Нуклеин қышқылдары мен белоктардың алмасуы
Тірі ағзада жүріп жататын заттар алмасуының әр кезеңдері мен
пі.іеында олардың арасында тығыз байланыс бар екенін көруге болады.
Заттар алмасуының дайындық және қарапайымдалу кезеңдерінде
тағамдағы нәрлі заттар ыдырау арқылы ағзада аралық өнімдері пайда
болады. Аралық өнім табиғатына қарамастан сол ағзаға тән
белоктар, ферменттер, липидтер, көмірсулар т.б. заттарды жасауға немесе қуат көзі ретінде жұмсалуы мүмкін.
Ағзада заттар табиғатына қарамай тотығуы кезінде болінген куат ЛҮФ-ның бойына жинақталады. Сонымен көмірсу, липидтер, белоктар іиімасуының өзара байланысы екі жағдайда іске асады: біріншіден, (біркелкі аралық өнімдердің болуы арқылы; екіншіден, заттар алмасуының нсгізін қалайтын көптеген реакциялардың қайтымды болуының себебінен комірсулар майларға, белок алмасуының өнімдері көмірсу және майларды қүрауға жүмсалады немесе керісінше. Мысалы, белсенді сірке кышқылы (Ацетил-КоА) ағзада көмірсулар (пирожүзім қышкылының тотыға декарбоксилденуі), майлар (майлы кышқылдар мен глицериннің тотығуы), (белоктар (аминкышқылының кетонды қышкылдарға айналып ыдырауы)алмасу кезінде пайда болып, одан әрі ол Кребс циклінде тотығып қуат беруі, немесе ағзаға қажетті майлы қышқылдар, кетоденелер, холестерии, стероидты гормондар, өт кышқылдарын т.б. заттарды кұруда алғашкы өнім болуы мүмкін
|
|
|
Көмірсулардың аэробты жағдайда тотығуы мен майлардың тотығуы және кейбір аминкышқылдарының (аланин, цистеин, глицин) тотыға дезаминдеу реакциясының өнімі - пирожүзім қышқылы. Бүл өнім ағзаға кажет көмірсулар, липидтер, ауыстыруға болатын аминқышкылдарын түзуге немесе белсенді сірке қышқылымен үштасып қуат береді (35-кесте).
Затгар алмасуының соңғы өнімдерін (С02, Н20, NH3) ағзада пайдалану салдарынан да олардың өзара байланьісын көруге болады.
Әрбір тірі жасуша тіршілік әрекетіне қажет су, ондағы химиялық Р еакциялар: Кребс циклі, майлы қышқылдардың тотығуы, нуклеин қышқылдарын, гликоген т.б. заттарды синтездеуге қатысады. Көмір қышқыл газын холестерин, нуклеин қышқылдарын, өт қышкылдарын синтездеуге пайдаланады және карбонат буфер жүйесінің құрамына кіреді, сонымен катар өкпе арқылы, несеппен мочевинаның қүрамында сыртқа шығады. Аммиак ағзада холин үшін азот көзі болып табылады.
|
|
|
Қорыта келгенде, заттар алмасуының өзара байланысы арқылы алуан түрлі реакцияларға қатысатын ферменттер, жасуша құрылымдары үнемделеді. Заттар алмасуының негізін қалайтын өте жоғары дәрежеде жүйелі түрде жүретін биохимиялық процестер орталық жүйке жүйесі мен гормондардың қатысуымен реттеліп, сыртқы ортаның әсеріне бейімделу арқылы тірі ағзада тіршілік қамтамасыз етіледі.
Организмде әр түрлі заттардың биохимиялык өзгерістері бір-бірімен өте тығыз байланыскан: біреуі екіншісіне әуелі, бір уақытта, бірге, біртүтас өзара катыстыкта өтеді. Организм-біртүтас күрылым. Қандай да бір заттар тобының алмасуының бүзылуы түтас бір организмнің зат алма-суының бүзылуына апарып соғады.
Клеткалардың динамикалык күйі тіршілікті сипаттаудың ең бір тамаша белгісі. Организмде өтетін зат алмасуының реакциялары жоғары дәрежелі келісімділігімен сипатталады. Биохимиялық реакциялар белгілі бір ретпен және бірізділік-пен өтеді. Олар тіршілік әлемінің үзак эволюциясының нәти-жесінде біртүтас тәртіпті жүйе кұра отырып, генетика түрғысынан бекіді де, тұкым куалап үрпактан үрпакка тарады.
|
|
|
Зат алмасуы эаттармен энергияның организмде өзгеруі-нің заңды тәртібі болып келеді. Белоктар мен майлардың алмасуының үдемелілігі көмірсулардың алмасуымен камтамасыз етіледі және керісінше. Азыкта майлар жетіспегенде олардың организмле деген кажеттілігін өтеу үшін, белоктар мен көмірсулардың ыдырауы күшейе түседі және т.т. Сейтіп, орга-низм біртүтастыкта кызмет етеді.
Сонымен, зат алмасуы деп, белгілі бір тәртіппен кезек-тесіп келіп отыратын әр түрлі, күрделі және көп кырлы био-химиялык реакциялардың жиынтығын айтады. Клеткадағы өтіп жаткан барлык процестердің жиынтығын, яғни коректік заттар-дың ыдырауын, жаңа косылыстардың түзілуін және энергияның айналымын зат алмасуы /метаболизм/ немесе зат алмасуының диірмені деп атайды. Кребс циклі метаболиэмдік казан сиякты
Диірменнің ең бір тамаша касиеті оның оңай түрде бөгде коректік заттарды өзгертіп, оларды организмнің өзінікіне айналдыруы.
|
|
|
Зат алмасуының өзара байланыстары орталык жүйке жүйесі, ішкі секреция бездері аркылы реттеледі. Реттелу ферменттер-мен, гормондармен, цАМФ-пен және биохимиялык реакциялардың жалпы өнімдерімен іске асырылады. Әрбір ферменттік реакция белгілі бір метаболизм жолдарының бөлімін күрса, ал зат алмасуы сол барлык метаболизм жолдарының жиыктыгы больп
келеді. Көптеген метаболиттык жолдардың киылысында түрған "торапты" метаболитке пирожүзім кышкылы жатады. Бір жағдай-да күрделі заттардың ыдырауы онымен аякталса, ал екінші-сінде одан түзілуі басталады. Әр түрлі алмасулардың өзара байланыстары Кребс циклінің реакциялары аркылы іске асады.
Сонымен, биохимияның ең түпкі /міндеті/ максаты -тірі организмдердің тіршілігін химия тілінде жазып шығу.
Көмірсулар мен белоктардың алмасуының әзара
байланыстары
Екі алмасудың байланыстырушы түйін пирожүзім кьшкылы болады. Пируваттан аланин, фенилаланин, тирозин, триптофан, гистидин және баскалары пайда бола алады.
Бүдан баска, пируваттан кымыздык сірке кышкылы түзіледі, ал одан аспарагин кышкылы күрылады:
Пирожүзім кышкылы трикарбон кышкылының цикліне еніп
о(- кетоглутар кышкылына айналады, ал одан глутамин кыш-
кылы пайда- болады:
Көмірсулармен белоктардың бір-біріне айналымы глюко-кортикокдтармен реттеледі.
Керісінше, белоктардан көмірсулар түзілу імүмкін. Көптеген амин къшкылдарынан организмде пирожүзім кьшкылы түзіле алады, ал пируваттан кемірсуларға өту күрделі емес,
Нуклеин кышкылдарымен баска заттардың алмасуының байланыстары Нуклеин кышкыдарына арналган такырыпта айтып кеткен-дей, амин кышкылдары /аспарагин, глицин, глутамин/ пурин және пиримидин сакиналарын күруға катынасады. Бүның өзі жер бетіндегі тіршіліктің даму тарихында белоктардың түзілуі бірінші /алғашкы/ процесс, ал нуклеин кышкыддарының түзілуі екінші, яғни белоктың ёинтезін кдмтамасыз етуге бейім, процесс екенін көреміз.
Нуклеин кышкыдцарымен көмірсу алмасуларьшың арасында да байланыстар бар.
Пурин және пиримидин нуклеотидтерінің күрамды бөлік-тері - Д-рибоза және Д-оксирибоза - нуклеин кышкыддарының молекуласына көмірсулардың ыдырауы есебінен түседі.
Ал, нуклеин кышкыдцарьиың ыдырауы көмірсулардың түзі-луін әр түрлі көмірсулармен камтамасыз етеді.
Екінші бір катынас, ол нуклеозиддифосфаттар мен нук-леозидтрифосфаттардың түзілуінің көмірсулардың клеткада ыдырау деңгейіне байланыстылығында жатыр. Түзілу үшін АТФ кажет, ал көмірсулардың аэробтык ыдырауы оның бай көзі еке-нін білеміз.
Үшінші дәлел: Нуклеин кьшгкыдцарының клеткадағы тҮзілуі гистон түріндегі белоктармен реттеледі.
Сонымен, тірі организм үздік зат алмасудьщ аркасында өз тіршілігін кдмтамасыз ете алатын, езін-өзі реттеуші үй-лесімді жүйе болып саналады.
Дата добавления: 2016-01-04; просмотров: 1; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!