Афина демократиясы.

Тұңғыш демократиялық мемлекет б.з.д. V ғасырда Афиныда дүниеге келген. Мұнда “халық кеңесі” жұмыс істеді. Ол мемлекеттің ішкі, сыртқы саясатын жүргізді, соғыс ашу, соғысты тоқтату шешімдерін қабылдады, т.с.с. Бірақ халық кеңесіне қатыса алмайтын толық құқығы жоқ азаматтар да болған. Оларға Афиныға басқа жақтан көшіп келген азаматтар, сол елде тұратын әйелдер мен құлдар жатады. Халық кеңесі толық құқықты азаматтар көп болса, оларды басқару қиындыққа түседі деп қорықты.

Халық кеңесімен қатар бес жүз адамнан тұратын кеңес жұмыс істеді. Оны “бесжүздік” деп атады. Олар халық кеңесінде қаралатын мәселелерді дайындады.

Сонымен қатар “халық соты” жұмыс істеді. Ол қылмыс жасаушыларды жазалап отырды. Афинылық демократия Периклдің (б.з.б. 490-429) басшылық еткен дәуірінде гүлденіп өркендеді. Бұл уақыт афиналық демократияның алтын ғасыры болып саналады. Периклдің уақытында барлық билік мүмкіндігінше біркелкі бөлінді. Демократия Ежелгі Римде де болған. Мұнда “халықтық мінбе” жұмыс істеді. Мұның құрамында ақсүйектер де, төменгі топ өкілдері де болған.

Бірақ бұл демократияның өрескел жақтары да болды. Азаматтық құқық барлық адамда болған жоқ, себебі қоғам адам өміріне араласты.

Антикалық демократиядан бастау алған классикалық демократияның өзгешелігі болды. Мұнда саясатқа барлық тап өкілдері қатыса алды. Олар өз көзқарастарын білдіріп, ортақ шешім қабылдады.

Иозеф Шумпетер (1883-1950) демократияның “Шумпетерлік” теориясын жасады. Шумпетердің ойынша, демократияның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін төрт жағдай қажет:

1. Маңызды мемлекеттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай билікті, маман өкілдері тобы болу тиіс.

2. Саяси органдар халық жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта алатын шешімдер қабылдауы керек.

3. Жауапкершілікті толық сезінетін, қызмет орнының абыройын жоғары бағалайтын дайындығы бар жақсы ұйымдасқан бюрократия болуы керек.

4. Демократиялық өзін-өзі бақылау болғаны өте маңызды. Мұнда топ өкілдері қандай мәселе болмасын халық мүддесін бірінші орынға қоюы керек.

4. Антикалық ойшылдардың демократия туралы ойлары. Тұңғыш демократиялық мемлекет б.з.д. V ғасырда Афиныда дүниеге келген. Мұнда “халық кеңесі” жұмыс істеді. Ол мемлекеттің ішкі, сыртқы саясатын жүргізді, соғыс ашу, соғысты тоқтату шешімдерін қабылдады, т.с.с. Бірақ халық кеңесіне қатыса алмайтын толық құқығы жоқ азаматтар да болған. Оларға Афиныға басқа жақтан көшіп келген азаматтар, сол елде тұратын әйелдер мен құлдар жатады. Халық кеңесі толық құқықты азаматтар көп болса, оларды басқару қиындыққа түседі деп қорықты.

Иозеф Шумпетер (1883-1950) демократияның “Шумпетерлік” теориясын жасады. Шумпетердің ойынша, демократияның ойдағыдай жұмыс істеуі үшін төрт жағдай қажет:

1. Маңызды мемлекеттік қызметтерге сайлауға болатын айтарлықтай билікті, маман өкілдері тобы болу тиіс.

2. Саяси органдар халық жақсы қабылдап, оларға өз көзқарастарын айта алатын шешімдер қабылдауы керек.

7.Қайта Өрлеу дәуіріндегі гуманизм концепциясының демократиялық мазмұны. қайта өрлеу дәуірі, Ренессанс – Батыс Еуропа мәдениетінің даму кезеңі (14-16ғғ). Антиктік идеалдар мен құндылықтарды жаңғырту және орта ғасырлық мұрадан арылу ретінде қалыптасты. Алдымен Италияда кейіннен Еуропаның басқа аймақтарынан таралды. Бұл дәуірдің мәдениеті гуманизм құндылықтарына негізделеді. Сондықтан бұл дәуір қайраткерлерін гуманистер деп атайды. Оның өкілдері осы дәуір мәдениетіне ой еркіндігі мен сыни көзқарасты енгізді. Ренессанс дүниетанымы антропоорталық сипатта болды. Дүниенің орталық тұлғасы - адам, ал Құдай - барлық заттардың бастауы. Қоғам - адамдар әрекетінің нәтижесі. Бұл дәуір адамның өзіндік санасы - өзін таныту, өз күш-қабілетін сезіну ретінде көрініс табады.

Сондықтан мұнда "алыптар" аталған ірі тұлғалар: Леонарда да Винчи, Тициан, Петрарка, Сервантес, Пико делла Мирандолла, Бэкон, Кампанелло, Эразм, т.б. өмір сүрді. Тән сұлулығына, адамға деген қызғушылық қайта жаңғырады. Өнерде адам қуанышы мен бақытты талап-тілектері мен құштарлықтары бейнеленеді. Өнерде антиктік адам идеялы, сұлулықты үйлесімділік пен өлшем ретінде түсіну қайта жанғырды.

8.Жаңа заман ойшылдарының табиғи құқық туралы ойлары және демократия мәселелерін дамытуы. Томас Гоббс утверждал^[4], что правительство при демократии хуже, чем при монархии, так как демократия стимулирует осуществление безответственной политики, продвигающей узкие интересы одних за счёт остальных или даже сталкивающей различные сегменты общества друг с другом.

Несколько иные аргументы в пользу легитимности демократии выдвигают сторонники теорий согласия. Локк полагал, что согласие человека на создание политического сообщества влечёт за собой его согласие на подчинение воле большинства. По мнению Локка, первичный процесс принятия решений должен опираться на естественный закон, аналогичный законам механики, где движение тела определяется результирующей силой. Поскольку люди равны в своих правах и интересах, они в равной степени воздействуют на общество, отсюда общество должно двигатся в том направлении, куда хочет идти большинство. Локк подчёркивал, что этот «естественный» метод принятия решений в полной мере применим только на начальной стадии формирования общества, и в дальнейшем люди вправе учредить монархию. Однако при всех обстоятельствах власть должна заручаться поддержкой большинства лиц, на которых распространяется решение. Например, власть может ввести новый налог только при условии, что большинство собственников или их представителей дали на это своё согласие.

Жизнь и деятельность Баруха Спинозы (1632 - 1677) протекали в условиях резкого обострения нападок кальвинистского духовенства на республиканское правительство, попыток дворянства установить монархию. Спиноза был современником революции в Англии. Острые противоречия эпохи нашли выражение в его учении. Его работы, посвящённые политико-правовой проблематике: "Богословско-политический тракт" (1670) "Этика, доказанная геометрическим методом" (1675) "Политический трактат" (1677). Спиноза выделяет три формы государства - монархию, аристократию и демократию. При этом Спиноза является сторонником демократии. Однако он не отрицает приемлемость монархии и аристократии. Среди них Спиноза отдает свое предпочтение федеративной форме аристократической республики, в которой верховная власть сосредоточена во многих городах.

10.Демократия үшін қолайлы жағдайлар туралы С. Липсеттің тұжырымдамасы. Сеймур Мартин Липсет (Seymour Martin Lipset) - профессор общественной политики Университета в Вирджинии (George Mason University in Fairfax), а также старший член совета Института Гувера при Стэнфордском Университете. Он является автором многочисленных книг, в числе которых "Союзная демократия" (в соавторстве с Мартином Троу (Martin Trow) и Джеймсом Коулманом (James Coleman), 1956), "Политический человек" (1960), "Первая новая нация" (1963) и "Континентальный раздел" (1990). Настоящая статья должна явиться заключительным очерком книги, готовящейся к печати в издательстве университета Джона Хопкинса (Johns Hopkins University Press). Она основана на публикации в специальном выпуске (июль 1992 г.) "Журнала демократии", посвященном капитализму, социализму и демократии. Во времена, когда демократические формы правления были исключением, а не правилом, С. Липсет написал ставшую знаменитой работу «Некоторые социальные предпосылки демократии: экономическое развитие и социальная легитимность» [1]. Он стал первым среди ученых, теоретически обосновавших связь между уровнем развития той или иной страны и вероятностью ее перехода к демократии: «Чем богаче нация, тем вероятнее, что она одобрит демократию»

11.А. Токвильдің демократия туралы классикалық теориясының негіздері. Токвиль Алексис (1805-1859) - "Америкадағы демократия туралы", "Ескі тәртіп пен революция" еңбектерінің авторы. Демократияны теориялық және тәжірибелік тұрғыдан жан-жақты талдаған. Демократияның негізгі тендік принципі жаппай тендік өз-өзінен индивид автономдығын сақтайтын саяси құрылымға әкелмейді. Еркіндік және теңдік әртүрлі құбылыстар. Адамдар А.Токвиль бойынша, еркіндіктен гөрі теңдікті қалайды. Демократиялық құндылықтарға қолдау көрсету мен оны таратудағы саяси қатысудың рөлі. Бұл дәлел кезінде А. Токвильмен негізделген. А. Токвиль пікірінше, адамдардың саяси немесе саяси емес мақсаттардағы еркін біріккен қызметі демократиялық бағыттың пайда болуына және әлеуметтік сенім, өзара қарым-қатынас ережелерін, ортақ игілік тұжырымын қалыптастыруға және өзімшілдікті жоюға жағдай жасайды. Сонымен бірге, азаматтардың кеңінен еркін қатысуына сай қауымдастықтардың болуы, өз кезегінде мемлекеттік араласуды шектейтін және еркіндікті қорғайтын, азаматтық қоғамның негізі болып табылады. Мүдделік топтарға бірлесуде американдықтар алдына жан салмайды деуімізге болады. Американдықтар өз мүдделерін қорғап, оны жүзеге асыру мақсатында әртүрлі бірлестіктерге бірігуге дайын тұрады. Осы ерекшелікті кезінде танымал ойшыл А. Токвиль өзінің "Америкадағы демократия" еңбегінде американдықтардың ұлттық қасиеті ретінде тамаша көрсете алған. А. Токвиль "... Францияда әр жаңа бастаудың басында сіз өкімет өкілін көресіз, Англияда - ақсүйек өкілін, ал Құрама Штаттарда сіз қандай да бір комитетті көретініңізге сенімдімін" - деп дәл айқындаған. Ал демократиялық мемлекеттерде мүдделік топтарға бірлесу не үшін қажет? Демократиялық басқарудың өзі халықтың саяси өмірге қатысуын қамтамасыз етпей ме? деген сұрақтар туындайды. Тағы да еріксіз А. Токвильге жүгінуге тура келеді, себебі ол "демократиялық халықтарда өмір сүрудегі теңдікпен жойылған вельмождар орнын бірлестіктер алуы керек", - деп бірлестіктердің басқаруға қатысу маңыздылығын анықтаған. Сонымен бірге, демократиялық елдердегі бірлестіктерге бірігу қоғамдық өмірдің негізі, әрі оның үдемелі дамуы осы саладағы үдемелікке тәуелді екенін көрсеткен.

12.Либералдық демократия теориясының негізігі белгілері. ЛИБЕРАЛДЫ ДЕМОКРАТИЯ ТЕОРИЯСЫ — классикалық либерализмнің идеялары, принциптері, саяси-идеологиялық бағыттары мен мақсаттарының теориялық негізі. Либералды деморатия теориясы индивидті қоғам мен мемлекеттен бөлек қарастырды, мемлекет пен азаматтық қоғамды бір-бірінен ажыратты, мемлекеттің қоғам және тұлғамен қатынасындағы қызметі мен өкілеттілігі аясын шектеді, азшылықтың көпшілікке қатысты дербестігі мен құқығын қорғады, барлық азаматтардың саяси теңдігін жариялады, адамға негізгі, ажырамас құқықтар беріп, оны саяси жүйенің негізгі элементі ретінде қарастырды. Осы идеялар негізінде 18 — 19 ғасырларда қазіргі демократиялық жүйелер бастау алатын басқару нысандары пайда болды. Либералды деморатия теорияс бойынша халық билік субъектісі ретінде биліктің бастапқы және негізгі қайнар көзі болып танылуы; жеке адамның бостандығы мен құқықтары, сондай-ақ парламентаризм мен өкілді билік органдарының басым болуы; мемлекеттің құзыреті мен іс-әрекет аясы негізінен қоғамдық тәртіпті, азаматтардың қауіпсіздігі мен құқықтарын қорғаумен шектелуі, оның экономикалық, әлеуметтік және рухани процестерге араласпауы тиіс. Либералды деморатия теориясында жеке және топтық дербестіктің танылуы көпшіліктің азшылық үстінен билік жүргізуін шектейді. Либералды деморатия теориясының осы және өзге де белгілері адам бостандығы, оның қадір-қасиеті мен құқықтарын құрметтеу туралы теориялық ой-пікірлердің дами түскендігін көрсетті. Либералды деморатия теориясының кемшіліктері жеке адамның рөліне асыра мән бере отырып, оның ұжымдық байланыстарын жоққа шығару, қоғамның тіршілік әрекетін реттеудегі мемлекеттің рөлін тым төмендетуден көрініс тапты. Дегенмен де либералды демократияның классикалық теориясы қазіргі демократиялық тұжырымдамалар мен оларды іске асырудың басты теориялық негіздерінің біріне айналды.

13.Плюралистік демократия туралы теорияның ерекшеліктері. Плюралистік (алуан түрлілік) демократия. Қазіргі заманғы демократияның батыстық үлгісі либералдық саяси жүйеден ӛсіп шықты және оның мынадай басты ұйымдастырушылық принциптерін: конституционализм, биліктің бӛлінуі т.б. және мынадай құндылықтарын: жеке бас еркіндігі, адам құқықтары, азшылық автономиясы т.б. негізге алды. Қазіргі заманғы демократияға түрліше баға беріп, оны түрліше атайды. Оны көбінесе плюралистік деп атайды. Классикалық либералдық мемлекетпен ұқсастығына қарамастан, қазіргі заманғы демократияның одан біраз айырмашылығы бар. Оның негізгі ерекшеліктері сонда, ол ұйымдасудың түрлі идеяларына, концепцияларына және нысандарына сүйенеді, дәстүрлі либералдық құндылықтарды социалистік, христиандық, коммунистік және т.б. қозғалыстардан алынған идеялармен үйлестіруге, постиндустриялық қоғамның жаңа жағдайларын есепке алуға тырысады. Демократияның плюралистік концепциясының көрнекті өкілдері - Г.Ласки, Д.Труман, Е. Франкель, Р.Даль. Демократияның маңызды мәселесі - халықты түсінуде плюралистік концепция қазіргі заманғы демократиялық мемлекетте саясаттың қозғаушы күші дара тұлға немесе халық емес, топ болып табылады дегеннен бастау алады. Топта, топаралық қатынаста ғана жеке адам, оның мүдделері, құндылықтық бағыттары, саяси іс-әрекеттің себептері қалыптасады. Әрбір адам көптеген топтардың: отбасылық, кәсіптік, этникалық, діни, аймақтық, демографиялық т.б. өкілдері болып табылады. Топ арқылы жеке тұлға ӛз мүддесін көрсетіп, оны қорғай алады. Ал халық саясаттың басты субъектісі бол алмайды, себебі ол билік үшін бәсекелесетін түрлі топтардан тұратын ішкі қарама-қайшылығы бар құрылым. Демократияның мәні - қоғамда көп түрлілікті, плюрализмді ынталандыру, барлық азаматтардың бірігуіне мүмкіндік беру, саяси шешімдерде көрініс табатын өзара келісімдер арқылы олардың тепе-теңдігіне жету. Демократия тұрақты кӛпшіліктің билігі емес, себебі кӛпшілік өзгеруге бейім, біртекті емес, ол түрлі индивидтердің, топ, бірлестіктердің келісімі негізінде қалыптасады. Плюралистік демократия концепциясы бойынша демократия түрлі қоғамдық топтарға өз мүдделерін еркін білдіруге және бәсекелі күресте олардың теп-теңдігіне әкелетін келісілген шешімдер табуға мүмкіндік беретін басқару нысаны болып табылады.

Плюралистік демократияның ерекше белгілері:

1. мүдделі топ - демократиялық саяси жүйенің орталық элементі, ол жеке адамның мүдделерінің, құқықтарының, еркіндіктерінің жүзеге асырылуына кепілдік береді. Мұнда жеке адам екінші орынға қойылады, алайда оның биліктің алғашқы субъектісі ретіндегі статусы жойылмады;

2. ортақ ерік түрлі топтардың жанжалды ӛзара іс-әрекеттері арасындағы келісімнің нәтижесі ретінде пайда болды;

3. топтық мүдделердің бәсекелестігі мен тепе-теңдігі демократиялық биліктің жеке оның дамуының әлеуметтік негізі;

4. шектеуліктер мен қарама-қарсылықтар институтционалдық салаға ғана емес (либерализмдегідей), сонымен бірге әлеуметтік салаға да, бәсекелесуші топтарға да таралады.

5. «ақылға сыйымды эгоизм», жеке, топтық мүдделер саясаттың қозғаушы күші;

6. мемлекет-«түнгі сақшы» (либерализм) емес, қоғамдық жүйенің барлық секторының дұрыс жұмыс істеуіне жауапты және қоғамда әлеуметтік әділеттілікті қолдайтын орган.

Демократияның плюралистік теориясы әлемнің көптеген елдерінде мойындалып, іске асырылуда. Алайда оның идеялары да сынға ұшырауда. Оның негізгі кемшіліктері: шындықтың идеалдандырылуы, тұрғындардың топтық бірыңғайлылығын шамадан тыс көрсетуі, азаматтардың мүдделер топтарына қатысу мәселесі; түрлі қоғамдық топтардың саяси ықпалының теңсіздігін есепке алмау немесе оның мүлдем ескерілмеуіне байланысты; әлеуметтік теңсіздіктің сақталуы, түрлі топтардың өз мүдделерін анық сезініп, бәсекелі күресте оларды қорғаудың қабілеттерінің бірдей еместігінен көрінеді, бұл плюралистік демократия теориясындағы түрлі қоғамдық топтардың үйлесімді тепе-теңдігі туралы түсініктерге қайшы келеді; Плюралистік демократия консервативті, себебі шешім қабылдау үшін барлық мүдделі топтардың келісімі қажет, ал мұны өмірде қамтамасыз ету қиынға соғады делінеді. Плюралистік демократия үлгісінің кемшіліктері болғанына қарамастан, халық билігі идеалына, нақты өмірге одан жақын саяси жүйе үлгісі жоқ. Биліктің субъектісі ретінде халықтың күрделі топтық құрылымына баса назар аудара отырып, ол қазіргі заманғы демократияның барлық қырларын бейнелей алмайды. Биліктің жүзеге асырылуы процесіне көңіл аударатын теорияларға демократияның репрезентативті (өкілділік) және партиципаторлық (саяси қатысу) теориялары жатады.

14.Репрезентативтік демократия туралы теориялар. Өкілдік немесе репрезентативті демократия халық тек тікелей ғана емес, билік органдарындағы өз өкілдері арқылы да билікке араласа алады деп есептейді. Осындай тәртіпте демократия халық алдында жауапты өкілетті басқару түрі ретінде сипатталады. Саяси шешімдер қабылдауға азаматтардың қатысуы жоққа шығарылмайды, дегенмен тар шеңбердегі мәселелермен шектеледі. Демократияның осы түрі бойынша неміс саясаттанушысы Р.Дарендорф нақты анықтама береді: "Демократия - "халықтың басқаруы" емес, оның болуы, тіпті мүмкін емес. Репрезентативті демократия концепциясы халық алдында жауапты және құзіретті өкілділік басқарудан бастау алды. Репрезентативті демократия парламентаризмде, элитаризмде дамытылды.

15.М. Вебердің плебисцитарлық демократия туралы теориясы. Плебисцитарлық демократияда азаматтардың саяси ықпалы кемиді оларға сайлау арқылы заңның немесе басқа шешімнің жобасын қабылдау немесе қабылдамау құқығы беріледі. Оны президент, үкімет, партия, т.с.с. дайындайды. Мұнда халықтың жобаны дайындауға қатынасу мүмкіндігі аз.

ТЕОРИЯ ПЛЕБИСЦИТАРНОЙ ДЕМОКРАТИИ (от лат. plebiscitum— решение народа). Основателем Т.П.Д. считается М. Вебер. Плебисцит рассматривается им как источник легитимности «вождя нации» — харизматического лидера (см. Харизма), в задачу которого входит обеспечение национальной политической интеграции и верховный контроль над административной машиной государства. По убеждению Вебера, «лишь избранный непосредственно народом президент как глава исполнительной власти, верховный руководитель администрации, носитель прав отлагательного вето, роспуска парламента и организации референдума, является воплощением подлинной демократии, в которой нация подчиняется избранному ею вождю, а не произволу политических клик». В центре «плебисцитарной вождистской демократии» — харизматический лидер, избранный прямым голосованием народа, перед которым он несет ответственность. Это позволяет избежать «тирании бюрократов», т. к. граждане делегируют лидеру функцию контроля за бюрократией. Народу и отдельным индивидам а Т.П.Д. отводится роль пассивного участника политического процесса, преимущественно на выборах. Вебер полагал, что харизматический лидер, стоящий вне классов, статусов и демагогической политики, имея независимый от бюрократии источник легитимизации своей власти и не будучи интегрирован в бюрократическую иерархическую структуру, смог бы объединить вокруг себя нацию и защитить индивида перед лицом наступления бюрократа и «социалистического коллективизма». В 50—60-е гг. Т.П.Д. получила развитие на базе политического опыта V Республики во Франции голлистского периода. Идеальной моделью плебисцитарной демократии многие политологи считают политическую систему, созданную во Франции генералом Ш. де Голлем.

Дата добавления: 2015-12-16; просмотров: 25; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

Мы поможем в написании ваших работ!