайраң режимін бұзу

1. Континенттік қайраңда теңіз түбі мен жер қойнауының табиғи ресурстарына барлау жүргізуге және оларды игеруге, оның ішінде жасанды аралдарды, қондырғылар мен құрылыстарды жасауға және пайдалануға, оларды консервациялау мен бөлшектеуге, қалдықтар мен өзге де материалдарды көмуге, сондай-ақ теңізде ғылыми зерттеулерді жүргізуге байланысты қызметті жүзеге асыру тәртібін бұзу континенттік қайраң режимін бұзу болып танылады.

2. Континенттік қайраң режимінің бұзылуына байланысты құқық бұзушылықтар анықталған жағдайда, жер қойнауын зерттеу және пайдалану жөніндегі уәкілетті орган және Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті осы Заңға сәйкес заңсыз іс-әрекеттерді тоқтату үшін қажетті шаралар қолданады.

8-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІНІҢ, ҚАЗАҚСТАН
РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӨЗГЕ ДЕ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК
ШЕКАРАНЫ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚҰЗЫРЕТІ

55-бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыреті

Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1) Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз ету мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілерді шығарады;

2) Мемлекеттік шекараның инфрақұрылымын белгілеу тәртібін айқындайды;

3) Мемлекеттік шекараны санаттарға бөлу қағидаларын айқындайды;

4) шекаралық белдеудің, карантиндік белдеудің және шекаралық аймақтың шектерін белгілейді;

5) шекаралық белдеуге кіруге және онда болуға рұқсаттамалар беру тәртібін айқындайды;

6) Каспий теңізіндегі Қазақстан Республикасының аумақтық суларының (теңізінің) енін есептеп шығару үшін негізге алынатын сызықтарды, сондай-ақ аумақтық сулардың (теңіздің) сыртқы шегін айқындау үшін географиялық нүктелерді (негізгі геодезиялық деректерді көрсете отырып) белгілейді;

7) Мемлекеттік шекараның жекелеген учаскелерінде уақытша шектеулер енгізеді немесе оны кесіп өтуді тоқтатады;

8) карантин режимін енгізе отырып, карантиндік аймақты белгілеу немесе екі және одан көп облыстар аумағында оның күшін жою туралы шешім қабылдайды;

9) өткізу пункттерін ашу (жабу), олардың жұмыс істеуі (пайдаланылуы), оларды санаттарға бөлу, жіктеу, жайластыру қағидаларын, сондай-ақ техникалық жарақтандыру, жаңғырту және олардың жұмысын ұйымдастыру, сервистік инфрақұрылым жөніндегі талаптарды айқындайды;

10) өткізу пункттерінің тізбесін бекітеді;

10-1) Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарды айқындайды;

10-2) Қазақстан Республикасы арқылы транзитпен аялдамай жүріп өтетін теміржол көлігі құралдарына қатысты Мемлекеттік шекараны кесіп өту кезінде шекаралық, кедендік және өзге де бақылау түрлерінен өтуден босату тәртібін Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетімен келісу бойынша айқындайды;

10-3) жүру жолында жүзеге асырылатын, жолаушыларды теміржол көлігімен тасымалдау кезінде шекаралық, кедендік және өзге де бақылау түрлерін жүргізу тәртібін айқындайды;

11) халықаралық теміржол және автомобиль қатынасы жолдарының Мемлекеттік шекарадан өткізу пункттеріне дейінгі учаскелерін белгілеуге және жабдықтауға қойылатын талаптарды, олар бойынша жүру тәртібін, сондай-ақ Мемлекеттік шекарада орналасқан халықаралық шекара маңы ынтымақтастығы орталығы периметрінің қазақстандық бөлігін жабдықтауға қойылатын талаптарды белгілейді;

12) қазақстандық кемелердің аумақтық суларда (теңізде), ішкі суларда және континенттік қайраңда кәсіпшілік қызметті жүргізу үшін Мемлекеттік шекараны бірнеше рет кесіп өтуіне рұқсаттар беру тәртібін, рұқсаттар қолданылуының кеңістіктегі және уақыттық шектерін, сондай-ақ аталған кемелерге бақылауды жүзеге асыру тәртібін айқындайды;

12-1) құрылықтық қайраңда орналасқан келісімшарт аумағындағы жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға тартылған қазақстандық және шетелдік теңіз кемелері мен қазақстандық әуе кемелерінің Мемлекеттік шекараны бірнеше мәрте кесіп өтуіне рұқсаттар беру тәртібін, рұқсаттарды қолданудың кеңістіктік және уақыттық шектерін, сондай-ақ көрсетілген кемелерге бақылауды жүзеге асыру тәртібін айқындайды;

13) жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетімен және Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігімен келісілген ұсынуы бойынша шекаралық режимге кіретін жекелеген шектеулердің қолданысы алып тасталуы немесе тоқтатыла тұруы мүмкін шекаралық аймаққа кіретін шекара маңы аумақтарының тізбесін белгілейді;

14) өткізу пункттерінде жүзеге асырылатын шаруашылық және өзге де қызмет түрлерінің тізбесін белгілейді;

15) шекара белгілерінің нысандарын, көлемдерін, сипаттамасын, конструкциясын және оларды орнату тәртібін айқындайды;

16) аумақтық сулардағы (теңіздегі) теңіз дәліздерін және қозғалыстарды бөлу схемаларын белгілейді;

17) алып тасталды - ҚР 13.06.2017 № 69-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

 

18) шекаралық кеңістік шегінде Мемлекеттік шекараны қорғауға азаматтарды тарту қағидаларын бекітеді;

19) Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. 55-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 04.07.2013 № 130-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.04.2016 № 505-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 05.05.2017 № 59-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.06.2017 № 69-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

56-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің құзыреті

Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті:

1) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне басшылық жасауды жүзеге асырады;

2) өз өкілеттігі шегінде құрлықта, аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда, континенттік қайраңда және өткізу пункттерінде Мемлекеттік шекараны қорғауды және күзетуді қамтамасыз етеді, Мемлекеттік шекарада жеке адамның, қоғам мен мемлекеттiң мүдделерiн қорғауды қамтамасыз етедi;

3) өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының шекаралық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған барлау, қарсы барлау және жедел-іздестіру қызметін ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;

4) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметінің Мемлекеттік шекараны қорғауды және күзетуді ұйымдастыру және жүзеге асыру жөніндегі іс-әрекетін регламенттейтін нормативтік құқықтық актілерді әзірлейді және қабылдайды;

5) Мемлекеттік шекараны межелеуге, шегендеуге және қайта шегендеуге, Мемлекеттік шекара режимін белгілеу мақсатында қажетті құжаттарды және материалдарды дайындауға қатысады;

6) шекара өкілдерінің қызметін ұйымдастырады және басқарады;

7) шекаралық кеңістікте және халықаралық қатынас арналарында саяси, әлеуметтiк-экономикалық және қылмыстық ахуалды талдауды және болжауды жүзеге асырады;

8) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасына және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес өзінің жүргізуіне жатқызылған істер бойынша алдын ала тергеуді және іс жүргізуді жүзеге асырады, құқық бұзушылықтардың мән-жайларын анықтауға және шекаралық кеңістікте ұсталған адамдарды тексеруге қатысады;

9) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзету жөніндегі қағидаларды бекітеді;

10) өткізу пункттерінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзету жөніндегі қағидаларды бекітеді;

11) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің әскери шаруашылығы туралы қағидаларды бекітеді;

12) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде жоспарлау қағидаларын бекітеді;

13) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын күзету жөніндегі міндеттерді тікелей орындайтын, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің бөлімшелеріндегі кезекші күштер мен құралдардың құрамы туралы ережені бекітеді;

14) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің шекаралық наряд басшысы туралы ережені бекітеді;

15) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің қызметтік-жауынгерлік іс-әрекетін моральдық-психологиялық қамтамасыз етуді ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;

16) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі штабтарының қызметі жөніндегі қағидаларды бекітеді;

17) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын жедел қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

18) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі барлау бөлімшелерінің барлау қызметін жүргізу қағидаларын бекітеді;

19) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара күзетінің техникалық құралдарын пайдалану қағидаларын бекітеді;

20) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі инженерлік-техникалық құралдарының жай-күйін бағалау жөніндегі нұсқаулықты бекітеді;

21) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің органдарында, оқу орындары мен құрылымдық бөлімшелерінде зымырандық-артиллериялық қару-жарақпен және оқ-дәрілермен қамтамасыз ету, оларды ұйымдастыру, пайдалану және есепке алу жөніндегі қағидаларды бекітеді;

22) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің зымырандық-артиллериялық қару-жарағын жөндеуге, оған техникалық қызмет көрсетуге және пайдалануға арналған қосалқы бөлшектерді, құрал-сайманды, керек-жарақты, калибрлер жабдығын, сүртетін-майлайтын және басқа материалдарды күтіп-ұстау және олардың жұмсалу нормалары туралы ережені бекітеді;

23) Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарындағы зымырандық-артиллериялық қару-жарақты санаттарға бөлу қағидаларын бекітеді;

24) Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарындағы оқ-дәрілерді және танкіге қарсы басқарылатын реактивтік снарядтарды санаттарға бөлу жөніндегі нұсқаулықты бекітеді;

25) Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарында оқ-гильза қорын құру туралы қағидаларды бекітеді;

26) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде автотехникалық қамтамасыз етуді ұйымдастыру жөніндегі қағидаларды бекітеді;

27) Қазақстан Республикасы ұлттық қауіпсіздік органдарының режимдік объектілерінде монтаждауға және қауіпсіздіктің ықпалдастырылған жүйесінің жабдықтарына қойылатын талаптарды бекітеді;

28) әкімшілік ұстауға алынған адамдарды арнайы жабдықталған үй-жайларда күтіп-ұстау қағидаларын бекітеді;

29) Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздік органдарындағы режимдік объектілер мен артиллериялық техникалық қару-жарақ сақтау орындарын күзетуді және олардың өртке қарсы қауіпсіздігін қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

30) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін азық-түлікпен қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

31) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің оқу орындарында оқу-баспа қызметін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;

32) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін заттай қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

33) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін жанар-жағармай материалдарымен қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

34) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін ветеринариялық қамтамасыз ету жөніндегі қағидаларды бекітеді;

35) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін пәтерлік-пайдаланушылық қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

36) Мемлекеттік шекараны, континенттік қайраңды және аумақтық суларды (теңізді) күзетуде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің авиациясын қолдану қағидаларын бекітеді;

37) Қазақстан Республикасының теңізінде, өзендерінде және өзге де су айдындарында шекаралық корабльдер мен катерлерді қолдану қағидаларын бекітеді;

38) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде кинологиялық қызмет пен із кесушілікті ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;

39) Мемлекеттік шекарада Қазақстан Республикасы шекара өкілдерінің қызметін ұйымдастыру қағидаларын бекітеді;

40) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде жылқыларды пайдалану қағидаларын бекітеді;

41) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінде инженерлік қамтамасыз ету қағидаларын бекітеді;

42) Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс органдарымен және көлiк саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыруды, Қазақстан Республикасы көлiк кешенiнiң қызметiн үйлестiру мен реттеудi жүзеге асыратын орталық атқарушы органмен келiсiм бойынша өткiзу пункттерiнде адамдарды, көлiк құралдарын, жүктердi және тауарларды Мемлекеттiк шекара арқылы өткiзудi ұйымдастырудың үлгiлік схемаларын бекiтедi;

43) азаматтарды әскери қызметке шақыруды жүргізу кезеңінде әскерге шақыру комиссияларының жұмысына қатысады;

44) Қазақстан Республикасының жергілікті әскери басқару органдары ұсынған жиынтық деректер негізінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің мұқтажы үшін шақырылатын контингентке мониторингті және оларды іріктеуді жүзеге асырады;

45) Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. 56-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 13.06.2017 № 69-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

57-бап. Қазақстан Республикасы мемлекеттік кіріс органдарының құзыреті

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР 07.11.2014 N 248-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Қазақстан Республикасының мемлекеттік кіріс органдары:

1) Мемлекеттік шекарада жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің экономикалық және өзге де мүдделерін қорғау бойынша іс-шаралар ұйымдастырады және өткізеді;

2) өз құзыреті шегінде кедендік және өзге де бақылау түрлерінің ұйымдастырылуы үшін жауап береді, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды Қазақстан Республикасына әкелуге немесе Қазақстан Республикасының аумағынан әкетуге рұқсат беру құжаттарын ресімдеуді жүзеге асырады;

3) осы Заңға және Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз етуде жәрдем көрсетеді;

4) өткізу пункттерінде режимді қамтамасыз ету мәселелері, өздерінің құзыретіне кіретін өзге де мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін хабардар етеді;

5) алып тасталды - ҚР 10.11.2014 № 249-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен күнтізбелік тоқсан күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

6) өткізу пункттерінің балансында тұрған инженерлік-техникалық құрылыстарды, бөгеуіштерді, коммуникацияларды күтіп-ұстауды жүзеге асырады, сондай-ақ пайдаланылатын жабдықты пайдалануға беруді және олардың сақталуын қамтамасыз етеді;

7) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. 57-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 10.11.2014 № 249-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен күнтізбелік тоқсан күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

58-бап. Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлігінің құзыреті

Қазақстан Республикасының Сыртқы iстер министрлігі:

1) Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының межелеуге, шегендеуге және қайта шегендеуге байланысты мәселелер бойынша қызметін үйлестіреді, Мемлекеттік шекара режимі туралы шарттарды жасасу бойынша келіссөздерге қатысады;

2) Мемлекеттік шекараның сыртқы саяси, халықаралық-құқықтық жағынан қорғалуын қамтамасыз етуді жүзеге асырады;

3) өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға Қазақстан Республикасына кіру және Қазақстан Республикасынан шығу құқығын беретін құжаттарды ресімдейді;

4) Қазақстан Республикасына қатысты шет мемлекеттердiң шекара және виза саясатындағы өзгерістер, басқа мемлекеттердегi мемлекеттік шекаралар арқылы өткізу тәртiбі туралы, шектес мемлекеттермен Мемлекеттік шекараны межелеуді, шегендеуді немесе қайта шегендеуді жүргiзу туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметiн хабардар етеді;

5) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметiнің шекара өкiлдерi реттемеген Мемлекеттік шекара режимін сақтау мәселелерін және шекарадағы тосын оқиғаларды дипломатиялық құралдармен және әдістермен шешедi;

6) дипломатиялық өкiлдiктердiң және консулдық мекемелердiң, сондай-ақ оларға теңестiрiлген, Қазақстан Республикасында аккредиттелген халықаралық ұйымдар өкілдіктерінің қызметкерлеріне шекаралық және өзге де бақылау түрлері жүзеге асырылатын өткізу пункттеріндегі үй-жайларға және өзге де орындарға жіберу үшін рұқсаттамалар беруді жүзеге асырады;

7) шектес мемлекеттермен шекара өкілдерінің тізімдерімен алмасуды жүзеге асырады;

8) Мемлекеттік шекараны қорғау мәселелері бойынша халықаралық іс-шараларды өткізу кезінде уәкілетті органдардың лауазымды адамдарын шетелге іссапарға жіберуге арналған қаражатты пайдалану жөнінде шешімдер қабылдайды;

9) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

59-бап. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің құзыреті

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі:

1) дербес немесе Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметімен бірлесіп адамдардың шекаралық аймаққа кіруіне, онда уақытша болуына, тұруына және жүріп-тұруына бақылауды жүзеге асырады;

2) шекаралық аймақта тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға шекаралық аймақ тұрғынының куәліктерін, сондай-ақ шекаралық аймақта тұрақты тұрмайтын шетелдіктерге және азаматтығы жоқ адамдарға жеке немесе ұжымдық рұқсаттамалар беру тәртібін айқындайды, оларды беруді жүзеге асырады;

3) шекаралық аймақта және шекаралық белдеуде қоғамдық-саяси, мәдени және өзге де іс-шараларды өткізу кезінде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етеді;

4) шекаралық кеңістіктегі құқық тәртібінің жай-күйі, тұрғылықты жерінен белгісіз мән-жайларда кетіп қалған адамдар, Мемлекеттік шекараға және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне қатысты құқыққа қарсы пиғылдары бар қылмыстық топтар мен адамдар туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін хабардар етеді;

5) Мемлекеттік шекараны бұзған адамдарды және өзге де құқық бұзушыларды іздестіруде, сондай-ақ құқық бұзушылықтардың мән-жайларын анықтауда және тексеруде Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетіне жәрдем көрсетеді;

6) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген жағдайларда және тәртіппен ішкі істер органдарының күштері мен құралдарының Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысуын қамтамасыз етеді;

7) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың жергілікті жердің жекелеген учаскелеріне немесе шекаралық кеңістікте орналасқан объектілерге баруын уақытша шектейді немесе баруына тыйым салады;

8) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі ұстаған адамдарды Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес ішкі істер органдарының тергеу изоляторларында, уақытша ұстау изоляторларында ұстайды;

9) дербес немесе Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетімен бірлесіп Қазақстан Республикасының халқына құқықтық тәрбие беруге қатысады, шекаралық кеңістікте құқық бұзушылықтардың профилактикасын жүзеге асырады;

10) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

60-бап. Көлік және коммуникация саласындағы уәкілетті органның құзыреті

Көлік және коммуникация саласындағы уәкілетті орган:

1) өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасындағы әуе, теміржол, теңіз (өзен) және автомобиль өткізу пункттерінің инфрақұрылымын құрады;

2) шекаралық аймаққа кіретін жерлерде жол (ақпараттық) белгілерін орнатады;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. 60-бап жаңа редакцияда - ҚР 10.11.2014 № 249-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен күнтізбелік тоқсан күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

61-бап. Жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті органның құзыреті

Жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган:

1) өз құзыреті шегінде Мемлекеттік шекараның картографиялық материалдарда бейнеленуін бақылауды жүзеге асырады, шекара белгілерін геодезиялық анықтауды қамтамасыз етеді;

2) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

62-бап. Қазақстан Республикасы жергілікті атқарушы және өзге де мемлекеттік органдарының құзыреті

1. Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы органдары:

1) өз құзыреті шегінде Мемлекеттік шекараны қорғау үшін жағдайлар жасауға бағытталған нормативтік құқықтық актілерді шығарады;

2) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін шекаралық кеңістіктегі ахуалға қатысы бар мәселелер бойынша хабардар етеді;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Мемлекеттік шекараны қорғау және күзету мұқтажы үшін жер учаскелерін береді;

4) Мемлекеттік шекараны қорғауды жүзеге асыратын уәкілетті органдарға көмек көрсетеді, олардың ұсынуларын және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де ден қою актілерін қарайды және орындайды;

5) Қазақстан Республикасының шекаралық қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін жедел шешу үшін осы Заңның, Мемлекеттік шекараны қорғау саласындағы өзге де нормативтік құқықтық актілердің талаптарын органдардың, ұйымдардың, қоғамдық бірлестіктер мен азаматтардың орындауын үйлестіру функцияларын (өз аумақтарында) жүктей отырып, жауапты лауазымды адамдарды тағайындайды және шекара маңы аудандарының (қалаларының) әкімдіктері жанынан құрылатын шекаралық мәселелер жөніндегі үйлестіру кеңестерінің қызметін ұйымдастырады;

6) азаматтардың Мемлекеттік шекараны қорғауға ерікті негізде қатысуы үшін жағдайлар жасайды;

7) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесінде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергілікті атқарушы органдарға жүктелген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

1-1. Мұнай және газ саласындағы уәкілетті орган құрылықтық қайраңда орналасқан келісімшарт аумағындағы жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларға тартылған қазақстандық және шетелдік теңіз кемелері мен қазақстандық әуе кемелерінің Мемлекеттік шекараны бірнеше мәрте кесіп өтуіне рұқсаттар беру тәртібін, рұқсаттарды қолданудың кеңістіктік және уақыттық шектерін, сондай-ақ көрсетілген кемелерге бақылауды жүзеге асыру тәртібін әзірлейді.

2. Қазақстан Республикасының өзге де мемлекеттік органдары өз өкілеттіктері шегінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз етуде жәрдем көрсетеді.

Ескерту. 62-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.04.2016 № 505-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

63-бап. Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын уәкілетті органдардың өзара іс-қимыл жасауы

1. Осы Заңның 56-62-баптарында көрсетілген уәкілетті органдар Мемлекеттік шекараны қорғау бойынша өздеріне жүктелген міндеттерді орындау кезінде бір-бірімен өзара іс-қимыл жасайды, бірлескен іс-шараларды іске асырады және өздерінің құзыретіне жататын мәселелер бойынша бір-бірін хабардар етеді.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі:

1) тікелей Мемлекеттік шекарада өз күштерінің және Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын немесе Мемлекеттік шекараны қорғау мүдделерін қозғайтын өз қызметін жүзеге асыратын уәкілетті органдардың өзара іс-қимыл жасауын ұйымдастырады;

2) шет мемлекеттердің тиісті мемлекеттік органдарымен өзара іс-қимыл жасауды жүзеге асырады.

9-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК
КОМИТЕТІНІҢ ШЕКАРА ҚЫЗМЕТІ

64-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі Мемлекеттік шекараның тұтастығын және қол сұғылмаушылығын қамтамасыз ету, шекаралық кеңістікте заңдылық пен белгіленген тәртіпті ұстап тұру мақсатында құрлықта, аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда (оның ішінде су астындағы ортада) Мемлекеттік шекараны қорғауды және күзетуді жүзеге асыратын уәкілетті орган болып табылады.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің өз туы, оның ішінде әскери-теңіз туы және Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері пайдаланатын танып айыру белгілері, ал бірлестіктердің, құрамалардың және жауынгерлік бөлімдердің – белгіленген үлгідегі жауынгерлік тулары болады.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің міндеттері:

1) Мемлекеттік шекара режимін және өткізу пункттеріндегі режимді қамтамасыз ету;

2) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара туралы халықаралық шарттарынан туындайтын міндеттемелерді орындау, оны межелеуге, шегендеуге және қайта шегендеуге қатысу;

3) Қазақстан Республикасының қорғанысы мен ұлттық қауіпсіздігінің міндеттерін шешуге қатысу;

4) Мемлекеттік шекарада және континенттік қайраңда Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін қорғауға қатысу;

5) шекаралық аймақта, аумақтық суларда (теңізде), ішкі суларда және континенттік қайраңда белгіленген режимдердің сақталуын дербес немесе уәкілетті органдармен бірлесіп бақылауды жүзеге асыру;

6) шекаралық кеңістікте азаматтарды, табиғи ресурстарды және қоршаған ортаны қорғауда, Қазақстан Республикасының көші-қон заңнамасын сақтауда Қазақстан Республикасының құқық қорғау, табиғат қорғау органдарына жәрдем көрсету болып табылады.

4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне басқа да міндеттер Қазақстан Республикасының өзге де заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелуі мүмкін.

65-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің іс-әрекеті

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі Мемлекеттік шекарада, шекаралық кеңістікте және Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді орындау кезінде өз іс-әрекетін Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары мен заңнамасы негізінде жүзеге асырады.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті лауазымға тағайындайтын және лауазымнан босататын Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының орынбасары – Шекара қызметінің Директоры басқарады.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің құрылымы, Шекара қызметі Директорының құқықтары және Шекара қызметінің іс-әрекетін ұйымдастыру Қазақстан Республикасы Президентінің актісімен бекітілетін Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі туралы ережемен реттеледі.

66-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің міндеттері

Мемлекеттік шекараны қорғау және күзету кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі:

1) Мемлекеттік шекарадан өтуді өзгертудің, Қазақстан Республикасының аумағын игерудің кез келген әрекеттерінің жолын кесуге;

2) өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының қорғанысы бойынша міндеттерді шешуге, сондай-ақ төтенше немесе соғыс жағдайы режимдерін қамтамасыз етуге қатысуға;

3) Қазақстан Республикасының аумағына қарумен басып кіруге тойтарыс беруге, Мемлекеттік шекарада қарумен жасалатын және өзге де арандатушылықтардың жолын кесуге, халықты, мемлекеттік және жеке меншікті аталған қылмыстық қол сұғушылықтардан қорғауға;

4) адамдардың және көлік құралдарының белгіленген өткізу пункттерінен немесе Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындардан тыс жерде Мемлекеттік шекараны кесіп өту, сондай-ақ өткізу пункттерінде немесе Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда заңсыз кесіп өту әрекеттерінің алдын алуға және жолын кесуге, Мемлекеттік шекараны бұзушыларды және шекаралық кеңістікте өзге де құқық бұзушыларды анықтауға және ұстауға;

5) тиісінше ресімделген құжаттар болған кезде және белгіленген бақылау түрлерінен өткен кезде адамдарды, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды өткізуді белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға;

6) Мемлекеттік шекара режимінің және өткізу пункттеріндегі режимнің орындалуын қамтамасыз етуге;

7) шекаралық режимнің, аумақтық сулар (теңіз) мен ішкі сулар режимінің, континенттік қайраң режимінің сақталуын дербес немесе уәкілетті органдармен бірлесіп бақылауға, шекаралық аймаққа кіретін орындарда бақылау бекеттерінің қызметін ұйымдастыруға;

8) өз құзыреті шегінде құқық бұзушылықтардың профилактикасын жүзеге асыруға;

9) Мемлекеттiк шекара арқылы жүретін адамдардың Қазақстан Республикасына кіруге немесе Қазақстан Республикасынан шығуға құқық беретiн құжаттарын тексеруге, оларға тиiстi белгiлер соғуға, мұндай құжаттарды уақытша алып қоюға, сондай-ақ жарамсыз құжаттарды алып қоюға;

РҚАО-ның ескертпесі!
66-бап 9-1) тармақшамен толықтыру көзделген - ҚР 31.12.2016 № 41-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.
РҚАО-ның ескертпесі!
10) тармақша жаңа редакцияда көзделген - ҚР 31.12.2016 № 41-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

 

10) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасына кіруге рұқсат етілмеген шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың, сондай-ақ айыппұл салу туралы сот шешімдерін және уәкілетті органдардың қаулыларын Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген мерзімде орындамаған шетелдіктердің және азаматтығы жоқ адамдардың кіруін шектеуге;

11) шетелде немесе Қазақстан Республикасында болған кезеңде жеке басын куәландыратын құжаттарын жоғалтқан Қазақстан Республикасының азаматтары мен өзге де адамдардың жеке басы анықталғанға дейiн оларды өткізу пункттерінде және Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда қалдыра отырып, өткізбеуге;

12) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес адамдарды ұстауды және жеке тексеріп қарауды жүзеге асыруға;

13) шекаралық кеңістікте белгіленген режимдерді бұзуға жол берген көлік құралдарын тоқтатуға, қарап тексеруге және ұстауға, құқық бұзушылық мән-жайларын анықтау үшін оларды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі бөлімшелерінің қарауына жеткізуге (айдауылмен жеткізуге);

14) Қазақстан Республикасына әкелуге немесе Қазақстан Республикасынан әкетуге тыйым салынған, Мемлекеттік шекара арқылы өткізілетін жарылғыш, уландырғыш, радиоактивті, есірткі заттарды, қаруды, оқ-дәрілерді, өзге де жүктер мен тауарларды, сондай-ақ контрабандалық жолмен өткізілетін жүктер мен тауарларды белгіленген тәртіппен дербес немесе уәкілетті органдармен бірлесіп ұстауға және алып қоюға;

15) әуе кеңістігінде Мемлекеттік шекараны күзетуге Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне жәрдем көрсетуге;

16) шекаралық кеңістікте азаматтарды, табиғи ресурстарды және қоршаған ортаны қорғауда Қазақстан Республикасының құқық қорғау және табиғат қорғау органдарына жәрдем көрсетуге;

17) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің инженерлік-техникалық құралдарын, құрылыстарын және бөгеуіштерін жабайы жануарлардың қоныс аудару жолдарын ескере отырып, жануарлар дүниесін қорғау, молайту және пайдалану саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның ұсынысы бойынша орнатуға;

18) Мемлекеттік шекарадан су астындағы орта арқылы кесіп өтуге бақылауды жүзеге асыруға;

19) Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өту қатері туындаған кезде немесе заңсыз кесіп өту кезінде Қазақстан Республикасының аумақтық суларында (теңізінде) және ішкі суларында, сондай-ақ олардың шегінен тыс жерлерде шет мемлекеттердің шекарасына дейінгі суларда су астындағы объектілерді танып айыру (жіктеу) үшін өздерінде бар құралдарды пайдалануға;

20) Мемлекеттік шекараны қорғау мүддесінде су астындағы ортада қайыққа қарсы және диверсияға қарсы іс-шараларды жүзеге асыруға;

21) Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес өзінің қарауына жатқызылған әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша хаттамалар жасауға және іс жүргізуге;

22) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес өзінің қарауына жатқызылған істер бойынша анықтау жүргізуге;

23) Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің және сыртқы барлау саласындағы уәкілетті органның келісімі бойынша Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы ұйымдастыру және жүзеге асыру тәртібін айқындайтын шет елдердегі мекемелерді физикалық қорғауды жүзеге асыруға міндетті.

Шет елдердегі мекемелерді физикалық қорғауды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне іссапарға жіберілген әскери қызметшілері жүзеге асырады.

Физикалық қорғау қамтамасыз етілетін Қазақстан Республикасының шет елдердегі мекемелерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды;

24) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де міндеттерді орындауға міндетті.

Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 05.05.2017 № 59-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

67-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметінің құқықтары

1. Шекаралық кеңістік шегінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің:

1) қажетті инженерлік-техникалық құралдарды, құрылыстар мен бөгеуіштерді салуға және орнатуға;

2) байланыс және коммуникация желілерінің құрылысын жүзеге асыруға, техника мен қару-жарақты орналастыруға және пайдалануға;

3) Мемлекеттік шекараны межелеуге, шегендеуге және қайта шегендеуге, шектес мемлекеттермен Мемлекеттік шекара режимін белгілеу мақсатында қажетті құжаттар мен материалдарды әзірлеуге қатысуға;

4) кез келген жергілікті жер учаскелерінде, оның ішінде ерекше қорғалатын аумақтарда және табиғат қорғау аймақтарында болуға (шекаралық нарядтарды орналастыруға), сондай-ақ қызметтік міндеттерді атқару кезінде олар арқылы жүріп-тұруға, жер учаскелерінің меншік иелерінен (жалға алушылардан) шекаралық нарядтардың жүріп-тұруына арналған орындарды бөлуді, қоршалымдар арқылы өтетін немесе өзге де кедергілер арқылы өтетін жерлерді жабдықтауды және тиісті түрде күтіп-ұстауды талап етуге;

5) шекаралық саясат және Мемлекеттік шекараны, аумақтық суларды (теңізді) және континенттік қайраңды күзетуді жедел қамтамасыз ету саласында қарсы барлау және жедел-іздестіру қызметін, сондай-ақ барлау қызметін жүргізуге және Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өз қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша шаралар қолдануға;

6) өз өкілеттігі шегінде Қазақстан Республикасының шекаралық саясатын іске асыру және уәкілетті органдар мен ұйымдардың шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы қызметін үйлестіруге, Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын немесе Мемлекеттік шекараны қорғау мүдделерін қозғайтын қызметті жүзеге асыратын өз күштері мен уәкілетті органдардың өзара іс-қимыл жасауын ұйымдастыруға;

7) мемлекеттік органдарға, қоғамдық бірлестіктерге, ұйымдарға шекаралық кеңістікте құқық бұзушылық жасауға ықпал ететін немесе Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік қызметі Шекара қызметінің іс-әрекетіне кедергі келтіретін себептер мен жағдайларды жою туралы орындалуы міндетті ұсынулар енгізуге;

8) халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған қағидаттары мен нормалары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары негізінде шет мемлекеттердің шекаралық органдарымен Мемлекеттік шекараны қорғауда өзара іс-қимылды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға;

9) Қазақстан Республикасының шекара өкілдерінің қызметіне тікелей басшылықты жүзеге асыруға;

10) шектес мемлекеттердiң шекара өкiлдерiмен Мемлекеттік шекара режимін ұстап-тұру, шекарадағы тосын оқиғаларды реттеу, ақпарат алмасу мәселелерi бойынша хат-хабар алмасуды жүргiзу, осы Заңда белгiленген тәртiппен шекара мәселелерi жөнінде келiссөздер жүргiзу үшiн өзара уағдаластық бойынша шектес мемлекеттердiң өкiлдерiн Қазақстан Республикасының аумағына шақыруға және шектес мемлекеттердiң аумағына өтуге;

11) міндеттерді орындау үшін уәкілетті органдардан, ұйымдардан және қоғамдық бірлестіктерден қажетті ақпаратты сұратуға және өтеусіз алуға;

РҚАО-ның ескертпесі!
67-бап 11-1) тармақшамен толықтыру көзделген - ҚР 31.12.2016 № 41-VІ (01.01.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

 

12) Мемлекеттік шекараны қорғау саласындағы міндеттерді шешуге азаматтарды ерікті жасақтар құрамында, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің штаттан тыс қызметкерлері ретінде және өзге де нысандарда ерікті негізде тартуға, Мемлекеттік шекараны қорғау кезінде көзге түскен азаматтарды көтермелеуге және қойылатын талаптарға сай келетін адамдарды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің оқу орындарына түсу үшін ұсыным жасауға;

13) Қазақстан Республикасының халқына құқықтық тәрбие беруге қатысуға, шекаралық кеңістікте құқық бұзушылықтардың алдын алуға бағытталған профилактикалық шараларды жүргізуге, құқық бұзушылықтар, құқық бұзушыларды іздестіру туралы халықты хабарландыру үшін және өзге де мақсаттарда бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалануға;

14) осы Заңға сәйкес қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолдануға;

15) шекаралық кеңістікте жасалған немесе дайындалып жатқан құқық бұзушылықтар туралы мәлімдемелерді немесе хабарламаларды қарауға, оларды тіркеуге және олар бойынша тиісті шаралар қолдануға;

16) Мемлекеттік шекараны қорғау жөніндегі міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін мамандандырылған есепке алуды және ақпараттық жүйелерді құруға және пайдалануға;

17) Мемлекеттік шекараны қорғау саласында іргелі және қолданбалы зерттеулер жүргізуге;

18) Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын әскери қызметшілердің киім нысаны мен жарақтарды айқындауға;

19) мемлекеттік кіріс органдарымен бірлесіп, Мемлекеттік шекара арқылы өткізілетін көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды белгіленген тәртіппен жете қарауды жүзеге асыруға;

20) көлік құралдарымен ілесіп жүруге және оларда шекаралық нарядтарды орналастыруға;

21) Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігімен және Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігімен бірлескен шешімдерінде айқындалатын тәртіппен Мемлекеттік шекара күзетін күшейту кезінде олар бөлетін күштер мен құралдарды пайдалануға;

22) құқық бұзушылардың ізіне түсу кезінде азаматтардың тұрғын және тұрғын емес үй-жайларына, ұйымдардың аумақтары мен үй-жайларына кедергісіз (қажет болғанда жабатын құрылғыларды істен шығара отырып) тәуліктің кез келген уақытында кіруге, сондай-ақ (жиырма төрт сағат ішінде тиісті прокурорды кейіннен хабардар ете отырып) оларды қарап тексеруге;

23) шекаралық іздеулер мен операцияларды, өзге де іздестіру іс-әрекеттерін жүргізу кезінде бақылау бекеттерін өз бетінше орнатуға, адамдар мен көлік құралдарының қозғалысын уақытша шектеуге немесе оған тыйым салуға, азаматтарды жергілікті жердің жекелеген учаскелеріне жібермеуге, адамдардың өмірі мен денсаулығын қорғау мақсатында олардың сонда қалуын немесе осы учаскелерді тастап шығуын міндеттеуге;

24) Қазақстан Республикасының қауіпсіздігіне қатер төнген кезде Қазақстан Республикасының жергілікті атқарушы және өзге де уәкілетті органдарын хабардар ете отырып, қорғаныс мақсатындағы жұмыстарды, халықаралық міндеттемелерді орындау мен табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар кезінде туындаған салдарларды жоюға байланысты жұмыстарды қоспағанда, шекаралық белдеуде әртүрлі жұмыстарды жүргізуді уақытша шектеуге;

25) қызметтік мақсаттарда байланыс құралдарын, ал Қазақстан Республикасының аумағына қарулы басып кіруге тойтарыс берген, Мемлекеттік шекарадағы заңсыз жаппай өтуге және өзге де арандатуларға кедергі келтірген, іздестіру іс-шараларын жүргізген, құқық бұзушылықтарды жасады деп күдік келтірілген адамдарды жеткізген кезде, ұйымдардың көлік құралдарын, ал қажет болған жағдайларда – Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен иелерінің талаптары бойынша кейіннен оларға шығындарды не келтірілген залалды өтей отырып, азаматтардың көлік құралдарын пайдалануға;

26) Мемлекеттік шекараны кесіп өту, аумақтық суларда (теңізде) және iшкi суларда жүзу кезiнде немесе кемелер қазақстандық порттарда тұрған уақытта құқық бұзушылықтарға жол берген шетелдiк әскери емес кемелер экипаждары мүшелерiнiң және оларда болған өзге де адамдардың жағаға шығуына және жағада болуына тыйым салуға;

27) азаматтардан Мемлекеттік шекарада белгіленген тәртіпті сақтауды, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің іс-әрекетіне кедергі келтіретін құқыққа қайшы әрекеттерді тоқтатуды талап етуге, бұл талаптарды орындамаған жағдайда Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тиісті шараларды қолдануға;

28) шекаралық кеңістікте белгіленген режимді бұзушыларды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің әкімшілік ұстауға алынған адамдарды ұстау үшін арнайы жабдықталған үй-жайларында ұстауға;

29) Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңнамасына сәйкес әкімшілік ұстауға алынған адамдарды тергеу изоляторларында, уақытша ұстау изоляторларында және ұстау үшін арнайы жабдықталған үй-жайларда орналастыруға;

30) шекаралық кеңістікте белгіленген режимдерді бұзудың өздеріне белгілі болған мән-жайлары туралы түсініктемелер алу мақсатында адамдарды Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің бөлімшелеріне шақыруға;

31) алып тасталды - ҚР 10.11.2014 № 249-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен күнтізбелік тоқсан күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

32) өткізу пункттерінің балансында тұрған инженерлік-техникалық құрылыстарды, бөгеуіштерді, коммуникацияларды күтіп-ұстауды жүзеге асыруға, сондай-ақ пайдаланылатын жабдықтың пайдаланылуы мен сақталуын қамтамасыз етуге;

33) мемлекеттік кіріс органдары жоқ өткізу пункттерінде және Мемлекеттік шекара арқылы өткізу жүзеге асырылатын өзге де орындарда радиациялық бақылаудың техникалық құралдарын пайдалана отырып, автоматты немесе қолмен тексеру режимінде радиациялық бақылауды жүзеге асыруға;

34) құрамында радиоактивті заттар бар инспекциялық-тексеріп қарау кешендерінің пайдаланылуын ұйымдастыруды, сондай-ақ құрамында радиоактивті заттар бар немесе иондаушы сәуле өндірілетін радиоактивті заттармен, аспаптармен немесе аппаратурамен жұмыс істеген кезде ұлттық қауіпсіздік органдарында радиациялық қауіпсіздікті бақылауды жүзеге асыруға;

35) Қазақстан Республикасының заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқығы бар.

2. Бұдан басқа, аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда, шекаралық өзендер, көлдер және өзге де су айдындары суларының қазақстандық бөлігінде қазақстандық және шетелдік (суүсті және суасты) кемелерге, мұз үстімен жылжитын құралдарға қатысты Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің:

1) егер кеме сұрау салу белгілеріне жауап бермесе, жүзуге тыйым салынған ауданда болса, Қазақстан Республикасының суларына кіру, онда жүзу және болу тәртібін бұзса, оны тоқтатуға және қарап тексеру жүргізуге құқығы бар. Кемені қарап тексеру кеме және навигация құжаттарын, экипаж мүшелері мен жолаушылардың құжаттарын, жүктерге арналған құжаттарды, қажет болған жағдайда кеменің жайларын да тексеруді қамтиды. Кемені қарап тексеру нәтижелері бойынша оған, белгіленген қағидаларды сақтай отырып, Қазақстан Республикасының суларында жүзуді (болуды) жалғастыруға рұқсат етілуі немесе Қазақстан Республикасының суларын тастап шығу ұсынылуы мүмкін немесе ол Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу немесе әкімшілік заңнамасына сәйкес ұсталуы мүмкін;

2) егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қылмыстық немесе әкімшілік жауаптылыққа тартуға жататын адамдарды ұстауға, осы адамдарды анықтау және тергеу органдарына немесе тиісті органдарға тапсыруға;

3) егер тоқтау туралы көзге көрінетін немесе дыбыстық белгіні (олардың осы белгіні көруі немесе естуі мүмкін болатындай ара қашықтықтан) бергеннен кейін ізге түсу Қазақстан Республикасының суларында басталса және үздіксіз жүргізілсе, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын немесе заңнамасын бұзған кемелер (мұз үстімен жылжитын құралдар) өз елінің немесе үшінші мемлекеттің аумақтық суларына кіргенге дейін аумақтық сулар (теңіз) шегінен тыс суларда олардың ізіне түсуге және оларды ұстауға құқығы бар.

3. Мемлекеттік шекараны су астындағы ортада күзету кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің:

1) аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда су астындағы ортаның жағдайын анықтау үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен басқа да уәкілетті органдардың күштері мен құралдарын тартуға;

2) аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда су астындағы объектілер табылған кезде бұл суларға кіру мақсаты туралы сұрау салу жүргізуге, бағытын өзгертуді талап етуге, оларға су астындағы жағдайдан шығуды, өз туын көрсетуді ұсынуға, тоқтатуға және оларды қарап тексеру жүргізуге, табылған су астындағы объектілер іс-әрекеттерінің алдын алу немесе оларды тоқтату бойынша өзге де шараларды қолдануға;

3) егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қылмыстық немесе әкімшілік жауаптылыққа тартылуға жататын адамдарды ұстауға, осы адамдарды анықтау және тергеу органдарына немесе тиісті органдарға беруге;

4) аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда Мемлекеттік шекараны кесіп өтудің және (немесе) жүзудің белгіленген тәртібін бұзған су астындағы құралдарды ұстауға, құқық бұзушылықтың мән-жайларын анықтау үшін оларды Қазақстан Республикасының порттарына, өзге де орындарға жеткізуге (айдауылмен алып жүруге), осы құралдарды анықтау және тергеу органдарына беруге;

5) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қару-жарақ пен әскери техниканы қолдануға құқығы бар.

4. Қазақстан Республикасының аумағында шекаралық іздеулер және операциялар жүргізу кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі өзіне берілген құқықтарды шекаралық кеңістік шегінен тыс жерлерде де пайдалана алады.

5. Мемлекеттік шекараны күзету жөніндегі қызметтік міндеттерді шешу кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі мен Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері пайдаланатын корабльдерге, ұшақтарға және тікұшақтарға (өзге де ұшу аппараттарына) мынадай:

1) Қазақстан Республикасының су және әуе кеңістігін, теңіз және өзен порттарын, әуежайларын және әуеайлақтарын (қону алаңдарын), олардың тиесілігіне және арналған мақсатына қарамастан, пайдалану;

2) навигациялық, метеорологиялық, гидрографикалық және өзге де ақпаратты алу;

3) ұшуды жəне корабль жүргізуді əуежайлық (əуеайлақтық) қамтамасыз ету құқығы беріледі.

Бұл ретте осы тармақтың бірінші бөлігінде көзделген көрсетілетін қызметтерді жүзеге асыруға арналған шығыстар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бюджет қаражаты есебінен төленеді. Аталған көрсетілетін қызметтерді ұсыну алдын ала ақы төленбей жүзеге асырылуы мүмкін.

6. Шет елдердегі мекемелерді физикалық қорғауды жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі әскери қызметшілерінің Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен және жағдайларда қаруды, арнайы құралдарды тасымалдауға, өзімен алып жүруге, сақтауға және қолдануға, қызметтік иттерді пайдалануға, сондай-ақ дене күшін қолдануға құқығы бар.

Ескерту. 67-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 07.11.2014 N 248-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 28.11.2014 № 257-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 10-баптың 12) тармақшасынан қараңыз); 10.11.2014 № 249-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен күнтізбелік тоқсан күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.10.2015 № 376-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 05.05.2017 № 59-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 13.06.2017 № 69-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

 

68-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметiнің кадрлары. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнің Шекара қызметiнде әскери қызмет өткеру ерекшеліктері

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметiнің кадрлары әскери қызметшілерден (шақыру бойынша келген әскери қызметшілер, келісімшарт бойынша келген әскери қызметшілер) және қызметкерлерден тұрады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнің Шекара қызметінде әскери қызмет өткеру Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған тәртіппен жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнің Шекара қызметі үшін кадрлар даярлау, қайта даярлау және олардың біліктілігін арттыру Қазақстан Республикасының және халықаралық келісімдерге сәйкес шет мемлекеттердің оқу орындарында жүзеге асырылады.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіндегі мерзімді әскери қызметке басым тәртіппен Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті дене бітімі мен моральдық-психологиялық қасиеттері бар Қазақстан Республикасының азаматтары шақырылады.

Қазақстан Республикасының азаматтарын Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне іріктеу, оларды зерделеу және әскерге шақыру ерекшеліктері Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін Қазақстан Республикасының азаматтарын әскери қызметке шақыруды ұйымдастыру және жүргізу қағидаларымен айқындалады.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметiнің әскери қызметшiлерi қызметтік міндеттерін орындау кезінде мемлекеттік билік өкілдері болып табылады және мемлекеттің қорғауында болады. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметінің қызметтік іс-әрекетіне араласуға, Қазақстан Республикасының заңдарымен осыған тікелей уәкілеттік берілген адамдардан басқа, ешкімнің құқығы жоқ.

Шекаралық нарядтарда Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын қорғау және күзету, сондай-ақ шет елдердегі мекемелерді физикалық қорғау бойынша қызмет атқару жауынгерлік кезекшілік (жауынгерлік қызмет) болып табылады.

4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауiпсiздiк комитетi Шекара қызметінің әскери қызметшісі атқаратын лауазымына, орналасу орны мен уақытына қарамастан, Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында оған азаматтар шекара қауіпсіздігіне қатер төндіретін оқиғалар туралы мәлімдемемен немесе хабарламамен жүгінген жағдайда немесе ол осындай оқиғаларды тікелей анықтаған жағдайда:

1) құқық бұзушылықтың жолын кесу, оны жасаған азаматтарды анықтау және ұстау, оқиға болған орындарды күзету жөніндегі ықтимал шараларды қолдануға;

2) бұл туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің жақын жердегі бөлімшесіне хабарлауға міндетті.

5. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі қызметкерлерінің еңбек қатынасы Қазақстан Республикасының Еңбек кодексімен және Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасымен реттеледі.

68-1-бап. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін мұнай өнімдерімен жабдықтау ерекшеліктері

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі мұнай өнімдерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын мұнай өнімдерін беру жөніндегі бірыңғай оператордан сатып алады.

Ескерту. 9-тарау 68-1-баппен толықтырылды - ҚР 11.04.2014 № 189-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

10-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҚАРУЛЫ КҮШТЕРІНІҢ ҚҰЗЫРЕТІ

69-бап. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің құзыреті

Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері:

1) әуе кеңістігінде Мемлекеттік шекараны күзетуді ұйымдастырады және қамтамасыз етеді;

2) осы Заңға, Қазақстан Республикасының басқа да заңдарына сәйкес құрлықта, аумақтық суларда (теңізде) және ішкі суларда, сондай-ақ су астындағы ортада Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысады;

3) өз құзыреті шегінде Мемлекеттік шекара режимінің бұзылуына байланысты тосын оқиғаларды шешуге қатысады, осы мақсаттар үшін өзге де уәкілетті органдарды тартады;

4) аумақтық сулардағы (теңіздегі) теңіз дәліздері мен қозғалыстарды бөлу схемасын белгілеу бойынша ұсыныстар әзірлейді;

5) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Мемлекеттік шекараны қорғау жөніндегі іс-шараларды орындау үшін уәкілетті органдардың күштері мен құралдарын тартады;

6) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне Мемлекеттік шекараны қорғауды қамтамасыз етуде жәрдем көрсетеді;

7) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

70-бап. Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері Әуе қорғанысы күштерінің құзыреті

1. Мемлекеттік шекараны әуе кеңістігінде күзету кезінде Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Әуе қорғанысы күштері:

1) Мемлекеттік шекараны кесіп өту тәртібінің сақталуын бақылауды жүзеге асырады;

2) Қазақстан Республикасының әуе кеңістігінде, сондай-ақ аумақтық суларының (теңізінің) шегінен тыс жерлерде шет мемлекеттердің шекарасына дейін әуе кемелерінің Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өту қатері туындаған кезде немесе заңсыз кесіп өтуі кезінде оларды танып айыру үшін өздерінде бар құралдарды пайдаланады;

3) Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өткен және (немесе) Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану тәртібін бұзған әуе кемелерінің Қазақстан Республикасының аумағында ұшуының жолын кеседі және қондыруға шаралар қолданады;

4) әуе кемелері экипаждарының абайсыз іс-әрекеттері жағдайында Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өткен осы кемелерге олардың бағдарын қалпына келтіру, әуежайға немесе әуеайлаққа шығару, Қазақстан Республикасының аумағына қондыру немесе Қазақстан Республикасы әуе кеңістігінің шегінен тыс жерге шығару арқылы жәрдем көрсетеді.

2. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Әуе қорғанысы күштері:

1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының әуе кеңістігіндегі жағдайды анықтау үшін басқа да уәкілетті органдардың күштері мен құралдарын тартуға;

2) әуе кеңістігінде Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өту қатері туындаған кезде немесе заңсыз кесіп өту кезінде Қазақстан Республикасы әуе кеңістігінің жекелеген аудандарында әуе кемелерінің ұшуына тыйым салуға немесе оны шектеуге;

3) әуе кемесінен Қазақстан Республикасының әуе кеңістігіне ұшып кіру мақсаттары немесе ұшу жоспарынан ауытқу себептері туралы ақпаратты хабарлауды талап етуге;

4) әуе кемелері экипаждарының абайсыз іс-әрекеттері жағдайында Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өткен осы кемелерге олардың бағдарын қалпына келтіру, әуежайға немесе әуеайлаққа шығару, Қазақстан Республикасының аумағына қондыру немесе Қазақстан Республикасы әуе кеңістігінің шегінен тыс жерге шығару арқылы жәрдем көрсетуге, әуе кемесіне, егер оның бағыты ұшу үшін тыйым салынған немесе уақытша қауіпті ауданға апаратын болса, бағытын өзгертуді ұсынуға;

5) Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өтудің алдын алу немесе тоқтату жөнінде шаралар қабылдауға, қажет болған жағдайда әуе кемесінің экипажынан көрсетілген жерге қонуын, оның ішінде мәжбүрлі түрде қонуын жүзеге асыруды талап етуге;

6) Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өткен және (немесе) Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану тәртібін бұзған әуе кемелерінің экипаж мүшелерін (Қазақстан Республикасының аумағына қонғаннан кейін) құқық бұзушылықтың мән-жайларын анықтау үшін Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің бөлімшесіне шақыруға;

7) құқық бұзушылық жасаған және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілікке тартуға жататын адамдарды ұстауға, осы адамдарды анықтау және тергеу органдарына немесе тиісті органдарға тапсыруға;

8) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қару-жарақты және әскери техниканы қолдануға;

9) Қазақстан Республикасының заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыруға құқығы бар.

71-бап. Мемлекеттік шекараны қорғау үшін қолданылған кезде Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері Әскери-теңіз Күштерінің құзыреті

Ескерту. 71-баптың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 10.01.2015 № 275-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

Мемлекеттік шекараны қорғау үшін қолданылған кезде Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Әскери-теңіз Күштері:

1) Мемлекеттік шекараны су астындағы ортада кесіп өтуге бақылауды жүзеге асыруға қатысады;

2) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі мүддесінде қайыққа қарсы, оның ішінде су асты-диверсиялық қорғанысты жүзеге асыруға жәрдем көрсетеді;

3) Қазақстан Республикасының Заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілерінде көзделген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Ескерту. 71-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 10.01.2015 № 275-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

 

11-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК ШЕКАРАНЫ ҚОРҒАУ КЕЗІНДЕ ҚАРУ-ЖАРАҚ
ПЕН ӘСКЕРИ ТЕХНИКАНЫ, АРНАЙЫ ҚҰРАЛДАРДЫ, ҚЫЗМЕТТІК
ЖАНУАРЛАРДЫ ЖӘНЕ ДЕНЕ КҮШІН ҚОЛДАНУ

72-бап. Қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолданудың шарттары мен шектері

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінің, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері әскери қызметшілерінің шекаралық кеңістік шегінде қаруды және арнайы құралдарды өзімен алып жүруге, сақтауға, қолдануға құқығы бар, сондай-ақ әскери техниканы, қызметтік жануарларды және дене күшін қолдануы мүмкін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің әскери қызметшілері қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолдануға байланысты жағдайларда іс-әрекеттерге жарамдылығына арнайы дайындықтан, жыл сайынғы тексеруден өтуге міндетті.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери қызметшілері Мемлекеттік шекараны қорғау кезінде, қажетті қорғаныс жағдайында және аса қажеттілік жағдайында немесе құқық бұзушылық жасаған адамды ұстау кезінде, штаттық қару мен арнайы құралдары не оларды қолдану мүмкіндігі болмаған кезде, қолына түскен кез келген құралды пайдалануға құқылы.

4. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметін Қазақстан Республикасының арнайы мемлекеттік және құқық қорғау органдары өткізетін іс-шараларға тартқан жағдайларда, қару-жарақ пен әскери техника, арнайы құралдар, қызметтік жануарлар және дене күші іс-шараға бастамашы болған органның қызметін регламенттейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес қолданылады.

5. Азаматтардың, әскери қызметшілердің денсаулығы мен өмiрiне нақты қатер төндiретiн, сондай-ақ олар қарумен немесе топпен шабуыл жасаған, қарулы қарсылық көрсеткен, адамдарды кепілге алған, объектілерді, көлік құралдарын, оның ішінде әуе және теңіз кемелерін басып алған жағдайларды қоспағанда, әйелдерге, мүгедектiк белгiлерi анық бiлiнетін адамдарға және кәмелетке толмағандарға қатысты қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолдануға тыйым салынады.

6. Сондай-ақ қару-жарақ пен әскери техниканы:

1) егер олар Қазақстан Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне нақты қауіп төндірмесе, суүсті, суасты кемелері, әуе кемелері, ұшу аппараттары және мұз үстімен жылжитын құралдар, сондай-ақ жолаушылары бар өзге де көлік құралдары бойынша;

2) қайғылы жағдайға немесе табиғаттың еңсерілмейтін күштерінің әсеріне байланысты, Мемлекеттік шекараны заңсыз кесіп өткен немесе абайсызда кесіп өтуге әрекет еткен адамдарға қатысты;

3) Мемлекеттік шекараны кесіп өткен немесе кесіп өтуге әрекет еткен жабайы және үй жануарларына қатысты қолдануға тыйым салынады.

7. Қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолданудың барлық жағдайларында Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери қызметшілері айналасындағы адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету және зардап шеккендерге жедел медициналық көмек көрсету жөнінде шаралар қолдануға міндетті.

8. Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери қызметшілері осы Заңда көзделген жағдайларда қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолдануға байланысты, оның ішінде:

1) көлік құралдарының және (немесе) құқық бұзушылардың іс-әрекеттерінің қауіпті немесе күтпеген маневрі;

2) оқтардың (снарядтардың) тайқып кетуі салдарынан олардың ұшу траекториясының өзгеруі;

3) құқық бұзушылардың көлік құралдарының сынуы немесе бүлінуі салдарынан келтірілген моральдық, материалдық зиян және дене зақымы үшін жауапты болмайды.

9. Шекаралық кеңістікте белгіленген режимдерді бұзушылықтың жолын кесу кезінде қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін қолданудың әрбір жағдайы жөнінде тиісті прокурор он екі сағаттан кешіктірілмей хабардар етіледі.

10. Мемлекеттік шекараны қорғау саласындағы өзге де уәкілетті органдар қару-жарақ пен әскери техниканы, арнайы құралдарды, қызметтік жануарларды және дене күшін Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қолданады.

73-бап. Қару-жарақ пен әскери техниканы қолдану

1. Мемлекеттік шекараны қорғау кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері:

1) Қазақстан Республикасының аумағына қарулы басып кіруге және қарулы шабуыл жасауға тойтарыс беру, Мемлекеттік шекарада қарулы арандатудың жолын кесу үшін;

2) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің бөлімшелеріне, Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын Қазақстан Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құралымдарына қарулы шабуыл жасауға тойтарыс беру үшін;

3) Мемлекеттік шекараны кесіп өткен немесе кесіп өтетін және қарулы немесе өзге де қарсылық көрсететін адамдарға, суүсті, суасты кемелеріне, әуе кемелеріне, ұшу аппараттарына, оның ішінде пилотсыз аппараттарға және мұз үстімен жылжитын құралдарға, сондай-ақ өзге де көлік құралдарына қарсы;

4) суүсті, суасты кемелері, әуе кемелері, ұшу аппараттары, оның ішінде пилотсыз аппараттар және мұз үстімен жылжитын құралдар, сондай-ақ өзге де көлік құралдары тоқтату немесе бағытты өзгерту туралы талаптарды орындамаған жағдайда, осы бұзушылықтың тоқтатылуын немесе оларды ұстауды басқа да құралдармен жүзеге асыру мүмкін болмағанда, оларды бүлдіру жолымен тоқтату (қозғалысын немесе ұшуын тоқтату) үшін;

5) суүсті, суасты кемелерін, әуе кемелерін, ұшу аппараттарын, оның ішінде пилотсыз аппараттарды және мұз үстімен жылжитын құралдарды, сондай-ақ жолаушылары жоқ өзге де көлік құралдарын шетелге айдап әкетуді болғызбау үшін;

6) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери қызметшілері мен объектілеріне, Мемлекеттік шекараны қорғау жөніндегі қызметтік міндеттерін немесе қоғамдық борышын орындап жүрген өзге де азаматтарға, олардың отбасы мүшелеріне шабуыл, оның ішінде қарусыз шабуыл жасалып, олардың өміріне тікелей қауіп төнгенде шабуылға тойтарыс беру үшін;

7) азаматтарды олардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін шабуылдан қорғау, сондай-ақ кепілге алынғандарды босату үшін;

8) әскери қызметшілерді немесе азаматтарды олардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін жануарлардың шабуылынан қорғау үшін;

9) өзге де құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау және жолын кесу үшін, сондай-ақ қажетті қорғаныс жағдайында және аса қажеттілік жағдайында қару-жарақ пен әскери техниканы қолданады.

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі әскери қызметшілерінің шекаралық кеңістікте дабыл белгісін беру немесе көмекке шақыру үшін де қару пайдалануға құқығы бар.

2. Қару-жарақ пен әскери техника:

1) қарулы шабуылға тойтарыс беру мен қарулы басып кіру үшін;

2) қарулы қарсылық көрсетілген кезде;

3) әскери қызметшілер мен өзге де азаматтарға кенеттен шабуыл жасалған кезде;

4) ұсталған адамдардың тартып алған қарумен қашуы кезінде ескертусіз қолданылуы мүмкін.

3. Өзге жағдайларда қару-жарақ пен әскери техниканы қолданудың алдында оларды қолдану ниеті туралы анық ескерту жасалуға және (немесе) ескерту мақсатында оқ атылуға тиiс.

74-бап. Арнайы құралдарды қолдану

1. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштеріне Мемлекеттік шекараны қорғау кезінде қару-жарақ пен әскери техниканы қолдануға құқық берілетін барлық жағдайда арнайы құралдар қолданылуы мүмкін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері әскери қызметшілерінің шекаралық кеңістікте, сонымен қатар:

1) Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын, әскери қызметшілерге қарсылық көрсететін немесе оларға жүктелген қызметтік міндеттерді жүзеге асыруына қасақана кедергі жасайтын құқық бұзушыларды, өзге де адамдарды ұстау және қарусыздандыру үшін немесе қару, оқ-дәрілер, жарылғыш, улы, радиоактивті, есірткі және еркін айналымына тыйым салынған өзге де заттарды өзінде заңсыз ұстайтын адамдарға қатысты;

2) шекаралық кеңістіктегі жаппай тәртіпсіздіктің жолын кесу үшін және Мемлекеттік шекарадан қарусыз жаппай кесіп өту немесе кесіп өтуге әрекет ету және азаматтардың өмірі мен денсаулығына немесе мемлекеттің қауіпсіздігіне қол сұғушылық жасалатын құқық бұзушылардың топтасқан іс-әрекеттері жағдайында;

3) егер ұсталған адамдардың қашып кетуі, айналасындағыларға немесе өз денсаулығына зиян келтіруі мүмкін екеніне жеткілікті негіздер болса, оларды айдауылмен алып жүру және күзету кезінде;

4) ұсталғандарды жеткізу үшін, егер бұл құқық бұзушылықтың жолын кесу, құқық бұзушының жеке басын анықтау, сондай-ақ, егер әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттаманы жасау міндетті болып табылса, оны сол орнында жасау мүмкін болмаған кезде осы хаттаманы жасау мақсатында қажет болса;

5) құқық бұзушылықтардың жолын кесу мақсатында объектілер мен көлік құралдарын ашу, сондай-ақ оларды бөлшектеу үшін;

6) өзге де құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау және жолын кесу, сондай-ақ қажетті қорғаныс үшін және аса қажеттілік жағдайында да арнайы құралдарды қолдануға құқығы бар.

75-бап. Қызметтік жануарларды және дене күшін қолдану

1. Мемлекеттік шекараны қорғау кезінде Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне қару-жарақ пен әскери техниканы және арнайы құралдарды қолдануға құқық беретін барлық жағдайларда қызметтік жануарлар мен дене күші қолданылуы мүмкін.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі әскери қызметшілерінің шекаралық кеңістікте:

1) құқық бұзушыларды іздеу және ұстау үшін;

2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес еркін айналымға шығаруға, Қазақстан Республикасына әкелуге немесе Қазақстан Республикасынан әкетуге тыйым салынған нәрселерді, материалдарды, құралдарды, заттарды іздеу және табу мақсатында адамдарды, көлік құралдарын, жүктер мен тауарларды тексеріп қарау, жергілікті жерді қарап тексеру кезінде;

3) өзге де құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау және жолын кесу, сондай-ақ қажетті қорғаныс үшін және аса қажеттілік жағдайында қызметтік жануарларды және дене күшін, оның ішінде күрестің жауынгерлік тәсілдерін қолдануға да құқығы бар.

12-тарау. АЗАМАТТАРДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ШЕКАРАНЫ ҚОРҒАУҒА ҚАТЫСУЫ,
ОЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАЛУЫ

76-бап. Азаматтардың Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысуы

1. Шекаралық кеңістік шегінде азаматтар ерікті жасақтар құрамында және өзге де нысандарда ерікті негізде Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысады.

2. Азаматтарды ерікті жасақтар құрамында Мемлекеттік шекараны қорғауға тарту тәртібін, осындай тартудың нысандары мен түрлерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

3. Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын азаматтар өз қызметін заңдылық, адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының құрметтелуі және сақталуы қағидаттары негізінде жүзеге асырады.

4. Мыналар:

1) қылмыстық жауаптылыққа тарту;

2) бірнеше рет (бір жыл ішінде екі және одан да көп) қасақана әкімшілік құқық бұзушылықтар жасау;

3) шекаралық кеңістіктің немесе Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге тұрақты тұру үшін кету;

4) оның Мемлекеттік шекараны қорғауға одан әрі қатысуын болғызбайтын мән-жайлардың басталуы (психиканың бұзылуының анықталуы, алкоголизммен, нашақорлықпен немесе уытқұмарлықпен, Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тізбеге сәйкес айналасындағыларға қауіп туғызатын өзге де сырқатпен ауыру, азаматтың қайтыс болуы);

5) Мемлекеттік шекараны қорғауға одан әрі қатысқысы келмеуі Қазақстан Республикасы азаматының ерікті жасақтар құрамында Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысу мүмкіндігін болғызбайтын мән-жайлар болып табылады.

77-бап. Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын азаматтардың құқықтары мен міндеттері

1. Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын азаматтар (бұдан әрі – Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын адамдар):

1) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің бөлімшелерін шекаралық кеңістікте дайындалып жатқан не жасалған құқық бұзушылықтардың өздеріне мәлім болған фактілері туралы дереу хабардар етуге;

2) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда азаматтардың талап етуі бойынша өздерінің Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысу заңдылығын растайтын куәліктерді көрсетуге;

3) құқық бұзушылықтар жасағаны үшін ұсталған азаматтарға қолданылатын мәжбүрлеу шараларының негіздерін оларға түсіндіруге;

4) Мемлекеттік шекараны қорғау бойынша іс-шараларға қатысар алдында Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің бөлімшелерінде құқықтық дайындықтан өтуге міндетті.

2. Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын адамдардың:

1) Мемлекеттік шекараны қорғаудың бақылау және қадағалау функцияларымен байланысты емес іс-шараларында Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне жәрдем көрсетуге;

2) шекаралық кеңістікте құқық бұзушылықтардың алдын алуға және жолын кесуге;

3) құқық бұзушылықтардың жолын кесу және құқық бұзушыларды ұстау мақсатында, егер көрсетілген мақсаттарға өзге тәсілдермен қол жеткізу мүмкін болмаса, дене күшін және басқа да құралдарды қолдануға;

4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда шекаралық кеңістікте құқық бұзушылықты жасаған адамдарды ұстауға және Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің бөлімшелеріне, құқық қорғау немесе өзге де уәкілетті органдарға жеткізуге;

5) Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің өкілдерімен бірлесіп шекаралық кеңістікте құқық бұзушылықтардың профилактикасына бағытталған іс-шараларды жүргізуге;

6) шекаралық кеңістікте белгіленген режимдердің сақталуын талап етуге құқығы бар.

Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын адамдардың заңды талаптары орындау үшін міндетті.

3. Мемлекеттік шекараны қорғауда жәрдем көрсетуіне байланысты Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын адамдар мен олардың отбасы мүшелерiне қатысты құқыққа қарсы іс-әрекеттер, сондай-ақ Мемлекеттік шекараны қорғауға қатысатын адамдардың заңды талаптарын орындамау Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген жауаптылыққа әкеп соғады.

13-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

78-бап. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын қорғау саласындағы заңдылықтың сақталуын қадағалау

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасын қорғау саласындағы заңдылықтың сақталуына жоғары қадағалауды Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры және ол уәкiлеттiк берген прокурорлар жүзеге асырады.

Ескерту. 78-бап жаңа редакцияда - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

 

79-бап. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара туралы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық

1. Осы Заңның және Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекара туралы өзге де нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын бұзған адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.

2. Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметінен, Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігінен, Мемлекеттік шекараны қорғау саласындағы өзге де уәкілетті органдардан өздерінің құқықтары мен бостандықтарының шектелу себебі жөнінде түсіндірмелер алуға құқығы бар.

3. Қазақстан Республикасы азаматтарының, шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың заңды құқықтары мен бостандықтары бұзылған жағдайда, тиісті лауазымды адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен осы құқықтарды қалпына келтіруге және оларға келтірілген залалды өтеуге міндетті.

80-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі

1. Осы Заң алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

2. Мыналардың күші жойылды деп танылсын:

1) "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы" 1993 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы(Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы, 1993 ж., № 1, 1-құжат; Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996 ж., № 14, 275-құжат; 1998 ж., № 24, 436-құжат; 2002 ж., № 15, 147-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2007 ж., № 24, 180-құжат; 2009 ж., № 18, 86-құжат; 2011 ж., № 11, 102-құжат);

2) "Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметі туралы" 1993 жылғы 13 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңы (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы, 1993 ж., № 1, 3-құжат; 1995 ж., № 8, 56-құжат; Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1996 ж., № 14, 275-құжат; 2002 ж., № 15, 147-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2007 ж., № 9, 67-құжат; № 24, 180-құжат; 2011 ж., № 1, 7-құжат; 2012 ж., № 4, 32-құжат).

Қазақстан Республикасының

 

 

2-ЗАҢ

Конституцияға сәйкес келетін Республиканың халықаралық шарттары және өзге міндеттемелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы құқығының құрамдас бөлігі болып табылады.
Азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін соттың қорғауын қамтамасыз етуде халықаралық шарттардың маңызды рөлі бар, сондықтан қажет жағдайларда соттар Қазақстан Республикасы юрисдикциясы шеңберінде халықаралық құқық нормаларын басшылыққа алуға міндетті.
Қазақстан Республикасы халықаралық, шарттарының нормаларын дұрыс және біркелкі қолдануды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы
қаулы етеді:

1. Қазақстан Республикасында Қазақстан Республикасының Конституциясымен және Республика таныған халықаралық құқық нормаларымен бекітілген адамның және азаматтың құқығы мен бостандығы танылады және кепілдендіріледі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 13-бабы 2-тармағына сәйкес, өзінің құқықтары мен бостандықтарын соттың қорғауына әркімнің құқығы бар.
Қазақстан Республикасы өзінің аумағында және юрисдикциясында болатын барлық тұлғалардың құқықтары мен бостандықтарын Конституцияға және қабылданған халықаралық міндеттемелерге сәйкес қамтамасыз етуді міндетіне алады.

2. "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" 2005 жылғы 30 мамырдағы Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабы 6) тармақшасына сәйкес, Қазақстан Республикасының халықаралық шарты деп Қазақстан Республикасы шетелдік мемлекетпен (немесе шетелдік мемлекеттермен) не халықаралық ұйыммен (немесе халықаралық ұйымдармен) жазбаша нысанда жасасқан халықаралық келісімді түсіну керек, мұндай келісім бір құжатта немесе өзара байланысты бірнеше құжатта жасалғанына, сондай-ақ нақты атауына (мысалы, конвенция, пакт, келісім және т.с.с.) қатыссыз халықаралық құқықпен реттеледі.
Халықаралық шарттар, Қазақстан Республикасы атынан - мемлекетаралық шарттар, Қазақстан Республикасы Үкіметінің атынан - үкіметаралық шарттар, орталық атқару органдарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар атынан - мекемеаралық шарттар болып табылады.
Ескерту. 2-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, заңда бекітілген тәртіппен жасалған және Қазақстан Республикасы Парламенті тиісті заң шығару жолымен ратификациялаған Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары оның заңдарының алдында басым болады (Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабы 3-тармағы).
Қолданылуы үшін заң шығару талап етілмейтін халықаралық шарттардың ережелері Қазақстан Республикасында тікелей қолданылады.
Өзге жағдайларда Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың ережелерін жүзеге асыру үшін қабылданған тиісті заңдарды Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен қатар қолдану қажет.
Егер халықаралық шарттардың осындай басымдығы құқықтық қатынастардың тиісті салаларын реттейтін Республика заңдарында тікелей қарастырылса, 1995 жылғы Конституция қабылданғанға дейін жасалған, ратификациялауға жатпайтын Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары қолданыста болып табылады және Республика заңдары алдындағы басымдығын сақтайды.
Егер қолданыстағы Конституция қабылданғанға дейін Қазақстан Республикасы жасаған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасындағыдан өзге ережелер белгіленсе, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады.
Егер қолданыстағы Конституция қабылданғаннан кейін Қазақстан Республикасы жасаған ратификацияланбаған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасындағыдан өзге ережелер көзделсе, онда соттар Конституцияның 4-бабының 3-тармағының ережелерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің көрсетілген қаулыларын басшылыққа алуға міндетті. Конституциялық ережелер мен Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын ратификацияланған (немесе ратификацияланбаған) халықаралық шарттардың арасында қайшылық туған кезде қолданылу басымдығы сөзсіз конституциялық нормаға тиесілі.
Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5 Нормативтік қаулысымен.

4. Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының нормаларын қолдану мүмкіндігі туралы мәселені шешкен кезде, соттар Қазақстан Республикасының халықаралық шарты онда көрсетілген немесе халықаралық шарттарға қатысушылардың арасында келісілген тәртіпте және мерзімде күшіне енетінін негізге алуы тиіс. Өзара келісім болмаған кезде, келіссөзге қатысушы барлық мемлекеттер өздері үшін шарттың міндетті екеніне келісім білдірісімен халықаралық шарт күшіне енеді (Халықаралық шарттардың құқы туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 24-бабы).
Егер Қазақстан Республикасы шартқа қол қою, құжаттар алмасу, шартты ратификациялау, оны қабылдау, бекіту, шартқа қосылу арқылы не келісуші тараптар уәделескен кез келген басқа тәсілмен халықаралық шарттың өзі үшін міндетті екеніне келісім білдірсе, халықаралық шарт қолдануға жатады.
Егер бұл Қазақстан Республикасының халықаралық шартында тікелей қарастырылмаса, Халықаралық шарттардың құқы туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 28-бабына сәйкес, шарттардың кері күші болмайды. Бұл ретте Қазақстан Республикасы Конституциясының 77-бабының 5) тармақшасының талаптары сақталуы керек.

5. "Қазақстан Республикасы Конституциясының 54-бабының 7) тармақшасын ресми түсіндіру туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2006 жылғы 18 мамырдағы қаулысының 2-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарды ратификациялау туралы және халықаралық шарттарға қосылу туралы актілерінің заңдылық күші мен құқықтық салдарлары бір-біріне тең. Осыған байланысты Қазақстан үшін міндеттілігі Республика Парламенті қабылдаған халықаралық шарттарға қосылу туралы нормативтік құқықтық актілермен бекітілген халықаралық шарттар Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттармен теңестіріледі.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабының 4-тармағына сәйкес және "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 24-бабының мәніне орай, ресми жарияланған және күшіне енген Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары қолданылуға жатады.
Азаматтардың құқықтары, бостандықтары және міндеттеріне қатысты ресми жарияланбаған халықаралық шарттар қолданылуға жатпайды.

6. Тікелей қолданылатын және оларды қолдану үшін заңдар шығарылуы талап етілмейтін ратификацияланған халықаралық шарттар, істерді шешкен кезде материалдық (қылмыстық-құқықтық және әкімшілік-құқықтық қатынастарды қоспағанда) немесе іс жүргізу құқығы нормалары ретінде қолданылады, атап айтқанда:
егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасындағы ережелерден өзге ережелер белгіленсе, азаматтық істерді қараған кезде;
егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу немесе қылмыстық іс жүргізу заңдарымен белгіленген сот ісін жүргізудің ережелерінен өзге ережелер белгіленсе, азаматтық және қылмыстық істерді қараған кезде;
егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен шетелдік соттардың Азаматтық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі - АІЖК) 423-бабында қарастырылған жекелеген іс жүргізу әрекеттерін жүргізу жөніндегі тапсырмалары туралы, шетелдік соттар мен арбитраждардың АІЖК 425-бабында қарастырылған шешімдерін орындау туралы қатынастар, оның ішінде шетелдік тұлғалардың қатысуымен (мысалы, АЕКК-нің 416 , 417-баптарында көрсетілген істерді қараған кезде) болған қатынастар, қылмыс жасады деп айыпталған немесе шетел меклекетінің соты соттаған тұлғаларды Қазақстан Республикасы Қылмыстық іс жүргізу кодексінің (бұдан әрі - ҚІЖК) 56-тарауына сәйкес беру туралы шешімдерге шағымдар реттелсе, азаматтық және қылмыстық істерді қараған кезде;
егер Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамада қарастырылғаннан басқа сот ісін жүргізудің ережелері белгіленсе, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қараған кезде қолданылады.

7. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) 1-бабының бірінші бөлігіне және Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі - ӘҚБтК) 1-бабының бірінші бөлігіне сәйкес,, қылмыстық және әкімшілік заңнама тек қана Қазақстан Республикасының тиісті кодекстерінен тұрады. Қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілік көздейтін өзге заңдар тек оларды аталған кодекстерге енгізгеннен кейін қолданылуға жатады.
ҚК-нің нормалары Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын қолдану қажеттігін тікелей белгілеген жағдайларда (мысалы, ҚК 158 - және 159-баптары ) Қазақстан Республикасының Соттары қылмыс құрамының белгілерін қарастыратын халықаралық құқықтық нормаларды қолдануға тиіс.
Қазақстан Республикасының халықаралық, шарттары тыйым салған қылмыстар үшін ҚК нормалары қылмыстық жауапкершілікті қарастыратын істі қараған кезде, сот Қазақстан Республикасының халықаралық шартында көзделген қылмыстық жауапкершілікке тартылуға тиісті әрекеттің барлық белгілері қылмыстық заңға енген-енбегенін, ратификация мәселелерін, шарттың күшіне енген күнін және т.б. анықтау үшін Қазақстан Республикасының халықаралық келісімдерінің және халықаралық шарт тыйым салған әрекет үшін қылмыстық жауапкершілікті қарастыратын қылмыстық заң нормасының мазмұнын зерттеуге тиіс.

8. Шетел мемлекетінің дипломатиялық өкілдері және иммунитетке ие өзге де азаматтар Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған жағдайда ҚК 6-бабының 4-бөлігіне орай, олардың қылмыстық жауапкершілігі туралы мәселе халықаралық құқық нормаларына (атап айтқанда, Дипломатиялық қатынастар туралы 1961 жылғы Вена конвенциясына, Консулдық қатынастар туралы 1963 жылғы Вена конвенциясына сәйкес) және Қазақстан Республикасының басқа да халықаралық Шарттарына сәйкес шешіледі.
Аталған жағдайда дипломатиялық қызметшілердің иммунитеті туралы, яғни тиісті адамдарды өзі тұратын елде жасаған құқыққа қарсы әрекеттері үшін қылмыстық қудалаудан, ұстау және қамауға алудан, айғақ беруден, үй-жай мен құжаттарды тексеруден босату туралы сөз болып отыр. Дипломатиялық иммунитетке ие адамдардың тізімі ҚІЖК 501-бабында , сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында белгіленген.

9. Шетел мемлекетіне талап қою, оны үшінші жақ ретінде іске қатысуға тарту, талапты қамтамасыз ету және өндіріп алу тәртібімен мүлікке тыйым салу мен ұстау туралы, сондай-ақ шетел мемлекеттерінің Қазақстан Республикасында аккредиттелген дипломатиялық өкілдері және өзге де адамдардың заңда немесе Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көрсетілген азаматтық құқықтық жауапкершіліктері туралы мәселелерді шешкен кезде АІЖК 413, 416, 417-баптарының нормаларын және Дипломатиялық қатынастар туралы 1961 жылғы Вена конвенциясын, Консулдық қатынастар туралы 1963 Вена конвенциясын және Қазақстан Республикасының басқа да халықаралық шарттарын басшылыққа алу керек.
Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5 Нормативтік қаулысымен.

10. Сот төрелігін жүзеге асыру кезінде соттар ҚІЖК 412, 415-баптарының және АІЖК 364, 365, 366-баптарының мәні бойынша, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының нормаларын соттың дұрыс қолданбауы сот актісін бұзуға немесе өзгертуге негіз болатынын назарға алулары керек. Халықаралық шарттың нормаларын дұрыс қолданбау соттың халықаралық шарттың қолданылуға жататын нормасын қолданбауынан не халықаралық шарттың қолданылуға жатпайтын нормасын қолдануынан немесе соттың халықаралық шарттың нормаларын қате түсіндіруге жол беруінен көрінуі мүмкін.
Соттар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының нормаларын түсіндіруді, преамбуласын, қосымшасын, сондай-ақ халықаралық шартқа қатысты кез келген келісімдер мен құжаттарды қоса алғанда, Халықаралық шарттардың құқығы туралы 1969 жылғы 23 мамырдағы Вена конвенциясының 31-33-баптарында қарастырылған ережелерді сақтай отырып, шарттың мәні мен мақсатын есепке алып жүзеге асыруға тиіс.

11. Қажет жағдайларда соттар Қазақстан Республикасының аталған халықаралық пактіге қатысушы ретіндегі міндеттемелерін орындауды қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасы Парламенті 2005 жылғы 28 қарашада ратификациялаған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні (бұдан әрі - АСҚХП) басшылыққа алуға тиіс.

12. АСҚХП 14-бабының 1-бөлігіне сәйкес, әркім өзіне танылған кез келген қылмыстық айыпты қарау кезінде немесе қандай да бір азаматтық процестегі өзінің құқықтары мен міндеттерін анықтау кезінде заң негізінде құрылған соттың істі әділ және жария талқылауын талап етуге құқылы, заң бойынша соттылығына жататын соттың және судьяның оның ісін қарауы құқығынан ешкім айырылуға тиіс емес.
Бұл норма Қазақстан Республикасы соттарының тұрақты судьяларына ғана емес, алқабилердің қатысуымен сот іс жүргізуіне де қатысты.

13. АСҚХП 9-бабының 1-бөлігіне орай, әрбір адамның жеке басының бостандығына және жеке басына тиіспеушілік құқығы бар. Ешкім еріксіз қамауға алынуға және қамауда ұсталуға тиіс емес. Бұл қылмыс жасады деген сезік бойынша ұсталған әрбір адам ұсталуының заңдылығына баға беру және бұлтартпау шарасы туралы мәселені шешу үшін сотқа жүгінуге құқылы екендігін білдіреді. Сондықтан судьялар ҚІЖК 14-бабының талаптарына сәйкес, қамауға алуды санкциялау кезіңде адамды қылмыс жасады деген сезік бойынша ұстаудың негізділігі мен заңдылығына баға беруі керек.
Бұл ретте қамауға алынған немесе ұсталған әрбір адамның ісі сыйымды мерзім ішіңде сот талқылауында қаралуына немесе оның сотқа дейін босатылуға құқығы бар.
Сот талқылауын аяқтаудың сыйымды мерзімі тек сот ісін жүргізудің заңмен бекітілген шегін ғана емес, сондай-ақ қаралып отырған істің нақты мән-жайларына қарай сот ісін жүргізуді барынша қысқа мерзімде аяқтау мүмкіндігін қарастырады.

14. Бұлтартпау шарасы ретінде айыпталушыны (сезіктіні) қамауға алу туралы шешімді санкциялағанда, қамауға алу мерзімін ұзартқанда, айыпталушының сотқа дейін іс жүргізуді жүзеге асыратын лауазымды адамдардың заңсыз әрекеттеріне шағымын қарағанда, соттар АСҚХП 7, 9 және 14-баптарында қарастырылған қамаудағы адамның құқықтарын сақтау қажеттігін ескеруге тиіс.
Қамаудан босату туралы өтінішті немесе қамауда ұстаудың мерзімінің ұзартылуына шағымды қараған кезде сот АСҚХП 7-бабын және Қазақстан Республикасы 1998 жылғы 29 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңымен қосылған Азаптау және басқа да адамгершілікке жат немесе қадір-қасиетті қорлайтын әрекеттер мен жазалауларға қарсы конвенцияны (БҰҰ Бас Ассамблеясының 1984 жылғы 19 желтоқсандағы 39/46 Резолюциясымен қабылданған) назарға алуы керек.
АСҚХП 10-бабының 1-бөлігіне сәйкес, айыпталушыларды қамауда ұстаудың жағдайлары адамның жеке басының қадір-қасиетін құрметтеу туралы халықаралық талаптарға сай болуы керектігін ескеру қажет.
Заңсыз әрекеттер мен жазалаулардың өзге түрлерінен азаптауды ажырату үшін соттар келесі өлшемдерді басшылыққа алулары керек.
Азаптау деп, ҚҚ 141-1-бабының диспозициясында көрсетілген адамдардың қиналушыдан немесе үшінші адамнан мәліметтер алу немесе мойындату не ол жасаған немесе жасады деп күдік келтірілген іс-әрекет үшін оны жазалау, сондай-ақ оны немесе үшінші адамды кез келген сипаттағы кемсітуге негізделген кез келген себеп бойынша қорқыту немесе мәжбүр ету мақсатымен қасақана тән және (немесе) жан азабын тартқызуын түсіну керек.
Халықаралық тәжірибеде қалыптасқан ұғым бойынша: ауыр тән және жан азаптарын тартқызу, тікелей ниеттің болуы, тиісті әрекеттердің осы мақсатқа бағытталуы және қарқындылығы азаптау белгілері болып табылады. Азаптауды дәрежелеген кезде азаптаудың қаншаға созылғанын және тәсілдерін, жәбірленушшінің жынысын, жасын және денсаулық жағдайын есепке алу керек.
Тән және жан азаптарын тартқызуға бағытталған, азаптаудан қарқыны анағұрлым төмен және ұзаққа созылған тән немесе жан азабымен байланысы жоқ әрекеттерді қатыгез және адамгершілікке жат әрекеттер деп түсіну керек.
Жәбірленушінің қорқыныш, үрей және кемсіну сезімдерін тудыратын, қорлану, ерік-жігерінің жасуы және өзге де жағымсыз салдарларға әкеліп соғатын әрекеттерді қадір-қасиетті қорлайтын әрекеттер деп түсіну керек.
Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 № 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

15. ТМД елдерінің азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша өзара ынтымақтастығы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің 1993 жылғы 31 наурыздағы қаулысымен ратификацияланған, 1994 жылғы 19 мамырда күшіне енген Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы конвенцияға (Минск, 1993 жылғы 22 қаңтар), 1994 жылғы 28 наурыздағы өзгерістерімен (бұдан ері - Минск конвенциясы), Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 10 наурыздағы Заңымен ратификацияланған, 2004 жылғы 27 сәуірде күшіне енген (Кишинев, 2002 жылғы 7 қазан) Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы конвенцияға (бұдан әрі - Кишинев конвенциясы), азаматтық іс жүргізу (АІЖК 5-бөлім) және қылмыстық іс жүргізу (ҚIКК 55-тарау) және басқа да нормативтік құқықтық актілерге, халықаралық шарттарға сәйкес жүзеге асырылады.
Кишинев конвенциясының 120-бабының 3-тармағына сәйкес, қатысушы - мемлекеттер арасында Минск конвенциясы мен оның 1997 жылғы 28 наурыздағы Хаттамасының күші жойылған.
Солай бола тұра, Кишинев конвенциясының 120-бабының 4-тармағына сәйкес, Кишинев конвенциясына қатысушы-мемлекеттер мен ол үшін Кишинев конвенциясы күшіне енбеген: Кишинев конвенциясына қатысушы мемлекет арасындағы қатынастарға Минск конвенциясының күші жүреді.
Минск, Кишинев конвенцияларының ережелерін орындауға уәкілетті Қазақстан Республикасының орталық және өзге де мемлекеттік органдарының тізімі "Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы" 1993 жылғы 22 қаңтардағы конвенцияны және "Азаматтық, отбасылық және қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек көрсету және құқықтық қатынастар туралы 2002 жылғы 7 қазандағы конвенцияны орындау бойынша шаралар туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 31 желтоқсандағы қаулысымен (2007 жылғы 28 тамыздағы өзгерістерімен кейінгі өзгерістерімен және толықтыруларымен) белгіленген.
Ескерту. 15-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 2011 жылғы 30 желтоқсандағы № 5 Нормативтік қаулысымен.

16. Қазақстан Республикасының халықаралық шартының нормаларын қолданған және түсіндірген кезде техникалық-заңдық мәселелер туындаған жағдайда Қазақстан Республикасы мүшесі болып табылатын халықаралық ұйымдардың (мемлекетаралық құрылымдардың) актілері мен шешімдерін қолдану қажет, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігіне, Қазақстан Республикасының Әділет министрлігіне, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына шығу қажет (мысалы, халықаралық шарттың қолданылу мерзіміне, шартқа қатысушы мемлекеттердің құрамына қатысты мәселелерді анықтау, халықаралық шартқа қатысушы-елдердің ескертпесі бар-жоғын және халықаралық шартты шетелдерде қолданудың сот практикасына қатысты мәселелерді және тағы басқаларды анықтау үшін).

17. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы Қ. МӘМИ.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы Ж. БӘЙІШЕВ

3-ЗАҢ

 

Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша
құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы
КОНВЕНЦИЯ

Қол қойғандар:

Әзірбайжан Республикасы, Армения Республикасы, Беларусь Республикасы, Грузия, Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан Республикасы, Украина

Ратификациялық грамоталарды тапсырды:

Беларусь Республикасы - 2003 жылғы 1 тамызда депонирленген;
Қазақстан Республикасы - 2004 жылғы 29 наурызда депонирленген;
Қырғыз Республикасы - 2004 жылғы 2 қыркүйекте депонирленген.

Хабарлама бергендер:

Ресей Федерациясы - 2002 жылғы 12 қарашада депонирленген
(мемлекетішілік процедуралар өткізілді);
Әзірбайжан Республикасы - 2004 жылғы 24 наурызда депонирленген
(мемлекетішілік процедуралардың
орындалуы туралы).

Конвенция 2004 жылғы 27 сәуірде күшіне енді

Келесі мемлекеттер үшін күшіне енді:

Беларусь Республикасы - 2004 жылғы 27 сәуірде;
Әзірбайжан Республикасы - 2004 жылғы 27 сәуірде;
Қазақстан Республикасы - 2003 жылғы 27 сәуірде;
Қырғыз Республикасы - 2004 жылғы 1 қазанда.

Бұдан әрi Уағдаласушы Тараптар деп аталатын, Тәуелсiз мемлекеттердiң Достастығына қатысушы мемлекеттер, осы Конвенцияға қатысушылар,
Әрбiр Уағдаласушы Тараптың азаматтары мен оның аумағында тұратын басқа да адамдарға барлық Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында олардың жеке, мүлiктiк және мүлiктiк емес құқықтарын сенiмдi құқықтық қорғауды қамтамасыз етуге ұмтыла отырып,
әдiлет мекемелерiне азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету саласында ынтымақтастықты дамытуға зор мән бере отырып,
төмендегiлер туралы уағдаласты:

I Тарау
Жалпы ережелер

I бөлiм
Құқықтық қорғау

1-бап
Құқықтық көмектi ұсыну

1. Әрбiр Уағдаласушы Тараптың азаматтары, сондай-ақ оның аумағында тұратын басқа да адамдар барлық басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында осы Уағдаласушы Тараптың өз азаматтары сияқты, олардың жеке, мүлiктiк және мүлiктiк емес құқықтарын құқықтық қорғауды пайдаланады.
2. Әрбiр Уағдаласушы Тараптардың азаматтары, сондай-ақ оның аумағында тұратын басқа адамдар басқа Уағдаласушы Тараптардың соттарына, прокуратурасына, iшкi iстер органдарына, қауiпсiздiк органдарына және құзыретiне азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер жататын өзге де мекемелерiне (бұдан әрi әдiлет мекемелерi деп аталатын) еркiн және кедергiсiз жүгiнуге құқылы, осы Уағдаласушы Тараптың азаматтары сияқты шарттарда оларда сөз сөйлеуге, өтiнiштер беруге, талаптар ұсынуға және өзге де iс жүргiзу әрекеттерiн жүзеге асыра алады.

2-бап
Баждарды төлеуден және шығындарды өтеуден босату

1. Әрбiр Уағдаласушы Тараптардың азаматтары мен оның аумағында тұратын басқа да адамдар басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында өз азаматтары сияқты шарттарда, сот және нотариаттық баждар мен шығындарды төлеуден және өтеуден босатылады, сондай-ақ тегiн заң көмегiн пайдаланады.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген жеңiлдiктер шешiм мен үкiмнiң орындалуын қоса, азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша жүзеге асырылатын барлық iс жүргiзу әрекеттерiне қолданылады.

3-бап
Отбасылық және мүлiктiк жағдай туралы құжатты беру

1. Осы Конвенцияның 2-бабында көзделген жеңiлдiктер өтiнiш жасаған адамның отбасылық және мүлiктiк жағдайы туралы құжат негізiнде берiледi. Бұл құжатты аумағында өтiнiш иесiнiң тұратын немесе орналасқан жерi бар Уағдаласушы Тараптың құзыреттi мекемесi бередi.
2. Егер өтiнiш иесiнiң Уағдаласушы Тарап аумағында тұратын жерi немесе орналасқан жерi болмаса, онда ол азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың тиiстi дипломатиялық өкiлдiгi немесе консулдық мекемесi берген құжатты беру жеткiлiктi.
3. Жеңiлдiктер беру туралы өтiнiш бойынша шешiм шығаратын мекеме құжатты берген мекемеден қосымша деректердi немесе қажеттi түсiнiктемелердi талап етуi мүмкiн.

II бөлiм
Құқықтық көмек

4-бап
Құқықтық көмек көрсету

1. Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемесi осы Конвенцияның ережелерiне сәйкес азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша өзара құқықтық көмек көрсетедi.
2. Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi осы баптың 1-тармағында көрсетiлген iстер бойынша Уағдаласушы Тараптардың басқа мекемелерiне де құқықтық көмек көрсетедi.
3. Құқықтық көмек тапсырмалар мен осы Конвенцияда көзделген, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерiнiң сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерiне жiберген өзге де өтiнiштерi негiзiнде көрсетiледi.

5-бап
Қатынастар тәртiбi

1. Құқықтық көмек көрсету кезiнде Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi, егер осы Конвенцияда қатынастардың өзге тәртiбi белгiленбесе, бiр-бiрiмен өздерiнiң орталық, аумақтық және басқа да органдары арқылы қатынас жасайды. Уағдаласушы Тараптар өздерiнiң тiкелей қатынастарды жүзеге асыруға уәкiлеттi орталық, аумақтық және басқа да органдарының тiзбесiн айқындайды, ол туралы бекiту грамоталары мен бiрiгу туралы құжаттарды беру сәтiнде депозитарийге хабарлайды.
Уағдаласушы Тараптар орталық, аумақтық және басқа да органдар тiзбесiндегi өзгерiстер туралы депозитарийге хабарлайды.
2. Прокурордың (соттың) санкциясын талап ететiн iс жүргiзу әрекеттерi мен iздестiру iс-шараларын жүргiзу туралы тапсырмаларды орындау мәселелерi жөнiндегi қарым-қатынастар прокуратура органдары арқылы жүзеге асырылады.

6-бап
Құқықтық көмек көлемi

Уағдаласушы Тараптар сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарында көзделген iс жүргiзу мен өзге де iс-әрекеттерiн орындау, атап айтқанда құжаттарды жасау, адресатқа жiберу және тапсыру, қарау, тiнту, тауып алу, айғақты заттарды беру, сараптамалар жүргiзу, тараптардан, үшiншi адамдардан, күдiктiлерден, айыпкерлерден, жәбiрленушiлерден, куәлардан, азаматтық талапкерлерден, азаматтық жауапкерлерден, олардың өкiлдерiнен, айыпкерлердiң заңды өкiлдерiнен, сарапшылардан жауап алу, тану үшiн, оның iшiнде бейне байланысты, бейне жазбаны және өзге де техникалық құралдарды пайдалана отырып ұсыну, адамдарды iздеу, тергеу жүргiзудегi қылмыстық iстер, қылмыстық қудалау шегiнде қаралатын қылмыстық iс шеңберiнде жедел iздестiру iс-шараларын жүзеге асыру, қылмыстық қудалау, қылмыстық жауапкершiлiкке тарту немесе үкiмдi орындауды жүргiзу үшiн адамдарды беру, азаматтық iстер, коммерциялық және өзге де экономикалық даулар бойынша шешiмдердi орындау үшiн азаматтық жауапкерлердiң қылмыстық жолмен алынған ақша қаражаттары мен мүлiктерiн iздестiру және тыйым салу (алу), азаматтық iстер бойынша атқарушы жазбаларды, сот шешiмдерiн және үкiмдерiн тану және орындау арқылы өзара құқықтық көмек көрсетедi.
Уағдаласушы Тараптар нақты жағдайларға, сот төрелiгi мен тұтастай қоғам мүдделерiне сүйене отырып, өзге нысандар мен түрлерде Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңдарына сәйкес өзара құқықтық көмек көрсетуi мүмкiн.

7-бап
Құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманың
мазмұны мен нысаны

1. Құқықтық көмек көрсету туралы тапсырмада:
а) сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң атауы;
б) сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң атауы;
в) құқықтық көмек сұратылған iстiң атауы мен нөмiрi;
г) жеке тұлға туралы: тегi, аты, әкесiнiң аты, туған күнi мен орны, мекен-жайы, азаматтығы, қызметiнiң түрi; заңды тұлға туралы деректер: атауы, заңды мекен-жайы немесе орналасқан жерi, банктiк реквизиттерi мен фискальдық кодтары;
д) "г" тармақшасында көрсетiлген тұлғалар өкiлдерi бар болғанда, олардың тектерi, аттары, әкелерiнiң аттары және мекен-жайлары;
e) оны орындау барысында алынған тапсырмалар мен мәлiметтердiң келiп-түсу құпиялылығын қамтамасыз ету қажеттiгi;
ж) оны орындау үшiн қажеттi тапсырманың мазмұны, сондай-ақ басқа да мәлiметтер көрсетiлуi тиiс.
2. Құжатты тапсыру туралы тапсырмада сондай-ақ алушының нақты мекен-жайы және тапсырылатын құжаттың атауы көрсетiлуге тиiс.
3. Тапсырмада iс кiмнiң өндiрiсiнде, сол адамның қолы қойылуға және сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң елтаңбалы мөрiмен бекiтiлуге тиiс. Тапсырмада сондай-ақ қатынас телефондары мен өзге де байланыс арналары көрсетiледi.
4. Осы баптың 1-3-тармақтарының талаптарына сәйкес ресiмделген құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне осы Конвенцияның 5-бабының ережелерiн сақтай отырып, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң басшысы жiбередi.
5. Күттiрiлмейтiн жағдайларда, осы бапта белгiленген ережелерге сәйкес ресiмделген құқықтық көмек туралы тапсырма факсимильдi байланыс арқылы, сондай-ақ өзге де коммуникация құралдарын пайдалана отырып жiберiлуi мүмкiн. Сонымен бiр уақытта тапсырманың түпнұсқасы поштамен немесе курьермен жiберiлуге тиiс.

8-бап
Құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындау тәртiбi

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындау кезiнде өзiнiң Уағдаласушы Тарабының заңнамасын қолданады. Сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң өтiнiшi бойынша ол сұрау салған Уағдаласушы Тараптың iс жүргiзу нормаларын, егер олар сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарына қайшы келмесе қолдана алады. Бұл ретте сұрау салған Уағдаласушы Тарап iс жүргiзу заңының мәтiнiн ұсынуға тиiс.
2. Егер сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырманы орындауға құзыреттi болмаса, онда ол 5 күн мерзiмде оны құзыреттi әдiлет мекемесiне жiбередi және ол туралы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне хабарлайды.
3. Сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң өтiнiшi бойынша сұрау салынған Уағдаласушы Тарап оған өзi уәкiлеттiк берген өкiлдер сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң келiсiмiмен және оның заңнамасына сәйкес тапсырманы, сондай-ақ, егер бұл сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңнамасына қайшы келмесе, орындау кезiнде қатысуға, сондай-ақ iс жүргiзу әрекеттерi мен iздестiру iс-шараларын орындауға қатыса алатындай, тапсырманы орындау уақыты мен орны туралы уақтылы хабарлайды.
4. Егер тапсырмада көрсетiлген адамның нақты мекен-жайы белгiлi болмаса, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi оның нақты мекен-жайын (орналасқан орнын) анықтау үшiн қажеттi шараларды қолданады.
5. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырманы орындағаннан кейiн, егер осы Конвенцияда өзгеше көзделмесе, алынған құжаттарды, заттарды және материалдарды сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне жiбередi. Егер құқықтық көмек көрсетiле алмаған жағдайда, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырманы орындауға кедергi жағдайлар туралы хабардар етiледi.

9-бап
Жәбiрленушiлердi, азаматтық талапкерлердi, азаматтық
жауапкерлердi, олардың өкiлдерiн, куәларды, сарапшыларды
және басқа да адамдарды шақыру

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырған шақыру бойынша сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне келген жәбiрленушi, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкiлдерi, сондай-ақ куә, сарапшы немесе басқа адам оның аумағында өзiнiң азаматтығына қарамастан, оның мемлекеттiк шекарасынан өткенге дейiн өзi жасаған әрекетi үшiн қылмыстық жауапкершiлiкке тартылуы, қамауға алынуы және жазаға тартылуы мүмкiн емес. Осындай адамдар сондай-ақ талқылаудың мәнi болып табылатын iс бойынша олардың куәлiк жауаптарына немесе сарапшылар ретiндегi қорытындыларына байланысты жауапкершiлiкке тартылуы, қамауға алынуы немесе жазаға тартылуы мүмкiн емес.
Олардың қылмыстық жауапкершiлiгi туралы мәселе осы Конвенцияның IV тарауының ережелерiне сәйкес шешiледi.
2. Шақырылған адам, егер ол бұған мүмкiндiгi бола тұра, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң оған оның аумағында оның одан әрi болу қажеттiгiнiң жоқтығы туралы хабарлаған күннен бастап 15 тәулiк өткенге дейiн сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағынан кетпесе, бұл иммунитеттi жоғалтады. Осы мерзiмге осы адамның өз еркіне тәуелсiз себептер бойынша сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағынан кете алмаған уақыты есептелмейдi.
3. Сұрау салған Уағдаласушы Тарап осы баптың 1-тармағында көрсетiлген, шақыртылған адамның жол жүруiмен, сондай-ақ оның аумағында болуымен байланысты шығыстарды және жұмыстан босатылған күндерi үшiн алынбаған жалақыны өтейдi; сарапшылар сараптамалар жүргiзгенi үшiн сыйақы алуға құқылы. Шақыруда шақыртылған адам қандай төлемдер алуға құқылы екендiгi көрсетiлуi тиiс; олардың өтiнiшi бойынша сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тиiстi шығыстарды жабуға аванс төлейдi.
4. Бiр Уағдаласушы Тараптың аумағында тұратын, осы баптың 1-тармағында көрсетiлген адамдарды екiншi Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне шақыру келмеген жағдайда, мәжбүрлеу қаупiн қамтымауға тиiс.

10-бап
Сараптамалық зерттеулердi жүргiзудi ұйымдастыру

1. Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi Уағдаласушы Тараптардың арнайы сарапшылық, ғылыми-зерттеулер мен өзге де құзыреттi мекемелерiнде азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша сараптамалар ұйымдастыру мен жүргiзуде өзара құқықтық көмек көрсетедi.
2. Осындай сараптамаларды ұйымдастыру мен жүргiзу кезiнде Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi iшкi заңнаманы басшылыққа алады. Сарапшылардың сұрау салынған Уағдаласушы Тарапта берiлген қорытындылары осы Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес сұрау салған Уағдаласушы Тарапта да сондай заңды күшке ие және осы Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерiмен қандай да бiр арнайы куәландырусыз қабылданады.
3. Егер Уағдаласушы Тараптар өзге тәртiптi айқындамаса, осындай жағдайларда сараптамаларды ұйымдастыру мен жүргізудегi шығыстарды сұрау салған Уағдаласушы Тарап көтередi.

11-бап
Құжаттарды тапсыру

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi құжаттарды тапсыруды, егер тапсырылатын құжаттар осы Уағдаласушы Тараптың тiлiнде немесе орыс тiлiнде берiлсе не осы тiлдерге аударма жасалып, куәландырылса, осы Уағдаласушы Тараптың қолданыстағы тәртiбiне сәйкес жүзеге асырады. Керiсiнше жағдайда, егер алушы құжаттарды өз еркiмен қабылдауға келiссе, оларды алушыға бередi.
2. Егер құжаттар тапсырмада көрсетiлген мекен-жай бойынша тапсырыла алмайтын болса, онда сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi өзiнiң бастамасы бойынша мекен-жайды анықтау үшiн қажеттi шараларды қабылдайды. Егер алушының мекен-жайын анықтау мүмкiн болмаса, онда сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiн ол туралы хабардар етедi және оған тапсырылуға тиiс құжаттарды қайтарады.
3. Құжаттарды тапсыру құжат тапсырылған адамның қолы қойылған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң елтаңбалы мөрiмен бекiтiлген растамамен куәландырылады, онда құжатты тапсырған мекеме қызметкерiнiң қолы және тапсырған күнi болады немесе тапсыру тәсiлi, орны және уақыты көрсетiлуге тиiс осы мекеме берген өзге де құжатпен куәландырылады. Егер адресат құжаттарды алудан немесе растамаға қол қоюдан бас тартқан жағдайда, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi ол туралы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiн хабардар етедi.

12-бап
Құжаттардың жарамдылығы

1. Бiр Уағдаласушы Тараптың аумағында берiлген немесе құзыреттi мекеме не оған оның құзыретi шегiнде және белгiленген нысан бойынша арнайы уәкiлеттiк берiлген адам куәландырған және елтаңбалы мөрмен бекiтiлген құжаттар барлық басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында қандай да бiр арнайы куәландырусыз қабылданады.
2. Бiр Уағдаласушы Тараптың аумағында ресми құжаттар ретiнде қаралатын құжаттар басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында ресми құжаттардың дәлелдi күшi болып пайдаланылады.

13-бап
Азаматтық жағдай туралы құжаттар мен
басқа да құжаттарды жiберу

1. Уағдаласушы Тараптар бiр-бiрiне сұрау салу бойынша құжаттарды жiберу туралы азаматтарға хабарлай отырып, Уағдаласушы Тараптардың тiкелей азаматтық хал актiлерiн тiркеу органдары арқылы азаматтық хал актiлерiн тiркеу туралы құжаттарды аудармасыз және тегiн жiберуге мiндеттенедi.
2. Уағдаласушы Тараптар бiр-бiрiне сұрау салу бойынша бiлiм, еңбек стажы туралы және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың азаматтары мен оның аумағында тұратын өзге де адамдардың жеке, мүлiктiк немесе мүлiктiк емес құқықтарына қатысты басқа да құжаттарды аудармасыз және тегiн жiберуге мiндеттенедi.

14-бап
Дипломатиялық өкiлдiктер мен консулдық
мекемелердiң өкiлеттiктерi

Уағдаласушы Тараптардың дипломатиялық өкiлдiктерi мен консулдық мекемелерi соттық және соттық емес құжаттарды берудi немесе өкiлдiк жасалатын Уағдаласушы Тарапқа соттар үшiн жауап алу жөнiндегi соттық тапсырмаларды қолданыстағы халықаралық келiсiмдерге сәйкес немесе, осындай келiсiмдер болмағанда, олар орналасқан аумақтағы Уағдаласушы Тараптың заңнамасына қайшы келмейтiн кез келген өзге де тәртiппен орындауды жүзеге асыруға құқығы бар.

15-бап
Құқықтық мәселелер туралы ақпарат

Уағдаласушы Тараптардың орталық әдiлет мекемелерi бiр-бiрiне сұрау салу бойынша өздерiнiң Уағдаласушы Тараптарының қолданыстағы және қолданыста болған iшкi заңдары мен оны қолдану практикасы туралы мәлiметтердi бередi.

16-бап
Мекен-жайлар мен басқа да деректердi анықтау

1. Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi сұрау салу бойынша олардың аумақтарында тұратын адамдардың және, егер бұл олардың азаматтарының құқықтарын жүзеге асыру үшiн талап етiлсе, заңды тұлғалардың мекен-жайларын анықтауда бiр-бiрiне көмек көрсетедi. Бұл ретте сұрау салған Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi өтiнiште көрсетiлген адамның мекен-жайын анықтау үшiн өздерiнде бар деректердi хабарлайды.
2. Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi сұрау салған Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнде азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша мүлiктiк талап қойылған, олардың аумақтарында тұратын адамдардың жұмыс орны (қызмет түрi) мен кiрiсiн, соның iшiнде банктердегi шоттарда бар қаражатын анықтауда өзара көмек көрсетедi.

17-бап
Тiлдер

Осы Конвенцияны орындау кезiнде Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi Уағдаласушы Тараптардың мемлекеттiк тiлдерiн немесе орыс тiлiн пайдаланады.
Уағдаласушы Тараптардың мемлекеттiк тiлдерiндегi құжаттар орындалған жағдайда оған расталған орыс тiлiне аудармалары қоса берiледi.

18-бап
Құқықтық көмек көрсетуге байланысты шығыстар

1. Құқықтық көмек көрсетуге байланысты шығыстарды, егер осы Конвенцияда өзгеше белгiленбесе, олар туындаған аумақтағы Уағдаласушы Тарап көтередi.
2. Тарихи және мәдени құндылығы, сондай-ақ үлкен материалдық құны бар заттарды беру мен тасымалдау жөнiндегi шығыстарды сұрау салған Уағдаласушы Тарап көтередi.

19-бап
Лауазымды адамдардың iс-әрекеттерiне шағымдану.
Келтiрiлген залалды өтеу

1. Әрбiр Уағдаласушы Тараптың азаматтары мен заңды тұлғалары, сондай-ақ оның аумағындағы өзге де адамдар басқа Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерi лауазымды адамдарының осы Конвенция ережелерiн орындау кезiнде жасаған iс-әрекеттерiне, егер Конвенцияда өзгеше белгiленбесе, Уағдаласушы Тараптың заңнамасында көзделген тәртiппен, осындай әрекеттердi жасау орны бойынша шағымдануға құқылы.
2. Егер осы Конвенцияны орындау кезiнде Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнiң лауазымды адамдарының заңсыз iс-әрекеттерiнен осы баптың 1-тармағында көрсетiлген адамдарға зиян келтiрiлсе, онда олар осындай зиян келтiрген Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес әдiлет мекемелерiнiң лауазымды адамдарынан оны өндiрудi талап етуге құқылы.

20-бап
Құқықтық көмек көрсету кезiнде мәлiметтердiң құпиялылығы

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң сұрау салуы бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы алу фактiсi мен мазмұнының және оны орындау нәтижесiнде алынған деректердiң құпиялылығын қамтамасыз ету үшiн барлық қажеттi шараларды қабылдайды.
2. Сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi қажет болған жағдайда тапсырманы орындау нәтижесiнде алынған мәлiметтердiң құпиялылығын сақтау шарттары мен мерзiмдерiн өзара келiседi.

21-бап
Құқықтық көмек көрсетуден бас тарту

Құқықтық көмек көрсетуде, егер осындай көмек көрсету сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың егемендiгiне немесе қауiпсiздiгіне нұқсан келтiрсе не заңдарына қайшы келсе, толықтай немесе жартылай бас тартылуы мүмкiн. Құқықтық көмек көрсету туралы өтiнiштен бас тартылған жағдайда, сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа бас тарту себептерi туралы кiдiрiссiз хабарланады.

II Тарау
Азаматтық және отбасылық істер бойынша құқықтық қатынастар

1-бөлiм
Құзырет

22-бап
Жалпы ережелер

1. Егер осы тараудың II-V бөлiмдерiнде өзгеше белгiленбесе, онда Уағдаласушы Тараптың бiреуiнiң аумағында тұрғылықты жерi бар адамдарға қойылатын талаптар олардың азаматтығына қарамастан, осы Уағдаласушы Тараптың соттарына қойылады, ал аумағында заңды тұлғаны басқару органы, оның өкiлдiгi не филиалы орналасқан заңды тұлғаларға қойылатын талаптар осы Уағдаласушы Тараптың соттарына қойылады.
Егер iске әртүрлi Уағдаласушы Тараптардың аумағында тұрғылықты жерi бар, бiрнеше жауапкерлер қатысса, онда даулар талапкердiң таңдауы бойынша кез келген жауапкердiң тұрғылықты жерi бойынша қаралады.
2. Әрбiр Уағдаласушы Тараптың соттары оның аумағында:
а) жауапкер кәсiпорнының (филиалының) сауда, өнеркәсiптiк немесе өзге де шаруашылық қызметi жүзеге асырылған;
б) даудың мәнiсi болып табылатын шарттан туындайтын мiндеттеме орындалған немесе толық немесе жартылай орындалуға тиiс болған;
в) ар-намысын, абыройы мен iскер атағын қорғау туралы талап бойынша талапкердiң тұрақты орны немесе орналасқан жерi болған жағдайда да құзыреттi.
3. Жылжымайтын мүлiкке меншiк құқығы және де өзге заттық құқықтар туралы талаптар бойынша тек осындай мүлiк орналасқан жердегi соттар ғана құзыреттi.
Жүктердi, жолаушылар мен багажды тасымалдау шартынан туындайтын тасымалдаушыларға қойылатын талаптар оған белгiленген тәртiпте наразылық қойылған көлiк ұйымы басқармасының орналасқан жерiнде қойылады.

23-бап
Шарттық сотқа жататындар

1. Уағдаласушы Тараптардың соттары егер тараптардың iстi мәнi бойынша қарауға дейiн қол жеткiзген, дауды осы соттарға беру туралы жазбаша келiсiмi болса, iстердi басқа жағдайларда да қарай алады.
Бұл ретте, осы I-V тараудың бөлiмдерiмен белгiленген, осы Конвенцияның нормаларынан, сондай-ақ тиiстi Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңдарынан туындайтын айрықша сотқа жататындығы тараптардың келiсiмiнсiз өзгеруi мүмкiн емес.
2. Дауды беру туралы келiсiм бар болғанда, сот жауапкердiң өтiнiшi бойынша iс жүргiзудi тоқтатады.

24-бап
Сот процестерiнің өзара байланысы

1. Уағдаласушы екi Тараптың осы Конвенцияға сәйкес құзыреттi соттарында сол тараптар арасында, сол мән туралы және сол негiздер жөнiндегi iс бойынша iс қозғалған жағдайда, iстi кейiнiрек қозғаған сот iс жүргiзудi тоқтатады.
2. Негiзгi талаптағы құқық қатынасынан туындайтын қарсы талап және есепке алу туралы талаптар негізгi талапты қарап жатқан сотта қаралуға жатады.

25-бап
Азаматтық процеске прокурордың қатысуы туралы өтiнiш

Уағдаласушы бiр Тараптың прокуроры басқа Уағдаласушы Тараптың прокурорына өзiнiң құзыретi шегiнде осы Уағдаласушы Тараптың сотында, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың азаматтары мен заңды тұлғаларының құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау туралы iстердi қозғау туралы, осындай iстердi қарауға қатысу немесе жоғары тұрған сот инстанциясына кассациялық, апелляциялық не жеке наразылық (ұсыным), сондай-ақ осындай iстер бойынша сот қаулыларын қадағалау тәртiбiнде наразылық (ұсыным) беру туралы өтiнiшпен жүгiнуге құқылы.

II бөлiм
Жеке мәртебе

26-бап
Құқық қабiлеттiлiгі мен әрекет қабiлеттiлiгi

1. Жеке адамның әрекет қабiлеттiлiгiн осы адам азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары айқындайды.
2. Азаматтығы жоқ адамның әрекет қабiлеттiлiгi оның тұрақты тұратын жерi бар Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша айқындалады.
3. Заңды тұлғаның құқық қабiлеттiлiгi заң бойынша ол құрылған Уағдаласушы Тараптың заңдарымен айқындалады.

27-бап
Әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi немесе әрекет қабiлеттiлiгi
жоқ деп тану. Әрекет қабiлеттiлiгін қалпына келтiру

1. Осы баптың 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды қоспағанда, адамды әрекет қабiлеттiлiгі шектеулi немесе әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тану туралы iстер бойынша осы адам азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың соты құзыреттi.
2. Егер бiр Уағдаласушы Тараптың сотына оның аумағында тұратын, басқа Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылатын адамның әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi немесе әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тану негiздерi мәлiм болса, ол бұл адам азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың сотына ол жайлы хабарлайды.
3. Егер әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi немесе әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тануға негiздер туралы хабардар етiлген Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты 90 күн iшiнде iстi қарауға қабылдамаса немесе өз пiкiрiн хабарламаса, онда әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi немесе әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тану туралы iстi оның аумағында бұл азаматтың тұратын жерi бар Уағдаласушы Тараптың соты қарайтын болады. Адамды әрекет қабiлеттiлiгi шектеулi немесе әрекет қабiлеттiлiгi жоқ деп тану туралы шешiм бұл адам оның азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың құзыреттi сотына жiберiледi.
4. Осы баптың 1-3-тармақтарының ережесi әрекет қабiлеттiлiгiн қалпына келтiруге де қолданылады.

28-бап
Хабар-ошарсыз жоқ болып кеткен деп тану және қаза
болған деп жариялау. Қайтыс болу фактiсiн анықтау

1. Адамды хабар-ошарсыз жоқ болып кеткен деп тану немесе қаза болған деп жариялау туралы iстер бойынша және қайтыс болу фактiсiн анықтау туралы iстер бойынша, соңғы мағлұматтар бойынша адам тiрi болған кезде азаматы болған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi, ал басқа адамдарға қатысты - адамның соңғы тұратын жерi бойынша әдiлет мекемесi құзыреттi.
2. Әрбiр Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi басқа Уағдаласушы Тараптың азаматын және оның аумағында тұратын өзге адамды, оның аумағында тұратын, құқықтары мен мүдделерi осы Уағдаласушы Тараптың заңдарында негiзделген мүдделi адамдардың өтiнiшi бойынша хабар-ошарсыз жоқ болып кеткен немесе қаза болған деп тануы, сондай-ақ оның қайтыс болу фактiсiн анықтауы мүмкiн.
3. Хабар-ошарсыз жоқ болып кеткен деп тану немесе қаза болған деп жариялау туралы iстердi және қайтыс болу фактiсiн анықтау туралы iстердi қарау кезiнде Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi сол Уағдаласушы Тараптың заңдарын қолданады.

III бөлiм
Отбасы iстерi

29-бап
Неке қию

Неке қию шарттары болашақ ерлi-зайыптылардың әрқайсысы үшiн, ол азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптардың заңдарымен, ал азаматтығы жоқ адамдар үшiн - олардың тұрақты тұратын жерi болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi. Осыған қоса, неке қию кезiндегi кедергiлерге қатысты аумағында неке қиылатын Уағдаласушы Тарап заңдарының талаптары сақталуға тиiс.

30-бап
Ерлi-зайыптылардың құқықтық қатынастары

1. Ерлi-зайыптылардың жеке және мүлiктiк құқықтық қатынастары оның аумағында ортақ Тұрғылықты жерi бар Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.
2. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуi бiр Уағдаласушы Тараптың аумағында, ал екiншiсi - басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында тұратын болса және бұл ретте ерлi-зайыптылардың екеуiнiң де азаматтығы бiрдей болса, онда олардың жеке және мүлiктiк құқықтық қатынастары олар азаматтары болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi.
3. Егер ерлi-зайыптылардың бiреуi бiр Уағдаласушы Тараптың азаматы, ал екiншiсi - басқа Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылса және олардың бiреуi бiр Уағдаласушы Тараптың аумағында, ал екiншiсi - басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында тұратын болса, онда олардың жеке және мүлiктiк құқықтық қатынастары, аумағында олардың соңғы ортақ тұрғылықты жерi болған Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi.
4. Егер осы баптың 3-тармағында аталған адамдардың Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында ортақ тұрғылықты жерi болмаса, онда iстi әдiлет мекемесi қарайтын Уағдаласушы Тараптың заңдары қолданылады.
5. Ерлi-зайыптылардың жылжымайтын мүлкiне қатысты құқықтық қатынастары осы мүлiк аумағында орналасқан Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.
6. Ерлi-зайыптылардың жеке және мүлiктiк құқықтық қатынастары туралы iстер бойынша, заңдары осы баптың 1-3, 5-тармақтарына сәйкес қолдануға жататын Уағдаласушы Тараптың мекемесi құзыреттi.

31-бап
Неке бұзу

1. Неке бұзу туралы iстер бойынша, арыз беру сәтiнде ерлi-зайыптылар соның азаматтары болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары қолданылады.
2. Егер ерлi-зайыптылардың бipeуi бiр Уағдаласушы Тараптың азаматы, ал екiншiсi - басқа Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылса, онда әдiлет мекемесi неке бұзу туралы iстi қарайтын Уағдаласушы Тараптың заңдары қолданылады.

32-бап
Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнің құзыретi

1. Осы Конвенцияның 31-бабының 1-тармағымен көзделген жағдайда неке бұзу туралы iстер бойынша, арыз беру сәтiнде ерлi-зайыптылар азаматтары болып табылатын Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерi құзыреттi. Егер арыз беру сәтiнде ерлi-зайыптылардың екеуi де басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында өмiр сүрсе, онда осы Уағдаласушы Тараптың мекемесi де құзыреттi.
2. Осы Конвенцияның 31-бабының 2-тармағымен көзделген жағдайда неке бұзу туралы iстер бойынша, ерлi-зайыптылардың екеуi де аумағында тұратын Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерi құзыреттi. Егер ерлi-зайыптылардың бipeуi бiр Уағдаласушы Тараптың, ал екiншiсi - басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында тұрса, онда неке бұзу туралы iстер бойынша, ерлi-зайыптылар аумақтарында тұратын екi Уағдаласушы Тараптың да әдiлет мекемелерi құзыреттi.

33-бап
Некенi жарамсыз ден тану

1. Некенi жарамсыз деп тану туралы iстер бойынша, неке қию кезiнде Осы Конвенцияның 29-бабына сәйкес қолданылған Уағдаласушы Тараптың заңдары қолданылады.
2. Некенi жарамсыз деп тану туралы iстер жөнiндегi әдiлет мекемелердiң құзыреттiгi осы Конвенцияның 32-бабына сәйкес белгiленедi.

34-бап
Әкелiктi немесе аналықты анықтау және даулау

Әкелiктi немесе аналықты анықтау және даулау - бала азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша, оның азаматтығын анықтау мүмкiн болмаған кезде, тууы бойынша бала азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.

35-бап
Ата-аналар мен балалар арасындағы құқықтық қатынастар

1. Ата-аналар мен балалардың құқықтары мен мiндеттерi, соның iшiнде балаларды асырау бойынша ата-аналардың мiндеттерi аумағында олардың тұрақты ортақ тұрғылықты жерi бар Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi, ал, ата-аналар мен балалардың тұрақты ортақ тұрғылықты жерi болмағанда олардың құқықтары мен мiндеттерi бала азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгіленедi.
Алимент мiндеттiлiгi жөнiндегi талапкердiң талабы бойынша бала аумағында тұрақты өмiр сүретiн Уағдаласушы Тараптың заңдары қолданылады.
2. Кәмелетке толған балалардың ата-аналардың пайдасына алименттiк мiндеттемелерi, сондай-ақ басқа отбасы мүшелерiнiң алименттiк мiндеттемелерi аумағында олардың ортақ тұрлықты жерi болған Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi. Ортақ тұрғылықты жерi болмаған кезде, осындай мiндеттемелер талапкер азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi.
3. Ата-аналар мен балалар арасындағы құқықтық қатынастар туралы iстер бойынша, заңдары осы баптың 1 және 2-тармақтарына сәйкес қолдануға жататын Уағдаласушы Тараптың соты құзыреттi.
4. Балаларды тәрбиелеуге байланысты iстер бойынша соттардың шешiмдерiн орындау аумағында бала өмiр сүретiн Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленген тәртiпте жүргiзiледi.
5. Жауапкер басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында деп болжауға негiз болғанда және сот оны iздестiрудi жариялау туралы ұйғарым шығарғанда Уағдаласушы Тараптар, алименттердi өндiру туралы iс бойынша жауапкердi iздеуде бiр-бiрiне көмек көрсетедi.

36-бап
Қамқоршылық пен қорғаншылық

1. Қамқоршылық және қорғаншылықты белгiлеу немесе жою соған қатысты қамқоршылық немесе қорғаншылық белгiленетiн немесе жойылатын адам азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша жүргiзiледi.
2. Қамқоршы немесе қорғаншы мен қамқорлықтағы немесе қорғаншылықтағы адам арасындағы құқықтық қатынастар мекемесi қамқоршыны немесе қорғаншыны тағайындаған Уағдаласушы Тараптың заңдарымен реттеледi.
3. Қамқоршылықты немесе қорғаншылықты қабылдау мiндетi қамқоршы немесе қорғаншы болып тағайындалатын адам азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленедi.
4. Бiр Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылатын адамның қамқоршысы немесе қорғаншысы болып, егер ол қамқоршылық немесе қорғаншылық жүзеге асырылатын Уағдаласушы Тараптың аумағында тұрса, басқа Уағдаласушы Тараптың азаматы тағайындалуы мүмкiн.

37-бап
Қамқоршылық және қорғаншылық мәселелерiндегi
мекемелердiң құзыретi

Қамқоршылық пен қорғаншылықты белгiлеу немесе жою туралы iстер бойынша, егер осы Конвенциямен өзгеше белгiленбесе, қамқоршылық пен қорғаншылық соған қатысты белгiленетiн немесе жойылатын адам азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың мекемелерi құзыреттi.

38-бап
Қамқоршылық пен қорғаншылық бойынша шаралар қолдану тәртiбi

1. Басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында тұрақты тұратын, жүретiн немесе мүлкi орналасқан бiр Уағдаласушы Тарап азаматының мүдделерiнде қамқоршылық немесе қорғаншылық шаралар қолдану қажеттiлiгi жағдайында осы Уағдаласушы Тараптың мекемесi осы Конвенцияның 37-бабына сәйкес құзыреттi мекеменi кiдiртусiз хабардар етедi.
2. Күттiруге болмайтын жағдайларда басқа Уағдаласушы Тараптың мекемесi өз заңдарына сәйкес қажеттi уақытша шараларды өзi қабылдай алады. Мұнда ол осы Конвенцияның 37-бабына сәйкес құзыреттi мекеменi бұл жайлы кiдiртусiз хабардар етуге мiндеттi. Бұл шаралар 37-бапта аталған мекеме өзге шешiм қабылдағанға дейiн күшiн сақтайды.

39-бап
Қамқоршылықты және қорғаншылықты беру тәртiбi

1. Осы Конвенцияның 37-бабына сәйкес бiр Уағдаласушы Тараптың құзыреттi мекемесi, егер қамқоршылықтағы немесе қорғаншылықтағы адамның басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында тұратын, жүретiн жерi немесе мүлкi болған жағдайда, қамқоршылықты немесе қорғаншылықты осы Уағдаласушы Тараптың мекемесiне бере алады. Қамқоршылықты немесе қорғаншылықты беру туралы сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың мекемесi қамқоршылықты немесе қорғаншылықты өзiне алған және ол жайлы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың мекемесiне хабарлаған кезден бастап күшiне енедi.
2. Осы баптың 1-тармағына сәйкес қамқоршылықты және қорғаншылықты өзiне алған мекеме оларды өзiнiң Уағдаласушы Тарабының заңдарына сәйкес жүзеге асырады.

40-бап
Бала асырап алу

1. Бала асырап алу немесе оны жою, егер бала азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың iшкi заңдарында өзгеше белгiленбесе, бала асырап алу немесе оны жою туралы арыз беру сәтiнде бала асырап алушы азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.
2. Егер бала басқа Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылса, онда бала асырап алу немесе оны жою кезiнде заңды өкiлдiң және құзыреттi мемлекеттiк органның келiсiмiн, сондай-ақ егер бұл бала азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша талап етiлетiн болса, баланың келiсiмiн алу қажет.
3. Егер баланы бiреуi бiр Уағдаласушы Тараптың азаматы, ал басқасы басқа Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылатын ерлi-зайыптылар асырап алса, онда бала асырап алу немесе оны жою осы баптың 1 және 2-тармақтарының ережелерiн ескере отырып, екi Уағдаласушы Тараптың да заңдармен көзделген шарттарға сәйкес жүргiзiледi.
4. Бала асырап алу немесе оны жою туралы iстер бойынша, бала асырап алу немесе оны жою туралы арыз беру сәтiнде бала асырап алушы азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың мекемесi құзыреттi, ал осы баптың 3-тармағымен көзделген жағдайда аумағында ерлi-зайыптылардың соңғы ортақ тұратын немесе жүретiн жерi болған Уағдаласушы Тараптың мекемесi құзыреттi.

IV бөлiм
Мүлiктiк құқықтық қатынастар

41-бап
Меншiк құқығы

1. Жылжымайтын мүлiкке меншiк құқығы жылжымайтын мүлiк аумағында орналасқан Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi. Қандай мүлiктiң жылжымайтын болып табылатындығы туралы мәселе осы мүлiк аумағында орналасқан Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес шешiледi.
2. Мемлекеттiк тiзбелерге енгiзуге жататын көлiк құралдарына меншiк құқығы көлiк құралдарын тiркеудi жүзеге асырған орган аумағында орналасқан Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.
3. Меншiк құқығының пайда болуы мен тоқтатылуын немесе басқа мүлiкке заттық құқықты аумағында мұндай құқықтың пайда болуына немесе тоқтатылуына негiз болған әрекет немесе басқа жағдай туған сәттегi мүлiк тұрған Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.
4. Меншiк құқығының пайда болуы мен тоқтатылуы немесе келiсiм мәнi болып табылатын мүлiкке басқа да заттық құқық, егер Уағдаласушы Тараптар келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, келiсiм жасалған жердiң заңдары бойынша айқындалады.

42-бап
Мәмiле нысаны

1. Мәмiле нысаны аумағында мәмiле жасалған Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.
2. Жылжымайтын мүлiк жөнiндегi мәмiле нысаны мен оған құқық осындай мүлiк аумағында тұрған Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша белгiленедi.

43-бап
Сенiмхат

Сенiмхат нысаны мен қолданылу мерзiмi ол берiлген аумақтағы Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша айқындалады. Оны пайдаланатын Уағдаласушы Тараптың тiлiне не орыс тiлiне аудармасын нотариат куәландырған осындай сенiмхат басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында қандай да бiр арнайы куәландырусыз қабылданады.

44-бап
Мәмiле бойынша тараптардың құқықтары мен мiндеттерi

Мәмiле бойынша тараптардың құқықтары мен мiндеттерi, егер тараптардың келiсiмiмен өзгеше көзделмесе, аумағында ол жасалған Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша белгiленедi.

45-бап
Залалды өтеу

1. Шарттардан және басқа заңды әрекеттерден туындайтын мiндеттемелердi қоспағанда, залалды өтеу туралы мiндеттемелер аумағында залалдың орнын толтыру жөнiндегi талап қою үшiн негiз болған әрекет немесе өзге жағдай болған Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша айқындалады.
2. Егер зиян келтiрушi мен жәбiрленушi бiр Уағдаласушы Тараптың азаматтары болса, онда осы Уағдаласушы Тараптың заңы қолданылады.
3. Осы баптың 1 және 2-тармақтарында аталған iстер бойынша аумағында залалдың орнын толтыру туралы талап қою үшiн негiз болған әрекет немесе өзге жағдай болған Уағдаласушы Тараптың соты құзыреттi. Жәбiрленушi, сондай-ақ аумағында жауапкердiң мекен-жайы орналасқан Уағдаласушы Тараптың сотына талап қоя алады.

46-бап
Талап мерзiмi

Талап мерзiмi мәселелерi тиiстi құқықтық қатынастарды реттеу үшiн қолданылатын заңдар бойынша шешiледi.

V бөлiм
Мұрагерлiк

47-бап
Теңдiк принципi

Әрбiр Уағдаласушы Тараптың азаматтары заң бойынша немесе өсиет бойынша басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында мүлiкке немесе құқыққа осы Уағдаласушы Тараптың азаматтары сияқты бiрдей жағдайда және сондай көлемде ие бола алады.

48-бап
Мұрагерлiк құқығы

1. Осы баптың 2-тармағында көзделгеннен басқа жағдайда мүлiкке иелiк ету құқығы аумағында мұра қалдырушының соңғы тұрақты мекен-жайы болған Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша айқындалады.
2. Жылжымайтын мүлiкке иелiк ету құқығы аумағында осы мүлiк бар Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша айқындалады.

49-бап
Мұраның мемлекетке ауысуы

Егер мұраға қалдыру кезiнде қолданылуға жататын Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша мемлекет мұрагер болып табылса, онда жылжитын мұралық мүлiк қайтыс болар сәтiнде мұра қалдырушы азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тарапқа ауысады, ал жылжымайтын мұралық мүлiк аумағында ол орналасқан Уағдаласушы Тарапқа ауысады.

50-бап
Өсиет

Өсиеттi жасауға және жоюға адамның қабiлетi, сондай-ақ оның нысаны мен оны жою тәртiбi өсиет қалдырушының акт жасау кезiнде мекен-жайы бар болған Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша айқындалады. Алайда, өсиет немесе оны жою, егер оның нысаны өсиет жасалған Уағдаласушы Тарап заңдарының талаптарын қанағаттандырса, нысанын сақтамау салдарынан жарамсыз деп танылмайды.

51-бап
Мұрагерлiк туралы iстер жөнiндегi құзырет

1. Жылжитын мүлiктi мұраға қалдыру туралы iстi аумағында мұра қалдырушының қайтыс болу сәтiнде мекен-жайы болған Уағдаласушы Тараптың мекемесi жүргiзуге құзыреттi.
2. Жылжымайтын мүлiктi мұраға қалдыру туралы iстi аумағында мүлiк орналасқан Уағдаласушы Тараптың мекемесi жүргiзуге құзыреттi.
3. Осы баптың 1 және 2-тармақтарындағы ережелер, сондай-ақ мұра туралы iстерге байланысты туындайтын дауларды қарау кезiнде қолданады.

52-бап
Дипломатиялық өкiлдiктің немесе консулдық мекеменің
мұра туралы iстер жөнiндегi құзыретi

Мұралық туралы iстер, соның iшiнде мұралық даулар бойынша әрбiр Уағдаласушы Тараптың өкiлдерi мен консулдық мекемелерi, өз Уағдаласушы Тарабынының азаматтарының атынан егер олар болмаса немесе өкiл тағайындамаса, басқа Уағдаласушы Тараптардың мекемелерiнде арнаулы сенiмхатсыз (мұралықтан бас тарту құқығынан басқа) өкiлдiк етуге құзыреттi.

53-бап
Мұраны қорғау жөнiндегi шаралар

1. Уағдаласушы Тараптардың мекемелерi өз Уағдаласушы Тарабының заңдарына сәйкес басқа Уағдаласушы Тараптардың азаматтары олардың аумақтарында қалдырған мұраны қорғауды қамтамасыз ету үшiн, немесе оларды басқару үшiн қажеттi шараларды қабылдайды.
2. Осы баптың 1-тармағына сәйкес қабылданған шаралар туралы мұра қалдырушы азаматы болып табылатын Уағдаласушы Тараптың дипломатиялық өкiлдiгiне немесе консулдық мекемесiне кiдiртусiз хабарланады. Көрсетiлген өкiлдiктер мен мекемелер осы шараларды жүзеге асыруға қатыса алады.
3. Мұралық туралы iс бойынша iс жүргiзуге құзыреттi Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнiң, сондай-ақ дипломатиялық өкiлдiктiң немесе консулдық мекемелердiң өтiнiшi бойынша осы баптың 1-тармағына сәйкес қабылданған шаралар өзгертiлуi, жойылуы немесе кейiнге қалдырылуы мүмкiн.

III Тарау
Шешiмдердi тану және орындау

54-бап
Шешiмдердi тану және орындау

1. Әрбiр Уағдаласушы Тараптар осы Конвенциямен көзделген шарттарда басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында шығарылған мынадай шешiмдердi:
а) ақша мiндеттерiне қатысты нотариаттық актiлер мен азаматтық және отбасылық iстер бойынша сотпен бекiтiлген бiтiмгершiлiк келiсiмдi қоса, Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнiң азаматтық және отбасылық iстер бойынша шешiмдерiн (бұдан әрi - шешiм);
б) залалды өтеу, айыппұл салу мен тәркiлеуге қатысты қылмыстық iстер бойынша соттардың үкiмдерiн (шешiмдерiн);
в) талап арызды қамтамасыз ету мақсатында банктiк шоттардағы ақша қаражаттарын қоса, мүлiкке тыйым салу туралы соттардың шешiмдерiн таниды және орындайды.
2. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген шешiмдердi тану және орындау сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

55-бап
Орындауды талап етпейтiн шешiмдердi тану

1. Әрбiр Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi шығарған және заңды күшiне енген өзiнiң сипаты бойынша орындауды талап етпейтiн шешiмдер мынадай жағдайларда:
а) сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемелерi осы iс бойынша бұрын заңды күшiне енген шешiмдер шығармаса;
б) осы Конвенцияға сәйкес, ал онда көзделмеген жағдайларда аумағында шешiм танылуға тиiс Уағдаласушы Тараптың заңына сәйкес iс осы Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң ерекше құзыретiне жатпаса, басқа Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында арнайы iс жүргiзусiз танылады.
2. Осы баптың 1-тармағының ережелерi, сондай-ақ аумағында шешiм шығарылған Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес құзыреттi мекемелерi шығарған қамқоршылық пен қорғаншылық туралы шешiмдерге және некенi бұзу туралы шешiмдерге қатысты.

56-бап
Шешiмдердi тану және орындау туралы өтiнiш

1. Шешiмдердi тану және орындау туралы өтiнiш пайдасына шешiм шығарылған тарап шешiм орындалуға жататын Уағдаласушы Тараптың құзыреттi сотына бередi. Ол бiрiншi сатыда iс бойынша шешiм шығарған сотқа берiлуi мүмкiн. Осы сот өзiнiң шешiмiн тану және орындау туралы өтiнiштi өтiнiш бойынша шешiм шығаруға құзыреттi сотқа жiбередi.
2. Өтiнiшке:
а) шешiм немесе оның куәландырылған көшiрмесi, сондай-ақ шешiм заңды күшiне енгендiгi және орындалуға жататындығы туралы, немесе егер бұл шешiмнiң өзiнен туындамаса, ол заңды күшiне енгенше орындалуға жататындығы туралы ресми құжат;
б) процеске қатыспаған қарсы шешiм шығарылған тараптың тиiстi тәртiппен және уақтылы сотқа шақырылғандығы жөнiндегi, ал оның iс жүргiзу қабiлетсiздiгi жағдайында тиiстi түрде ұсынылғандығы туралы құжат;
в) оны жөнелту сәтiнде шешiмнiң iшiнара орындалуын растайтын құжат;
г) шарттық соттылық iстер жөнiндегi тараптардың келiсiмiн растайтын құжат қоса тiркеледi.
3. Шешiмдi тану және орындау туралы өтiнiштiң және оған қоса тiркелген құжаттардың сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың тiлiне немесе орыс тiлiне аудармасы куәландырылып қоса берiледi.

57-бап
Шешiмдердi тану және орындау тәртiбi

1. Осы Конвенцияның 54-бабында көзделген шешiмдердi тану және орындау туралы өтiнiштi аумағында орындауды жүзеге асыратын Уағдаласушы Тараптың соты қарайды.
2. Шешiмдi тану және орындау туралы өтiнiштi қараған сот осы Конвенцияда көзделген шарттардың сақталуын белгiлеумен шектеледi. Егер шарттар сақталған болса, сот орындау туралы шешiм қабылдайды.
3. Шешiмдердi тану және орындау тәртiбi аумағында орындалу жүзеге асырылатын Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша белгiленедi.

58-бап
Қылмыстық әрекеттен айыппұл өндiру, мүлiктi және
табыстарды тәркiлеу туралы сот шешiмдерiн орындау

1. Айыппұл өндiру, қылмыстық iс бойынша заттар мен мүлiктердi тәркiлеу туралы немесе мемлекет кiрiсiне айналдыру немесе заңсыз жолмен алынған табыстарды тәркiлеу туралы сұрау салған Уағдаласушы Тарап сотының шешiмi осы Конвенцияның 8, 54, 56, 57, 59-баптарының негiздерi бойынша және белгiленген тәртiпте сұрау салынған Уағдаласушы Тарап орындайды.
2. Өндiрiлген айыппұл сомалары сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа берiледi.
3. Сұрау салған Уағдаласушы Тарап қана тәркiлеу туралы шешiмдi қарауға құқылы. Тәркiлеудi жүзеге асыру ресiмi сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарымен айқындалады.
Сұрау салынған Уағдаласушы Тарап сұрау салған Уағдаласушы Тарап шығарған үкiмде немесе өзге сот шешiмiнде қорытынды қалай баяндалса, немесе осы үкiм немесе өзге сот шешiмi осы қорытындыға қандай көлемде негiзделсе, сол көлемде фактiлердi анықтауға қатысты қорытындымен байланысты.
Тәркiленген мүлiк немесе оған балама мүлiк тәркiлеу туралы шешiм шығарған Уағдаласушы Тарапқа толықтай немесе iшiнара берiлуi мүмкiн.
Әрбiр нақты жағдайда сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тарап сұрау салынған Уағдаласушы Тарап осы Конвенцияға сәйкес шешiмдi орындау кезiнде алған мүлiктi бөлу туралы келiседi.

59-бап
Шешiмдердi танудан және орындаудан бас тарту

Осы Конвенцияның 54-бабында көзделген шешiмдер, егер:
а) шешiм осы Конвенцияда белгiленген ережелердi бұза отырып шығарылған болса;
б) заңды күшiне енгенге дейiн орындалуға жататын шешiмдердi қоспағанда, аумағында шешiм шығарылған Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес, ол заңды күшiне енбеген және орындалуға жатпайтын болса;
в) жауапкер оған немесе оның өкiлiне уақытында және тиiстi түрде сотқа шақыру тапсырмау салдарынан процеске қатыспаса;
г) шешiмдi тануға және орындауға тиiс Уағдаласушы Тараптың аумағында сол тараптардың арасындағы iс бойынша, осы мән туралы және осы негiздер бойынша заңды күшiне енген шешiм бұрын шығарылған немесе үшiншi мемлекет сотының танылған шешiмi бар не осы Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi осы iс бойынша басқа Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң шешiмдi тану және орындау туралы өтiнiшi түскен кезде аяқталмаған iс жүргiзудi бұрын қозғаған болса;
д) осы Конвенцияның ережелерiне сәйкес, ал оларда көзделмеген жағдайларда аумағында шешiм танылуға және орындалуға тиiс Уағдаласушы Тараптың заңына сәйкес iс оның әдiлет мекемесiнiң ерекше құзыретiне жататын болса;
e) шарттық соттылық туралы тараптардың келiсiмiн растайтын құжат болмаса;
ж) сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарында көзделген орындаудың талап мерзiмi өтiп кетсе;
з) шешiмдi тану және орындау сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың көпшiлiк тәртiптерiне қайшы келсе, оларды танудан және орындаудан бас тартылуы мүмкiн.

IV Тарау
Қылмыстық істер бойынша құқықтық көмек және
құқықтық қатынас

1 бөлiм
Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету
туралы тапсырма

60-бап
Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету
туралы тапсырманың мазмұны мен нысаны

1. Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырма осы Конвенцияның 7-бабының талаптарына сәйкес жасалады.
2. Тапсырмада, сондай-ақ:
а) жасалған қылмысты сипаттау және саралау, егер ол қылмыстық әрекеттiң нәтижесiнде келтiрiлсе, залал мөлшерi туралы деректер;
б) iс жүргiзу әрекеттерi, қылмыстық iс шеңберiнде орындау қажет iздестiру немесе жедел-iздестiру iс-шараларының анық тiзбесi, сондай-ақ тапсырманы орындауға қажеттi басқа да мәлiметтер;
в) жауап алу кезiнде анықтау қажет сұрақтардың тiзбесi;
г) белгiлерi бойынша қылмыстық iс тергелiп жатқан, заңдар нормаларының толық мәтiнi көрсетiлуi тиiс.
3. Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырмаға, қажеттi жағдайларда куәландырылған және тиiстi үлгiде куәландырылған, санкцияланған, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленген тәртiпте iс жүргiзу әрекетiнiң iс жүргiзуi, iздестiру немесе жедел iздестiру iс-шаралары туралы қаулы қоса берiледi.

61-бап
Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек
көрсету туралы тапсырманы орындау

1. Уағдаласушы Тараптардың құзыреттi әдiлет мекемесi осы Конвенцияның 8-бабының талаптарына сәйкес қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындауды қамтамасыз етедi.
2. Сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң осы Конвенцияның 60-бабының 3-тармағында көрсетiлген қаулысы, онда көрсетiлген iс жүргiзу және өзге де әрекеттер iс жүргiзу үшiн негiз болып табылады. Егер бұл сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың iшкi заңдарына қайшы келмесе, тапсырманы орындау кезiнде оларды қосымша заңдастыру талап етiлмейдi.
3. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырманы анағұрлым толық және анық орындау мақсатында сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнен қосымша ақпараттар сұратуы мүмкiн.
Тапсырманы орындау процесiнде сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi, сондай-ақ тергеу iс-әрекеттерiн жүргiзу барысы, iздестiру немесе жедел iздестiру iс-шаралары туралы ақпараттармен алмаса, бiр-бiрiне қосымша мәлiметтер бередi, сондай-ақ қосымша тергеу iс-әрекеттерiн, iздестiру немесе жедел iздестiру iс-шараларын жүргiзу туралы мәселелерге келiсе алады.
4. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырманы орындағаннан кейiн, алынған материалдарды сұрау салған Уағдаласушы тараптың әдiлет мекемесiне немесе тапсырма бастамашысына сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi тапсырмасының орындалуы туралы хабарламамен жiбередi.

62-бап
Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету
туралы тапсырманы орындау мерзiмi

1. Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырма сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарында көзделген мерзiмде орындалады.
2. Қажет жағдайда, құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындау мерзiмi Уағдаласушы Тараптардың құзыреттi әдiлет мекемелерiнiң келiсiмi бойынша ұзартылуы мүмкiн.

63-бап
Бiрлескен тергеу-жедел топтарын құру және олардың қызметi

1. Екi және одан да көп Уағдаласушы Тараптардың аумақтарында не олардың мүдделерiн қозғайтын, бiр немесе бiрнеше адамдармен жасалған қылмыстарды тез және жан-жақты тергеу мақсатында бiрлескен тергеу-жедел топтары құрылуы мүмкiн.
2. Бiрлескен тергеу-жедел топтарын құру туралы ұсыныстар осы Конвенцияның 60-бабында көзделген тәртiпте ресiмделедi.
3. Сұрау салынған Уағдаласушы Тарапқа бiрлескен тергеу-жедел топтарын құру туралы ұсынысты алған күннен кейiн күн iшiнде сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа шешiм қабылдағаны туралы хабарлайды және келiскен жағдайда бiр уақытта оған осы топқа қосылған лауазымды адамдардың тiзiмiн бередi.
4. Бiрлескен тергеу-жедел топтарының мүшелерi тiкелей өзара iс-әрекет жасайды, тергеудiң негiзгi бағыттарын, тергеу әрекеттерiн, iздестiру немесе жедел-iздестiру шараларын жүргiзудi келiседi, алынған ақпараттармен алмасады. Келiсiм бойынша олардың қызметтерiн үйлестiрудi бiрлескен тергеу-жедел топтарын құру бастамашысы не оның мүшелерiнiң бiрi жүзеге асырады.
5. Тергеу әрекеттерi, iздестiру немесе жедел iздестiру шаралары аумағында оларды жүргізетiн сол Уағдаласушы Тараптың бiрлескен тергеу-жедел топтарының мүшелерi жүзеге асырады. Бiр Уағдаласушы Тараптың бiрлескен тергеу-жедел топтарының мүшелерiнiң басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында тергеу әрекеттерiн, iздестiру және жедел iздестiру iс-шараларын жүргiзуге қатысуы осы Конвенцияның 8-бабында көзделген тәртiпте жүзеге асырылады.

64-бап
Белгiленген шарттарда тапсырманы орындау

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi, егер оны тезарада орындау сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында жүргiзiлетiн тергеу немесе сот талқылауына кедергi жасаса, тапсырманы орындауды кейiнге қалдыру не жартылай орындауы мүмкiн.
2. Тапсырманы орындауды кейiнге қалдыру немесе жартылай орындау туралы мәселе шешiлгенге дейiн сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi белгiленген шарттарда тапсырманы орындау мүмкiншiлiктерiн қарайды. Егер сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi осындай шарттарға келiссе, онда ол бұл туралы сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне жазбаша хабарлайды және қойылған шарттарды орындайды.

65-бап
Тапсырманы орындау нәтижесiнде алынған
дәлелдердің құқықтық мәнi

Сұрау салынған Уағдаласушы Тарапта тапсырманы орындау нәтижесiнде алынған дәлелдер оның заңдарына сәйкес сұрау салған Уағдаласушы Тарапта да осындай дәлелдi мәнге ие болады.

II бөлiм
Ұстап беру

66-бап
Ұстап беру мiндетi

1. Уағдаласушы Тараптар осы Конвенцияда көзделген шарттарға сәйкес бiр-бiрiне сұрау салу бойынша олардың аумақтарында орналасқан адамдарды қылмыстық жауапкершiлiкке тарту үшiн және үкiмдi орындауды жүргiзу үшiн бiр-бiрiне ұстап беруге мiндеттеме алады.
2. Сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңдары бойынша осындай әрекет үшiн қылмыстық жазаланатын болып табылса және жасалғаны үшiн кемiнде бiр жыл немесе одан да көп мерзiмде бас бостандығынан айыру түрiндегi жаза көзделетiн қылмыстар үшiн қылмыстық жауапкершiлiкке тарту үшiн ұстап беру жүргiзiледi.
3. Үкiмдi орындау үшiн ұстап беру сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңдарына сәйкес қылмыстық жазаланатын iс-әрекет болып табылатын және оны жасағаны үшiн ұстап берiлуi сұрау салынып отырған адам кемiнде алты ай мерзiмге немесе одан қатаң жазаға жазаланған қылмыстар үшiн жасалады.
4. Сұрау салынып отырған адамның әрекетi сұрау салынған немесе сұрау салған Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңы бойынша қылмыстық жазаланатын болып табылатындығы туралы мәселенi шешу кезiнде қылмыстың жекелеген белгiлерiн сипаттаудағы және пайдаланатын терминологиядағы айырмашылықтарының маңызы жоқ.

67-бап
Ұстап беру туралы сұрау салу

1. Ұстап беру туралы сұрау салу мына мәлiметтердi:
а) сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерiнiң атауын;
б) ұстап беру туралы сұрау салумен жүгiнуге негiз болған қылмыстың iс жүзiндегi жағдайларын сипаттау, және осы әрекеттi қылмыс деп тануды негiзiнде алған, осы заңда көзделген жаза шарасы көрсетiлген сұрау салған Уағдаласушы Тараптың заңының мәтiнiн;
в) ұстап берiлуге тиiс адамның тегi, аты, әкесiнiң аты, туған жылы мен жерi, азаматтығы, тұратын немесе орналасқан жерi, мүмкiндiгiнше сыртқы түрiн, суретiн, саусақтарының таңбалары мен оның жеке басы туралы басқа да мәлiметтер сипаттамасын;
г) қылмыспен келтiрiлген залал мөлшерi туралы деректер және оны өтеу туралы мәлiметтердi қамтуы тиiс.
2. Қылмыстық жауапкершiлiкке тарту үшiн ұстап беру туралы сұрау салуға қамауға алу қорытындысы мен айыпкер ретiнде тартылғандығы туралы қаулының куәландырылған көшiрмесi қоса берiлуi тиiс.
3. Үкiмдi орындау үшiн ұстап беру туралы сұрау салуға оның заңды күшiне енгенi туралы белгiмен үкiмнiң куәландырылған көшiрмесi және адамды соттауда негiзге алынған қылмыстық заң ережесiнiң мәтiнi қоса берiлуi тиiс. Егер сотталған адам жазаның бiр бөлiгiн өтеген болса, онда бұл жайлы да деректер хабарланады.
4. Ұстап беру туралы сұрау салу және оған қоса берiлген құжаттар осы Конвенцияның 7-бабының 3-тармағын және 7-баптың ережелерiн сақтай отырып ресiмделедi.

68-бап
Адамды ұстап беру туралы сұрау салу алынғаннан кейiн оның
орналасқан жерiн анықтау және қамауға алу

Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi ұстап беру туралы сұрау салуды алғаннан кейiн, ұстап берудi жүргiзу мүмкiн емес жағдайларды қоспағанда, ұстап беруге сұрау салынып отырған адамның орналасқан жерiн анықтауға және оны қамауға алуға тез арада шаралар қабылдайды.

69-бап
Ұстап беру туралы сұрау салуды алғанға дейiн
адамға iздеу салу

1. Уағдаласушы Тараптардың құзыреттi әдiлет мекемелерi ұстап берудi жүргізу мүмкiн емес жағдайларды қоспағанда, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында жүр деп болжауға негiздер болған жағдайда, оны ұстап беру туралы сұрау салуды алғанға дейiн тапсырма бойынша адамға iздеу салуды жүзеге асырады.
2. Іздеу салуды жүзеге асыру туралы тапсырма осы Конвенцияның 7-бабының ережелерiне сәйкес жасалады және онда адамның орналасқан жерiн анықтауға мүмкiндiк беретiн кез келген басқа ақпаратпен қоса iздеу салынып отырған адамды барынша толық сипаттау, бұл адамды ұстап беру туралы сұрау салудың берiлетiндiгi көрсетiлiп, қамауға алу туралы өтiнiшi болуға тиiс.
3. Іздеу салуды жүзеге асыру туралы тапсырмаға сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң iздеу салынған адамды қамауға алу қорытындысы туралы шешiмнiң не заңды күшiне енген үкiмнiң куәландырылған көшiрмесi, жазаның өтелмеген бөлiгi туралы мәлiметтер, сондай-ақ суретi және саусақтарының бедерi (егер бұлар болса) қоса берiлуi тиiс.
4. Ұстап беру туралы сұрау салуды алғанға дейiн адамға iздеу салу нәтижесi туралы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне тез арада ақпарат берiледi.

70-бап
Ұстап беру туралы сұрау салу алынғанға дейiн
қамауға алу немесе ұстау

1. Ұстап берiлуi сұрау салынып отырған адам ұстап беру туралы сұрау салу алынғанға дейiн өтiнiш бойынша қамауға алынуы мүмкiн. Өтiнiште қамауға алу туралы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң шешiмiне немесе заңды күшiне енген үкiмге сiлтеме жасалуға тиiс, және ұстап беру туралы сұрау салудың қосымша берiлетiндiгi туралы айтылуға тиiс. Ұстап беру туралы сұрау салу алынғанға дейiн қамауға алу туралы өтiнiш түпнұсқасы бiр мерзiмде пошта немесе курьермен жiберiле отырып, техникалық коммуникация құралдары пайдаланылып жөнелтiлуi мүмкiн.
2. Ұстап берiлуi сұрау салынған адам ұстап беру туралы сұрау салу алынғанға дейiн және оған халықаралық (мемлекетаралық) iздеу салу жариялануына байланысты қамауға алынуы мүмкiн. Осындай жағдайларда сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң бұлтартпау шарасы ретiнде қамауға алу шешiмi туралы немесе заңды күшiне енген үкiмi оны қамауға алуға негiз болып табылады.
3. Егер, ол басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында ұстап беруге әкелетiн қылмыс жасады деп күдiктенуге iшкi заңдармен көзделген негiздер болса, адам осы баптың 1-тармағында көрсетiлген өтiнiшсiз де ұсталынуы мүмкiн.
4. Ұстап беру туралы сұрау салу алынғанға дейiн қамауға алу немесе ұстау туралы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне тез арада хабарланады.

71-бап
Ұстап беру туралы сұрау салуды қарау мерзiмi

1. Ұстап беру туралы сұрау салу, егер осы Уағдаласушы Тараптың заңдарында өзгеше белгiленбесе, сұрау салынған Уағдаласушы тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне түскеннен кейiн 30 күн iшiнде қаралуға жатады. Ұстап беру туралы сұрау салуды қарау нәтижесi туралы сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне хабарланады.
2. Егер ұстап беру туралы сұрау салу барлық қажеттi деректердi қамтымаса, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесi қосымша мәлiметтер сұратуы мүмкiн, ол үшiн 30 күн мерзiм белгiлейдi. Бұл мерзiм сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң өтiнiш бойынша тағы да 30 күнге дейiн ұзартылуы мүмкiн.

72-бап
Қамауға алынған адамды ұстау

1. Сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi шығарған немесе егер, бұл оның заңдарымен көзделсе, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң қамауға алу қорытындысы туралы шешiмi оны ұстап беру туралы мәселе шешiлiп жатқан, қамауға алынған (ұсталынған) адамды қамауға алу орындарына орналастыру үшiн негiз болып табылады.
2. Қамауға алынған (ұсталынған) адамды ұстау сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

73-бап
Ұстап беруге жататын адамды қамауда ұстау мерзiмiн ұзарту

Осы Конвенцияда белгiленген мерзiмде адамды ұстап беруге кедергi келтiретiн мән-жайлар туындаған жағдайда, өндiрiсiнде қылмыстық iс бар сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi iшкi заңдарына сәйкес ұстап берiлетiн адамды қамауда ұстау мерзiмiн ұзарту туралы шешедi және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне бұл туралы шешiмнiң тиiстi үлгiде куәландырылған көшiрмесiн жiбередi.

74-бап
Қамауда ұстау мерзiмiн есептеу

Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында берiлетiн адамды ұстау мен қамауда ұстау уақытын, сондай-ақ оны жөнелту уақытын сұрау салған Уағдаласушы Тарап оны қамауда ұстаудың жалпы мерзiмiне қосады.

75-бап
Қамауға алынған адамды босату

Осы Конвенцияға сәйкес сұрау салынған Уағдаласушы тараптың аумағында қамауға алынған адам, егер:
а) сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнен осы адамды босату қажеттiлiгi туралы хабарлама түссе;
б) осы Конвенцияның 67-бабында көзделген ұстап беру туралы сұрау салу және оған қоса берiлетiн құжаттар iздеу салынған адамды ұстаған және қамауға алынған сәттен бастап 40 күн iшiнде берiлмесе;
в) осы Конвенцияның 71-бабының 2-тармағына сәйкес ұстау беру туралы сұрау салуға сұрау салынған Уағдаласушы Тарап сұратқан қосымша мәлiметтер осы бапта белгiленген мерзiмде берiлмесе;
г) қамауға алу қорытындысы туралы шешiмде көрсетiлген берiлуге тиiстi адамды қамауда ұстау мерзiмi аяқталса және сұрау салған Уағдаласушы Тарап осы мерзiмдi ұзарту туралы шешiмнiң көшiрмесiн бермесе дереу босатылуы тиiс.

76-бап
Қорғау құқығын қамтамасыз ету

1. Қамауға алынған (ұсталған) адамдар осы Конвенцияның ережелерiне сәйкес әрбiр Уағдаласушы Тараптың аумағында олардың заңдарына сәйкес қорғалуға құқығы бар.
2. Қамауға алынған адамдардың, олардың қорғаушыларының немесе заңды өкiлдерiнiң қамауға алу түрiндегi бұлтартпау шарасының қолданылуына, қамауда ұстау мерзiмiнiң ұзартылуына шағымдары сотқа, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың өзге құзыреттi әдiлет мекемесiне берiледi.
Сот, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың өзге құзыреттi әдiлет мекемесi iздеу салынған адамды қамауға алу (ұстау) жерi бойынша көрсетiлген адамдардың шағымдарын қарау кезiнде осы Конвенция ережелерiнiң сақталуын тексерумен шектеледi.

77-бап
Ұстап берудi кейiнге қалдыру

1. Егер ұстап беруге сұратылған адам басқа қылмыс жасағаны үшiн сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында қылмыстық жауапкершiлiкке тартылса немесе сотталса, онда оны ұстап беру қылмыстық қудалау тоқтатылғанға, үкiм орындалғанға дейiн немесе жазадан босатылғанға дейiн не оны өтегенге дейiн кейiнге қалдырылуы мүмкiн.
2. Ұстап берудi кейiнге қалдыру туралы сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа хабарланады.

78-бап
Уақытша ұстап беру

1. Егер осы Конвенцияның 77-бабында көзделген ұстап берудi кейiнге қалдыру қылмыстық қудалау мерзiмiнiң бiтуiне әкелетiн болса немесе қылмысты тергеуге зиян келтiретiн болса, онда ұстап беруге сұратылған адам өтiнiш бойынша уақытша берiлуi мүмкiн.
2. Уақытша берiлген адам осы адам берiлген қылмыстық iс бойынша iс жүргiзу әрекеттерi жүргiзiлгеннен кейiн, бiрақ адам берiлген күннен бастап 90 күннен кешiктiрiлмей сұрау салынған Уағдаласушы Тарапқа қайтарылуы тиiс. Негiзделген жағдайларда бұл мерзiмдi сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң өтiнiшi бойынша сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi ұзартуы мүмкiн.

79-бап
Ұстап беру туралы сұрау салулардың қайшылықтары

Егер ұстап беру туралы сұрау салулар бiрнеше Уағдаласушы Тараптан түссе, онда сұрау салынған Уағдаласушы Тарап осы сұрау салулардың қайсысын қанағаттандыруы тиiстiгiн дербес шешедi.

80-бап
Ұстап берген адамды қылмыстық қудалаудың шектерi

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың келiсiмiнсiз ұстап берген адамды, ұстап берiлгенге дейiн жасаған, ол үшiн ұстап берiлмеген қылмыс үшiн қылмыстық жауапкершiлiкке тартуға немесе жазалауға болмайды.
2. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың келiсiмiнсiз адам үшiншi мемлекетке берiлмейдi.
3. Егер ұстап берiлген адам қылмыстық iс жүргiзу аяқталғаннан кейiн 30 күн өткен соң, ал сотталған жағдайда - жаза өтелген немесе одан босатылған соң 30 күн өткен соң сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағынан кетпесе немесе ол онда өз еркiмен қайта оралса, осы баптың 1, 2-тармақтарында көрсетiлген сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың келiсiмi талап етiлмейдi. Бұл мерзiмге ұстап берiлген адам өзiне байланысты емес себептер бойынша сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағынан кете алмаған уақыты есептелмейдi.

81-бап
Өлiм жазасын қолдану

Осы Конвенцияның мақсаты үшiн және сұрау салынған әрi сұрау салған Уағдаласушы Тараптардың заңдарына зиян келтiрмеу үшiн осы Конвенцияның ережелерiне сәйкес ұстап берiлген адамға қатысты өлiм жазасын, егер осы жаза сұрау салынған Уағдаласушы Тарапта қолданылмаса, сұрау салған Уағдаласушы Тарап қолданбайды.

82-бап
Ұстаған адамды беру

1. Ұстап беру туралы сұрау салу қанағаттандырылған жағдайда сұрау салынған Уағдаласушы Тарап сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа ұсталған адамды беру орны мен уақыты туралы хабарлайды және оны беру орнына жеткiзедi.
2. Егер сұрау салған Уағдаласушы Тарап берiлу күнi келiсiлгеннен кейiн 15 күн iшiнде, берiлуге жататын адамды қабылдамаса, онда бұл адам қамаудан босатылуы тиiс. Негiзделген жағдайларда ұстап берiлетiн адамды берудiң белгiленген мерзiмi сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң өтiнiшi бойынша 15 күнге дейiн ұзартылуы мүмкiн.

83-бап
Ұстап беруге байланысты қайта қамауға алу

1. Осы Конвенцияның 75-бабының "а" тармағына, 82-бабының 2-тармағына сәйкес адамды босату ұстап беру туралы жаңа сұрау салу түскен жағдайда ұстап беру мақсатында оны қайтадан қамауға алуға кедергi келтiрмейдi.
2. Осы Конвенцияның 75-бабының "б", "в" және "г" тармақтарына сәйкес босатылған адам егер ұстап беру туралы сұрау салу, ұстап беру туралы сұрау салуға қосымша мәлiметтер немесе қамауда ұстау мерзiмiн ұзарту туралы шешiм белгіленген мерзiм аяқталған соң түсетiн болса, ұстап беру мақсатында қайтадан қамауға алынуы мүмкiн.

84-бап
Қайтадан ұстап беру

1. Егер ұстап берiлген адам ол берiлгенге байланысты қылмысы үшiн қылмыстық қудалаудан немесе жазаны өтеуден жалтарса, және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағына қайта оралса, онда жаңа сұрау салу бойынша ол осы Конвенцияның 67-бабында аталған материалдар берiлмей ұстап берiлуге тиiс.
2. Егер адам сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағында жаңа қылмыс жасаса немесе оған тағылған айыптың көлемi өзгерсе, қайтадан ұстап беру жалпы негiздер мен осы Конвенцияға сәйкес жүзеге асырылады.

85-бап
Қылмыстық iс бойынша iс жүргізу нәтижелерi туралы хабарлама

Уағдаласушы Тараптар ұстап берiлген адамға қатысты қылмыстық iс бойынша iс жүргiзудiң нәтижелерi туралы бiр-бiрiне хабарлайды. Өтiнiш бойынша соңғы шешiмнiң көшiрмесi де жiберiледi.

86-бап
Транзиттiк тасымалдау, этаппен алып жүру

1. Бiр Уағдаласушы Тарап екiншi Уағдаласушы Тараптың өтiнiшi бойынша транзиттiк тасымалдауға рұқсат бередi, сондай-ақ белгiленген тәртiпте өзiнiң аумағы бойынша басқа Уағдаласушы Тарапқа үшiншi мемлекет ұстап берген немесе берген адамдарды этаппен алып жүрудi жүзеге асырады. Егер ол транзит жүзеге асырылатын Уағдаласушы Тараптың аумағында аралыққа тоқтамастан әуе көлiгiмен жүзеге асырылса, транзиттiк тасымалдауға рұқсат талап етiлмейдi.
2. Транзиттiк тасымалдау, этаппен алып жүру туралы өтiнiш ұстап беру туралы сұрау салу тәртiбiмен жасалады және қаралады.
3. Сұрау салынған Уағдаласушы Тарап ұстап берiлген адамды өзi барынша орынды деп есептейтiн әдiспен және сол бағыт бойынша транзиттiк тасымалдауға рұқсат бередi.

87-бап
Ұстап беруге, транзиттiк тасымалдауға және этаппен алып
жүруге байланысты шығыстар

Ұстап беруге, уақытша беруге және этаппен алып жүруге байланысты шығыстарды - ол аумағында туындаған Уағдаласушы Тарап, ал транзиттiк тасымалдауға байланысты шығыстарды сұрау салған Уағдаласушы Тарап көтередi.

88-бап
Ұстап беру мәселелерi бойынша қатынас тәртiбi

Ұстап беру мәселелерi бойынша қатынасты, егер олардың iшкi заңдарында өзгеше тәртiп белгiленбесе, Уағдаласушы тараптардың бас прокурорлары (прокурорлары) жүзеге асырады.

89-бап
Ұстап беруден бас тарту

1. Егер:
а) ұстап берiлуi сұратылып отырған адам сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың азаматы болса;
б) ұстап беру туралы сұрау салу алынған сәтте сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес қылмыстық қудалау қозғала алмаса немесе талап мерзiмiнiң өтiп кетуi салдарынан не басқа заңды негiздер бойынша үкiм орындала алмаса;
в) ұстап беруге сұратылған адамға қатысты сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында дәл сол қылмысы үшiн заңды күшiне енген үкiм немесе қылмыстық iс қозғаудан бас тарту туралы не iс бойынша iс жүргiзудi тоқтату туралы қаулы шығарылса;
г) сұрау салған немесе сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың заңнамасына сәйкес ұстап берудi сұратуға байланысты iс-әрекет тек жеке айыптау тәртiбiмен (жәбiрленушiнiң арызы бойынша) қудаланса;
д) ұстап беру сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың егемендiгiне, қауiпсiздiгiне зиян келтiрсе;
е) ұстап беру туралы сұрау салу нәсiлi, жынысы, дiн ұстануына, этникалық қатыстығына немесе саяси сенiмi белгiлерi бойынша адамды қудалауға байланысты екендiгiне дәлелдi негiздер болса;
ж) ұстап берудi сұратуға байланысты әрекет сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңнамасы бойынша әдеттегi қылмыстық құқыққа сәйкес қылмыс болып табылмайтын әскери қылмысқа жатса;
з) ұстап беруге сұратылған адамды бұрын сұрау салынған Уағдаласушы Тарапқа үшiншi мемлекет берсе және осы мемлекеттiң ұстап беруге келiсiмi алынбаса;
и) ұстап беруге сұратылған адамға сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында баспана берiлсе;
к) сұрау салған және сұрау салынған Уағдаласушы Тараптар қатысушылары болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген өзге де негiздер болса ұстап беру жүргiзiлмейдi.
2. Ұстап берудi сұратуға байланысты iс-әрекет сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында жасалса, ұстап беруден бас тартылуы мүмкiн.
3. Ұстап беруден бас тартылған жағдайда сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа бұл туралы шешiм қабылдаған сәттен бастап 10 күн iшiнде бас тарту негiздерi туралы хабарлануға тиiс.

90-бап
Ұстап берiлмеген адамды қылмыстық қудалау

Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi сұратылған адамды ұстап беруден бас тартқан жағдайда сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң өтiнiшi мен материалдары негiзiнде Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес ұстап беруден бас тартылған адамға қатысты қылмыстық қудалау туралы мәселенi шешедi.

III бөлiм
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру

91-бап
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру мiндетi

1. Әрбiр Уағдаласушы Тарап екiншi Уағдаласушы Тараптың тапсырмасы бойынша Уағдаласушы Тараптың заңнамасына сәйкес сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағында қылмыс жасады деп күдiктi, айыпты өз азаматтарына қарсы қылмыстық қудалауды жүзеге асыруға мiндеттенедi.
Қылмыстық қудалауды Уағдаласушы Тараптар сондай-ақ олардың аумағындағы азаматтығы жоқ адамдар мен шетелдiк азаматтарға қатысты, оларды беруден бас тартқан жағдайда жүзеге асырады.
2. Егер қылмыстық iс қозғалған қылмыс одан зиян шеккен адамдардың азаматтық-құқықтық талаптарына әкеп соқса, онда залалды өндiру туралы осындай адамдардың өтiнiшi болған кезде, бұл талаптар осы iсте немесе азаматтық сот iсiн жүргiзу тәртiбiмен қаралады.
3. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың қылмыстық қудалауы әрекет осы Уағдаласушы Тарапта да қылмыстық жазалау болып табылған жағдайда жүзеге асырылуы мүмкiн.
Жасаған қылмысы үшiн соттау кезiнде тағайындалатын жаза сұрау салған Уағдаласушы Тараптың заңнамасында көзделген жазадан қатаң болуға тиiс емес.

92-бап
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма

1. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма:
а) сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң атауын;
б) сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң атауын;
в) қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырманың жiберiлуiне байланысты әрекеттiң сипаттамасын;
г) әрекеттiң жасалған уақытын, орны мен мән-жайын мүмкiндiгiнше нақты көрсетiлуiн;
д) негiзiнде iс-әрекет қылмыс деп танылатын сұрау салған Уағдаласушы Тараптың заңының мәтiнi, сондай-ақ iс жүргiзу үшiн елеулi маңызы бар басқа да заңнамалық нормалардың мәтiндерiн;
e) күдiктi немесе айыпты адамның тегi, аты және әкесiнiң аты, оның азаматтығы, сондай-ақ оның жеке басы туралы басқа да мәлiметтер;
ж) жәбiрленушiнiң арызы бойынша қозғалатын қылмыстық iстер бойынша жәбiрленушiлердiң арыздарын және зиянды өтеу туралы арыздарды;
з) қылмыстан келген зиян мөлшерiн көрсетудi қамтуға тиiс.
Тапсырмаға сұрау салған Уағдаласушы Тараптың иелiгiндегi қылмыстық iс материалдары қоса берiледi, бұл ретте сұрау салған Уағдаласушы Тараптан алынған дәлелдер оның iшкi заңнамасына сәйкес сұрау салынған Уағдаласушы Тарапта да дәлелдi маңызы бар.
2. Сұрау салған Уағдаласушы Тарап қозғалған қылмыстық iстi жолдаған кезде бұл iс бойынша тергеудi оның iшкi заңнамасына сәйкес сұрау салынған Уағдаласушы Тарап жалғастырады. Сұрау салған Уағдаласушы Тарап қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма жолдағанға дейiн тергеу, айыпкердi қамауда ұстау және iс бойынша iс жүргiзудi қайта жаңғырту мерзiмдерiн ұзарту туралы мәселенi шешедi.
3. Iстегi әрбiр құжат сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң елтаңбалық мөрiмен куәландырылуға тиiс.
4. Тапсырма және оған қоса берiлген құжаттар осы Конвенцияның 7 және 17-баптарының ережелерiне сәйкес жасалады.
5. Егер айыпкер қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырманы жолдаған сәтте сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағында қамауда ұсталса, онда ол сұрау салынған Уағдаласушы Тарапқа берiледi.

93-бап
Қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма
алғанға дейiн өз азаматтарын қамауға алу

1. Әрбiр Уағдаласушы Тарап екiншi Уағдаласушы Тараптың өтiнiшi бойынша ауыр және аса ауыр қылмыс жасағандары үшiн өз азаматтарын оларға қарсы қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма алғанға дейiн қамауға алуы мүмкiн. Өтiнiште қамауға алу туралы қаулыға сiлтеме қамтылуы және қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма қосымша берiлетiндiгі көрсетiлуi тиiс.
Көрсетiлген өтiнiш пен қамауға алу туралы қаулы қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма алғанға дейiн бiр уақытта түпнұсқаны пошта немесе курьер арқылы жiберiлiп, техникалық коммуникация құралдарын пайдалана отырып берiлуi мүмкiн.
2. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың азаматы болып табылатын адамды қамауға алу туралы iс жүргiзуiнде қылмыстық iс бар сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа дереу (факс, телефон, телеграф арқылы және т.б бойынша) хабарлайды және осы Конвенцияның 91-бабына сәйкес осы адамды қылмыстық қудалау үшiн тиiстi материалдарды жiберу туралы мәселенi қояды.
3. Осындай адамды қылмыстық қудалау кезiнде сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңнамасы қолданылады.
4. Осы баптың 1-тармағына сәйкес қамауға алынған адам, егер қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырманы осы Конвенцияның 92-бабында көзделген оған қоса берiлетiн барлық құжаттармен бiрге сұрау салынған Уағдаласушы Тарап осы адам қамауға алынған күннен бастап 40 күн iшiнде алмаса, босатылуға тиiс.
Сұрау салынған Уағдаласушы Тарап iшкi заңнаманың негiзiнде осы адамды қылмыстық қудалау туралы мәселенi шешедi.

94-бап
Қылмыстық қудалау мәселесi бойынша қатынас тәртiбi

Қылмыстық қудалау туралы мәселе бойынша қатынасты, егер олардың iшкi заңнамасында өзгеше тәртiп белгiленбесе, Уағдаласушы Тараптардың бас прокурорлары (прокурорлары) жүзеге асырады.

95-бап
Құқықтық құзырға көшу

1. Сұрау салынған Уағдаласушы Тарап iс жүргiзуiне қылмыстық iстi қабылдаған сәттен бастап сұрау салған Уағдаласушы Тарап күдiктi, айыпкер адамды қылмыстық қудалау туралы мәселе қойылуға байланысты әрекетi үшiн жауапкершiлiкке тарта алмайды.
2. Қылмыстық қудалау құқығы егер сұрау салынған Уағдаласушы Тарап оның өтiнiшiн орындауға шара қабылдамаса немесе оны орындаудан бас тартса, сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа өтедi.
3. Осы баптың 2-тармағында көзделген жағдайларда, сұрау салынған Уағдаласушы Тарап оған берiлген қылмыстық қудалау материалдары мен дәлелдердi қайтарады.

96-бап
Соттың iс жүргізуiндегi қылмыстық iстердi беру тәртiбi

1. Сот мәжiлiсiне келуден жалтарған және соттан жасырынған сотталушыларға қатысты қылмыстық iстер сұрау салынған Уағдаласушы Тарап олардың орналасқан жерiн және азаматтығын анықтаған кезде немесе ұстап беруден бас тартқан жағдайда iс жүргiзудi тоқтатуды бұзғаннан кейiн қылмыстық қудалауды жүзеге асыру үшiн осы Конвенцияның 92-бабында көзделген тәртiпте сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне жiберiледi.
2. Қосымша тергеу жүргiзу кезiнде iстi аяқтау мен қарауда сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдары және осы Конвенцияның 90-бабы қолданылады.

97-бап
Қылмыстық қудалау нәтижелерi туралы хабарлау

Сұрау салынған Уағдаласушы Тарап сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа қылмыстық қудалау туралы оның тапсырмасы бойынша қабылдаған соңғы шешiмi туралы хабарлауға мiндеттi. Сұрау салған Уағдаласушы Тараптың өтiнішi бойынша оған соңғы шешiмнiң көшiрмесi жiберiледi.

98-бап
Қылмыстық қудалау туралы шешiм қабылдаудың салдары

Егер Уағдаласушы Тарапқа осы Конвенцияның 91-бабына сәйкес қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма заңды күшiне енген үкiм немесе сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң сол әрекет бойынша өзге соңғы шешiмi қабылданғаннан кейiн жiберiлсе, онда осы әрекеттi жасау фактiсi бойынша сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi қылмыстық iстi қайта қозғай алмайды, ал ол қозғаған iс тоқтатылуға жатады.

99-бап
Жауапкершiлiктi ауырлататын және
жеңiлдететiн мән-жайлар

1. Әрбiр Уағдаласушы Тарап қылмысты тергеген және соттар қылмыстық iстердi қараған кезде ол қай Уағдаласушы Тараптың аумағында туындағанына қарамастан, оның заңдарымен көзделген ауырлататын және жеңiлдететiн мән-жайды ескередi.
2. Адамды аса қауiптi рецидивист деп тану немесе оның әрекетiнде рецидивтiң әртүрлi түрлерi бар болуы туралы, қылмысты қайтадан жасау және шартты сотталғанға, үкiмнiң орындалуын кейiнге қалдырғанға немесе шартты-мерзiмiнен бұрын босатуға байланысты мiндеттердi бұзу фактiлерiн анықтау туралы мәселенi шешкен кезде Уағдаласушы Тараптардың әдiлет мекемелерi бұрынғы КСРО мен оның құрамына кiрген одақ республикалар соттары (трибуналы), сондай-ақ әрбiр Уағдаласушы Тараптың соттары шығарған үкiмдерiн тануы және ескеруi мүмкiн.

100-бап
Қылмыстық iстердi бiрiктiру

Бiр адам немесе бiр топ адам екi немесе одан да көп Уағдаласушы Тараптың аумақтарында қылмыс жасаған кезде осы қылмыстар туралы қылмыстық iстер Уағдаласушы Тараптардың тиiстi құзыреттi әдiлет мекемесiнiң өтiнiшi бойынша бiр iске бiрiктiрiлуi мүмкiн.
Iстердi бiрiктiру осы Конвенцияның 91 және 92-баптарының талаптары сақтала отырып жүргiзiледi.

101-бап
Екi немесе бiрнеше Уағдаласушы Тараптың соттарына
жататын iстердi қарау тәртiбi

Бiр адамды немесе адамдар тобын бiрнеше қылмыс жасады деп айыптау кезiнде, олар туралы iстер бiрiктiрiлген және екi немесе одан да көп Уағдаласушы Тараптың соттарына жататын болса, аумағында алдын ала тергеу аяқталған Уағдаласушы Тараптың соттары оларды қарауға құзыреттi. Бұл жағдайда iс осы Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес қаралады.

102-бап
Қылмыстық қудалауды жүзеге асырудан бас тарту

1. Қылмыстық қудалауды жүзеге асыруда, егер:
а) қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырманы алған сәтте адамды қылмыстық жауапкершiлiкке тарту мерзiмi өтiп кеткен болса;
б) қылмыстық қудалау туралы мәселе қойылған адамға қатысты сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында сол қылмысы үшiн iс жүргiзудi тоқтату туралы қаулы немесе заңды күшiне енген үкiм шығарылса, немесе қылмыстық iстi қозғаудан бас тартылса;
в) жасалған әрекет үшiн жаза қолдану мүмкiншiлiгiн алып тастайтын, рақымшылық туралы акт бар болса;
г) ол қоғамға қауiптi әрекет жасаған сәтте сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңы бойынша қылмыстық жауапкершiлiк жүктелетiн жасқа толмаса, бас тартылады.
2. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарында көзделген өзге де негiздер бойынша қылмыстық қудалауды жүзеге асырудан бас тартылуы мүмкiн.
3. Қылмыстық қудалауды жүзеге асырудан бас тартылған жағдайда сұрау салған Уағдаласушы Тарапқа бұл туралы шешiм қабылдаған сәттен бастап 10 күн iшiнде бас тарту негiздерi туралы жазбаша хабарлануға тиiс.

IV бөлiм
Қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек және құқықтық
қатынастар туралы арнайы ережелер

103-бап
Заттарды беру

1. Уағдаласушы Тараптар бiр-бiрiне өтiнiш бойынша:
а) қылмысты жасау кезiнде пайдаланылған заттарды, соның iшiнде қылмыс құралдарын; қылмыс нәтижесiнде алынған немесе оны жасағаны үшiн сыйақы ретiнде алынған заттарды немесе қылмыскер осындай жолмен алған заттардың орнына алған заттарды;
б) қылмыстық iсте дәлел бола алатын заттарды. Бұл заттар қылмыскердiң қайтыс болуы, қашып кетуi себебiнен немесе өзге жағдайлар бойынша оны ұстап беру жүзеге асырыла алмайтын жағдайларда да берiледi.
2. Егер осы баптың 1-тармағында аталған заттар сұрау салынған Уағдаласушы Тарапқа қылмыстық iстегi дәлелдер ретiнде қажет болса, iс жүргiзу аяқталғанға дейiн оларды беру кейiнге қалдырыла алады.
3. Берiлген заттарға үшiншi адамдардың құқықтары күшiнде қалады. Iс жүргiзу аяқталған соң бұл заттар егер олардан бас тартпаса, оларды берген Уағдаласушы Тарапқа ақысыз қайтарылуға тиiс.

104-бап
Мүлiкке iздеу салу, тыйым салу мен оны тәркiлеудi қамтамасыз
ету мәселелерiнде құқықтық көмек

1. Уағдаласушы Тараптар өздерiнiң заңдары мен осы Конвенцияның ережелерiне сәйкес қылмыстық жолмен алынған мүлiкке, ақшаға және құндылықтарға, сондай-ақ айыпкерге (күдiктiге, сотталушыларға) қылмыстық әрекеттен түскен табыстарға iздеу салуда, тыйым салуда және оларды алып қоюда, қылмыстан жәбiрленушiлерге (азаматтық талапкерге) зиянды өтеуде, айыппұл өндiру туралы және тәркiлеу туралы соттардың шешiмiн орындауда бiр-бiрiне құқықтық көмек көрсетедi.
2. Осы мақсатта Уағдаласушы Тараптардың құзыреттi әдiлет мекемелерi қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманың негiзiнде iшкi заңдарына сәйкес қылмыстық жолмен алынған мүлiктердi, ақша мен құндылықтарды, сондай-ақ айыпкерге (сотталушыға, сотталғанға) қылмыстық әрекеттен түскен табыстарды табуға бағытталған барлық қажеттi тергеу, iздеу салу немесе жедел-iздеу салу iс-шараларын орындайды.
Осындай мүлiктi, ақшаны, құндылықтар мен табыстарды анықтап, Уағдаласушы Тараптардың құзыреттi әдiлет мекемесi олармен кез келген операциялар жасау мен оларды алып қоюдың алдын алу үшiн тыйым салу түрiнде олардың сақталуын қамтамасыз ету шараларын қабылдайды.
3. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi өзiнiң юрисдикциясында қылмыстық жолмен алынған мүлiктi, ақша мен құндылықтарды анықтап, оларды айғақ заттар ретiнде қылмыстық iске қосу және қылмыстан келген зиянды өтеу, оны заңды иелерiне қайтару мақсатында сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне бередi.
4. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi айыпкерге (сотталушыға, сотталғанға) қылмыстық әрекеттен түскен ақшаға, құндылықтарға және мүлiктерге, табыстарға тыйым салып, қылмыстан келген зиянды өтеу және осы Конвенцияның 58-бабында көзделген ережелердi ескере отырып, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың сотының заңды күшiне енген үкiмiнiң негiзiнде тәркiлеу мақсатында олардың сақталуын қамтамасыз етедi.
5. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi егер қылмыстық қудалауды немесе басқа (үшiншi) адамның құқықтары туралы дауларды шешудi жүзеге асыруға байланысты өздерiне қажет болса, қылмыстық жолмен алынған мүлiктердi, ақша мен құндылықтарды, сондай-ақ айыпкерге (сотталушыға, сотталғанға) қылмыстық әрекеттен түскен табыстарды сұрау салған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiне берудi кейiнге қалдыруы мүмкiн.

105-бап
Бейне байланыстарының құралдарын пайдалану

Уағдаласушы Тараптардың құзыреттi әдiлет мекемелерi құқықтық көмек көрсету кезiнде өзара келiсiм бойынша бейне байланыстарының құралдарын пайдалануға құқылы. Бейне байланыстарының құралдарын пайдалану Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

106-бап
Қамауда отырған немесе бас бостандығынан айыру түрiндегi
жазаны өтеп жатқан адамды уақытша беру

1. Басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында қамауда отырған немесе бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаны өтеп жатқан адамнан куә немесе жәбiрленушi ретiнде жауап алу, сондай-ақ оның қатысуымен өзге тергеу әрекетiн жүргiзу қажет болған жағдайда, бұл адам, оның азаматтығына қарамастан, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың негiзделген өтiнiшi бойынша, сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың әдiлет мекемесiнiң орталық органының шешiмi бойынша оны қамауда ұстау және белгiленген уақытта қайтару шартымен оған уақытша берiлуi мүмкiн.
2. Осы баптың 1-тармағында аталған адамды уақытша беру туралы өтiнiш осы Конвенцияның 7-бабының ережелерiне сәйкес жасалады және сонымен қатар онда бұл адамның сұрау салған Уағдаласушы Тарапта болуы талап етiлетiн уақыт көрсетiлуге тиiс.
3. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген адамды, егер:
а) осындай беруге оның келiсiмi алынбаса;
б) сұрау салынған Уағдаласушы Тарап аумағында ол алдын-ала тергеуде және сот тергеуiнде болуы қажет болғанда;
в) осындай ұстап беру бұл адамды қамауда ұстаудың немесе оның бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаны өтеуiнiң белгiленген мерзiмдерiн бұзатын болса, уақытша беру жасалмайды.
4. Осы баптың 1-тармағында көрсетiлген адамға осы Конвенцияның 9-бабының 1-тармағында көзделген кепiлдiктер қолданылады.

107-бап
Айыптау үкiмдерi мен соттылығы туралы мәлiметтер
беру туралы хабарлама

Әрбiр Уағдаласушы Тарап жыл сайын басқа Уағдаласушы Тараптарға тиiстi Уағдаласушы Тараптардың азаматтарына қатысты оның соттары шығарған, заңды күшiне енген айыптау үкiмдерi туралы мәлiметтердi, сонымен бiрге сотталғандардың саусақтарының өзiнде бар таңбаларын жiбере отырып, хабарлайды.

108-бап
Бақылаудағы жеткiзу

Уағдаласушы Тараптар iшкi заңдарына сәйкес тергеу жүргiзiлетiн қылмыстық iс бойынша қылмысты жасауға қатысушы адамдарды анықтау, дәлелдердi алу және қылмыстық қудалауды қамтамасыз ету мақсатында құзыреттi әдiлет мекемелерiнiң өзара сенiмхаттары негiзiнде бақылаудағы жеткiзу әдiстерiн пайдалануды қамтамасыз ететiн шараларды қабылдайды.

V бөлiм
Үкiмдердi тану және орындау

109-бап
Үкiмдердi тану және орындау

1. Әрбiр Уағдаласушы Тарап осы Конвенцияда көзделген шарттарда басқа Уағдаласушы Тараптың аумағында қылмыстық жауапкершiлiкке тарту үшiн бiр Уағдаласушы Тараптың соты соттаған және жазаны өтемеген адамды ұстап берген жағдайда, сондай-ақ бiр Уағдаласушы Тарапқа басқа Уағдаласушы Тараптың соты шығарған үкiмдi орындау үшiн адамды ұстап беруден бас тартқан кезде басқа Уағдаласушы Тараптардың соттары шығарған үкiмдердi таниды және орындайды.
2. Үкiмдердi тану және орындау аумағында осындай үкiмдер танылатын және орындалатын Уағдаласушы Тараптың заңдарының негiзiнде жүзеге асырылады.

110-бап
Үкiмдердi тану мен орындау туралы өтiнiш

1. Сұрау салған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiнiң үкiмдi тану мен орындау туралы өтiнiшi сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне жiберiледi.
2. Өтiнiшке:
а) заңды күшiне енген үкiмнiң тиiсiнше куәландырылған көшiрмесi және iс бойынша бар жоғары тұрған сатының шешiмi, үкiмнiң заңды күшiне енгенi және оны орындауға келтiру туралы ресми құжат;
б) үкiмдi тану мен орындау туралы өтiнiш қозғалуына қатысты адамның жеке басы және азаматтығы туралы деректер;
в) негiзiнде адам сотталған, заң бабының мәтiнi;
г) жазаның негiзгi және қосымша бөлiгiн өтеу, зиянды өтеу сомасы туралы анықтама қоса берiледi.
3. Қажет болғанда сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi қосымша құжаттар мен мәлiметтер сұратуы мүмкiн.
4. Өтiнiшке қоса берiлген құжаттар сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың тiлiне немесе орыс тiлiне аудармасымен куәландырылып қамтамасыз етiледi.
5. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi түскен үкiмдi тану мен орындау туралы өтiнiштi өзiнiң Уағдаласушы Тарабының құзыреттi сотына қарау үшiн жiбередi.

111-бап
Үкiмдi тану мен орындаудың тәртiбi

1. Үкiмдi тану мен орындау туралы өтiнiштi сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты оның iшкi заңдарына сәйкес қарайды.
2. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты оның аумағына ұстап берiлетiн адамды нақты беру сәтiне дейiн үкiмдi тану және орындау туралы шешiм шығарады.
3. Сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты сұрау салған Уағдаласушы Тараптың соты қаулы еткен үкiмнiң негiзiнде iшкi заңдарына сәйкес үкiм бойынша белгiленген жаза сияқты жазаны белгiлейдi.
4. Егер сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдары бойынша осы әрекет үшiн жазаның мерзiм шегi үкiм бойынша тағайындалған мерзiмнен аз болса, сот сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарында ұқсас әрекеттер үшiн көзделген жазаның жоғарғы мерзiмiн белгiлейдi.
5. Үкiмдi қаулы еткен, сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағында жазаның өтелген бөлiгi үкiмдi тану туралы өтiнiштi қарайтын Уағдаласушы Тараптың заңдарына сәйкес жаза мерзiмiне есептеледi.
6. Жаза, егер ол сұрау салынған немесе сұрау салған Уағдаласушы Тараптардың заңдарына көзделген жағдайда, қолданылады.

112-бап
Үкiмдi тану мен орындаудан бас тарту

Егер:
а) жаза мерзiмi өтiп кетуi салдарынан немесе өзге заңды негiздер бойынша, сонымен қатар сотталушының қатысуынсыз сырттай шығарылған үкiм бойынша орындалуы мүмкiн болмаса;
б) сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың аумағында осындай әрекет үшiн жазаны өтесе немесе ақталған болса не қылмыстық iс заңда белгiленген тәртiппен тоқтатылса, сондай-ақ егер сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесi адамды жазадан босатса;
в) сұрау салынған Уағдаласушы Тараптың заңдарында сұрау салған Уағдаласушы Тараптың аумағында тағайындалған жазаға ұқсас жаза көзделмесе;
г) соттау нәсiлi, жынысы, дiни, этникалық белгiлерi немесе саяси сенiмi бойынша адамды қудалауға байланысты деп есептеуге дәлелдi негiздер болса, үкiмдi тану мен орындаудан бас тартылуы мүмкін.

113-бап
Үкiмдердi орындау кезiнде жазаларды қосу тәртiбi

Үкiмдердi орындау кезiнде жазаларды қосу аумағында үкiм орындалатын Уағдаласушы Тараптың заңдарымен белгiленген ережелер бойынша жүргiзiледi.

114-бап
Кешiрiм жасауды және рақымшылық етудi қолдану

Үкiмдi тану және орындау туралы шешiм шығарылған адамдарға қатысты кешiрiм жасау және рақымшылық ету сұрау салған, сол сияқты сұрау салынған Уағдаласушы Тараптардың iшкi заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

115-бап
Үкiмдi қайта қарау тәртiбi

Сотталғанға қатысты орындау үшiн берiлген үкiмдi қайта қарауды аумағында үкiм шығарылған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты ғана жүзеге асыруы мүмкiн.

116-бап
Өзгертiлген және бұзылған үкiмдердi орындау

1. Егер үкiмдi орындау процесiнде оны аумағында үкiм шығарылған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты өзгертсе, шешiм көшiрмесi үкiмдi орындаушы Уағдаласушы Тарапқа осы Конвенцияның талаптарына сәйкес осындай шешiмдi орындау туралы мәселенi шешу үшiн тезарада жiберiледi.
2. Егер үкiмдi орындау процесiнде ол аумағында үкiм шығарылған Уағдаласушы Тараптың құзыреттi соты қылмыстық iстi қысқартуына байланысты бұзылса, шешiм көшiрмесi үкiмдi орындаушы Уағдаласушы Тараптың құзыреттi органына орындау үшiн тезарада жiберiледi.
3. Егер орындау процесiнде үкiм бұзылса, және жаңа тергеу немесе сот талқылауы тағайындалса, онда осы шешiмнiң көшiрмесi, қылмыстық iстiң материалдары және қылмыстық қудалауды жүзеге асыру туралы тапсырма осы Конвенцияның 92-бабына сәйкес үкiмдi орындаушы Уағдаласушы Тараптың құзыреттi әдiлет мекемесiне жiберiледi.

V Тарау
Қорытынды ережелер

117-бап
Осы Конвенцияны қолдану мәселелерi

Осы Конвенцияны қолдану мен түсiндiру кезiнде туындаған мәселелер Уағдаласушы тараптардың құзыреттi органдарының өзара келiсiмi бойынша шешiледi.

118-бап
Конвенцияның басқа халықаралық шарттармен ара қатынасы

1. Осы Конвенцияның мәнiн қозғайтын ережелерi бар, Еуропа Кеңестерiнiң криминалдық саладағы бiр және бiрнеше конвенциясына қатысушылар болып табылатын Уағдаласушы Тараптардың арасындағы қатынастарда оның Еуропа Кеңесiнiң көрсетiлген конвенцияларын толықтыратын немесе олардағы баяндалған принциптердi қолдануға көмек көрсететiн ережелерi ғана қолданылады.
2. Уағдаласушы Тараптардың арасындағы қатынастарда - Еуропа Кеңесiнiң жоғарыда көрсетiлген конвенциясына қатысушылар және осындай конвенцияға қатысушы болып табылмайтын Уағдаласушы Тараптар осы Конвенцияның ережелерiн қолданады.
3. Осы Конвенцияның ережелерi Уағдаласушы Тараптар қатысушысы болып табылатын немесе болуы мүмкiн басқа халықаралық шарттардан туындайтын олардың құқықтары мен мiндеттерiн қозғамайды.
4. Уағдаласушы бiр Тараптың өтiнiшi бойынша олардың орталық әдiлет мекемесi қажет болғанда, Уағдаласушы Тараптардың басқа мемлекеттiк органдарының өкiлдерiн қатыстырып, осы Конвенция мен басқа халықаралық шарттар қатынасының мәселелерi бойынша консультациялар жүргiзедi.

119-бап
Өзгерiстер мен толықтырулар енгізу

Уағдаласушы Тараптардың келiсiмiмен осы Конвенцияға оның ажырамас бөлiгi болып табылатын тиiстi хаттамамен ресiмделетiн және осы Конвенцияның 120-бабында көзделген тәртiпте күшiне енетiн өзгерiстер мен толықтырулар енгізiлуi мүмкiн.

120-бап
Күшiне енгiзу тәртiбi

1. Осы Конвенцияны оған қол қойған мемлекеттер бекiтуге тиiс. Бекiту грамоталары осы Конвенцияның депозитарийi функциясын орындайтын Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығының Атқарушы комитетiне сақтауға берiледi.
2. Осы Конвенция үшiншi бекiту грамотасы депозитарийге сақтауға берiлген күннен бастап отызыншы күнi күшiне енедi. Осы Конвенция күшiне енгеннен кейiн бекiту грамотасын депозитарийге сақтауға берген мемлекет үшiн ол өзiнiң бекiту грамотасын депозитарийге сақтауға берген күннен бастап отызыншы күнi күшiне енедi.
3. Осы Конвенцияға қатысушы мемлекеттер арасында 1993 жылғы 22 қаңтардағы Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы конвенция және оған жасалған 1997 жылғы 28 наурыздағы Хаттама өзiнiң қолданылуын тоқтатады.
4. Осы баптың 3-тармағында көрсетiлген Конвенция және оған Хаттама осы Конвенцияға қатысушы мемлекет пен оларға қатысушы болып табылатын, олар үшiн осы Конвенция күшiне енбеген мемлекет арасындағы қатынастарда қолданылуын жалғастыра бередi.

121-бап
Конвенцияның қолданылу мерзiмi

1. Осы Конвенция күшiне енгiзiлген күннен бастап бес жыл iшiнде қолданылады. Осы мерзiм аяқталған соң Конвенция автоматты түрде әрбiр жаңа бесжылдық кезеңге ұзартылады.
2. Әрбiр Уағдаласушы Тарап депозитарийге ол қолданылатын тиiстi бесжылдық кезең аяқталардан 12 ай бұрын бұл туралы жазбаша хабарлап, осы Конвенциядан шыға алады.

122-бап
Қолдану уақыты

Осы Конвенция ол күшiне енгiзiлгенге дейiн туындаған құқықтық қатынастарға да қолданылады.

123-бап
Конвенцияға қосылудың тәртiбi

Осы Конвенция күшiне енгiзiлгеннен кейiн оған барлық Уағдаласушы Тараптардың келiсiмiмен қосылу туралы депозитарийге құжаттар беру арқылы басқа мемлекеттер қосылуы мүмкiн. Қосылу депозитарий осындай қосылуға келiсу туралы соңғы хабарламаны алған күннен бастап отыз күн өткен соң күшiне ендi деп саналады.

124-бап
Депозитарийдiң мiндеттерi

Депозитарий осы Конвенцияға қол қойған және оған қосылған мемлекеттерде әрбiр бекiту грамоталарын сақтауға өткiзген күнi немесе қосылу туралы құжаты туралы, сондай-ақ осы Конвенцияға қатысты басқа құжаттарды, ескертпелердi, хабарламалар мен хабарларды алғаны туралы тез арада хабарлайды.

Кишинев қаласында 2002 жылғы 7 қазанда орыс тiлiнде бiр түпнұсқа дана етiп жасалған. Түпнұсқа дана Тәуелсiз Мемлекеттер Достастығының Атқарушы комитетiнде сақтаулы, ол осы Конвенцияға қол қойған әрбiр мемлекетке оның расталған көшiрмесiн жiбередi.

Әзiрбайжан Республикасы үшiн Молдова Республикасы үшiн

Армения Республикасы үшiн Ресей Федерациясы үшiн

Беларусь Республикасы үшiн Тәжiкстан Республикасы үшiн

Грузия үшiн Түркiменстан үшiн

Қазақстан Республикасы үшiн Өзбекстан Республикасы үшiн

Қырғызстан Республикасы үшiн Украина үшiн

Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша
құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы
конвенцияның жаңа редакциясына
Әзірбайжан Республикасының Ерекше пікірі

1. Осы Конвенцияның шеңберiнде жедел-iздестiру iс-шараларын сұрау салудың негiзiнде Әзiрбайжан Республикасының қолданыстағы ұлттық заңнамасы мүмкiндiк беретiн деңгейде және оның құзыреттi органдары ғана орындауы мүмкiн.
2. Осы Конвенция шеңберiнде сот шешiмiнiң негiзiнде тек қана қылмыс жасаған кезде пайдаланылған қарулар мен құралдар, сондай-ақ қылмыстық жолмен алынған мүлiк тәркіленуі мүмкiн.
3. Конвенцияның 63 және 108-баптарының Әзiрбайжан Республикасы үшiн заңды күшi жоқ.

Әзiрбайжан Республикасының
Президентi

"Азаматтық отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқықтық көмек пен құқықтық қатынастар туралы Конвенцияның жаңа редакциясы туралық ТМД мемлекеттерi басшылары Кеңесiнiң мәжiлiсi күн тәртiбiнiң 13.3-тармағы бойынша
Украина ескертпесi

(Кишинев қ. 2002 жылғы 7 қазан)

1. Украина өзiне Конвенцияның 6-тармағында көзделген көлемде құқықтық көмек беруге қатысты, атқару жазуларын мойындау және орындауды қоспағанда, мiндеттеме алады.
2. Украина ақша мiндеттемелерiне қатысты нотариаттық актiлердi қоспағанда, өзiне Конвенцияның 54-бабы 1-тармағының "а" тармақшасында көзделген Конвенцияға қатысушы-мемлекеттердiң аумағында шығарылған шешiмдердi мойындауға және орындауға мiндеттеме алады.

Украина Президентi

 

---

Дата добавления: 2018-02-28; просмотров: 407; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!