Пародонт ауруларын жергілікті емдеу

Пародонт аурулары

Пародонт аурулары бет-жақ сүйегі аймағының көп таралған және күрделі ауруларын құрайды. ДДҰ-ның мәліметіне сүйенсек, пародонт аурулары нәтижесінде тістерді жолғатудан бет-жақ сүйек жүйесіндегі функционалдық ауытқулар туындайтын асқынған тісжегі кезінде жұлынған тістер әсерінен дамитын функционалдық ауытқулардан 5 есе көбірек орын алады екен.

Осыған байланысты болашақ дәрігер-стоматологтар пародонт ауруларының клиникалық ерекшеліктері, диагнозын нақтылау, емдеу әдістері және олардың алдын алу шаралары туралы жақсы мәлімет алулары қажет.

 

Пародонттың анатомиясы мен физиологиясы

Пародонт туралы ұғым. Пародонт деп бір-бірімен генетикалық, морфологиялық, функционалдық тығыз байланысты тісті қоршаған тіндер кешенін айтады. Бұл кешеннің құрамына қызылиек, периодонт, альвеола өсіндісі және тіс тіндері кіреді. (сурет)

Ең алғаш тіс төңірегіндегі тіндер кешені туралы ұғымды 1905 жылы орыс ғалымы н:н:Несмеянов қалыптастырды және патологиялық үрдіс кезінде барлық тіндер кешені жарақаттанады деп қорыта келе, бұл кешенді құрылымды «амфодонттық ағза» (амфодонтный орган) деп атауды ұсынды.

 

Пародонттың құрылысы

Пародонт құрамына кіретін тіндердің біразының (периодонттың, тіс тіндерінің) анатомо-гитологиялық құрылымы туралы мәлімет ертеректе қысқа мәлімет берілгендіктен, бұл бөлімде тек қызылиек пен альвеола өсіндісі туралы ғана беруді жөн деп санадық.

Қызылиек деп ауыз кілегейлі қабығының жақ сүйектерінің альвеола өсіндісін жауып тұрған бөлігін айтады және ол пародонттың маңызды құрамы болып саналады.

Клиникалық және физиологиялық көзқарасқа сай, қызылиектің үш бөлігін ажыратады. Олар: 1) тістераралық қызылиек бүртігі (десновой сосочек), қызылиек жиегі (десновой край), екеуі қосылып еркін қызылиекті (свободная десна) құрайды, үшінші альвеола бөлігі – альвеолалық немесе бекіген қызылиек (альвеолярная или прикрепленная десна).

Еркін қызылиек тіс мойнына тығыз жанаса орналасқан, ал альвеолалық қызылиек дәнекер тін талшықтары арқылы альвеола өсіндісінің сүйек қабымен бітісіп кеткен.

Тіс мойынымен еркін қызылиек арасында тереңдігі 1,0-1,5 мм тар саңылау (желобок) орналасқан және ол «қызылиек сайы» («десневая борозда») деп аталады. Қызылиек сайының қызылиек жақ қабырғасын және табанын эпителий жауып жатады және ол кіреуке кутикуласына барып бекиді. Бұл аймақтағы құрылым тіс-эпителий бекімі (зубо-десновое прикрепление) деп аталады.

Бекім эпителийінің тіс тіндерімен қосылу механизмі осы уақытқа дейін нақты анықталған жоқ.

Электронды-микроскопиялық зерттеулер нәтижесіне сүйенсек, бекім эпителийінің беткей қатарындағы клеткалардың көптеген гемидесмосомдары тіс бетіндегі органикалық матрицаның (қалыңдығы 40-120 мкм) жұқа түйіршікті қабаты арқылы апатит кристалдарымен байланысқан.

Қалыпты жағдайда қызылиек сайының табаны кіреуке-дентин шекарасы деңгейінде орналасқан, ал адамның жасы ұлғайған сайын біраз төмендей немесе жоғарылай түседі.

Тісаралық қызылиек бүртігі пішіні үшкір ұшы тістердің тістеу қырына немесе шайнау бетіне  бағытталған конусқа, ал ал ауыз кіреберісі үшбұрышқа ұқсас келеді және көршілес тістер арасындағы кеңістікті тығыз толтырып тұрады. Тістер сирек орналасқан жағдайда (тістер арасында түйісу орны болмаған кезде) қызылиек бүртігі үшбұрышқа ұқсас пішінін жоғалтып, тістердің мойын деңгейінде альвеолалық қызылиекке ауысады.

Жиектік қызылиек – тістің мойнын айналдыра тығыз жанасқан альвеолалық қызылиектің қозғалмалы бөлігі.

Альвеолалық қызылиек – қызылиектің альвеола өсіндісін жауып жатқан қозғалмайтын бөлігі. Ұрт жағынан альвеолалық қызылиек альвеола өсіндісінің табанында жақ сүйек денесін жауып тұрған кілегейлі қабыққа және ауыспалы қатпарға ауысады, ал тіл жағынан қатты таңдай (жоғарғы жақта) және ауыз табаны (төменгі жақта) кілегейлі қабығына аукысады.

Қалыпты жағдайда қызылиек бозғылт-қызыл түсті, кейде қоңыр-қара пигменттің шөгуіне байланысты түсі өзгеруі мүмкін. Бұл жағдайда меланиннің шамадан көп пайда болуына байланысты қызылиекте қоңыр немесе көкшіл түсті шағын немесе аумақты ошақтар пайда болады немесе қызылиек қоңыр-қызғылт түстенеді. Мұндай ошақтар пигментті ауыз кілегейлі қабығының басқа аймақтарында да орын алуы мүмкін. Мұндай жағдай оңтүстік тұрғындары арасында жиірек кездеседі.

Гистологиялық құрылымы жағынан қызылиек екі қабаттан тұрады. Беткі қабаты – көпқабатты жазық эпителий немесе жабынды эпителий, астыңғы қабаты – нағыз кілегейлі қабық қабаты немесе нағыз дәнекертін пластинасы деп аталады.

Қызылиек аймағында жабынды эпителийдің үш түрін ажыратады: нағыз қызылиек эпителийі, қызылиек сайының эпителийі (эпителий борозды) және біріктіруші эпителий немесе тіс-қызылиек бекімі эпителийі (соединительный эпителий или эпителий прикрепления).

Нағыз қызылиек эпителийі тістераралық бүртіктерді, қызылиек жиегін және бекіген қызылиекті жауып жатады, бірақ қалыңдау келеді және толассыз мүйізгектенуге ұшырайды. Бұл эпителий әртүрлі клеткалардың төрт қабатынан тұрады. Олар – базальды, тікенекті, түйіршікті немесе дәнді және мүйізгектенген қабаттар.

Базальды қабат цилиндірге ұқсас клеткалардың 1-2 қатарынан, ал тікенекті қабат көпбұрышты өсікті клеткалардың 4-6 қатарынан тұрады. Электронды-микроскопиялық зерттеулердің нәтижесінде сүйенсек, базальды және тікенекті қабаттар клеткалары бір-бірімен десмомдар арқылы тығыз байланысқан. Десмомсдар симметриялы (тепе-тең) орналасқан екі жартыдан тұрады және арқайсы көрші орналасқан клеткалардың құрамына кіредеі, араларында клеткааралық кеңістік сақталған. Десмомның әрбір жартысының ұзындығы 0,2 мкм және құрамына плазмолемманың бөлігі және оған жақын жатқан цитоплазманың тығыз гемогенді қабаты кіреді.

Тікенекті қабаттың үстінде түйіршікті (дәнді) қабат орналасқан, ол цитоплазмасында кератогиалин түйіршіктері (дәндері) бар жалпақ клеткалар қатарынан тұрады. Ең үстіңгі немесе беткей қабат толассыз түлеуге ұшырайтын, ядроларын жоғалтып мүйізгектенуге ұшыраған жалпақ клеткалар қатарынан тұрады.

Қызылиек сайы эпителийі оның қызылиекке қараған қабырғасын жауып жатады, базальды және тікенекті қабаттардан тұрады. Тікенекті қабат жұқа болып келеді, оның үстіңгі қатарларындағы клеткалары жалпақталған, эпителий астындағы дәнекертін бүртіктері жақсы дамымаған.

Біріктіруші эпителий немесе тіс-қызылиек   бекімінің эпителийі тіс бетіне параллелді орналасқан ұзынша клеткалардың бірнеше қатарынан тұрады. Бұл клеткалар басқаларына қарағанда жиі және жылдам жаңарып лтырады (регенерациялану мүмкіндігі өте жоғары). Эпителий клеталарында РНК, гликоген (аз мөлшерде), гликозамингликандар анықталған. Олар трофикалық және жаңару үрдістеріне үлкен рөл атқарады.

Нағыз кілегей қабық пластинасы-дәнекертінді құрылым, екі қабаттан тұрады: жабынды эпителийге жақын немесе оның астында орналасқан бүртікті қабат (сосочковый слой), тереңірек орналасқан торлы қабат (сетчатый слой). Бүртікті қабат борпылдақ дәнекер тіннен тұрады, эпителийге қараған бетінде бүртікті құрылымдары бар (эпителий қабатына етіп жатады) және олар арқылы қантамырлар мен нервтер өтеді. Торлы қабат тығыздау дәнекер тіннен тұрады.

Нағыз кілегейлі қабық пластинасының құрамына  негізгі зат, талшықты және клеткалық құрылымдар кіреді.

Талшықты құрылымдар коллагенді, эластикалық және аргирофильді талшықтардан тұрады.

Жіңішке аргирофильді талшықтардың нысанды бағыттағы (тік бағыттағы) шоғырлары базальды жарғақты (мембрананы) құрайды және дәнекертінде қабат пен жабынды эпителийді байланыстырады.

Нағыз кілегейлі қабық қабатының негізін қалаушы - әртүрлі бағытта (көлденең, тік, серіппелі) орналасқан коллаген талшықтары, ал эластикалық талшықтар көбінесе қызылиектің бүртікті қабатында орналасқан.

Коллагенді талшықтар шоғыры мен аргирофильді талшықтар торының арасында клеткалық құрылымдар: фибробластар, гистиоциттер, плазматикалық клеткалар, толықша клеткалар орналасқан. Қантамырлапға жақын орналасқан аздаған лаброциттер мен лимфоциттер кездеседі.

Фибробластардың негізгі қызметі – коллаген және құрамында хондроитисульфат пен гиалурон қышқылы бар мукопротеид (негізгі зат) құру.

Толықша клеткалардың құрамына гепарин бар, ал дегрануляциялану кезінде гистамин, серотонин, простогландиндер бөледі.

Лимфоциттер мен плазматикалық клеткалар антидене құруға қатынасып, гуморалдық және клеткалық иммунитеттің жауабында өзіндік орын алады.

Негізіг немесе клеткааралық заттың негізін гликозамигликандар және гликопротеидтер қалайды. Қантамыр – тін өткізгіштігін реттеуде және дәнекер тіннің кедергілік (қорғаныс) қызметін сақтауда гиалурон қышқылы – гиалуронидаза жүйесінің маңызды рөлі бар. Тіннен бөлінетін және микробтар бөлетін гиалуронидазациянуға ұшырайды (сұйықтанады). Осының нәтижесінде негізгі заттың өткізгіштігі жоғарылап, микробтар уыты және әртүрлі жарақаттаушы факторларды өткізуге мәбүр болады.

Қызылиекті ұсақ қанайналым торабы жақсы дамыған, венулалар және артериола-венулалық анастамоздар. Қызылиектегі қалыпты зат алмасуды қамтамасыз етуде капиллярлар торабының маңызы зор.

Қызылиек сайы мен тіс-қызылиек бекімі аймағында ұсақ қанайналым торабының өзіндік ерекшелігі бар: капиллярлар ілмексыз, эпителий қабатына өте жақын орналасады және оларға өте жоғары өткізгіш қасиет тән. Осыған байланысты қызылиек сайына толассыз сұйық бөлініп тұрады және ол «қызылиек сайы сұйығы» (десневая жидкость) деп аталады.

Қалыпты жағдайда 2,4+5,5 мл тәулігіне қызылиек сұйығы ауыз ішіне бөлінеді. жоғарғы тістер қызылиек сайынан төменгі тістер қызылиек сайына қарағанда сұйық көбірек бөлінеді деген мәлімет бар.

Қызылиек сұйығы қан сарысуының транссудаты болғандықтан, құрамы жағынан қан сарысуының құрамына ұқсас. Қызылиек сұйығында қызылиек тіндеріне қарағанда натрий және калий иондарының мөлшері жоғары, ал кальций, фосфор, магний, цинк, күкірт, хлор және фтордың мөлшері ондағымен бірдей.

Қызылиек сұйығындағы және қан сарысуындағы белоктың құрамы бірдей. Белоктың глобулинді фракциясына ферменттер, иммноглобулин G және ба. кіреді. Қызылиектің қабынуы кезінде сұйықтың мөлшері жоғарылайды, бірақ белоктың мөлшері өзгермейді. Экспериментальдық зерттеулермен дәлелденгендей, адреналиннің әсерінен қызылиек сұйығының бөлінуі бәсеңдейді, ал гистамин керісінше бөлінуін күшейтеді (қантамырлар қабырғаларының өткізгіштігі жоғарылауы нәтижесінде). Ересек адамдардың қызылиек сұйығында нейтрофилдер (95-97%), лимфоциттер (1-2%), моноциттер (2-3%) кездеседі, ал 8-16 жастағы балар мен жасөспірімдерде бұл көрсеткіштер 82-86, 13-18 және 1% құрайды. Моненуклеарлық лейкоциттердің 24% Т-лимфоциттердің, ал 58% В-лимфоциттердің үлесіне тиеді. Кейбір аминқышқылдар мен кининдер қантамырлары қабырғаларының өткізгіштігін жоғарылатып, қанайналымынан лейкоциттердің сыртқа шығуына себепкер болады. Пародонт қабынуы кезінде қызылиек сұйығында минералды заттар мөлшерінің көбейетіні дәлелденген.

Құрамында фибринолизин және плазминогеннің болуына байланысты қызылиек сұйығына фибринлиздеуші белсенділік тән. Бұл белсенділік қызылиек сайы эпителийінің тіс бетіне беку аймағында фибринді жарғақ пайда болған жағдайда өте қажет болады. Себебі, бұл жарғақ өызылиек сұйығының қызылиек сайына шығуына кедергі болуы мүмкін.

Қызылиек сұйығындағы коллагеназа және эластаза сияқты ферменттердің де үлкен маңызы бар, олар пародонт тіндеріндегі физиологиялық және патологиялық үрдістерге қатынасады. Қызылиек көлемінің 50%-ын, альвеола сүйегінің органикалық фракциясының 40%-ын коллаген құрайтын болғандықтан, қызылиек сайындағы коллагеназа мен эластаза мөлшерін анықтаудың маңызы зор. Бұл ферменттердің белсенділігінің жоғарылауы – пародонт тіндерінде қабынбалы-деструкциялық үрдістердің дамығандығына куә бола алады.

Екінші жағынан, эластаз мен коллагеназаның коллагенді ыдыратушы әсерінің күшеюі ауыз сұйығында бұл ферменттерді тежеуші, қышқыл ортада өте тұрақты белокты қосындылардың немесе протеиназа ингибиторларының (ИП) жетіспеушілігінен де туындауы мүмкін.

Эластазаның, коллагеназаның және басқа қан сарысуы протеиназаларының ингибиторларына - d₁протеиназа ингибиторы (d₁ -ПИ) және d₂ – макроглобулин (d₂ -М) жатады. Қалыпты жағдайда қызылиек сайында d₁ –ПИ анықталмайды, ал қабыну үрдістері кезінде мөлшері жоғарылайды. Мысалы, пародонт қабынуы кезінде қызылиек қабынуына қарағанда 4,8 есе жоғарылайды. Қызылиек және ауыз сұйықтары нейтрофильдерінен бөлінетін эластаза ингибиторларын тіндер тұрақтылығын, пародонттың жергілікті қорғанысын қамтамасыз етуші маңызды фактор деп санауға болады. Қызылиек сұйығында ß-глюкоуронидаза және лактатдегидрогеназа анықталған. Лактатдегидрогеназа мөлшерінің жоғарылауы пародонт тіндерінде анаэробты гликолиздену үрдісінің күшейгенін көрсетеді.

Қызылиек сайы мен қызылиек сұйығы қалыпты жағдайда пародонт тіндері үшін маңызды тосқауылдық қызмет атқарады. Бүтіндігі бұзылмаған қызылиек сайы және тіс-қызылиек бекімі эпителийі пародонт тіндерін микроорганзмдер мен олардың уыттарының және басқа тітіркендіруші факторлардың әсерлерінен қорғайды.

 

Альвеола өсіндісінің сүйек тіні

Альвеола өсіндісі деп әрбір жақ сүйегінің тістердің түбірлері орналасқан бөлігін айтады. Альвеола өсіндісі тістердің түбірлері орналасқан ұяшықтардан (альвеолардан) және тістераралық немесе альвеолааралық қалқан сүйектен (межзубная или межальвеолярная перегородка) тұрады.

Әр альвеола өсіндісінің сүйек тіні тығыз (компакты) және кемік заттан тұрады. Тығыз сүйек альвеола өсіндісінің сыртқы және ішкі қатты (кортикалды) қабаттарын құрайжы және остеондар жүйесі мен сүйек пластинкаларынан тұрады. Тығыз сүйек қабаттарының арасында бір-бірімен айқаса орналасқан сүйек бағаналарынан тұратын кемік сүйек орналасқан. Олардыңсүйек бағаналары арасындағы қуыстарға (ячейкаларға) сүйек майы орналасқан.

Тығыз сүйекті тістің түбір бойымен қантамырлар мен нервтер кіретін өзектер тесіп өтеді. Сүйек тінінің 30-40% органикалық заттан, 60-70% минералды заттар мен судан тұрады. Органикалық заттың негізін құрамында көп мөлшерде оксипролин, фосфосерин бар коллаген құрайды. Сүйек матриксінде сүйектің минералдануына қажет лимон қышқылы да көптеп кездеседі. Сүйек тініндегі гликопротеидтер хондроитинсульфаттан, аз мөлшерде гиалурон қышқылынан және кератинсульфаттан тұрады.

Кемік сүйек қуыстарының (ячейкаларының) көлемдері әртүрлі болады. Төменгі жақ сүйек бағаналары (трабекулалары) көлденең орналасқан және қуыстары ұсақтау болып келеді (мелкоячеистое строение). Жоғарғы жақ сүйегінде кемік сүйек көбірек, қуыстарының көлемі ірілеу, сүйек бағаналары тік орналасқан.

Тістер түбірлері альвеола өсіндісінің жақ сүйектері альвеолаларында (арнаулы ұяшықтарында) орналасқан. әр альвеолада 5 қабырға бар: ұрт жақ, тіл жақ (таңдай жақ), алдыңғы, артқы қабырғалары және табаны. Альвеоланың сыртқы және ішкі тығыз сүйектің екі қабатынан тұрады.

 

Қалыпты жағдайда пародонттың рентген көрінісі

Рентгенсуретте альвеола өсіндісінің сүйек тінін, периодонт орналасқан периодонт саңылауын, түбір цементін анықтауға болады. Пародонт ауруларыкезінде альвеола өсіндісінің сүйек тіні өзгеріске ұшырайды. Орын алғанөзгерістерді анықтау үшін альвеола өсіндісінің қалыпты жағдайдағы рентген көрінісін жақсы суреттей білу керек. Қалыпты жағдайда ересек адамдардың альвеола өсіндісінің күрек және сүйір тістер аралық қалқан сүйектерінің ұшы үшкір конусқа ұқсайды, ал кіші және үлкен азу тістер тұсында ұшы кесілген пирамидаға немесе трапецияға ұқсайды (сурет)және кіреуке-цемент деңгейінде, ал кейде одан 1-1,5 мм жоғары немесе төмен орналасады. Тістераралық қалқан сүйектер ұштарының пішіндері әртүрлі болып келуі де мүмкін (екіге бөлінген, домалақ, күмбізге ұқсас, жарты айға ұқсап кесілген сияқты). Сирек орналасқан тістер арасында қалқандар ұштары жазықтау болып келеді. Қалыпты жағдайда тістераралық қалқан сүйекті жапқан тығыз сүйек қабаты оның ұшында және бүйір бөліктерінде үзіліссіз созыла орналасқаны анықталады. Қатты сүйек қабаттары арасында орналасқан кемік сүйек көрінісі торға ұқсас келеді (сетчатое или петлистое строение).

Тістераралық қалқан сүйектің торлы құрылымды суреті оның өнбойында бірдей болмайды: ұшында ұсақ торлы, орта бөлігінде – ірілеу торлы, ал түбір ұшы бөлігінде – ірі торлы суретті көрініс орын алады.

Рентгенсуретте кеміу сүйек бағаналары анық көрінеді, әрбір жақ сүйегіндегі бағыттары әртүрлі. Төменгі жақ сүйегінде кіші және үлкен азй тістер тұсында бағаналардың көлденең бағытта анықталады. Алдыңғы тістер тұсында бағаналар суретінің анықтылығы жойылып, торлы суретті көрініс басым болады. Жоғарғы жақ сүйегінде көбінесе біркелкі торкөзді суретті көрінісбайқалады, сүйек бағаналары нысаналы бағытсыз орналасқан, бірақ тікбағыттылар жирек анықталады.

Жоғарғы жақ сүйегіндегі тұйықтаушы сүйек пластинкалары (замыкательная костная пластинка) төменгі жақ сүйегіндегідей өте анық емес. Жоғарғы жақ тістерінің периодонт саңылаулары төменгі жақ тістерінің периодонт саңылауларынан тарлау, ал азу тістердің периодонт саңылаулары алдыңғы тістердікінен кеңірек келеді.

 

Пародонттың қызметі

Пародонттың қызметі сан-алуан және оның құрылысының анатомо-физиологиялық ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Пародонттың қызметі төмендегідей: трофикалық, тіреп-ұстау, амортизациялау, тосқаул болу (барьерлік), пластикалық, рефлекторлық-реттеушілік.

Трофикалық қызметі жақсы дамыған қан және лимфа тамырларының, әртүрлі нерв рецепторларының арқасында жүзеге асады.

Тіреп-ұстау қызметі тісті альвеолаға бекіткен периодонттың, қызылиектің, альвеола өсіндісінің күрделі құрылымды байлам аппаратының арқасында жүзеге асады.

Амортизациялаушы қызметі –шайнау қысымының күшін тіс қатарына және альвеола өсіндісіне тепе-тең бөлу. Бұл қызмет дәнекертінде құрылымның құрамындағы борпылдақ тіннің, қан және лимфа тамырларының шумақты торларының, тіндер сұйығының гидравликалық жастық қызметін атқаруы нәтижесінде орындалады.

Тосқауыл болу немесе қорғаныс қызметі пародонт тіндерінің морфологиялық бүтіндігі, қызылиек жабынды эпителийінің мүйізгектене отырып, қорғаныс қызметін атқаруы, плазматикалық, лимфоидтық және толықша клеткалардың фагоцитоздау мүмкіндіктерінің болуы арқасында орындалады. Қызылиек сайы арқылы ауыз сұйығына лейкоциттердің көшуін де қорғаныс қызметіне жатқызуға болады.

Пластикалық немесе құру қызметі фибробаластардың, толықша клеткалардың, цементо –жіне остеобластардың, адвентициалдық клеткалардың арқасында орындалады.

Рефлекторлық-реттеушілік қызметі пародонтта жақсы қалыптасқан нервті – рецепторлық аппараттың көмегімен жүзеге асады. Бұл қызмет қабылдайтын тағамның табиғатына, тіс қатарының толыққандылығына байланысты шайнау қысымы күшін реттеуге бағытталған.

 

 Пародонты сырқат адамды тексеру ерекшеліктері.

Пародонт сырқат адамды тексерудің басты мақсаты - аурудың түрін, ауырлығын, ағым ерекшеліктерін, себептері мен патогенездік механизмін анықтау.

Тексеру әдістері:

І. Негізгі тексеру әдістері немесе клиникалық әдістер – пародонты сырқат адамның шағымын, ауруының даму тарихын, өмір тарихын сұрау тексеру арқылы білуден және қарап тексеру арқылы пародонт тіндеріндегі өзгерістерді анықтап сараптардан тұрады.

ІІ. Қосалқы немесе арнаулы тексеру әдістері:

§ Рентгендік әдіс.

§ Лабораториялық зерттеу әдістері (цитологиялық, микробиологиялық, биохимиялық, иммунологиялық, қан құрамын зерттеу немесе гемограмма құру).

§ Функционалдық зерттеу әдістері (стоматоскопиялық, капилляроскопиялық, биомикроскопиялық, реографиялық, полярографиялық әдістер).

Сұрап тексеру арқылы пародонты сырқат адамның шағымын анықтайды. Негізгі шағымдары қызылиектің қанағыштығы, ондағы әртүрлі ауыру сезімдері, тістерінің әртүрлі тітіркендіргіштерден ауыратындығы, олардың орындарынан ауытқуы, қозғалмалылығы, қалыпты тістемнің бұзылуы, эстетикалық ыңғайсыздық, ауыздан нашар иістің шығуы, сілекей бөлінуінің бұзылуы.

Аурудың даму тарихын (анамнезі) туралы мәлімет жинағы кезде алғашқы белгілерінің біліне бастаған уақытын, даму барысын, жүргізілген емдеу шаралары және олардың жиілігін (емдеу жүргізілген болса), нәтижелілігін анықтауға тырысады

Пародонты сырқат адамның өмірінен мәлімет жинаған кезде қандай ортада өскені, тамақтану, демалу кестесі, тағамдардың толыққандығы, мамандық-кәсіпкерлігі жайлы, зиянды ықпалдар әсерлерінің болу-болмауы туралы, ертедегі және қазіргі кездегі бойындағы сырқаттары, басқа да тұқым қуалайтын аурулары және олардың пародонт ауруларымен байланысын анықтауға тырысу керек. Сонымен қатар зиянды әдеттерінің бар-жоғын да білген жөн.

Қызылиектегі қабыну үрдістерінің ерекшелігін төмендегі белгілермен сипаттайды: түсінің қызаруы, домбығу немесе ісінуі, тістераралық бүртіктердің пішіндері мен көлемдері және қанағыштығы, эпителий қабатының түлегіштігі, жаралануы. Сонымен қатар ондағы атрофиялық және гиперпластикалық үрдістерді де ескереді. Тістер бетіндегі қатты және жұмсақ шөгінділерді Федоров-Володкина (1964) немесе ГриньВермильон (1960) индекстерінің көмегімен анықтайды. Тіс шөгінділерін бояп анықтау үшін құрамында иод бар арнаулы сұйық (кристалды иод 1 грамм, калий иодиді 2 грамм, 40 мл дистилденген су) немесе эритрозин таблеткаларын пайдаланады. Қызыл иектегі қабыну үрдісінің қарқындылығын гликогеннің жиналу деңгейін анықтау арқылы немесе Шиллер-Писарев сынамасының көмегімен анықтауға болады. Ол үшін жоғарыда келтірілген сұйыққа суланған мақта анжымен қызылиекті сүртеді. Қалыпты жағдайда қызылиек боялмайды, ал қабыну кезінде гликогеннің жиналу деңгейіне байланысты ашық-қоңыр түстен бастап қараөқоңыр түске дейін боялады. Бұл сынаманы қабынуға қарсы жүргізілген жергілікті емдеу шараларының нәтижелілігін бағалау үшін де қолдануға болады.

Қызылиек қабынуы кезінде пародонт тіндерінің жағдайын папиллярлы-маргиналдыөальвеолалық индексті (РМА) анықтау арқылы бағалауға болады және ол гингивалдық индекс (қызылиек қабынуының индекс ө ҚҚИ) деп аталады. Бұл индексті  Pаrma (1960) ұсынған.

Қызылиектің қабыну аймақтарын сандық көрсеткіштермен белгілейді. Қызыл иек бүртігінің қабынуы (Р) 1 балмен, жиегінің қабынуы (М) 2 балмен, альвеолалық бөлігінің қабынуы (А) 3 балмен бағаланады.

Қызылиек қабынуының индексі = барлық балдар қосындысы *100

                                                      Барлық тістер саны *3

Әрбір тіс төңірегіндегі қызылиек қабынуының ең жоғарғы сандық көрсеткіштерін қосқан кезде баллдар қосындысы шығады; ал тістер санын 6 жастан 11 жасқа дейін 24; 12 жастан 14 жасқа дейін ө 28; 15 жастан жоғары 30 деп қабылдайды немесе тексеру кезіндегі ауыздағы тістер санын алады.

Пародонт қабынуы кезіндегі пародонт тіндерінің жағдайын Russel (1956) ұсынған пародондалдық индексті (PJ-ПИ) анықтау арқылы бағалайды.

Таблица

Пародонталдық индекс (ПИ)

 

бағасы	Клиникалық белгілері
0	Қабыну жоқ
1	Қызылиек жеңіл қабынған – тіс төңірегіндегі қызылиек толық қабынбаған.
2	Қызылиек қабынған – қабыну үрдісі тіс төңірегіндегі қызылиекті түгел қамтыған, бірақ тіс – қызылиек бекімі бұзылмаған.
4	Альвеола өсіндісінің қыры немесе тісаралық қалқан сүйектердің ұшы сорыла бастаған (рентгендік тексеру кезінде).
6	Қызылиек қабынған, пародонталдық қалта бар, бірақ тіс қозғалмайды және шайнау қызметі бұзылмаған.
8	Қызылиек қабынған, пародонталдық қалта бар, тіс қозғалмалы, орнынан ауытқыған, шайнау қызметі бұзылған (пародонт тіндеріндегі жоғары дәрежелі деструкциялық өзгерістердің нәтижесі).

 

 

ПИ = барлық балдар қосындысы

       тістер саны

ПИ = 0-0,1-0,2 – клиникалық өзгеріске ұшырамаған қызылиек.

      0,1-1,0 – аурудың бастапқы сатысы және I дәрежесі;

       1,5-4,0 – аурудың II дәрежесіне тән деструкциялық өзгерістер;

       4,0-8,0 – аурудың III дәрежесі.

Қазіргі кезде ДДҰ (дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы) эпидемиологиялық тексерулер жүргізген кезде қолдануға ыңғайлы пародонттағы өзгерістерді емдеудің қажеттілігін көрсететін жаңа индекс (CPJTN) ұсынды.

ДДҰ индексі – CPJTN

Кодтары

0 – пародонт сау.

1 – қызыл иек қанағыш.

2 – тіс тасы бар.

3 – тереңдігі 4-5 мм қалта бар.

4 – тереңдігі 6 мм-ден терең қалта бар.

 Пародонт төменгі тістер тұсында тексерілді

17/16                         11                                      26/27

47/46                          31                                     36/37

 

Кодқа байланысты емдеу қағидалары:

1 – ауыз гигиенасын сақтау;

2 – тіс шөгінділерін алу және ауыз гигиенасын сақтау;

3 – тіс шөгінділерін алу және кешенді емдеу (қалталарды ашық немесе жабық кюретаждау);

4 – тіс шөгінділерін алу және кешенді емдеу (қиықтап кесіп тазалау операциясын жасау, ортопедиялық емдеу әдістерін қолдану);

Қарап тексеру кезінде қызыл иектің түсіне,консистенциясына жете мән беру керек. Патологиялық үрдістің шектеулі (бір немесе бір топтағы тістер аймағында) немесе жайылмалы (барлық тістер аймағында) екендігін де анықтау қажет. Қызылиекті сұқ саусақпен сипап басу арқылы қалталардан жалқық бөлінуін көруге болады.

Қызыл иек сайын сүңгілеген кезде қабыну үрдісі бар болса, қанағыштық анықталады, ал қабыну үрдісі болмаса қызыл иек қанамайды.

0 – қанағыштық жоқ;

1 – қанағыштық байқалады. Қанағыштық белгісі CPJTN индексінің құрамына кіреді.

Қызылиектің қанағыштығын 16,12,24,32,36,44 тістер тұсында анықтауды H.P.Muhlemann, S.Son  (1971) жылы ұсынған. Қанағыштықты бағалау көрсеткіштері:

0 – қанағыштық жоқ;

1 – дәрежелі қанағыштық – қызылиек сайын сүңгілеген кезде нүктелі қан құйылу ошағы пайда болады;

2 – дәрежелі – қанды дақ пайда болады;

3 – дәрежелі – тісаралық кеңістік қанға толады;

4 – дәрежелі – қатты қанағыштық, қан бірден қызыл иек сайын толтырып, сыртқа аға бастайды. Ескерте кететін жай, қанағыштық симптомы CPITN индексінің құрамына кіреді.

Пародонталдық қалталардың тереңдігін ДДҰ ұсынған арнаулы (d =0,5 мм) градуирленген (милиметрлік өлшемдермен белгіленген) сүңгімен (сурет), штифтермен немесе рентгенконтрастылы ертінділердің көмегімен анықтайды.

Пародонталдық қалтаның тереңдігін әр тістің төрт жағынан (алдыңғы, артқы, ұрт және тіл жақтарынан) қызылиек жиегінен тік бағытта қалта табанына дейін өлшейді және цемент-кіреуке шекарасы (ЦЭГ-ЦКШ) бастапқы шартты нысана болып саналады. Пародонталдық қалтаның тереңдігін өлшеуге гуттаперчадан жасалған штифтер қолайлы болып саналады. Оларды қалтаға біртіндеп қарсыластық кездестіргенге дейін немесе қалта табанына тірелгенге дейін енгізеді. Пародонталдық қалталардың топографиясын анықтау үшін болашақта компьютерлі томографиялық әдіс қолданылуға тиіс.

Тістердің патологиялық қозғалмалылығын А.И.Евдокимов әдісі бойынша анықтайды. Стоматологиялық шымшуырдың немесе азу тістердің шайнау беттеріндегі сайлар мен ойықтарға енгізілген сүңгінің көмегімен тісті әртүрлі бағытта қозғап байқайды. Қозғалмалылықтың үш дәрежесін ажыратады: I дәрежесі - тіс ұрт-тіл бағытында 1 мм дейін ауытқиды (көрші қозғалмайтын тіс сауытымен салыстырғанда); II дәрежесі – тіс ұрт-тіл бағытында 1 мм көбірек және алдыңғы-артқы немесе алдыңғы-бүйір бағытта да қозғалады. IIІ дәрежесі – тіс барлық бағытта, тіпті тік бағытта да қозғалады.

Пародонттың қатты тіндеріндегі деструкциялық үрдістердің ауырлығын анықтау үшін рентгендік тексеру әдісінің маңызы зор. Осы мақсатта ауыз іштік және ауыз сырттық нысаналы ренгенографиялық,үлкейтілген панорамдық ренгенографиялық, ортопантомографиялық әдістер пайдаланылады. Пародонттың қабыну кезінде рентген суретте сүйек тініде қабынуға байланысты сорылу үрдісі байқалады және ол қатты сүйек қабатынан басталып, кемік сүйекке ауысады, емдеу шаралары жүргізілмеген жағдайда тісаралық қалқан сүйектердің толық сорылуымен аяқталады.

Егерде ортопантомограф болмаса, пародонттың сүйек тіндері жайлы толық мәлімет алу үшін кемінде 4-6 рентгенсурет жасау керек. Рентгенсуретті арнаулы үлгімен (схемамен) 16,15; 21, 25, 26 және 41, 45, 46; 35,36 тістер аймағында жасаған өте ыңғайлы

Альвеола өсіндісінің сүйек тінінің жағдайын анықтау үшін Фукс индексін қолдануға болады. Бұл индекс сүйек тінінің жойылу дәрежесін тіс түбірініңұзындығымен салыстыра отырып көрсетеді.

Тіс түбірі ұзындығы шартты түрде үш бөлікке бөлінеді, сүйектің сорылу дәрежесі түбір ұзындығына байланысты 4 балды жүйемен белгіленеді.

4 – сүйек өзгеріссіз немесе тіс асқынған тісжегіге байланысты жұлынған;

3 – сүйек түбір ұзындығының ⅓ бөлігіне дейін жойылған;

2 – сүйек түбір ұзындығының ⅓ бөлігінен ⅔ бөлігіне дейін жойылған;

1 – сүйек түбір ұзындығының ⅔ бөлігінен көбірек жойылған.

0 – тіс төңірегінде сүйек толық сорылған немесе тіс пародонт ауруына байланысты жұлынған;

Барлық тістер көрсеткіштерінің қосындысын шығарады немесе тексерілген аймақтағы тістер көрсеткішін есептеп төртке көбейтілген тістер санына бөледі және көрсеткішті төмендегі формуламен анықтайды: ФЛ= -n n – сүйек тінінің

                                                                                        1·4    деңгейі.

Осыған байланысты Фукс көрсеткіші «0» тең болса, сүйек тіні түбір ұшына дейін сорылған; 0,25 – сүйек тіні түбір ұзындығының ⅔ бөлігіне дейін сорылған; 0,5 – сүйек тіні түбірдің ⅓ нен ⅔ бөлігіне дейін; 0,75 – түбірдің ⅓ дейін сорылған; 1 – сүйек тіні қалыпты жағдайда сақталған.

Пародонт қабынуының патогенезінде қантамырлардың, оның ішінде ұсақ капиллярлардың (қылтамырлардың) өткізгіштігінің бұзылуының және ұзілгіштігінің үлкен маңызы бар. Сондықтан да олардың төзімділігін Кулаженко (1966) әдісімен анықтайды. Бұл әдіс қызылиекке әсер еткен теріс қысымның (вакуумның) әсерінен ұсақ тамырлар жарылып гематоманың (қан құйылу ошағының) пайда болу уақытын анықтауға негізделген. Бұл аппарат электр жүйесіне қосылғаннан кейін арнаулы іші қуыс шыны түтікті ұштықпен қызыл-иекке 720-740 мм сынап бағанасына тең теріс қысыммен (қалдық қысым 20-40 мм сынап бағанасына тең) әсер етуге мүмкіндік туады, қызылиек шыны түтіктің ішіне сорылып, ұсақ капиллярлар үзіліп, алдымен нүктелі қан құйылу ошақтары және олар біріге келе гематома пайда болады. Қалыпты жағдайда алдыңғы тістер аймағында гематома 50-60 секөндте, азу тістер аймағында 60-80 секөндте пайда болады. Қызылиек пен пародонт қабынулары кезінде бұл уақыт 3-4 есе жылдамдайды. Вакуумдық гематомалардың тек диагностикалық қана емес, емдік те әсері бар. Егер әр топтағы тістер аймағында әрбір қабылдауда 4-6 гематома жасайтын болса, біріншіден резервтік капиллярлар (қорда сақталған) іске қосылады, екіншіден қан құйылу ошағында биологиялық белсенді заттар пайда болып, ферменттер қатысуымен жүретін зат алмасу және қайта құрылу үрдістері жылдамдайды.

Пародонты сырқат адамды тексеру кезінде қолдануға болатын морфологиялық әдістердің де (қызылиектен алынған биоптатты зерттеу) үлкен диагностикалық маңызы бар (эозинофильді гранулеманы, коллагеноздарды, идиопатиялық ауруларды анықтау үшін).

Мүмкіндік болған жағдайда бактериоцитологиялық зерттеулер әдісін (қызылиек қалталарының микробтық құрамын, эпителийдің клеткалық құрылымдарын, түлеу және жетілу дәрежелерін анықтау) және лейкоциттердің қан тамырлардан сыртқа көшу белсенділігін анықтау әдісін де (М.А.Ясиновский әдісі) жүргізген жөн болады. Нейтрофилді лейкоциттердің қан тамырларынан шығып, қызылиек сайлары арқылы ауыз ішіне көшуі олардың фагоцитоздау үрдісіне қатысатынын көрсетеді. Бұл әдіс лейкоциттердің көшу белсенділігін анықтау үшін қолданылады.

Қызылиек эпителийнің түлеу жылдамдығын анықтау пародонттағы патологиялық үрдістің табиғатын, даму және тұрақтану белгілерін бағалау үшін үлкен көмегін тигізеді.

Зерттеуге керек материалды қызыиек бетінен рәзіңке бағаналардың көмегімен жақпа-таңба, қызылиек иек сайынан біліктердің көмегімен жақпа немесе қырынды-жақпа алу арқылы дайындайды. Дайын препараттарды бояу тәсілдері зерттеу әдісінің мақсатына байланысты: жалпы клеткалық құрылымдарды анықтау үшін дайын препаратты Романовский-Гимза әдісімен, ал нуклеин қышқылдары мен гликогеннің клеткаларда таралу ерекшелігін білу үшін арнаулы тәсілдерді (Браше және Мак-Манус тәсілдері) қолданып бояйды. Цитоморфологиялық және цитохимиялық көрсеткіштерді бағалау үшін клеткалардың (нейтрофильді лейкоциттердің, эпителий клеткаларының, лимфоциттердің) сандық және сапалық құрамын, гликоген мен нуклеин қышқылдарының клеткалардағы таралу ерекшелігін және мөлшерін анықтайды.

Қалыпты жағдайда ауыз сұйығының 1мм³ көлемінде 150 жуық лейкоцит, 90-ға жуық түлеген эпителий клеткалары анықталады.

 

Функционалдық зерттеу әдістері.

Бұл әдістер қазіргі кезде кең қолданыс табуда. Пародонтты қанмен қамтамасыз ету жүйесіндегі функционалдық және құрылымдық өзгерістерді анықтау үшін реопародонтографиялық әдіс қолданылады. Бұл әдіс жүректің қызметіне сай тамырлардың қанға толуына байланысты зерттелуші тіндердің электр қарсыластығының өзгерістерін өлшеуге негізделген және перифериялық гемодинамиканың графикалық сипаттамасын талдау арқылы тіндегі қан айналымының (русло) артериялық (қызылтамырлық) және веноздық (көктамырлық) бөліктерінің жағдайын анықтауға мүмкіндік береді. Реографиялық зерттеу арқылы алынған реопародонтограммалық қисықтың формасына, дикротаның орналасу деңгейіне, қосымша толқындарға барынша мән беру керек. Себебі, олар қантамырлардың кеңею және тарылу жағдайындағы қабырғаларының тонустық кернеуінің ондағы функционалдық немесе органикалық өзгерістермен тікелей байланысын анықтайды.

Сапалық өзгерістермен қатар сандық өзгерістердің де үлкен маңызы бар. Ол үшін реографиялық қисықтың – амплитудалық уақыттық параметрлерін талдай білу керек. Оларға төмендегі көрсеткіштер жатады; реографиялық индекс (РИ), тамырлар тонусының көрсеткіші (ПТС-ТТК), перифериялық қарсыласу индексі (ИПС-ПҚИ), тамыр созылғыштығынң индексі (ИЭС-ТСИ).

Реопародонтографиялық зерттеудің нәтижесі пародонт ауруларының патогенезін және жүргізілген емдеу шараларының тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді.

Пародонт құрамындағы сүйек тінінің функционалдық жағдайын анықтау үшін эхоостеометрия әдісі қолданылады. Ол сүйек тінінің тығыздығына байланысты дыбыс өткізу уақытын өлшеуге негізделген.

Бұл әдіс - өте сезімтал әдіс, сүйек тініндегі әртүрлі физикалық күштер әсерінен болатын немесе басқалай деструкциялық өзгерістерді дер кезінде анықтауға мүмкіндік береді.

Ауыз сұйығының рН-ын анықтаудың және қызылиек сұйығының құрамын зерттеудің де үлкен маңызы бар. Сұйықты жоғарғы алдыңғы тістер төңірегіндегі қызылиек қалталарынан стандартты сорғыш қағаздардың немесе капилярлық тітіктердің көмегімен жинайды.

Жиналған сұйықты қойылған міндеттерге байланысты цитологиялық, гистохимиялық, микробиологиялық, биохимиялық және иммунохимиялық зерттеулерден өткізеді.

Қажет болған жағдайда жалпыклиникалық зерттеулерді (қанның жалпы құрамын, глюкоза деңгейін, зәрдің құрамын) қолданып тексеру де тиімді болады. Күрделі жағдайларда басқа мамандардың (гастроэнтеролог, кардиолог, эндокринолог) ақыл-кеңесін алған да тиімді болады.

Сонымен қатар пародонт ауруын хирургиялық әдіспен емдеу алдында қанның ұю жылдамдығын, тромбоциттер санын анықтау қажет.

Пародонт қан тамырларындағы функционалдық өзгерістерді құрылымдық немесе органикалық өзгерістерден ажырату үшін никотин қышқылымен, нитроглицеринмен және температуралық тітіркендіргіштермен сынамалар жүргізуге болады.

Пародонт тіндеріндегі аймақтық қанайналымының жағдайын фотоплетизмографиялық әдіспен де анықтауға болады. Мұның реографиялық әдістен ерекшелігі – сәуле шоғыры пародонт тіндері арқылы өткенде олардың оптикалық тығызыдығына байланысты тамырлық тербелістер – фотоплетизмограмма (ФПГ) тіркеледі.

Пародонттағы ұсақтамырлар арнасындағы функционалдық жағдайды биомикроскопиялық зерттеудің көмегімен де анықтауға болады. Арнаулы 100 рет үлкейтіп көрсететін, тінді 800 мкм тереңдікте көрсете алатын микроскоптың көмегімен ұсақ тамырларды суретке түсіріп алады. Бұл әдістің көмегімен ұсақ тамырлар арнасының артериялық және веноздық тізбектерінің архитектоникасын, функционалдық жағдайларын, қан айналым ерекшелігін анықтауға болады. Зерттеуді үш аймақта: қызыиек жиегінде, бекіген қызылиекте және ауыспалы қатпарда жүргізеді.

Соңғы кезде поляграфиялық әдіс (тіндегі оттегі кернеуінің деңгейін анықтау) кең қолданыла бастады. Бұл әдіс тіндер арқылы кернеуі 0,6-0,8 B тұрақты ток өткен кезде платинадан жасалған поляризациялаушы электродта оттегінің тотықсыздану қасиетіне негізделген.

Пародонт ауруларының клиникасы

 Пародонт аурулары туындатушы себептері, даму механизмі, клиникалық ағымы әртүрлі болып келетін аурулар қатарына жатады. Мұның өзі медцицинаның белсенді дамып, кең өріс ала бастаған кезеңдерінде көптеген ғалымдардың пародонт ауруларының әртүрлі жүйесін ұсынуына мүмкіндік туғызды.

Өткен ғасырдың 40-50 жылдары Кеңес одағында А.И.Евдакимов, И.Г.Лукомский, Я.С.Пеккер, И.О.Новик, Е.Е.Платонов, кейінірек (60-70 жылдарда) ММСИ, Н.Ф.Данилевский, Г.Д.Овруцкий ұсынған жүйелер қолданыс тапты.

Пародонт ауруларын зерттеудің халықаралық ұйымы (ARPA) 1951-1958 жылдар аралығында пародонтопатиялар (пародонт ауруларын осылай атады) жүйесін ұсынды.

Пародонтопатиялар жүйесі (ARPA жүйесі)

I. Воспалительные пародонтопатии –– қабынбалы пародонтопатиялар parodontopathiae inflammatae.

1. поверхностная воспалительная пародонтопатия (гингивит) - беткей қабынбалы пародонтопатия (қызылиек қабынуы) –paradontopathia inflammata superficialis (gingivitis);

2. глубокая воспалительная пародонтопатия (пародонтит)- терең қабынбалы пародонтопатия (пародонттың қабынуы) ––parodontophatia inflammata profunda.

II. дистрофическая пародонтопатия - дистрофиялаушы пародонтопатия (пародонтоз) –– parodontophatia dystrophica (parodontosis).

III. смешанная пародонтопатия  (дистрофический пародонтит, воспалительный пародонтоз) - аралас пародонтопатия –– parodotopathia mixta (parodontitis dystrophica, parodontosis inflammatoria).

IV. идиопатический пародонтоз (десмодонтоз, юношеский пародонтоз)- Идиопатиялық пародонтоз (десмодонтоз, жеткіншектер немесе бозбалалар пародонтозы) –paradontosis idiophathica interna (desmodontosis, parodontosis jvenilis)

V. неопластическая пародонтопатия (пародонтома) – неопластикалық пародонтопатия (пародонтома) –parodontopathia neoplastica (parodontoma).

Қазіргі кезде ҚазҰМУ-дың терапиялық стоматология кафедрасында қолданыс тапқан пародонт ауруларының Бүкілодақтық стоматологтар қоғамы Басқармасы Пленумы (1983 жылы қазан айында Ереван қаласында өткен) бекіткен терминологиясы және жүйесі.

Бұл жүйеде пайдаланылған нозологиялық қағиданы ДДҰ (ВОЗ) қолдаған және ол төмендегідей:

Пародонт ауруларының жүйесі

I. Қызылиектің қабынуы – воспаление десны–гингивит. Көбінесе жергілікті және жалпылай қолайсыз ықпалдардың әсерінен туындайды және тіс-қызылиек бекімінің бұзылуынсыз дамиды.

Түрі: катаралды, өсе (гипертрофияланып), жаралана.

Ауырлық дәрежесі: жеңіл, орта, ауыр.

Ағымы: жедел, созылмалы, өршуі, ремиссиялануы.

Таралуы: шектеулі, жайылған.

II. Пародонттың қабынуы – воспаление тканей пародонта – пародонтит. Пардонттың сүйек және жұмсақ тіні құрылымдарының үдей бұзылысқа ұшырауымен сипатталатын ауруы.

Ауырлығы: жеңіл, орта, ауыр.

Ағымы: жедел, созылмалы, өршуі (сонымен қатар абсцестенуі), ремиссиялануы.

Таралуы: шектеулі, жайылған.

III.Пардонтоз – пародонтоз. Пародонт тіндерінің дистрофиялануымен (семуімен) сипатталатын ауруы.

Ауырлығы: жеңіл, орта, ауыр.

Ағымы: созылмалы, ремиссиялануы.

IV. Пардонт тіндерінің үдей ыдырауға (лизиске) ұшырауымен сипатталатын идиопатиялық аурулары: Папийон-Левефр синдромы (кератодермия), Хенд-Крисчен-Шюллер ауруы (созылмалы ксантоматоз), Летерер-Зиве ауруы (жедел ксантоматоз), Таратынов ауруы (эозинофильді гранулема). Бұл аурулардың барлығын «Х» гистиоцитозды ауруларға жатқызады

V. Пародонтомалар – пародонттағы ісіктер және ісікке ұқсас аурулар (қызылиек фиброматозы, пародонталдық киста, эпулис).

Ескерте кететін жәй, пародонт ауруларының Ресей стоматология Акакдемиясының пародонтология секциясы Президиумының 2001 жылы ұсынған жүйесін де тиімді жүйе деп санауға болады. Бұл жүйе жоғарыда келтірілген жүйеге негізделген және аздаған ғана өзгерістер енгізілген.

Бұл өзгерістер қызылиек қабынуының ауырлық дәрежелерін көрсетудің қажеттігі жоқ екенін, тек қызылиектің өсе қабынуы кезінде жұмсақ тіндердің тіс сауытының ұзындық қатынасының: ¹/₃  дейін, ½ және ½ жоғары немесе төмен өскендігін көрсетуді, және қабынудың домбыққан, фиброзды түрлерін ажыратуды қарастырады.

Пародонтоздың ағымы тек созылмалы болады деп бағалап, ремиссиялану сатысын ажыратпайды, патологиялық үрдістің ауырлығын тіс түбірінің ашылуы деңгейіне байланысты анықтауы ұсынады: аурудың жеңіл сатысы – тіс түбірі 4 мм ашылған, орта сатысы – 4-6 мм, ал ауыр сатысы – 6 мм көбірек ашылған.

Қызылиек қабынуы

Қызылиек қабынуы балалар, жас өспірімдер және жасы 30-дан аспаған жастар арасында жиі кездеседі, көбінесе жергілікті және жалпылай ықпал ететін факторлар әсерінен дамиды. Жалпылай әсер етуші ықпалдар қатарына организмнің реактивтілігін төмендететін әртүрлі жүйелер мен жеке ағзалардың (эндокриндік, жүрек-тамыр, ас қорыту, бөлу жолдары, қан құру, жүйке жүйелері) қызметтерінің бұзылуын, витаминдер жетіспеушілігін, аллергиялық және жұқпалы ауруларды, жүктілік токсикозын жатқызуға болады.

Жергілікті ықпалдар тобын құраушы және пародонт тіндеріне, соның ішінде қызылиекке тікелей әсер етуші факторлар: ауыз іші гигиенасын дұрыс сақтамау нәтижесінде микроорганизмнің көбейіп, патогендік қасиеттерінің жоғарылауы, тіс қақтары (микробты қақ) мен шөгінділерінің құрылуы, тіс-жақ сүйек жүйесінің ауытқулары, дұрыс қойылмаған пломбылар, емделмеген тісжегі қуыстары, қозғалмалы сүт тістер, ортопедиялық және ортондонтиялық құрылғылар, химиялық препараттар, иондаушы радиация.

 

Қызылиектің жедел катаралды қабынуы

Қызылиектің жедел катаралды қабынуы (острый катаральный гингивит) көбінесе тістердің шығуы және ауысуы кезінде жиі орын алады. Жалпы соматикалық және жұқпалы аурулар кезінде де байқалады.

Қызылиегі жедел қабынған науқас қызылиегінің қатты сыздап немесе кернеп ауыратынына, тағам шайнағанда күшейе түсетініне, қанағыштығына, ауызынан нашар иіс шығатынына шағымданады.

Қарап тексергенде қызылиек қатты домбыққан және алқызыл түстенген, беті тегіс және жылтыр, бүртіктерінің, көлемі үлкейіп, ұштары доғалданған, оңай қанағыш келеді (сурет). Сипап басып тексергенде қызылиек қатты ауырады. Тіс сауыттары көпмөлшерде жұмсақ қақтармен жабылған. Аймақтық лимфа түйіндері ұлғаюы мүмкін.

Қызылиектің созылмалы катаралды қабынуы (хронический катаральный гигивит) ұзақ және баяу дамиды. Науқас негізінде қызылиегінің көбінесе тісін тазалаған кезде, ас шайнағада аздап ауыратынына және қанайтынына шағымданады. Кейде аузынан нашар иіс шығып, әртүрлі дәм сезуі мүмкін. Қарап тексергенде қызылиек аздап домбығып, көкшіл-қызыл түстенген, қызылиек бүртіктерінің көлемі үлкейіп, жиегтері білікке ұқсап қалыңдаған, ерте түлеуге ұшырау әсерінен жабынды эпителий жұқарған (сурет), сондықтан өте жұқа эрозия ошағын анықтауға да болады. Сүңгіліп тексергенде қызылиектің қанағыштығы байқалады. Қызылиек жиегінің қалыңдауына байланысты кейде пародонталдық қалталар бар сияқты болады, бірақ тіс-қызылиек бекімінің бұзылмағандығы анықталады.

Тістер беттеріне көп мөлшерде жұмсақ қақтар жиналған, ал мойын бөліктерінде қатты шөгінділер де кездеседі. Шиллер-Писарев сынамасы оң, қызылиек сұйығына ауысқан лейкоциттер саны да көбейген. Кулаженко сынамасы бойынша теріс қысым әсеріне қызылиек капиллярын тұрақтылығының төмендегінін көруге болады.

Қызылиек сұйығы да сандық және сапалық өзгерістерге ұшыраған. Фильтрлейтін немесе сорғыш қағаз жолағының көмегімен алынған сұйық мөлшері де қабынудың ауырлығына байланысты жоғарылайды. Мысалы, РМА-индексі 0-10% болғанда қызылиек сұйығының салмағы 0,17 мг (қалыпты пародонт кезінде 0,06 мг), РМА индексі 10-20% болғанда – 0,23 мг, а РМА 40% дейін жоғарылағанда – 0,37 мг болады.

Қызылиектің катаралды қабынуы кезінде қабынуы үрдісі шектеулі (1-2 тістің аймағында) немесе жайылған болуы мүмкін. Қабынудың ауырлығы патологиялық үрдістің қызылиек аумағын қамту деңгейіне байланысты, жеңіл дәрежесі кезінде тек қызылиек бүртіктері қабынады, орта дәрежесі кезінде қызылиек бүртіктері мен қызылиек жиегі қабынады, ал ауыр дәрежесі кезінде қабыну үрдісі альвеолалық бөлігіне де ауысады. Осыған байланысты РМА көрсеткіші қабынудың жеңіл дәрежесі кезінде 30% дейін, орта дәрежесінде – 30-60%, ауыр дәрежесінде 60% жоғары болады.

Қызылиектің созылмалы катаралды қабынуының өршуі кезінде қызылиекте өз бетімен және тағам шайнағанда ауыру сезімі пайда болып, қызылиек оңай қанағыш келеді, көбірек домбығып, ашық-қызыл немесе қызыл-қошқыл түстенеді. Барлық жағдайларда тістер бетінде көп мөлшерде жұмсақ қақтар мен қатты шөгінділерді анықтауға болады.

Қызылиектің катаралды қабынуы кезінде науқастың жалпы жағдайы, шеткейлік қан құрамы өзгеріске ұшырамайды. Рентгенсуретте тістераралық қалқан сүйектер ешбір өзгеріссіз, тығыз сүйек қабатының бүтіндігі сақталады.

Қызылиектің созылмалы катаралды қабынуы кезіндегі патоморфологиялық өзгерістер төмендегідей: жабынды эпителийдің мүйізгектенуін бұзылуы нәтижесінде паракератоз орын алады. Сонымен бірге акантоз және вакуольді дистрофия да байқалады.

Дәнекер тін қабатында домбығу және қызару үрдістері (гиперемиялану) эпителий астында және тіс-қызылиек бекімі аймағында жиірек кездеседі.

Қызылиек сайы аймағында лимфоидты клеткалардан, гистиоциттерден, сегменттіядролы лейкоциттерден тұратын инфильтрат ошақтары орналасады. Коллагенді талшықтар қалыңдап, жуан шоғырларға бірігіп, дистрофиялық өзгерістерге ұшырауы байқалады. Эпителийдің тікенекті қабатында гликогеннің, дәнекертін қабатында гликозамингликандар мөлшерінің жоғарылағаны анықталады.

Ескерте кететін жай, кейде қызылиектің созылмалы катаралды қабынуы бар адам қызылиегінің қанағыштығына аса мән бермейді (кейде өз бетімен басылып кететіндіктен) және дәрігер-стоматологқа бара бермейді. Сондықтан бұл жағдай көбінесе профилактикалық тексерулер немесе дәрігерге басқа шағымдармен келген кезде анықталуы мүмкін.

Егер қызылиектің созылмалы катаралды қабынуына тиімді емдеу шаралары жүргізілмесе пародонт тіндерінің қорғаныс қасиеті төмендеп, пародонттың күрделі аурулары (ықызылиектің өсе қабынуы, өліеттене жараланып қабынуы, пародонттың жайыла қабынуы) дамуы мүмкін

 

 

Қызылиектің өсе қабынуы

Қызылиектің өсе қабынуы (гипертрофический гингивит) – қызылиек құрамындағы дәнекертінде құрылымдардың шамадан тыс көбеюімен (пролиферациялануымен) сипатталатын созылмалы қабыну үрдісі.

Қабыну ошағының аумағына қарай шектеулі және жайылған түрлерін ажыратады.

Шектелген үрдіс тістердің ауытқи немесе өте жиі сығысып орналасуы кезінде, салбырата қойылған пломбылар, аса кең немесе терең кигізілген жасанды сауыттар, кламмерлер иықтары, тіс шөгінділері қызылиек жиегін жарақаттаған кезде дамиды және ертеректе «қызылиек бүртігінің өсе қабынуы» (гипертрофический папиллит) деген атпен белгілі.

Қызылиектің жайыла өсе қабынуы көбінесе ішкі бездер қызметінің бұзылуы (жүктілік, климакс, жас өспірімдердің пубертаттық қалыптасуы, жемсау ауруы), қояншық (эпилепсия) ауруы кезінде дифенилді (дифенилгидантойн және б.) және жүктілікке қарсы дәрілерді ұзақ қабылдау, «С» витамині жетіспеушілігі, қан аурулары кезінде орын алады.

Қызылиектің өсе қабынуының екі клиникалық түрін ажыратады: домбыққан және фиброзды.

Домбыққан түрінде қызылиегі қабынған науқас қызылиегінің қатты қанағыштығына, тағам шайнағанда сыздап ауыратынына, косметикалық ыңғайсыздыққа, ауызынан нашар иіс шығатынына, темір дәмін сезінетініне кейде өскен қызылиек бүртіктерін шайнап алатынына шағымданады.

Қарап тексергенде қызылиек жиегі қатты қалыңдаған, тістераралық бүртіктердің көлемі әртүрлі дәрежеде домбыға ұлғайған, консистенциясы жұмсақтау (борпылдақтау), қызылиек жиегінің үшбұрышты иректілік деңгейі бірдей емес, әртүрлі деңгейде өскен бүртіктер тістер сауытын толық жауып, тістеу қыры мен шайнау беттеріне дейін жетіп, тағам шайнағанда жарақаттануы мүмкін. Түстері көкшілдеу – қызыл түсті, беттері жылтыр, сүңгіліп байқағанда оңай қанайды және біразға дейін басылмайды. «Жалған» пародонталдық қалталар анықталады, бірақ тіс-қызылиек бекімінің бүтіндігі бұзылмаған, қызылиек сұйығының мөлшері жоғарылаған. Ауа шоғырымен әсер еткенде қызылиек бүртіктерінің қозғалмалығы байқалады және тіс сауытынан оңай ажырайды. Доғал аспаппен (түймелі сүңгімен) қызылиек бүртігін басқан кезде шамалы ойық пайда болады. Қызылиек өсе қабынған аймақтағы тістер беттерінде көп мөлшерде жұмсақ және қатты шөгінділер анықталады.

Ұлғайған қызылиек бүртіктерінің ұштары кейде өліеттенуге ұшырауы мүмкін.

Қызылиектің өсе қабынуының үш дәрежесін ажыратады:

1-ші дәрежесі (жеңіл) ұлғайған (өскен) бүртіктер тіс сауытының ¹/₃ бөлігін жабады;

2-ші дәрежесі (орта) – бүртіктер тіс сауытының ½ деңгейіне дейін өскен;

3-ші дәрежесі (ауыр) – бүртіктер тіс сауытының ½ бөлігінен артық бөлігін жаба өскен

Қызылиектің өсе қабынуы алдыңғы  тістер аймағындағы қызылиек жиегінің ерін жақ бетінде жиірек орын алады.

Қызылиектің өсе қабынуының патологиялық гистологиясы төмендегідей:

Жүктілік кезіндегі қызылиектің өсе қабынуы (гингивит беременных) екіқабат әйелдің организмін де құрылатын эстроген және прогестерон сияқты гормондардың мөлшеріне байланысты. Қызылиек сұйығында бұл гормондардың мөлшері көбеюі әсерінен қызылиек тіні микроорганизмдердің әрекетіне сезімтал бола бастайды. Аталған гормондардың қантамырларының өткізгіштігін жоғарылатуы нәтижесінде қызылиек тінінде домбығу үрдісі орын алып, простагландиндер және басқа қабыну медиаторларының құрылуы жылдамдайды. Сондықтан жүкті әйелдерде қызылиектің өсе қабынуының домбыққан түрі жиі кездеседі.

Жас өспірімдер қызылиегінің өсе қабынуы (подростковый-юношеский гингивит), домбыққан түрі жыныс гормондарының әсерінен және ауыз гигиенасын дұрыс сақтамаудың нәтижесінде дамиды.

Қызылиектің климактериялық қабынуы әйел организмінде эстроген мөлшерінің ауытқуына, көбінесе оның аздығына байланысты қызылиек  эпителийінде мүйізгектену үрдісінің баяулап, қорғаныс қасиетінің төмендеуі нәтижесінде дамиды.

Қызылиектің өсе қабынуы қан аурулары (лейкемиялық ретикулез, миелолейкоз), қант диабеті ауруы кезінде де орын алуы мүмкін.

 

Қызылиектің өсе қабынуы, фиброзды түрі

Қызылиек қабынуының бұл түрі қызылиек тінінің шамадан тыс өсуі немесе гиперплазиялануы нәтижесінде (шектеулі немесе аумақты аймақта) қызылиек бүртіктерінің әртүрлі мөлшерде көлемдерінің ұлғайып тығыздануымен сипатталатын патологиялық үрдіс. Бұл кезде науқас ешқандай шағым айтпайды (жеңіл түрінде) немесе қызылиегінің әдеттегіден өзгеріп, косметикалық ыңғайсыздық туғызғанына мазасыздан айтады (орта және ауыр түрінде).

Қарап тексергенде қабынудың жеңіл түрінде қызылиек бүртіктерінің көлемі аздап ұлғайған, түсі қалыптағыдай немесе бозғылттау, тістерге тығыз жанасқан, консистенциясы тығыз, сүңгілегенде қанамайды, «жалған» қалталар аса терең емес және ішінен сұйықтық бөлінбейді. Қабынудың орта және ауыр дәрежесі кезінде қызылиек бүртіктерінің көлемі қатты ұлғайған, тістер сауытның тіл және ұрт жақ беттерін бірдей жапқан, консистенциясы тығыз, қанағыштығы байқалмайды, әртүрлі тереңдікте «жалған» қалталар анықталады.

Қызылиектің өсе қабынуының фиброзды түрі көбінесе кейбір дәрілік заттардың (фенитоин, циклоспорин А, нифедипин сияқты) әсерінен дамуы мүмкін. Фенитоин қояншық (эпилепсия) ауруын, нифедипин (Adalat) жүрек-қантамыр ауруларын және гипертония ауруын емдеу үшін, ал циклоспорин А ағзаларды трансплантациялау операциясы кезінде (иммундық агрессияны төмендету үшін) қолданылады.

Қызылиектің өсе қабынуы кезінде тиімді және кешенді емдеу шаралары жүргізілсе жақсы нәтиже береді; жүктілік кезіндегі қабыну үрдісі әйел босанғаннан кейін көбінесе өз бетімен басылып кетеді.

 

Қызылиектің жаралана қабынуы

Қызылиектің жаралана қабынуы немесе өліеттеніп-жаралана қабынуы (язвенный гингивит, язвенно-некротический гингивит Венсана) жасы 18-30 арасындағы жас адамдарда кездеседі. Бұл қабыну үрдісі қызылиек бүртіктерінің некрозға ұшырап, эрозиялы-жаралы ошақтардың пайда болуымен сипатталады және организмнің реактивтілігі төмендеген жағдайда қызылиек тіндерінің фузоспирилдік микробтар бірлестігімен (симбиозбен) сенсибилизациялануына гиперергиялық реакция (жауап) ретінде дамиды, таралымы 0,2-6% құрайды.

Қабыну үрдісінің туындауына жағдай туғызатын ықпалдар: жұқпалы вирустық аурулар, дененің суыққа шалдығуы, ұзақ жүйке күйзеістері, витаминдер жетіспеушілігі, ауыз күтімінің нашарлығы. Кейде қозғау салушы себептер (провокаторлар) қатарына қызылиек қалбағайының созылмалы қабынуымен (периконарит) жиі асқынатын ақыл тістердің қиындап шығуын жатқызуға болады.

Ағымына байланысты қызылиектің жедел және созылмалы жаралана қабынуын, ауырлығына байланысты жеңіл, орта және ауыр дәрежелерін ажыратады.

Қабынудың жедел ағымды түрінде науқас бойын билеген әлсіздікке, бас ауруына, асқа тәбетінің шаппауына, бұлшық еттерінің сыздап, сүйегінің сырқырауына, дене қызуының әртүрлі деңгейге жоғарылауына, жұмыс қабілетінің төмендеуіне, қызылиек аймақтарының қатты сыздап немесе солқылдап ауырып, ас шайнатпайтынына, аузынан нашар иіс шығып, сілекейі қойылып түкіре алмайтынына, аузын ашу да қиындағанына (тризмге байланысты) шағымданады.

Қарап тексергенде сырқатының ауырлығына қарай науқастың жалпы жағдайы әртүрлі болады. Қызылиектің жаралана қабынуының ауырлық дәрежесі қабыну үрдісінің аумағына ғана байланысты емес, организмнің уыттану белгілерінің дамуына да тәуелді болады.

Қабынудың жеңіл дәрежесінде науқастың жалпы жағдайы өзгеріске ұшырай қоймайды. Шағын аймақта қызылиек бүртіктері мен қызылиек жиегінің бөлігі некроздануға ұшыраған. Сондықтан түстері ақшыл-сұрланған немесе қоңыр-сұр кір түстенген белгілі құрылымсыз. Өліеттенген тін қабатын аспаппен ақырын қырып алған кезде орнында қанағыш келетін, беті жалаңаш эрозиялы немесе жаралы ошақтар ашылады.

Қабынудың орта дәрежесінде патологиялық үрдіс қызылиек бүртіктерін, жиегін және бекіген қызылиектің біраз бөлігін қамтиды,науқастың жалпы жағдайы да біраз зардап шегеді.

Қабынудың ауыр дәрежесінде науқастың жалпы жағдайы өзгереді; науқас енжа, көңіл-күйі төмен, бет терісі жер түстес, толық жаба алмағандықтан ауызы жартылай ашық және жұтына алмағандықтан сілекей ағады (көбінесе балаларда байқалады). Аймақтық лимфа түйіндері ұлғайған және ауырғыш келеді, дене қызуы 38-39° С дейін жоғарылаған. Қан құрамында лейкоциттер саны көбейіп, лейкоцитарлық формуланың солға ауытқуы, эритроциттердің шөгу жылдамдығының жоғарылағаны анықталады.

Қызылиегі қатты қызарып ісінген, екі жақ қызылиек бүртіктері өліеттеніп, қоңыр-сұр түсті борпылдақ тінге айналған, аршығышпен немесе ылғалданған мақта анжымен сүрткенде оңай алынады және оңай қанағыш жаралы ошақтар беті ашылып қатты ауырады, өліеттенген тіннен ажыраған кейібір жаралы ошақтар беті кір-сары-сұр түсті фибринді қақпен жабылған және ол қақ оңай алына қоймайды. Өліеттенген тін жойылғаннан кейін тістер мойыны ашылып, тістераралық кеңістіктер үңірейіп қалады. Тілдің үсті қатты өңезденген, тістер көп мөлшерде жұмсақ қақпен кейде қатты шөгінділермен жабылған.

Қызылиектің созылмалы өлі-еттеніп-жаралана қабынуы жедел қабынудың (ем жүргізілмеген немесе дұрыс емделмеген жағдайда) барысы ретінде дамиды. Бұл кезде науқас қызылиегінің аздап сыздап ауыратынына, толассыз қанайтындығына, ауызынан нашар иіс шығатынына, әлсіздікке шағымданады. Бұл кезде қызылиек домбыққан, іркілген қызыл-қошқыл немесе көкшіл-қызыл түстенген, өліеттенген бүртіктер жойылған, жаралы қызылиек жиегі білікке ұқсап қалыңдаған, тістераралық кеңістіктер ашылып үңірейген.

Аймақтық лимфа түйіндері ұлғайған, аздаған ауырғыштығы байқалады.

Созылмалы қабыну үрдісі көбінесе жеңіл және орта дәрежеде дамиды.

Альвеола өсіндісінің рентгенсуретінде тістер-аралық қалқандардың ұшында кеуектену белгілері және периодонт саңылауларының кеңейгені орын алады.

Қызылиектің өліеттеніп-жаралана қабынуы қан аурулары, жүйелі аурулар, организмнің жедел және созылмалы уланулары, жүре дамыған иммунитет тапшылығы синдромы (ЖИТС) кезінде де орын алуы мүмкін.

Патогистологиялық зерттеулер анықтаған өзгерістер: қызылиектің жоғарғы қабатында жаралы ақаулар анықталады. Өліеттенген тінде көптүрлі микроорганизмдер: коктар, таяқшалар, фузобактериялар, спирохеталар, көптеп кездеседі. Эпителий қабатында акантоздану, жартылай атрофиялану үрдістері орын алады. Эпителий астындағы тінде сегменттіядролы лейкоциттермен инфильтраттану ошақтары, дегрануляцияланған толықша клеткалардың көбейгені байқалады.

Дәнекертінді құрылымдардың құрылуы баяулаған, инфильтраттар аймағында коллагенді талшықтар бұзылған, қан тамырлары кеңеіп, төңірегіндегі тіндер домбыққан.

Қызылиек қабынуының әр түрлерін пародонт қабынуынан, қан ауруларынан (нейтропения, лейкоз, агранулоцитоз), аллергиялық аурулардан, ауыр металдар тұздарымен ұлану жағдайынан, герпестік қабынудан, адамның иммунитет тапшылық вирусы (ВИЧ) инфекциясынан ажырата білу керек.

Пародонт қабынуы

Пародонттың қабынуы (пародонтит) пародонт құрамына кіретін тіндер кешенінің қабынбалы-деструкциялануға ұшырауымен сипатталатын күрделі патологиялық үрдіс.

Пародонт қабынуы 11-12 жастағы жас өспірімдер арасында да кездеседі (8-10% жағдайда) және 30-50 жас арасында қарқынды дамып (таралуы 60-65%), жасы ұлғайған адамдар арасында (50 жастан кейін) таралуы жиілей береді (65-90% шамасында) құрайды.

    Пародонт қабынуының жеңіл, орта және ауыр дәрежелерін ажыратады.

    Ағымына байланысты жедел қабынуы, созылмалы қабынуы және созылмалы қабынуының өршуі, ремиссиялану кезеңі (қысқа уақытқа тұрақтануы) деп бөледі.

Пародонттың жедел қабынуы сирегірек кездеседі, инфекция және әртүрлі механикалық тітіркендіргіштер әсерінен (терең енгізілген және өте кең жасанды сауыттар, салбырай қойылған пломбылар, тістердің жанасу беттеріндегі тісжегі қуыстары, кламмерлер иығы, тіс тасы) шектеле дамиды (1-3 тістер аймағында).

Бұл кезде пародонты жедел қабынған науқас белгілі бір аймақта қызылиегінің қатты сыздап немесе солқылдап ауыратынына, ас шайнағанда ауыру сезімінің күшейетініне шағымданады. Қарап тексергенде себепші ықпал әсер еткен аймақта 1-2 қызылиек бүртігі мен жиегі домбығып, қатты қызарған, сипап басқан кезде қатты ауырады, қызылиек сайынан сарысулы немесеіріңді жалқық бөлінеді. Қызылиек бүртігіне сүңгі тиіп кетсе қатты қанайды. Тісті көлденең қағып байқағанда ауыру сезімі пайда болады, тіс қызылиек бекімі алғашқы кезде бұзыла қоймайды. Кейбір жағдайда терең отырғызылған жасанды сауыт бекім эпителийі мен айналма байлам талшықтарын сыдыруы нәтижесінде пародонталдық қалта пайда болады. Ықпал етуші әсерлер уақытында жойылмаса жедел ағымды қабыну созылмалы қабынуға ауысады, пародонталдық қалта тереңдеп, тістераралық қалқан сүйек қалтасы пайда болады, (сурет) сорыла басталуы нәтижесінде қабыну аймағындағы тістер қозғалмалы бола бастайды.

Клиникалық тәжрибеде пародонттың созылмалы қабынуы, жайылған түрі жиі орын алады, дамуы ондаған жылдарға созылып, тиімді ем жүргізілмеген жағдайда тістердің өз беттерімен түсуімен аяқталады. Пародонттың созылмалы қабынуының клиникалық ерекшеліктері, ауырлығы организмнің жалпы жағдайымен, оның реактивтілік деңгейімен тығыз байланысты.

    Алғашында патологиялық үрдіс катаралды қабынудан басталады, одан әрі тіс-қызылиек бекімі, тістің тіреп-ұстаушы аппараты бұзылып, сүйек тіні сорылып, пародонталдық қалта пайда болады.

    Пародонттың созылмалы қабынуының жеңіл дәрежесінде науқас қызылиегінің жиі, көбінесе тістерін тазалағанда қанайтынына, қызылиегінің қышуына немесе ыңғайсыздық сезіміне, аузынан нашар иіс шығатынына, тістерінің температуралық және химиялық тітіркендіргіштерден қақсап ауыратынына шағымданады.

    Қарап тексергенде, қызылиекте созылмалы катаральды қабынуға тән белгілер анықталады және бұл үрдісті қызылиектің симптоматикалық қабынуы (симптоматический гингивит) деп атайды. Сонымен қатар тістер төңірегінде тереңдігі 3,5-4 мм пародонталдық қалталар анықталады. Патологиялық үрдіс көбінесе төменгі алдыңғы немесе азу тістер аймағындағы пародонтта орын алады.

    Альвеола өсіндісінің қабыну аймағындағы рентген суретінде тістераралық қалқан сүйектер ұшы бөлігінде тығыз сүйек қабатының ошақты сорылуы нәтижесінде бүтіндігі бұзылған немесе ол толығымен сорылған (деструкцияланған), кейде қалқан ұшы түгелімен сорылып, сүйек биіктігі біраз (¹/₃ -ге) төмендеуі нәтижесінде алдыңғы тістераралық қалқандар пішіні кертілген конусқа (усеченный конус) ұқсап қалады, ал кемік сүйекте ошақты немесе жайыла кеміктену үрдісі орын алып, сүйек суретінің айқындылығы төмендейді. Тістер мойны бөлігіндегі периодонт саңылаулары кеңейгені байқалады (сурет). Бұл кезде тістердің орындарынан ауытқуы және қозғалмалылығы анықталмайды. Науқастың жалпы жағдайы өзгермейді.

    Пародонттың созылмалы қабынуының орта дәрежесі кезінде қабыну үрдісі қызылиектің альвеолалық бөлігін де қамтиды және ағым ерекшелігіне байланысты (созылмалы немесе созылмалы қабынудың өршуі) қызылиектің катаральды, өсе немесе жаралана қабынуға тән белгілер анықталады. Тістер төңірегіндегі пародонталдық қалтаның тереңдігі 4 мм терең немесе 6 мм дейін.

    Бұл кезде науқас қызылиегінің тістерін тазалағанда, қатты тағамды тістеп үзіп алған кезде және шайнағанда тұрақты түрде қанайтынына, бүртіктердің түсінің, пішінінің өзгергендігіне, кейбір тістерінің қозғалмалығына, тістер арасының ашылып, орындарынан ауытқи бастағанына, ауыздарынан нашар иіс шығып металл дәмін немесе қышқыл дәм сезетініне шағымданады.

    Қарап тексергенде, қызылиек көкшіл-қызыл түстенген, бүртіктері мен жиектері қатты домбыққан, тістерге тығыз жанаспаған, қызылиек бүртіктерінің көлемдері әртүрлі болғандықтан оның жиегінің біркелкі иректігі бұзылған. Сүңгі тиіп кетсе қызылиек оңай қанайды, пародонталдық қалталардың тереңдігі 4-6 мм, қабырғаларын саусақпен сипай басқанда олардан сарысулы немесе іріңді жалқық бөлінеді. Тістердің желпіуішке ұқсап бір-бірлерінен қашықтай бастағанына байланысты араларындағы кеңістіктер ашылып (диастемалар, тремалар), тістем қатынастары бұзыла бастаған және жарақаттаушы түйісу ошақтары (травматическая окклюзия) пайда болған. Тіс беттеріне көп мөлшерде қызылиек үсті және қызылиек асты қатты шөгінділер құрылған. Кейбір тістер  I-II дәрежелі қозғалмалылыққа ие болған, түбірлері әртүрлі дәрежеде ашылып жалаңаштанған.

    Альвеола өсіндісінің рентген суретінде тістераралық қалқан сүйектер түбір ұзындығының ¹/₃-¹/₂  бөлігіне дейін көлденең сорылған, сақталған бөліктеріндегі кемік сүйекте жайыла кеуектену үрдісі орын алған. Қалқан сүйек қабырғаларының тік бағытта сорылуына байланысты периодонт саңылаулары кеңейіп, сүйек қалталары пайда болған (сурет).

    Пародонттың созылмалы қабынуының ауыр дәрежесі кезінде аурудың барлық белгілері өріс алады және жиі-жиі өршу үрдісі қайталанып, қызылиек қатты қабынып, жекелеген немесе бірнеше абсцесттер пайда болады.

    Пародонт қабынуы бар науқас қызылиегінің сыздап өз бетімен ауыратындығына, қанағыштығына, тістерінің қозғалмалығын тағам шайнаудың қиындағанына, тістерінің әртүрлі бағытта ауытқып (жоғары-төмен, алға-артқа), аралары ашылып, тістер қатарының біркелкілігінің бұзылып, косметикалық ыңғайсыздық туғызғанына, біраз тістерін жұлдыруға мәжбүр болғанына, аузынан нашар иіс шығатынына, осының бәрі көңіл-күйіне әсер етіп, ұйқысы қашып, уайымшыл ашуланшақ болғанына, бойын салғырттық, дымкәстік билегеніне шағымданады. Кейде қызылиегіне іріңді ісіктер шығатынын айтады.

    Қарап тексергенде, көптеген тістер аймағында қызылиек қатты домбығып, қызыл-көкшіл немесе қою-қызыл түстенген, бүртіктері әртүрлі дәрежеде ұлғайып, қызылиек жиектері білікке ұқсап қалыңдап, деформациялануға ұшыраған. Көпшілік тістер орындарынан ауытқып, ІІ-ІІІ дәрежелі қозғалмалы болған, кейбір тістер түбірлері әртүрлі деңгейде жалаңаштанған. Тістердің қалыпты түйісуі бұзылып, патологиялық тістем (жарақаттаушы тістем) пайда болған. Көптеген тістердің төңірегінде пародонталдық қалталардың тереңдігі 6 мм асады және ішінде көп мөлшерде сарысулы немесе іріңді жалқық байқалады. Тістер бетінде көп мөлшерде жұмсақ және қатты шөгінділер (қызылиек асты және қызылиек үсті тасы) көп мөлшерде анықталады.

    Пародонт қабыуы бар науқастың альвеола өсінділерінің әр аймағында пародонт қабынуының әртүрлі дәрежесі орын алады.

    Альвеола өсіндісінің рентген суретінде тістераралық қалқандардың көлденең және тік бағытта сорылуға ұшырауына байланысты ¹/₂ бөлігі жойылғаны, тереңдігі әртүрлі (кейде түбір ұшына дейін жететін) 3 пародонталдық немесе сүйек қалталары пайда болғаны анықталады. Қалқандардың сақталған бөліктері жайылмалы кеуектенуге ұшыраған (сурет).

    Пародонттың созылмалы қабынуының өршуі белсенді ағымдылықпен, қызылиектің қатты ауыруымен, пародонталдық қалталардан көп мөлшерде іріңді жалқық бөлінуімен сипатталады.

    Қарап тексергенде, қызылиек қатты домбығып, қызарғаны байқалады, сипап-басып байқағанда қатты ауырады және пародонталдық қалталардан іріңді жалқық бөлінеді. Өршу үрдісі пародонттың созылмалы қабынуының орта және ауыр дәрежесі кезінде жиі орын алатындықтан, бұл кезде науқастың жалпы жағдайы да өзгереді: кейде дене қызуы көтеріліп, әлсіздік және дымкәстік, терлегіштік сияқты организмнің созылмалы уыттану белгілері көрініс береді. Пародонттың созылмалы қабынуының өршуі кезінде қызылиектің абсцестеннуі жиі орын алады. Пародонталдық абсцестің дамуына терең іріңді жалқықты қалтаның болуы және одан жалқық бөлінуінің қиындауы себепкер болады. Бұл кезде қалтадағы микроорганизмдер қызылиектің дәнекертін қабатына өтіп, шағын іріңді қабыну ошағын туындатады. Қалтаның тереңдігіне байланысты абсцесс қызылиекте тістің түбір ұшы проекциясында, түбірдің орта деңгейінде немесе қызылиек жиегіне жақын орналасады.

    Абсцесс дамыған кезде қызылиек қатты ауырып, ол қалыптаса бастаған аймақта шектелген томпақ ісікке ұқсас ошақ пайда болады, тағам шайнау қиындайды, кейде дене қызуы көтеріліп (бірнеше абсцесс дамыған болса), аймақтық лимфа түйіндері ұлғаяды. Көпшілік жағдайда абсцесс жедел дамиды және орталық аймағы жұмсарып, қызылиек қабаты тесіліп, жыланкөз пайда болады. Сондықтан бұл жыланкөзді периодонттың соызлмалы гранулденіп қабынуы кезіндегі жыланкөзден ажырата білу керек. Ол үшін жарақат ошағы аймағының рентген суреті қажет болады.

    Пардонттың созылмалы қабынуы кезіндегі патоморфологиялық зерттеулерге сүйенсек пародонттың барлық тіні патологиялық өзгеріске ұшыраған: жабынды эпителийде дистрофиялық өзгерістер дамып, жоғарғы қабатында өліеттену үрдісі байқалады. Қызылиек сайы эпителийі пролиферациялануға ұшырап, пародонталдық қалталар қабырғасымен түбір бойын қуалай өскені анықталады.

    Аурудың орта және ауыр дәрежесі кезінде дәнекертінді қабатта құрамында лимфоидтерден, гистиоциттерден және аз мөлшерде плазматикалық клеткалардан тұратын инфильтрат ошақтары кездеседі. Толықша клеткалар көптеп дегрануляциялануға ұшыраған. Аргирофильді және коллагенді талшықтардың қалыңдап, жартылай ыдырауға ұшырағандығы байқалады.

    Сүйек тінінде лакунарлы сорылу (ойықтанып сорылу) үрдісі басым, тістераралық қалқандар жіңішкеріп, пішіндері бұзылған, жиі-жиі бөлшектенуге (фрагменттациялауға) ұшыраған. Сүйек тіндерінің құрылу үрдісінен сорылу үрдісі басым болады. Түбір цементінде және дентиннің ұлпа жақ бетінде сорылу ошақтары анықталады. Қантамырларда да өзгерістер бар, олардың эндотелий қабаты өсе қалыңдаған, қабырғалары гиалиноздаға және склероздану әсерінен тарылған.

    Қызылиектің, периодонттың, тіс ұлпасының, сүйек тінінің нерв талшықтары бөлшектенуге ұшыраған (фрагментацияланған), аурудың ауыр дәрежесінде шаңды ыдырау байқалады.

    Пардонттың созылмалы жайыла қабынуы барысында көптеген асқынулар орын алуы мүмкін және оларды екі топқа бөлуге болады: жергілікті және жалпылай асқынулар. Жергілікті асқынуларға мойыны және түбірі ашылған тістің қатты тіндерінің жоғары сезімталдығын (гиперестезия), ұлпаның ретроградтық қабынуын, пародонтальдық абсцесті, пародонтальдық кистаны жатқызуға болады.

    Пардонтальдық киста (пардонтальная киста) сирек дамитын құрылым және аурудың ауыр түрінде қызылиек сайы эпителийінің пародонтальдық немесе сүйек қалталарының барлық қабырғаларын төсей өсуі нәтижесінде пайда болады. Алғашқы кезде ксита ешқандай белгісіз дамиды, кейінірек ол орналасқан аймақта тіс орнынан ауытқи бастайды және қызылиекте сипап байқағанда домалақ пішінді тығыздау және ауырмайтын құрылым анықталады. Рентгенсуретте киста домалақ пішінді, шекарасы айқын, тіс түбірінің алдыңғы немесе артқы бетіне жанаса орналасқан, сорылған орнында сүйек пайда болған қара көлеңкелі ошақ түрінде көрініс береді (сурет). Түбірұшы аймағындағы пародонт тіндері өзгеріске ұшырамаған, тіс ұлпасының өміршеңдігі сақталған. Пародонталдық кистадан басқа жергілікті асқынулардың клиникасы арнаулы бөлімдерде берілген.

    Жалпылай асқынуларға организмнің созылмалы уыттануын, және аллергизациялануын, әртүрлі жүйкелік күйзелістерді, жақсүйек майының жедел немесе созылмалы қабынуларын, жақсүйек аймағы жұмсақ тіндерінің абсцестері мен флегмоналарын, тістердің шайнау қызметінің төмендеуі нәтижесінде туындаған ас қорыту жолы аурулары жатқызады.

    Пародонт қабынуының ремиссиялық кезеңі (аз уақытқа тұрақтану) тиімді және кешенді емдеу жүргізгеннен кейін байқалады. Бұл кезде қызылиектің қанағыштығы, ауыру сезімі басылады, тістердің қозғалмалылығы азаяды.

    Рентгенсуретте сүйек тінідегі сорылу үрдістері тежелгені анықталады. Альвеола өсіндісі қырындағы кемік сүйектің тығызданғаны, кеуектену аймағында сүйек бағаналарының қалпына келгендігі, сүйек тінінің рентген көрінісінің айқындылығын анықтауға болады.

Пародонтоз

    Пародонтоз – пародонт құрамындағы барлық тіндердің дистрофиялық өзгерістерге ұшырауымен сипатталатын ауру және 2-10% жағдайда орын алады.

    Пародонтоздың негізгі белгілері: қызылиекте дистрофиялық үрдіс (қызылиектің атрофиялана қабыну), альвеола өсіндісінің көлденең деструкциялануға ұшырауы, тістер түбірлерінің ашылуы, мойын бөліктерінде сынаға ұқсас ақаулардың пайда болуы. Пародонттағы үрдіс толассыз және баяу дамиды. Емдеу шараларын  жүргізбесе, патологиялық үрдіс тістердің байлам аппараттары мен тістераралық, түбірлераралық қалқандардың толық семіп жойылуымен аяқталады.

    Науқастардың шағымы аурудың сатысына және ауырлығына байланысты. Бастапқы кезде оларды қызылиектің қышуы, шаншуы жақсүйектерінің сырқырауы, тістердің температуралық және химиялық тітіркендіргіштерге аса сезімталдығы мазалауы мүмкін. Қарап тексергенде, қызылиек түсі бозғылттау және аздап күңгірттенген, консистенциясы тығыз және қанамайды. Алдыңғы тістер аймағында қызылиек бүртіктерінің көлемі кішірейіп, қызылиек жиегі отыра бастағандықтан (ретракция) тістер мойыны ашыла бастағаны байқалады. Рентгенсуретте тісераралық қалқан ұштары доғалданып, қатты сүйек пластинасының рентгенайқыгдығы жойылған, кемік сүйекте кеуектену және склероздану үрдістері орын алған.

    Пародонтоздың орта және ауыр дәрежелерінде қызылиектің семуімен қатар тістер мойындары толық ашылып, түбірлері әртүрлі деңгейде жалаңаштанады. Тістер желпуішке ұқсап бір-бірінен алшақтайды, араларында бос кеңістіктер пайда болады. Қарап тексергенде, қызылиек бозғылт-қызыл немесе ақшыл-қызғылт түсті, бүртіктері жартылай кейде толық атрофияланған, жиегі жұқа, тістер түбіріне тығыз жанасқан, пародонталдық қалталар жоқ, көпшілік тістердің мойын бөліктерінде сынаға ұқсас ақаулар бар.

    Рентгенсуретте тістераралық қалқандар сүйегі әртүрлі деңгейде жойылған, кеуектену ошақтары бар, альвеола өсіндісінің суреті ұсақторлы көріністі, сүйек бағаналары склероздану әсерінен қалыңдаған.

Пародонтоз жеңіл дәрежесі деген диагноз тістердің мойын бөліктері ашылып, түбірлері ұзындығының ¹/₃ бөлігіне жалаңаштанса, рентгенсуретте тістераралық қалқандар түбірлер ұзындығының ¹/₃ бөлігіне төмендеген немесе қысқарған жағдайда қойылады.

Пародонтоздың орта дәрежесінде тістер түбірлері ұзындығының ¹/₂ бөлігіне дейін ашылады немесе рентгенсуретте тістераралық қалқандар биіктігі ¹/₂ төмендейді, тістер аздап қозғалмалы бола бастайды.

Пародонтоздың ауыр дәрежесінде тістер түбірлері ұзындығының ¹/₂ бөлігіне немесе оданда артық деңгейге ашылады, немесе тістераралық қалқандар биіктігі ¹/₂ бөлігінен аса төмендейді. Тістер әртүрлі дәрежеде қозғалмалы болады. Кейде тістераралық қалқандар толық жойылып, ауыру-сырқаусыз тістердің өз бетімен түсіп қалуы орын алады.

Пародонтоз кезінде патоморфологиялық өзгерістер пародонт тіндеріндегі дистрофиялық өзгерістермен, қантамырлық бұзылыстармен сипатталады. Қызылиек пен периодонттағы коллагенді тіндерде фиброздану мен склероздану үрдісі байқалады. Альвеола өсіндісінің сүйек тінінде жазық сорылу (гладкая резорбция) үрдісінің басымдығы тістераралық қалқандар сүйегінің толығымен жойылуына әкеліп соғады.

Пародонттың нерв тіндері алғашқы кезден бастап өзгеріске ұшырайды және ондағы дистрофиялану үрдісі біртіндеп үдей береді.

Пародонттың идиопатикалық аурулары

Пародонттың идиопатикалық аурулары пародонт тіндерінің үдемелі ыдырауымен сипатталатын аурулары қатарына жатады және клиникалық белгілері ертеде келтірілген пародонт ауруларын клиникалық көріністері аясына симайды. Бұл аурулар сирек кездеседі, сондықтан жете зерттелмеген.

Идиопатиялық аурулар тобына балалар мен жастар арасында кездесетін жалпы аурулардың симптомдары мен синдромдарын жатқызады. Олар: қан аурулары, қант диабеті, эозинофильді гранулема (Таратынов ауруы), Хенд-Шюллер-Крисчен синдромы, Папийон-Лефевр синдромы, Литтерер-Зиве ауруы, «Х», гистиоцитозы Иценко-Кушинг ауруы, Ослер ауруы.

«Х» гистиоцитоз пародонтальдық синдромы көптеген гистиоцитоздар көріністерін (эозинфильді гранулеманы, Хенд-Крисчен-Шюллер, Леттерер-Зиве синдромдарын) біріктіреді.

Эозинофильді гранулема (Таратынов ауруы) – шектелген ретикулогистиоцитоз, көбінесе балаларда ошақты немесе жайылған түрде кездеседі және қаңқа сүйектің біреуінің бұзылуымен сипатталады.

Патологиялық үрдіс созылмалы түрде дамиды, аурудың барысы қатерсіз.

Ауыз ішінде, көбінесе кіші және үлкен азу тістер аймағында қызылиек бүртіктері домбығып, көкшіл түстенеді, біртіндеп көлемдері ұлғаяды, тістер орнынан ауытқып, қозғалмалы бола бастайды. Жиі-жиі қызылиек абсцестері дамиды, қызылиектің жаралана қабынуы орын алады. Көп кешікпей терең пародонталдық және сүйек қалталары пайда болады, ауыздан нашар иіс шығады. Альвеола өсіндісінің рентгенсуретінде сүйек тіні тік сорылып шекарасы анық сопақ немесе домалақ пішінде қара көлеңкелі кистаға ұқсас ошақтар анықталады.

Қозғалмалы тістерді жұлғанмен патологиялық үрдіс тежелмейді. Бас сүйегі жарақатқа ұшыраған жағдайда бас қатты ауырып, мазалайды.

Жарақат ошағындағы патоморфологиялық өзгерістер ретикулярлық клеткалардың, эозинофильдердің шоғырлануымен, лимфоидты-макрофагты инфильтраттардың пайда болуымен сипатталады.

Перифериялық қан айналымында эозинофильдер саны көбейіп, ЭШЖ-жоғарылағаны анықталады.

Хенд-Крисчен-Шюллер ауруы ретикулоксантоматоздар қатарына жатады және липидті зат алмасуы бұзылуы нәтижесінде дамиды. Аурудың негізгі белгілері жақ сүйектерінің және адам қанқасының басқа сүйектерінің бұзылысқа ұшырауы, қансыз диабет, экзофтальм. Ауру кезінде көкбауыр мен бауыр үлкейеді, жүйке, жүрек-қантамыр жүйелерінің қызметі бұзылады және ауық-ауық өршу үрдісі орын алып отырады.

Ауыз ішінде ауыз кілегейлі қабығы мен қызылиектің өліеттеніп-жаралана қабынуы орын алады, іріңді жалқыққа толы терең пародонтальдық қалталар пайда болады, тістердің түбірлері ашылып қызыл-сарғыш жұмсақ қақпен жабылады (ксантомды клеткалар бұзылғанда бөлінетін пигменттің түсі).

Рентгенсуретте альвеола өсіндісі сүйек тінінің әртүрлі дәрежеде бұзылғаны анықталады.

Леттерер-Зиве ауруы жедел дамитын ксантоматоздар қатарына жатады және сүйектерде, теріде, кілегейлі қабықта және ішкі ағзаларда ретикулярлық клеткалардың көптеп көбеюімен сипатталады. Көбінесе 2-жасқа дейінгі балаларда кездеседі. Дамыған сатысында дененің дірілдеуі (лихорадка) тері түсі бозарып, қозғалу қиындап, асқа тәбет шаппай, арықтау сияқты белгілер білінеді, көкбауыр мен бауырдың үлкеюі орын алады. Ауыз ішінде пародонттың жайыла қабынуы, альвеола өсіндісінің үдей ыдырауға ұшырау белгілері көрініс табады. Рентгенсуретте альвеола өсіндісінде, жақ сүйек денесінде кеуектену және жайыла сорылу үрдісі анықталады.

Папийон-Лефевр синдромы сирек кездесетін,аутосомды-рецессивті типпен берілетін, туа дамыған гиперкератоздар түрлеріне жатады, қолдар және табандар терісінің жарақаттануымен, пародонт тіндерінің үдемелі дистрофиялық және бұзылыстық үрдістерге ұшырауымен сипатталады. Бұл кезде табандар мен алақандар терісі шамадан тыс мүйізгектеніп, әртүрлі тереңдікте тіліктер пайда болады. Ауру көбінесе жас балалар арасында кездесетіндіктен, сүт тістер төңірегіндегі қызылиек қатты қызарып, домбығады, жалқыққа толы терең пародонтальдық қалталар пайда болады. Альвеола өсіндісінің сүйек тінінде үрмеге ұқсас сорылу үрдісі орын алып, тіс түбірлері төңірегінде кистаға ұқсас құрылымдар пайда болып, сүт тістері түсе бастайды. Альвеола өсіндісінің ыдырауы тұрақты тістер шыққаннан кейін де жалғасып, оның толық жойылуымен аяқталады.

Жарақат ошағындағы патогистологиялық өзгерістер қызылиектің плазматикалық клеткалармен жайыла инфильтраттануымен, сүйек майының да инфильтраттанып, фиброздануымен сипатталады.

Геморрагиялық ангиоматоз (Ослер ауруы) кезіндегі пародонтальдық синдром.

Бұл ауру тұқым қуалайтын жанұялық аурулар қатарына жатады және ұсақ қантамырларының (қылтамырлар және венулалар) оңай қанағыштығымен сипатталады. Себебі әлі анықтала қойған жоқ. Клиникалық көріністері: жиі-жиі және себепсіз мұрынның қанауы, ауыз кілегейлі қабығынан және ішкі ағзалардан қан ағуы. Ауру кез-келге жаста, көбінесе 40-50 жас арасында жиірек орын алады. Ауыз ішінде аурудың белгілері қызылиектің катаральды (талаурап) қабынуы, кілегейлі қабықтың домбығуы, бетінде домалақ пішінді қара қошқыл-қызыл түсті, тиіп кеткенде оңай қанайтын телеангиэктазиялық құрылымдардың болуы арқылы көрініс табады. Альвеола өсіндісінің сүйек тінінде пародонт қабынуының ауыр дәрежесіне тән өзгерістер, үдемелі бұзылу үрдістері байқалады.

Иценко-Кушинг ауру кезіндегі пародонталдық синдром гипофизарлық аппараттың біріншілік жарақаттануымен, көптеген ішкі бездер (жыныс бүйректер үсті және ұйқы бездер) қызметінің бұзылуымен сипатталады.

Мұндай ауру кезінде адам қатты семіреді, терісіне қан құйылып, тыныс ағзалары қызметінің бұзылуы мен қантсыз диабет белгілері, психикалық ауытқулар байқалады. Ауыз ішінде қызылиектің қатты қызарып домбығуы және қан құйылуы, терең пародонтальдық қалталар және олардан іріңді жалқық бөлінуі, тістераралық бүртіктердің өсе-ұлғаюы, тістердің орындарынан ауытқуы және қозғалмалылығы байқалады.

Жақ сүйектерінің рентгенсуретінде кемік сүйектің кеуектенуі, альвеола өсіндісінің бұзылуы орын алады, сонымен қатар басқа сүйектерде де бұзылу үрдісі анықталады.

 

Пародонтомалар

Пародонтомалар – пародонттағы қатерсіз ісіктер және ісікке ұқсас жаңа құрылымдар. Олардың қатарына фиброма, қызылиек фиброматозы, эпулис және пародонталдық киста жатады.

Фиброма – жақсы жетілген дәнекертін құрылымдарынан, қан және лимфа тамырларынан тұратын жекедара дамыған ісік. Дамуы – баяу. Фиброманы ұсақ (шектелген) және ірі (көлемді) деп екі топқа бөлуге болады. Қызылиекте тығыздау, домалақ пішінді фибромалар орын алады және қозғалмалы болады, астындағы тіндермен байланысы жоқ, шекарасы анық, сипап байқағанда ауырмайды, түсі бозғылт-қызыл түсті.

Жарақаттаушы ықпалдар әсерінен жаралану және қабыну белгілері орын алуы мүмкін. Емі – хирургиялық әдіспен кесіп алып тастау.

Қызылиек фиброматозы қызылиек бүртіктерінің, жиегінің және альвеолалық бөлігінің шектеле немесе жайыла ұлғаюымен сипатталады. Көбіне жас өспірімдер және жастар арасында жыныстық жетілу кезінде орын алады, ал Даун ауруымен ауырған балаларда емдеу мақсатында қолданылған дәрілердің әсерінен дамиды.

Қызылиек фиброматозы жоғарғы және төменгі жақтар қызылиегінде қатар орын алып, қызылиек әртүрлі дәрежеде ұлғаюы мүмкін.

Фиброматозды өсіктер бөлшектенген, папилломатозды, бұдырмақты, кейде біртұтас қалың бозғылт немесе күлгін түсті өсікті құрылым түрінде кездесуі мүмкін. Аумағына қарай қызылиек фиброматозы шектеле, жайыла және тұтаса (тотальный) дамуы мүмкін. Тұтасқан фиброматоз кезінде альвеола өсіндісі толығымен бұзылып, орнында фиброзды өсіктер пайда болады. Бұл жағдай көбінесе алмалы-салмалы протездер астында орын алады. Патоморфологиялық өзгерістер фиброматоз ошағында қантамырлары аз, тығыз коллагенді дәнекертінді құрылымдар және ұсақклеткалы инфильтраттар пайда болуымен сипатталады.

Қызылиек фиброматозының емі – хирургиялық емдеу әдісі.

Эпулис – қатерсіз ісік, қызылиектің созылмалы ықпалдар әсеріне ұшыраған аймағында дамиды және қызылиектің шектеле өсуімен сипатталады.

Эпулистің көлемі тас бұршақ көлеміндей, кейде одан да үлкен болады, жіңішке немесе жуан аяғы бар, пішіні түйінге, саңырауқұлаққа ұқсас келеді, бір немесе бірнеше тістер пародонты аймағындағы қызылиекте, патоморфологиялық белгілеріне қарай тістермен жанаса орналасады. Эпулис қантамырларына бай дәнекертінді құрылым, сыртынан эпителийдің қалың қабатымен жабылған. Эпулистің 3 түрін ажыратады: фиброзды, ангиоматозды және алыпклеткалы.

Фиброзды эпулис кезінде жетілген талшықты дәнекертінді құрылымның көбеюі орын алады, сүйек затынан тұратын ошақтар және остеобластар кездеседі.

Ангиоматозды эпулис араларында кавернозды ангиомаға ұқсас қуыстарға бай қантамырларының көбеюімен, әкті (извести) ошақтардың құрылуымен сипатталады.

Алыпклеткалы эпулис – көп мөлшерде алып клеткалардан тұратын дәнекертінді құрылым. Алып клеткаларға атипиялық жолмен көбею тән емес.

Эпулистің бастапқы даму сатысында альвеола өсіндісінің сүйек тінінде ешқандай өзгеріс байқалмайды, ісіктің көлемі үлкейген сайын тістераралық қалқандар сүйегінде бұзылу және сорылу ошақтары пайда болып, тістер қозғалмалы бола бастайды.

Эпулистің емі -  хирургиялық әдіспен емдеу: эпулисті және оның өсу белдеуін тұтас кесіп алып тастайды. Кесуден пайда болған жара аймағына диатермокоагуляциялау немесе криодеструкциялау әдістерін жүргізу өте жақсы нәтиже береді.

Пародонтд аурулары кезінде болатын әртүрлі асқыну үрдістері

Пародонт ауруларының нәтижесінде (көбіне емдеу жүргілімеген немесе тиімді жүргізілмеген жағдайларда) көптеген патологиялық үрдістер дамуы мүмкін. Оларды шартты түрде жергілікті және жалпылай дамитын асқыну үрдістері деп бөлуге болады.

Жергілікті үрдістер: тістердің мойын аймақтарының ашылуы нәтижесінде дамитын тістің қатты тіндерінің аса сезімталдығы, тіс ұлпасының ретоградтық қабынуы, пародонталдық киста, шектелген остеомиелит және лимфоаденит. Сирек жағдайларда бет-жақ аймақтарында абсцесстер және флегмоналар да асқыну ретінде кездесуі мүмкін. Жергілікті асқыну үрдісіне тістер мойнында пайда болатын сынаға ұқсас ақауларды да жатқызуға болады. Бұл ақаулар пародонтоз кезінде көбірек кездеседі. Сондықтан олар пародонт тіндерін қанмен қамтамасыз ететін тамырлардың қызметінің бұзылуы нәтижесінде тістердің қатты тіндерінің трофикасы бұзылуы нәтижесінде пайда болады деп ұйғаруға әбден болады.

 

Аталған асқынулардың ішінде жиірек кездесетіні – ұлпаның ретроградтық қабынуы. Ол көбінесе ұлпаға инфекцияның пародонталдық қалталардан цемент сорылуы нәтижесінде ашылған түбір аймағындағы дентин өзекшелері арқылы, түбір өзегінің тармақтары (через тельтовидные разветвления макроканала) немесе түбір ұшы тесігі арқылы өтуі нәтижесінде дамиды.

Сонымен қатар ұлпаның ретроградтық қабынуы пародонтта хирургиялық емдеу шараларын (пародонталдық қалталарды қырып-тазалау немесе кюретаждау, гингивотомия, гингивэктомия, радикалды опреациялар) жүргізгеннен кейін де кездеседі. Бұл кезде ұлпасы қабынған тістердің сауыты көбіне бұзылмаған. Сондықтан ұлпа қабынуын анықтау біраз қиындықтар тұғызады. Ұлпаның бұл қабынуын периожонттың қабынуынан, үштік нерв тармақтарының невритінен, невралгиясынан ажырата отырып, қосалқы тексеру әдістерін (температуралық тітіркендіргіштермен әсер ету, электрқозғыштығын анықтау, рентгендік тексеру) кеңінен қолдана отырып анықтауға тура келеді.

Пародонт қабынуынң жиі өршіп, пародонталдық абсцестердің пайда болуы альвеола өсіндісінің және жақ сүйегінің шектелген остеомиелитін (жедел және созылмалы) туындатуы мүмкін.

Жалпы асқынулар. Оларға пародонт қабынулары кезінде тиімді емдеу шараларының жүргізілмеуі нәтижесінде тістердің ерте қозғалмалы болып, жұлынуына пайда болатын тіс қатарының ақаулары әсерінен шайнау-қызметінің төмендеу салдарынан туындайтын асқазан-ішек жолының аурулары. Пародонттағы созылмалы қабыну, пародонтталдық қалталардағы жойылмаған инфекция көзі организмнің созылмалы ұлануы (уыттануы) мен сенсибилизациялануын туындатады. Сонымен қатар қабыну үрдісі жойылмағандықтан ауыздан үнемі нашар иістің шығуы, тістердің қозғалмалы болып, орындарынан ауытқулары тудыратын косметикалық қолайсыздық шайнау қызметінің бұзылуынан туындайтын ыңғайсыздық (дискомфорт) орталық жүйке жүйесінің қызметінің ауытқуын (невроз, дистония) туындатуы мүмкін.

 

Пародонт ауруларын емдеу

Пародонт ауруларын емдеу шараларының нәтижелілігін қамтамасыз ету үшін дәрігер-стоматолог (пародонтолог) негізгі 5 қағиданы ұстанғаны тиімді. Олар төмендегілер: кешендік (комплекстность), дәйектілік немесе бірізділік (последовательность), жүйелілік (системность), жекетұлғалық (индивидуальность) және белсенділік (активность).

Кешендік қағида патологиялық үрдістің себебіне, даму механизміне, ауырлығына байланысты этиопатогенездік, симптоматикалық емдеу шараларын қарастырады. Сондықтан кешенді емдеу құрамына жергілікті емдеу әдістері (терапиялық, хирургиялық, ортопедиялық, физиотерапиялық) және жалпылай емдеу шаралары кіргізілгені өте жақсы нәтиже береді.

Бірізділік немесе дәйектілік қағидасы жүргізілетін емдеу шараларының белгілі бір реттілікпен орындалуын қарастырады.

Пародонт ауруларын емдеу бір ғана емдеу курсын жүргізумен шектелмейді. Жақсы нәтижеге ие болу үшін емдеу курсын белгілі бір уақыттан кейін қайталап отыруға тура келеді және жүйелілік қағидасын сақтау негізінде іске асырылады.

Жеке тұлғалық қағидасы пародонт ауруы бар адамның (индивидумның) жеке басындағы ерекшелігін, бойында созылмалы жүйелі сырқаттардың бар-жоғын ескере отырып, емдеу шараларын дұрыс таңдап алуға негіз береді.

Белсенділік қағидасы дәрігер мен пародонт ауруы бар адамның бір-бірімен жақсы түсінісін қамтамасыз етеді. Жоғарыда көрсетілген қағидаларды дәрігер дұрыс сақтап, ауруды емдеу кезінде жоғары белсенділік көрсетсе, пародонты сырқат адам да емдеу үрдісіне қызығушылық танытып, әрбір тағайындалған емдеу шараларын дер кезінде қабылдауға тырысады.

Жоғарыда айталған емдеу қағидаларын дұрыс сақтап, емдеу шараларын тиімді жүргізу үшін пародонты сырқат адамды емдеу жоспары дұрыс құрылуы керек. Бұл жоспарға пародонттағы қабыну үрдісін жоюға, тіс-жақ сүйек жүйесінің қызметі мен эстетикалық қанағатсыздығын қалпына келтіруге, организмнің жалпы жағдайын жақсартып, қорғаныс қабілетін жоғарылатуға арналған шаралар толық енуі керек.

 

Пародонт ауруларын жергілікті емдеу.

Пародонт ауруы кезінде патологиялық үрдістің түріне, ауырлығына қарамай жергілікті емді тіс шөгінділерін мұқият тазалаудан бастайды. Тіс шөгінділерін механикалық әдіспен (арнаулы ілмектер мен аршығыштың көмегімен) және физикалық әдісті қолданып (ультрадыбысты пайдаланып скалердің көмегімен) алуға болады. Тіс шөгінділерін алар алдында және алып біткен соң ауызды антисептиктер ертіндісі мен жуып-шайып, қызыиек жиегін өңдейді (иодтың 2% спирттегі ертіндісімен, Люголь ертіндісімен).

Сонымен қатар тіс қатарындағы пародонт ауруын тудырушы қосымша ықпалдарды жоюға тырысу керек. Олар: дұрыс қойылмаған пломбылар мен протездер, ортодонтиялық конструкциялар, әртүрлі тістем ауытқулары, тістердің ауытқи орналасуы. Бұл ықпалдардың әсерін мүмкіндігіне қарай аз уақыт ішінде (пломбыларды, протездерді ауыстыру), немесе ұзақ уақыттан кейін (тістем ауытқулары, тістердің жиі немесе ауытқи орналасуы) жою мүмкіндігін ескерген жөн.

 

Қызылиек қабынуларын жергілікті емдеу.

 Жергілікті емдеудің ерекшелігі қызылиек қабынуының клиникалық ерекшелігіне байланысты. Қолданылатын дәрілер де соған байланысты таңдалып пайдаланылады.

Қызыл иектің катаралды қабынуын емдеу.

Емдеу шаралары төмендегідей:

1. Ауыз гигиенасын дұрыс сақтауды үйрету. Ол үшін тиімді тіс тазалайтын қойыртпақтар мен тіс мәсуегінің тиімді түрлерін таңдауды үйретеді.

2. Қатты ауыру сезімі болса анестетиктерді пайдалана отырып, жергілікті себепші-тітіркендіруші факторларды жояды (тістерді тіс шөгінділерінен тазарту, тістердің түйісу орнын қалпына келтіре отырып, тісжегі қуыстарын тиімді пломбылау).

3. Қабынуға қарсы антисептиктер мен басқа дәрілер қолдану. Антисептиктер ертіндісін ауызды, қызылиек сайларын жуып-шаю үшін қолданады. Қабынуды және домбығуды тоқтататын дәрілерді жапсырма (аппликат) ретінде, жақпаларды (мази) жаға отырып қызылиекке сіңіреді немесе қатаятын таңбалардың құрамына қосып қызылиек бетіне қояды. Емдеу курсы қабыну үрдісі толық басылғанға дейін жүргізіледі.

Қабынуды басатын дәрілер тобына стероидтарға жатпайтын дәрілік заттарды (3% аспирин, 5% бутадион, индометацин, гепарин жақпалары) жатқызуға болады. Сұйық дәрілерден сальвиннің 0,2% ертіндісін, ромазулан, хлорофиллипт, прополис тұнбасын (1:10) бастырма ретінде қызыиекке жапсырып қоюға болады. Ауызды жуып-шаятын антисептиктер ретінде 0,05-0,1% хлоргексидин, фурациллин (1:5000), марганецқышқылды калий (1:5000) ертінділерін, 0,5% сутегінің асқынтотығын, Болгария республикасы шығаратын «Пинокадинен» препаратын қолдануға болады. Қабынудың беті қайтқаннан кейін қызылиек эпителийіндегі мүйізгектену үрдісін тезірек қалыпқа келтіру үшін А,Е витаминдерінің майлы ертінділерін, солкосерил жақпасын немесе гелін, ротокан, әртүрлі өсімдік майларын (итмұрын, шабдала, шырғанақ, зәйтүн майлары) қолдануға болады.

4. Қажет болса физиотерапиялық емдеу шараларын (электрофорездеу, дарсонвализациялау, қызылиекті сумен, қолмен, вибратордың көмегімен массаждау).

5. Әртүрлі тістер және тістем ауытқуларын емдеу .

6. Жұмсақ тінді ауыз ішіндегі анатомиялық құрылымдардың әртүрлі ауытқуларын қалпына келтіру үшін (төмен-жоғары және тарта орналасқан ерін мен тіл үзбелері (тартпалары), таяз қалыптасқан ауыз кіреберісі) реконструкциялаушы операцияларын жасау.

Қызылиектің катаралды қабынуы кезінде жалпылай емдеудіде ұмытпаған жөн. Ол үшін антигистаминдік препараттар (димедрол, супрастин, тавегил, фенкарол, пипольфен), витаминдер және макро-микро элементтер жиынтығын (поливит, дуовит, триовит, макровит, уникап, олиговит және б.) тағайындау керек. Қызылиектің қанағыштығын азайту үшін алғашқы күндері аскорбин қышқылының үлкен мөлшерін (300 мг. дейін) немесе аскорутин, викасол тағайындау артық болмайды.

 

Қызылиектің өліеттеніп жаралана қабынуын емдеу.

Қызылиек қабынуынң бұл түрінің негізгі себебі микроорганизмдер болғандықтан, жергілікті емдеу шараларының құрамында бактерияларға қарсы дәрілер қолданған жақсы нәтиже береді. Қызылиегі өліеттеніп-жаралана қабынған науқасты емдеу кезінде көзделетін мақсаттар: ауыру сезімін азайту, өліеттену үрдісін және қабынудың қызылиектен ауыздың басқа аймақтарындағы кілегей қабыққа жайылуын шектеу, жараның жазылуын жылдадату,жергілікті және жалпылай ммунитетті көтеріп, аурудың қайталанбауын қамтамасыз ету.

Емдеу жоспары:

1. Ауыру сезімін басу (аппликациялық немесе аэрозольанестезия, қажет болса инъекциялық анестезия қолдануға болады). Аппликациялық анестезия үшін новокаиннің 2% ертіндісі, лидокаиннің 2-10% ертінділері, тримекаиннің 2% ертіндісі және 10% лидокаин-эорозоль пайдаланылады.

2. Құрамынан хлор мен оттегі иондары бөлінетін және нитрофуран қатарындағы (фурагин, фурациллин, фуразолидон) антисептиктердің жылы ертінділерімен ауыз ішін, тісаралық кеңістіктерді мұқият жуып тазалайды.

3. Тіс беттеріндегі жұмсақ және қатты шөгінділерді алып қызылиекті өліеттенген тіндерден тазалайды (антисептиктерге малынған мақта анжының немесе экскаватордың көмегімен. Қажет болса зарарсыздандырылған кішкентай өткір қайшыларды пайдалануға болады). Толық ыдырай қоймаған өліетті тіндерді ыдырату үшін ферменттер ертіндісімен (трипсим, химотрипсин, лидаза, лизоцим, лизоамимаза) аппликат жасауға болады. Осы мақсатта, Ируксолл жақпасын да қолдану тиімді.

4. Өліеттен тазарған жара беттеріне құрамында антибиотиктер немесе антибактериалды дәрілер, кортикостероидтар бар жақпалардан аппликат қояды. Ол үшін құрамында фурациллин, синтомицин, анестезин бар «Фастин 1», «Фастин 2», фунгицидті және фунгистатикалық әсері бар 3% октатион, құрамында метронидазол бар «Метрагил-Дента», «Гиоксизон» жақпаларын пайдалануға болады. Жаралы ошақта саңырауқұлақтардың дамуына ыңғайлы жағдай туатын болғандықтан, құрамында саңырауқұлақтарға қарсы әсер ететін дәрілер бар жақпаларды да (нистатин, леворин, клотримазол, Ларинден-А жақпалары) пайдалануға болады

 

Қызылиектің өліеттеніп-жаралана қабынуын емдеу үшін құрамында норсульфазол, стрептоцид, тимол, эвкалипт және жалбыз майлары, спирт, қант, глицерин, тұрақтандырушы беткейлік-белсенді заттар бар «Ингалипт-аэорозоль» қолданса, емдеу шаралары өте тиімді болады.

Ауызды жуып-шаюды, қызылиекке дәрілерден аппликат қоюды күніне 3-4 рет қайталаған жөн. Сырқат адам күніне 3-4 рет дәрігер-стоматологқа келе алмайтын болғандықтан, жергілікті емдеу шараларын жүргізуді мүмкіндігінше өзінің үреніп алғаны дұрыс.

Емдеу шаралары дұрыс жүргізілген жағдайда 2-3 күннен кейін-ақ қызылиектегі жаралы ошақ өліеттен тазарып, қабыну үрдісінің беті қайта бастайды. Бұл кезде құрамында кортикостероиды бар жақпаларды қолдануды тоқтатып, жараның азылуын жылдамдататын жақпаларды (3% солкосерил, 5-10% метилурацил, 3% апилак жақпалары, 1-2% тезан, алой линименттері) пайдалана бастайды.

Ауруды жалпылай емдеу.

Егер науқас адамның дене қызуы жоғары болса, оны төмендететін дәрілер (аспирин, парацетомол, пирамидон және соңғы кезде әртүрлі фирмалар ұсынып жүрген әртүрлі ауырусыздандырушы және дене қызуын төмендетуші дәрілер қоспалары), антибактериалдық дәрілер (трихопол, флагил, бисептол), қажет болса аноэробтарға қарсы антибиотиктер тағайындайды. Трихополды 10 күн қатарынан қабылдау керек: алғашқы төрт күнде 0,25 г. 3 рет, қалған 6 күнде 0,25 г. күніне екі рет қабылдау қажет. Организмнің уыттануы мен сенсибилизациялануына да қарсы әрекет жасау керек. Ол үшін антигистаминдік дәрілер, гипосенсибилизациялаушы препараттар – кальций глюконатын, натрий тиосульфатын қабылдау керек. Организмнің уыттануын азайту үшін жылы минералды суды, таңқұрай тоспасы (варенье) қосылған шайды көбірек ішу керек.

Жергілікті иммунитетті көтеру үшін көпвалентті антигенді кешен – «Имудон» тағайындау қажет. Имудон сілекейдің фагоцитоздау белсенділігін күшейтіп, ондағы лизоцимнің мөлшерін жоғарылатады, күніне бір таблеткадан 8 рет ауызға салып сорады. Организмнің жалпы иммунитетін көтеру үшін витамин-минералды кешендер, иммунал тағайындаған тиімді болады.

5. Физиотерапиялық емдеу шараларын (лазер, ультракүлгін сәулелерін, ультражоғары жиіліктегі айнымалы ток - УВЧ) алғашқы күннен бастап тағайындауға болады.

6. Мүмкіндігінше тағамды жиі қабылдау керек; тағам көбіне быламық, сорпа, жас көкөністерден жасалған салат түрінде болғаны дұрыс және ас қабылдар алдында ауызға анестетиктер ертіндісін ұрттап алып, 5-7 минөт ұстап тұру арқылы қызылиекті уақытша жансыздандырып алған жөн.

7. Қабыну үрдісі толық басылғаннан кейін ауыз ішін сауықтырып, сырқатынан сауыққан адамға ауыз гигиенасын дұрыс сақтауды үйретіп, ақыл-кеңес беру керек.

Ескерту: қызылиектің өліеттене – жаралана қабынуының жайылған және ауыр түрімен сырқат адам аурухана жағдайында емделгені нәтижелі болады және әртүрлі асқынулар (іріңді лимфоаденит, абсцесс, флегмона) туындамайды.

Қызылиектің өсе қабынуын емдеу.

Жергілікті емдеу шаралары қабынудың түріне, ауырлығына байланысты жүргізіледі және қосалқы-себепті ықпалдарды да ескерген тиімді болады.

Өсе қабынудың домбыққан түрінде тіс шөгінділерін мұқият алғаннан кейін негізгі немесе қосалқы ықпалдардың әсерін (дұрыс қойылмаған пломбылар, жасанды сауыттар, протездер, ортодонтиялық конструкциялар) жоюға тырысу керек. Жүргізілетін ем нәтижелі болу үшін қызылиегі қабынған адамды ауыз гигиенасын дұрыс сақтауға машықтандыру керек. Қызылиектегі қабыну және домбығу үрдісін тежеу үшін құрамында глюкокортикоидтар, қабынуды тоқтататын дәрілер бар жақпаларды (0,025% синафлан, Гиоксизон, Лоринден-А, Лоринден-С, преднизолон, гепарин жақпалары, гепароид) пайдаланады. Қызылиек домбығуы біраз басылғаннан кейін дәиекер тінді склероздайтын дәрілер қолданады. Ол үшін глюкозанның 50-60% ертіндісін әрбір ұлғайған қызылиек бүртігінің ұшына 0,1-0,2 мл. енгізеді. Емдеу курсы 3-8 сеанстан тұрады және инъекция күн сайын немесе екі күнде бір рет жасалынады.

Сонымен қатар «Мараславин» және «Полиминерал» сияқты Болгар республикасында шығарылатын препараттардың да склероздаушы қасиеті бар. Қызылиектің өсе қабынуынң домбыққан түрі көбінесе екіқабат әйелдерде, жеткіншектерде (юноши) жиірек кездесетіндіктен, көпшілік жағдайда организмдегі гармоналдық ауытқу қалпына келгенде, ұлғайған қызылиек бүртіктері қайта қалпына келеді. Сондықтан өсе қабынған қызылиек дәрілердің көмегімен қалпына келмесе, белгілі уақытқа дейін (екіқабат әйел босанғанға, жеткіншек жыныстық жетілуге дейін) хирургиялық емдеу әдісін қолдануды тоқтата тұру керек. 

Егер қызылиектің өсе қабынуы әртүрлі тістем ауытқуларына және тістердің ауытқи орналасуымен байланысты болса, оларды түзетуге арналған ортодонтиялық және ортопедиялық емдеу шаралары жүргізіледі. Жалпылай емдеу үшін С және Р витаминдерін және басқа витаминдер жиынтығын тағайындау қажет.

 

Қызылиектің өсе қабынуының фиброзды түрін емдеу.

Қызылиек қабынуының бұл түрін дәрілермен емдеу аса жақсы нәтиже бере қоймайды. Сонда да дәрілерді тиімді пайдаланса, ұлғайған қызылиек бүртіктерінің көлемі белгілі бір дәрежеге дейін кішіреюі мүмкін.

Тіс шөгінділерін алып, қабынудың негізгі және қосалқы себептерін жойып, қызылиегі қабынған адамды ауыз гигиенасын дұрыс сақтауға үйреткеннен кейін дәрілермен жергілікті емдеу шараларын жүргізеді. Қызыл иек бүртіктерінің өсуін тоқтату үшін құрамында глюкокортикоидтары бар жақпаларды қызылиекке күніне 2-3 рет сіңірген тиімді. Себебі олар қабыну ошағында жаңа грануляциялық тіннің өсуін, фибробластардың көбеюін, коллагеннің құрылуын тежейді. Ол үшін Лоринден-А, Лоринден-С, Оксикорд, Фторокорт жақпаларын пайдаланған тиімді. Қабыну ошағында қан тамырларының қысылуынан туындаған қанның іркілуі мен ұюын жою үшін гепарин жақпасын сіңіргенде тиімді. Глюкокортикоидты жақпаларды 5-6 күн қолданғаннан кейін 3% апилак жақпасын қоса пайдалана бастау керек. Себебі апилак жақпасы қызылиектегі ірі және жуан коллаген талшықтарының жіңішкеріп, көлемінің кішіреюуіне үлкен әсерін тигізеді. Дәрілермен жергілікті емдеу курсын 8-10 күндей жүргізу керек. Бұл кезде жалпылай емдеу шараларын да ұмытпай қажет. Ол үшін аскорутин, витаминдер кешенін тағайындап, никотин қышқылының 1% ертіндісін тері астына, лидаза ертіндісін бұлшық етке салған (10-15 инъекция) тиімді.

Физиотерапиялық емдеу шараларынан қызылиектің ұлғая қабынуын емдеу үшін Дарсонваль тогын, гепаринмен электрофорездеу, сумен массаждау әдістерін қолдануға болады.

Қызылиектің ұлғая қабынуын дәрілермен емдеу бірғана курспен шектелмеу керек, емдеу шараларын 2-3 курс қайталаған жөн (әрбір 2-3 айдан кейін).

Жүргізілген дәрілік емдеу шараларының нәтижелілігі ойдағыдай болмаған кезде (қызылиек қалпына толық келмеген жағдайда) хирургиялық емдеу әдістерін (гингивэктомия, криодеструкциялау, диатермокоагуляциялау, қуатты лазермен қыру) қолданып, қызылиектің артық бөлігін (ұлғайған бөлігін) жамып, косметикалық талапты қанағаттандырады.

 

Пародонт қабынуын емдеу.

Пародонттың қабынуы көбіне созылмалы түрде дамитындықтан, негізгі емдеу шаралары аурудың осы түрін емдеуге арналған.

Емдеу әдістерін, оларға керекті дәрілік заттарды аурудың клиникалық ерекшелігіне және ауырлығына байланысты таңдау қажет.

Пародонт қабынуын емдеу кешенді әдіспен жүргізіледі және терапиялық, хирургиялық, ортопедиялық емдеу шараларын қамтиды, қажет болған жағдайда физиотерапиялық ем де қолданылады. Кешенді емдеудің негізгі мақсаты – пародонт тіндеріндегі қабыну үрдістерін тоқтатып, пародонталдық қалталарды жою және сүйек тінінде қайта құрылу үрдісін қалпына келтіріп, организмнің жергілікті және жалпылай реактивтігін жоғарылату. Қажетті емдеу әдістерін көрсетіліміне байланысты таңдай отырып, пародонт қабынуы бар науқасқа өзіндік жеке емдеу жоспары құрылады.

Терапиялық немесе консервативтік емдеу шаралары:

1. жергілікті емдеу шаралары:

а) Ауыз гигиенасын дұрыс сақтауды үйрету (тістерді қойыртпақпен тіс мәсуегімен арнаулы жібек жіптермен дұрыс тазалауды үйрету).

б) Тісжегі және оның асқынуларын емдеу, дұрыс қойылмаған пломбыларды ауыстыру, қажет жағдайда ортопротез қоюға дайындау.

в) Ауыз ішін және пародонталдық қалталарды антисептиктер ертінділермен жуып-тазалай отырып, тіс шөгінділерін алу.

г) Тістерді таңдап егеу арқылы жарақаттаушы тістемді жою және қозғалмалы тістерді уақытша шендеу. Қажет болса ортодонтиялық емдеу жүргізуге дайындау (ортодонтиялық емдеу әдісі мен тиімді протез қою пародонт қабынуының жергілікті емдеу курсы аяқталғаннан кейін жүргізіледі).

д) Пародонт тіндеріндегі қабыну үрдісінің ерекшелігін, ауырлығын, организмнің жалпы жағдайын ескере отырып, қабынуға қарсы жергілікті емдеу шаралары жүргізіледі. Ол үшін антисептиктер, антибиотиктер, стероидты емес қабынуға қарсы, склероздаушы дәрілер, ферменттер, витаминдер, гормоналдық және өсімдіктерден алынған препараттар пайдаланылады. Оларды ауызды жуып-шаю, пародонталдық қалталарға енгізу,қызыл иекке бастырма, емдік таңба қою үшін, ауызды булау үшін қолданады.

е) Физиотерапиялық емдеу шараларын (дәрілермен электрофорездеу, дарсонвализациялау, фонофорездеу, гидромассаждау, вибромассаждау, ультракүлгін және лазер сәулелерін) қолдану.

ё) Дәстүрлі емес емдеу шараларын (фитотерапия, апитерапия, криотерапия және б.) қолдану.

Пародонт қабынуларын жергілікті емдеу үшін пайдаланылатын дәрілер тізбегін келтірейік.

Антисептиктерден жиі қолдануға болатындары; иодинолдың 1% судағы ертіндісі, 0,02-0,1% калий перманганатының, 0,02%-0,05% фурацилиннің, 0,02% этакридин лактатының (риванол), 0,5-1% этонийдің, 0,02-0,06% глоргексидин биглюконатының, 1% диоксидин, 0,5% декамин ертінділері.

Жергілікті емдеу үшін антибиотиктер, сульфаниламидтер, бактерияға қарсы дәрілер жақпалар немесе ертінділер түрінде қолданылады. Олар: тетрациклин, эритромицин, гентомицин, линкомицин жақпалары, 5% стрептоцид және синтомицин линименттері, «Дермазин» жақпасы, салазопиридазиннің 5% суспензиясы, норсульфазол-натрийдің 5-10%, натрий-сульфацилдің 20-30% ертінділері.

Қатты қабынуға және домбығуға қарсы құрамында глюкокортикоидтар бар жақпалар жақсы әсер етеді (1% гидрокортизон, 0,5% преднизолон, 0,025% синафлан жақпалары).

Өте тиімді әсер ететін және бірнеше дәрілер қоспасынан тұратын официоналды препараттарды: «Оксизон», «Гиоксизон», «Дермазолон», «Оксикорт», «Фторокорт», «Синалар-Н» жақпаларын және «Префузин» гелін (құрамында антибиотиктер мен кортикостероидтар бар) қолдануға болады.

«Левосин» жақпасының құрамында левомицитин, сульфадиметоксин, метилурацил және тримекаин, ал «Левомикольдың» құрамында левомицетин және метилурацил бар. «Фастин» жақпасының құрамында фурацилин, синтомицин, анестезин, стеарин («Фастин-I») немесе спермацет бар («Фастин-IІ»).

Қабынуға қарсы әсер ететін стероидты емес препараттардан мефенамин қышқылының натрий тұзының 0,2-1% ертіндісі, 5% бутадион, 3% аспирин жақпалары пайдаланылады. Олар қабынудың белсенді медиаторы болып саналатын простогландиндердің құрылуын тежейді (Лемецкая Т.И., 1989). Простогландиндердің күшті ингибиторы (тежеушісі) индометацин болып саналады. Оны 3% жақпа түрінде немесе димексидтің 10% ертіндісіндегі 1% сүзбе түрінде (взвесь) қолдануға болады.

Пародонттағы қабыну үрдісі кезінде клеткалардан протеаза, гидролаза және басқа лизосомальды ферменттердің бөлінуін тежеу үшін пантрипин, контрикал, трасилол, ингитрилді ертінді түрінде (10 000 ЕД-ы хлорлы натрийдің изотониялық ертіндісінде ерітеді), жақпалардың құрамында (контрикалдың 10 000 ЕД немесе пантрипиннің 30ЕД 2мл физиологиялық ертінді, 50 мг лизоцим зәйтүн майына араластырылады) қолдануға болады.

Протеаза ингибиторларын қызылиекке аппликат қойю, емдік таңбалардың, арнаулы жабыстырылатын жарғақтардың құрамына қосып немесе электрофорездеу тәсілімен сіңіруге болады.

Пародонталдық қалталарды өңдеу үшін сальвиннің, сангивиритриннің, новоиманиннің 0,1-0,2% спиртті ертінділері (қолданар алдында 1:10 қатнасында дистилденген су қосады), 20-30% резорцин 25% цинк хлоридінің, 0,01% мирамистин ертінділері қолданылады. Олар кератолиздеуші және фибринолиздеуші әсер етеді. Бұл препараттармен суланған мақта біліктер 5-10 минөтке қалталарға енгізіледі.

Егерде пародонталдық қалталардан іріңді жалқық бөлінетін болса «Ируксол» жақпасын (құрамында левомицетин, протеолиздеуші фермент клостридиопептидаза «А» бар), 1% лизоамидаза, 0,5-1% диоксидин, 1% трихомоноцид ертінділерін, ваготилді пайдалануға болады. Ертінділер пародонталдық қалталарға біліктердің көмегімен 10 минөтке енгізіледі және біліктер осы уақыт ішінде 3-4 рет ауыстырылуы қажет.

Пародонталдық қалталарда грануляциялық тіннің өсуін тежеу үшін натрий мефенаминатының 0,5-1%, резорциннің 20% ертінділерін, мараславинді, бефунгинді, мыс сульфатының 5% ертіндісін қолдануға болады.

Пародонт тіндеріндегі зат алмасу және қайта құрылу үрдістерін жақсарту үшін 5-10% метилурацил, 5% ацемин, 3% апилак, «Пропоцеум», солкосерил жақпаларын, алой шырынын немесе линиментін, каланхой шырынын қолдану тиімді.

Пародонт тіндерінің оттегі жетіспеушілігіне төзімділігін арттыру үшін антиоксиданттар тобындағы препараттарды да пайдалануға болады. Бұл топқа токоферол, стероидты гормондар, К және Р витаминдері, метацил, галаскорбин дибунол жатады.

Дибунол цитостатиктер қатарына да жатады және 10% линимент түрінде қолданылады.

Жергілікті иммунитетті көтеру үшін (иммунокорректорлар) қолданар алдында дайындалған 2-5 % натрий нуклеинатының 0,1-0,5% левамизол ертінділерін, иммудон (күніне 6-8 таблеткасын сорады) қолданған да тиімді.

Пародонт тіндеріндегі қылтамырларда қан айналымын жақсарту үшін 2% троксевазин гелін, лингезин, ал жабынды эпителийде мүйізгектену үрдісін қалпына келтіру үшін А витаминінің 3,44%, «Е» витаминінің 30% майлы ертінділерін немесе «Аекаль»ді, каротолин, итмұрын, шырғанақ майларын пайдалануға болады.

Қазіргі кезде бактерияларға қарсы және қайта құрылу үрдістерін жылдамдата әсер ететін жақпа «Метрагил -Д», «Камистад» гель сияқты дәрілер түрлері де қолданыс табуда.

Жоғарыда аталған дәрілердің пародонттағы қабыну үрдісін тежеуге көп көмегі тигенімен, пайда болған пародонталдық қалталарды жоя алмайды. Сондықтан пародонталдық қалталарды жоятын бірден-бір тиімді емдеу әдісі – хирургиялық әдіс, ал қалталарды дәрілермен өңдеу хирургиялық әдіс жүргізер алдындағы алғашқы дайындық деп те санауға болады.

 

---

Дата добавления: 2018-02-28; просмотров: 7418; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!