Тіршіліктің біртектілігі мен алуан түрлілігі заңының мәні. 41 суракты караныз

⇐ ПредыдущаяСтр 24 из 25Следующая ⇒

41-Сент-Илер заңы. Мысалдар. Тіршіліктің бірлігі мен алуантүрлігі, немесе Сент-Илер заңы. Жер бетіндегі тіршілік өте күрделі. Ол адамзаттан вирустарға дейінгі аралықты қамтиды. Аталған көптүрлілік иерархиялық топтарды, яғни түрлі рангалы таксондар - табиғи таксондық жүйелерді қалыптастырады. Органикалық форманың біртұтастығы жануарлар дүниесі мен кез келген рангалы таксономдық топтар деңгейінде байқалады. Әртүрлі органикалық формалардың құрылысы мен функциясының ұқсастығы олардың шығу тегінің жалпылығымен –гомология, орта жағдайының ұқсастығына бейімдеушілік процестердің паралельдігімен – аналогия және тірі ормалардың ішіндегі бейімдеушілік процестермен байланысы жоқ заңдылықтарды анықтайтын эволюцияның номогенетикалық компоненттерінің әсерлерімен байланысты. Бұл факторлардың әртүрлі нақты жағдайлардағы ұқсастық қатынастары түрліше болуы мүмкін. Органикалық форманың алуан түрлілігінен олардың қарапайымдылықтан күрделілігіне қарай дамулары, эволюциялық жағдайдың алуантүрлілігі, оның дивергенттілігі мен бейімдеушілігі және мутациялық процестердің кқпбағыттылығы байқалады. Систематикада жекеленген өсімдіктер өзара бір-біріне бағынатын ранг қатарындағы таксондық топтарға жатады, олардың ішіндегі негізгісі-түр. Ботаникалық таксондардағы басты рангілер; түр, тұқымдас, туыс, қатар, класс, бөлім, патшалығы. Жануарлар классификацясы да осы жолмен құрылады, бөлімге тип, қатарға отряд, сортқа – тұқым сәйкес келеді. Биологиялыық патшалықты классификациялау құрылымдық-морфологиялық критериийлерге негізделегн болуы қажет, осыған байланысты тірі материя құрлысының 1- ацеллюлярлық, 2-квазицеллюлярлық, 3-протоцеллюлярлық, 4-моноцеллюлярлық, 5-полицеллюлярлық сияқты негізгі формаларын ажыыратуға болады. Ацеллюлярлық құрылымдар вирустар мен олардың гипотетикалық аналогтарына және И.А.Опариннің тіршіліктің пайда болуыы теориясындағы концервативтік белок тамшыларына тән. Квазицеллюлярлық құрылымдар жабынды қабағы болмайтын ұсақ бактериялар – микоплазмаға тән. Протоцеллюлярлық құрылымдар – нағыз бактериялар, мұндай қасиеттер археобактериялар мен цианобактерияларға да тән. Эукариоттардан жоғары деңгейде тұрған моно- және полицеллюлярлы құрылымдар түрлі өкілдерінің симбиоздық эволюциясы нәтижесінде пайда болған. Сонымен ұсынылып отырған гипотездік схема филогенетикалық туыстығы жағынан өзара бір-бірімен тығыз байланысты тірі материяның құрылымдық формаларын тұтастай қамтып отыр. Сент-Илер заңын қарастыруды аяқтай келе бұл заңның бастапқы идеясымен салыстырғанда оның қазіргі мазмұны тіршіліктің біртұтастығы мен көптүрлілігі анықтайтын факторларды түсіндіруде көптеген соңғы жаңалықтарды енгізгендігін айтуға болады. Бұл факторларды талдаумен эволюциялық ілім шұғылдануда. Бұдан Сент-Илер заңының биологиялық эволюция заңымен тығыз байланыстылығын көреміз.

42-Вернадскийдің бірінші заңы. Мысалдар. Тіршіліктің глобалды заңы, немесе Вернадскийдің бірінші заңы. Т ірі формалардың көбейіп және таралу қасиеттеріне байланысты тіршілік жер шарының баплық жерінде таралған. Органикалық дүние тірі организмдер биомассасы мен оларды қоршаған ортаның жұқа планетарлық қабығын биосфераны құрайды. Биосфераның құрылымы оның геобиологгиялық компоненттерінің қалыптасып дамуымен, яғни биогеоценозбен, табиғи зоналармен, ландшафттармен, биогеографиялық облыстарымен және өсімдіктер формацияларымен анықталады. Биосфера атмосферамен, гидросферамен және литосферамен тығыз байланысты, олардың эволюциясына ықпал ете отырып, планетадағы заттар мен энергия ауысуы мен олрдың айналымын қамтамасыз етеді. Жер бетіндегі заттардың биологиялық айналысын өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің және микроорганизмдерінің арасындағы өзара қарым-қатынасымен анықталады, олардың глобальды ролі тіршілік иелерінің қоршаған ортамен қарым-қатынастарына байланысты. жасыл өсімдіктер атмосферадағы молекулалық оттегін көбейте отырып, күннің жарық энергиясын жианқтауда және жер бетінде алғашқы органикалқ заттар биосинтезін жасауда космостық роль атқарады. Өсімдіктер- биоценоздағы трофикалық тідзбектің бастапқы буыны. Жануарлардың экологиялық пирамида деп аталатын экологиялық жүйенің басқа да биологиялық компоненттерін жасаудағы ролі олардың зат және энергия айналу процесіндегі аралық тізбек ретінде қатысуысен байланысты. микроорганизмдердің глобальдық ролі органикалық заттарды минералдау, тау жыныстарымен топырақты және басқада организмдерде патогендік әрекеттердің пайда болу әрекеттерінен айқын көрінеді. Тіршіліктің глобальды әрекетін теориялық пайымдаудың негізі ретінде санауға болады. Зерттеулер нәтижесінде түрлі деңгейдегі биоценозбен экожүйелер туралы ұғымдар қалыптасып, одан әрі дамиды. Жердің геологиялық тарихының факторларын анықтайтын биосфераның кең көлемді концепциялары жасалды. В.И. Верандский ұыснған бұл концепциясы- глобальді тіршілік заңының негізгі ядросы. Глобальді масштаб жөнінен біздің планетамыздағы биомассасы аса үлкен емес, бар жоғы жер шары массасының 1/6000000 ғана құрайы. Тадағы Д ету масштабы жөнінен биомасса планегенмен әсер ету масштабы жөнінен биомасса планетадағы геохимиялық күштердің ішіндегі ең күштісі. Атмосферадағы ауа құрамының қалыптасып тұрақтануы- тіршіліктің нәтижесі. Гидросфераның химиялық құрамында организмдер тіршілігінің нәтижесі екендігі дәлелденіп отыр. Топырақ – тірі затттардың активтілік аумағы және тіршілік әрекетінің өнімі. Жержің шөгінді тұқымдастары- ол тірі заттар жасаған биогенді тұқымдасы. Жердің гранитті қабығы шөгінді тұқымдастарының балқуы есебінен пайда болған. Вернадский бойынша граниттер бұрынғы биофералар. Органикалық дүние Д.И Менделеевтің периодтық кестесіндегі барлық элементтердің геохимиялық тарихын анықтай отырып, өзінің ісерімен жер қыртысының барлық химиясын қамтиды. Организмдердің тікелей қатысуымен планетаның беткі қабатында күн энергиясы өзгеріске ұшырап, ол түрлі органикалық заттарға химиялық энергия ретінде жинақталады. Жер бетіндегі фотосинтездік процестің нәтижесінде жылына 42-46 млрд. Органикалық көміртегі түзіледі екен. Фотосинтездеуші организмдер – кейбір бактериялар мен жасыл өсімдіктер- неорганикалық заттарды- СО₂, Н₂О, азот қосылыстары, күкірт – органикалық заттарға айналдырады. Жасыл өсімдіктер тобының биологиялық айналыстағы роліне байланысты оларды органикалық заттар продуценті деп атайды. Консументтер тобы негізінен жануарлардан тұрады. Ең соңында үшінші топты құрайтын (бактериялар, актиномицеттер, микроскоптық саңырауқұлақтар) органикалық заттарды бұзып, минералдайды. Бұл топтың өкілдерін редуценттер деп атайды. Продуценттер, консументтер мен редуценттер өзара әрекеттестіктері заттар айналысының негізін қалайды. Биосфера табиғи зоналарға, табиғи зоналар өз кезегінде, табиғи ландшафттарға бөлінеді.

43-Аристотель заңы. Биологиялық эволюциядағы табиғи сұрыпталудың табиғи рөлі. Ғылым жанды формаларды неғұрлым терең және жан-жақты зерттесе соғұрлым олардың мақсатқа сәйкестіктері ашыла түседі. Органикалық мақсаттарға сәйкестілік тіршілік формаларының нқты ерекшеліктерін түсіну процесінде қалыптасады. Мақсатқа сәйкестілік барлық түрлерге тән. Ол биологиялық обьектілердің құрылымы мен міндетінің өзара сәйкестілігіен тіршілік формаларының тіршілік жағдайына бейімдестілігімен, жекелей даму ерекшелігімен, мақсатқа сәйкестілігімен және биологиялық түрлердің мінез-құлқымен сипатталады. Органикалық мақсатқа сәйкестілік дарвиннің биологиялық эволюциясының бейімделушілік ерекшеліктерінен көрініс тапқан табиғи сұрыптаудың шығармашылық ролі жөніндегі ілімдерінен материалистік түсінікті тапты. Органикалық мақсатқа сәйкестіліктің көріністерін зерттеу биологияның маңызды міндеттердің бірі. Цитология шеңберіндегі адам мен өсімдіктер клеткаларының бөлінуі бұған мысал бола алады. Эквационды (митоз) және редукциялық (мейоз) бөліну өсмідіктер мен жануарлар клеткаларындағы хромосом санының тұрақтылығына себепші болады. митодағы диплойдтық набордың еселенуі бөлінетін соматикалық клеткалардағы хромосмдар санының тұрақтылығының сақталуын қамтамасыз етеді. Жыныс клеткаларының түзілу барысындағы хромосомдар наборының гаплоидтануы және жыныс келткаларының өзара қосылуы нәтижесінде зигота түзілуінде оның қалпына келуі жыныстық көбею кезіндегі хромосом полиплойдтық құбылыстар тудыратын немесе хромосомдар ссанын көбейетін қалыптан тыс ауытқулар табиғи сұрыптаудың тұрақтандырушы әсерінен жоғалып отырады. Бұл жерде жаңа полиплоидты хромосомдар жиынтығын сақтайтын цитогенетикалық механизмдер қайта іске қосылады. Органикалық мақсатқа сәйкестіліктің кең көлемді аумақтары- тіршілік формалары таралуы мен көбеюлерін көрсетеді. Мысалы, бактерия споралары ортаның қолайсыз жағдайларынна жоғары төзімділік көрсетеді. Гүлді өсімдіктер айқас тозаңдануға бейімделген алған. көптеген өсімдіктердің тұқымдары ме нжемістері жануарлар рқылы таралуы бейімделіп алған. Жыныс инстиктері мен ұрпағына қамқорлық жасау жануарлар дүниесінде жақсы дамыған. Уылдырық пен жұмыртқаның құрылысы өздеріне сәйкес ортада жануарлардың дамуын қамтамасыз етеді. Сүт бездері ұрпақтарын қажетті көрінетін заттармен тамақтануын қамтамасыз етеді. Бірқатар бейімделушлік ерекшеліктерінің пайда болуфы өсімдіктер мен жануарлардың сулы ортадан құрлыққа шығумен байланысты. тұқым өсімдіктерінің, бауырмен жорғалаушылар мен құстардың және сүтқоректілердің сулы ортада тыс жерде ұрықтанулары олардың құрылыстарында морфологиялық өзгерістер туғызды. Бұл жерде өсімдіктеррдегі гүл, дән, жеміс, ал жануарлардағы омыртқалыларға тән ұрық қабығын және жылы қандылар мен сүтқоректілердегі тері қабатын атап айтқан жөн. Осылардың барлығын жер бетіндегі жоғары топтағы жануарлар мен өсімдіктер дүниесіндегі органикалық мақсатқа сәйкестіктің көінісі ретінде сипаттағанжөн. Органикалық мақсатқа сәйкестіктің кейбір көріністерінде омыртқасыздар мен омыртқалы жануарлар арасында көп тараған қорғаныштық бүркемелену бояуы жатады. Жанурлар әлемінде пассивті қорғанумен қатар жыртқыштардан активті қорғану құралдары қабанның азу тістері мен буйвулдардың мүйізі, т.б. кең тараға, қазіргі кезде бейімделушілік бологиялық эволюция процесінің нәтижесінде пайда болағндығы айдан анық. сонымен қорыта келгенде органикалық мақсатқа сәйкестілік заңы табиғи сұрыптау заңымен тығыз байланысты. бұл байланыстылық органикалық мақсатқа сәйкестілік табиғи сұрыптану процесінің салдары екендігін дәлелдейді. Табиғи сұрыптау өз кезінде, органикалық мақсатқа сәйкестіліктің салыстырмалылығы, популяциядағы түрлердің бейімдеушіліік дәрежесі негізінде іске асырылады.

44- Дарвин заңы. Биологиялық эволюцияның қарапайым қозғаушы бірлігі: тұқымқуалаушылық. Әртүрдің популяциялық құрамы тұқым қуалаушы өзгергіштік процесіне байланысты генетикалық әртектес болып келеді. Бұл әрекеттілік түрлі особьтардың бірдей бейімделушіліктерінен байқалады. Тіршілік үшін күресте бейімделген түрлер ғана қалып, ұрпақ таратады. Осыған байланысты ұрпақтан ұрпаққа бейімделген өзгерістер ғана арта түседі, ондай өзгерістер бар особьтар популяция ішінде доминантты жағдайда болады. Тұқым қуалаушылық,өзгергіштік және табиғи сұрыптау, яғни ұрпақ бойына бйімделгендердің ғана сақталуы биолгиялық эволюциясының элементарлы факторлары болып саналады. Табиғи сұрыптау оның бағытын, бейімделістік сипатын анықтайды. Биогеоценоздағы табиғи сұрыптардың әсерінен туындайтын тұқым қуалаушылық өзгерістерінен жаңа түрлердің пайда болуына әкеп соғатын дивергенция (ажырау) процесі жүреді. Жаңа түрлерден туыс пайда болуы мүмкін. Қалыпты жағдайда табиғи сұрыптау популяциялардың генетикалық ерекшеліктерін сақтап, тақрақтандыратын және оны зиянды тұқым қуалаушылық ауытқуларын сақтайтын тұрақтылық әсер көрсетеді. Табиғи сұрыптаудың тұрақтылық әсерін түрлердің тұрақтылығын ұзақ мерзісде сақтау фактілерін байқауға болады. биологиялық эволюцияны тудыратын факторлар, оның бейімделушілік ерекшеліетері мен түрлердің сапалықоқшауланулары және сатыдағы таксондар жөніндегі ілімді ашқан Даривн болды. Ол бұл ілімді табиғи сұрыптау механизмі мен табиғатта жүріп жатқан процестердің қорытындыларын теориялық талдау негізіде жасады. Сонымен жасанды сұрыптау Дарвин үшін табиғи сұрыптаудың үлгісі болды. Мәдени өсімдіктердің сорты мен үй жануарларының тұқымын шығарудың негізіне, Дарвин көрсеткендей үш фактор кіреді: тұқым қуалаушылық, өзгергіштік және қолдан сұрыптау. Табиғаттағы қолдан сұрыптаудың налогіне табиғи сұрыптау, яғни аса бейімделген осоьтарды сақтау, олардың ұрпақтарын көбейту процестері жатады. Табиғи сұрыптау мен селекция кез келген популяцияның особьтары бетпе- бет кездесіп, бастарынан кештіра алатын тіршілік үшін күрестің алғы шептегі линиясы кезінде Ч.Дарвин көре білді. Табғи сұрыптау эволюцияның беймделістк қасиетін қастамасыз етеді. Өйткені оның әрекет механизмі бейімделгендерді ғана сақтай алады. Ал, эволюция екі факторы- тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік болса, олар тіршіілктің барлық формаларын қамтиды. Дарвин ілімі теориялық биологияның негізгі жақтарн қамтитын болғандықтан және матреия қозғалысының биологиялық формасын тарихи- жүйелік тұрғыдан түсіндіруіне байланысты, оның ілімі теориялық биологияның негізін қалаушылардың бірі болып қала береді. Эволюция барысындағы морфологиялық пргресс пен тіршілік формасының құрылымдық негізінің күрделене түсуі- ортаның биотикалық және абиотикалық фоннның морфологиялық прогресі барынша қарқынды дамитын табиғи сұрыптаудың негізі. Сонымен морфологиялық прогрестің даму дегеніміз белгілі бір жағдайда жүретін сұрыптау процесі. Морфологиялық пргресс органикалық форманың тарихи дамуының негізгі бағыты ертінде тіршіліктің алғашқы пайда болуы мен қазіргі адамзатқа дейінгі аралығындағы биологиялық эволюцияның негізгі бағытын қалайды.

45-Кренк заңы. Түр және жеке-дараның тіршілік ұзақтығы. Репродукция процесінің түр үшін маңызы. Тіршілік – өлшемді процесс, оның ұзақтығы тұқым қуалаушылық пен организмнің тіршілік ортасына байланысты. Өлім – кәріліктің нәтижесі. Түрлердің тіршілік ұзақтығы жекеленген особьтармен салыстырғанда уақытпен шектелмейді, қолайлы жағдай сақталса олардың тіршілік етуі жалғаса береді. Түрлер тіршілігінің үзіліссіз жалғасуын оларда өсімталдығы қамтамасыз етеді. Репродукция құбылысы организмнің жеке-дара дамуының маңызды жақтарының бірі. Бұл процесс организмде жүріп жататын жаңару процесімен тығыз байланысты. Жаңару дегеніміз жаңа заттардың түзілуі, клеткалардың көбеюі, морфогенез және регенерация мен ұрықтану процестері. Жаңару қартаюға қарама-қарсы процесс. Бұл екі процестің арасындағы қарама-қарсылық жеке-дара дамудың негізін қалайды. Сыртқы ортаның түрлі факторлары жаңару процесіне кері әсерін тигізуі немесе оны тездетуі мүмкін. Осыған байланысты организмнің жеке-дара дамуында ол түрліше көрініс береді. Көпклеткалы организмнің түрлі клеткалары жалпы жас мөлшерінен анық байқауға болады. Бұл мүшелердегі жасқа байланысты өзгерістер заңды түрде морфологиялық, физиологиялық және биохимиялық өзгерістер түрінде көрінуі мүмкін. Бұл белгілі бір жасқа сәйкес организмнің қандай орта жағдайында дамығандығын және оның қартаю мен басқа да тұқым қуалаушылық ерекшеліктерін білуге мүмкіндік береді. Онтогенездегі қартаю мен жаңару заңы совет ботанигі Николай Петрович Кренкстің (1892-1939) өсімдіктердің циклды қартаюлары мен жаңаруы жөніндегі теориясының жалпы биологиялық тұжырымдарының негізін қалады. Кренкс анықтаған өсімдіктердің жасқа байланысты өзгеру заңдылықтарын жойылу мен жаңаның үздіксіз пайда болу процесінен даму деген ұғым негізінде түсінуге болады. Қартаюдың 200-дей гипотезасы белгілі. Олардың көпшілігі тарихи тұрғыдан ескірген болжамдар. Мысалы, ол гипотезалар қартаю, көбіне организмнің өздігінен улануымен, денедегі ферменттер қорының таусылуымен түсіндіріледі. Қазіргі кезде қартаюды молекулалық механизм деңгейінде, яғни ДНҚ деструкциясымен байланысты түсіндіреді. Бірақ, Кренкс теориясына жүгінсек қартаю процесі жаңару процесімен қатар жүреді. Осыған байланысты онтогенездегі ДНҚ деструкциялық процесіне репарация процесі мен ДНҚ қалпына келу құбылысы қарсы тұруы керек. Дегенмен ДНҚ репарациясы репарациялық ферменттердің әсерімен жүретіндігі кездейсоқ құбылыс емес екендігі жөнінде қорытындыға келуге онтогенездік қартаю мен жаңару заңының жалпы биологиялық ерекшеліктері мүмкіндік береді. Организмнің жаңаруы мен қартаюын тежейтін процестеріне тікелей ДНҚ репарациясы жеке-даралық дамуда іргелік роль атқарады. Онтогенездік қартаю мен жаңару заңы индивид тіршілігінің мерзімін бейнелейтін уақыт ұғымының биологиялық көрінісін ашады. Қазіргі биологияда уақыт ұғымының физикадағы сияқты іргелік мағызы бар. Биохимиялық реакциялар, нервтік қозудың берілуі, жүректің ырғақты жұмысы, эволюция этаптары, яғни тірі табиғатта молекулалық деңгейде жүретін кез келген процесс белгілі бір уақыт мөлшерімен өлшенеді. Тірі жүйелердегі тұқым қуалаушылық ерекшеліктері мен сыртқы өзгерістердің ықпалымен туындайтын өзгерістер биоритм ретінде сипатталады. Биологиялық объектілер мен процестердің уақытша өзгерістері – аса маңызды сандық белгілер қатарына жатады. Бұл проблемаларды хронобиология зерттейді. Биология және геология ғылымдарының түйіскен жерінде органикалық дүниенің даму кезеңдерінің ұзақтығы мен көнелігін анықтайтын геохронология ғылымы тұр. Хронобиологияның қалыптасуына 1931 ж. В.И.Вернадский СССР ҒА-ның жалпы жиналысында жасаған «Қазіргі ғылымдағы уақыт проблемалары» атты докладының маңызы зор болды. Вернадский уақыт проблемасын физиканың дәстүрлі шеңберінен басқа ғылым салаларына қатысты жаратылыстану мен философиялық проблема деңгейіне көтерді.

46-Вернадскийдің екінші заңы. Өнеркәсіп дамуының биосфераға әсері. Владимир Иванович Вернадский (1863-1945)- академик, жаратылыстанушы, биологиямен геологияның сферасындағы мәселелермен айналысқан. Геохимия, биогеохимия, радиогеологияның негізін калаған. Космизм философияның өкілі. Биосфераның ноосфераға өту заңдылығын зерттеген. В.И. Вернадскийдің ноосфералық концепциясының негізгі тұжырымы: адамзат күшті геологиялық күш; бұл күш адамның саналы ойы; планета келбетінің өзгеруі; адамзаттың биосферадан басқа жеке дамитын сатысы. 1Х ғасырдың басында ғылымға “биосфера” түсінігін еңгізген француз жаратылыстанушысы Ж.Б. Ламарк (1744-1829) болған. Адамзат қоғамын қалыптастыру және дамыту барысында және адамдардың шаруашылық қызметін дамытуда оның биосфераға және биогеоценозға ықпалы күшейіп, тереңдей түседі. Бұл ықпал табиғи түрде көрініс табады. Яғни орман алқаптары жыртылп, жер қыртыстары құрғай түседі. Қоршаған ортада агробиоценоздар құрылып, су, орман, аң, балық шаруашылқтары дами түсті лӨнеркәсіптің дамуына және ауыл шаруашылығның интенсификациясына орай адамдардың биосфераға ықпалы едәуір артты. Көптеген жағдайда осыған байланысты экологиялық ахуалы нашарлай түсті, яғни табиғи орта қалдықсыз заттармен ластанып, орман, балық, аң және су ресурстарын тиімсіз пайдалануға әкеліп соқты. Шаруашылық қызметін мақсатты пайдаланбау биогеоцеоздардың бұзылуына орын беріп отыр. жер қыртыстарының және су көздерінің ластануынан олардың биологиялық түрлері жойылып барады. Нәтижесінде, соның салдарынан адам мен табиғатқа келетін залал арта түсуде. Адамзат дамуын сақтап және дамыту үшін биосфера түзілімін сақтап, оны сапалы сатыға яғни ноосфераға алмастыру қажет. Ол үшін төмендегідей іс-шараларды жүзеге асыру керек.:Табиғатты қорғаудың тиімді жүйесі және биологиялық ресурстарды қалпына келтіру.Ауыл,су,орман, аң, балық шаруашылықтарын тиімді пайдалану.Шикі заттарды қайта өңдеуге, қалдықтарды сүзгіден өткізуге, өндірістк көлемдерді гермитазациялауға және қалдықтар мен шаң тозаңдарды толық тазалауға негізделген қалдықсыз технологияларды толық игеру. Вернадский бойынша ноосфера адам санасының рөлі және ол бағыттайтын адам еңбегі күшті, өсіп келе жатқан геологиялық күшке айналатын биосфераның даму сатысы болып табылады. Ол өзінің ең соңғы еңбегінде ноосфера – сана, ақыл-ой қабаты деді. Планетамыздағы ағзалардың барлық жиынтығын В.И.Вернадский тірі зат деп атаған, оның негізгі қасиеттері ретінде қосынды массасын, химиялық құрамын және энергиясын қарастырған. Сонымен, В.И.Вернадский бойынша бос энергияның ұстаушы ретінде тірі органикалық заттар болып есептеледі. Биосфера құрылысына, тірі заттан басқа (өсімдік, жануар, микроағзалар) биогенді заттар (тірі ағза өмір қызметінің өнімдері – тасты көмір, битум, мұнай), биокосты заттар – тірі ағзалар мен геологиялық процестердің бірлескен қызметінің нәтижесінде пайда болған денелер (таулы және шөгінді жыныстардың тірі ағзалармен өндірілуі және таралу өнімдері – топырақ, барлық табиғи сулар, олардың қасиеттері жер бетіндегі тірі заттардың қызметімен байланысты) және қосты заттар – биосферадағы, тірі ағзалардың қатысуынан пайда болған заттардың жиынтығы (магматикалық, бейорганикалық түпті тау жыныстары, су, космосты шаң, метеориттер) кіреді. Сонымен, биосфера – тірі заттар әсерімен қамтылған жердің бөлігі.

47- Органикалық дүние заңдары. Органикалық дүние жүйесі - бұл қазіргі таңдағы және бұрындары тіршілік еткен барлық организмдердің систематикалық сипаттамасы. Тірі ағзалардың дүниесі бірнеше миллиондаған түрлерден тұрады.

Бұл организмдердің алуантүрлілігін биологиялық систематика зерттейді, негізгі мақсаты болып органикалық дүние жүйесін құру болып табылады.

Заң- бұл жайттар мен жүйелердің, зерттеліп жатқан құбылыстың байланысы мен қарым- қатынасын, оның маңызды жақтарын қысқа да нақты көрсететін ғылымның теориялық компонент (құрамдас бөлігі) есебіндегі ғылыми тұжырымдама. Систематика (грек. systematіkos – тәртіпке келтірілген), биологияда – Жер бетінде тіршілік ететін барлық организмдердің туыстық қарым-қатынасын, олардың жеке түрлері мен түрлер тобының байланысын зерттейтін биологияның бір саласы. Ресми деректер бойынша қазіргі кезде саңырауқұлақтардың 100 мыңнан астам, өсімдіктердің 500 мыңдай, жануарлардың 2 млн-ға жуық түрлері тіршілік етеді. Палеонтолог ғалымдардың мәліметтеріне қарағанда жойылып кеткен организмдердің тек 0,01%-ының ғана қаңқа қалдықтары сақталған.Жер бетіндегі тіршілік өте күрделі. Ол адамзаттан вирустарға дейінгі аралықты қамтиды. Аталған көптүрлілік иерархиялық топтарды, яғни түрлі рангалы таксондар- табиғи таксондық жүйелерді қалыптастырады. Органикалық форманың біртұтастығы жануарлар дүниесі мен кез келген рангалы таксономдық топтар деңгейінде байқалады. Әр түрлі органикалық формалардың құрылысы мен функциясының ұқсастығы олардың шығу тегінің жалпылылығымен(гомология), орта жағдайының ұқсастығына бейімделушілік процестерінің паралельділігімен(аналогия) және тірі формалардың ішіндегі бейімделушілік процестерімен және шығу тегінің ортақтығымен байланысы жоқ заңдылықтарды анықтайтын эволюцияның номогенетикалық компонентерінің(номология- номос гр. «заң») әсерлерімен байланысты. Бұл факторлардың әр түрлі нақты жағдайлардағы ұқсастық қатынастары түрліше болуы мүмкін. • Систематикада жекелеген өсімдіктер өзара бір- біріне бағынатын ранг қатарындағы таксондық топтарға жатады, олардың ішіндегі негізгісі- түр. • Ботаникалық таксондардағы басты рангілер: түр, тұқымдас, туыс, қатар, класс, бөлім, патшалығы. • Түрлердің ішінде географиялық түр астындағы, морфологиялық әртүрлілік, экотиптер, ал мәдени өсімдіктерде сорт т.б.болуы мүмкін. • Кейбір жекелеген жағдайларда тұқым алдындағы, класс астындағы т.б. сияқты аралық таксондарды да енгізді. • Жануарлар классификациясы да осы жолмен құрылады, бөлімге тип, қатарға- отряд, сортқа- тұқым сай келеді. Органикалық дүние жүйесінің заңдары

• - Карл Линней, Жан Батист Ламарк, Чарльз Дарвин,Огюстен Франсуа, Сезар Прунвенсаль де Сент- Илер

Жан Батист Ламарк: Адам табиғаттың қайталанбас кереметі, дәл осы жерде табиғат өзінің биік шыңына жетті деп есептейді.

1)Тірі әлемді өлі дүниеден ажыратты

2) Өлі организмнен тірі организм тындайтынын ұстанып келді

3)Түрлер өзгереді

4) Алғашқы эволюциялық теорияны құрушы

5) Ламарк заңдары:

- Жаттығу және жаттықпау

- Идеальділікке іштей ұмтылыс

1809ж.- “Зоология философиясы” деген кітабы шыққан.

Жан Батист Ламарк- Органикалық дүние эволюциясының толық және жүйелі теориясын құруға алғаш рет қадам жасаған. Адаптацияны бағытталған өзгергіштіктер деді.

Чарльз Дарвин- Қазіргі эволюциялық теорияның негізін қалаушы

(дарвинизм). Адаптацияны бағытталмаған өзгергіштіктер, жақсылары іріктеледі деді.

Карл Линнейдің классификациясы: Алғаш рет органикалық дүниені классификациялау әр түрлі түрлер арасындағы туыстық байланысты көрсетпеді. Олар жасанды системаны құрады. Сонымен қатар аздаған ғана нақты белгілерде негізделді.

Карл Линнейдің өсімдіктердің 24 класстан және жануарлардың 6 класстан тұратын жасанды жүйесі барлығымызға белгілі.Линней метафизик болатын және ол түрлер өзгермейді деп есептеді. Оның классификациясында ең жоғарғы таксономиялық бірлік класс болатын,ол отрядты біріктірсе, отрядтар туыстардан тұрды, ал туыстар түрлерді біріктірді(белгілері ұқсас). Бұдан өзге Карл Линнейдің жақсы жұмыстарының бірі бинарлы номенклатура.Латынша атаулар түрлі мемлекеттердің ғалымдарын біріктіре түсті.

Мүшелердің құрылысын зерттеп, олардың күрделенуін қадағалап байқау Ламаркты эволюциялық идеяға итермеледі. Ламарк жүйке және қантарату жүйесін салыстыра отырып, жануарлар тобында кластан класқа, типтен типке күрделенудің үздіксіз қатарын бақылап жүрді. Бүгінгі күні тірі ағзалардың туыстас топтары біртіндеп күрделене түсетініне тіпті өздерің-ақ қорытынды жасайсыңдар. Бұл ең алдымен жеке мүшелер мен олардың жүйелерінің мүлде жетілуінен көрініс береді.

• Линней өсімдіктер мен жануарлар жүйесін иерархиялық принцип бойынша құруды қолданды.

• Систематиканың одан арғы дамуының маңызды орташа тип теориясын жасау жатады.

• Тип және жануарлар құрылысының біртектестігі туралы ұғымды алғаш рет Кювье ұсынғанды. Тип туралы ұғымға эмбриологиялық негізін берген К. М. Бэр болды.

• Огюстен Франсуа Сезар Прунвенсаль де Сент- Илер- француздық белгілі жиhанкезі және ботаник- ғалымы.

• 1779 жылы 4 қазанда Францияның Орлеан қаласында дүниеге келген. Ол көптеген өсімдіктерді зерттеп, систематикалық тәртіпке келтірді.

• 1816- 1822 жылдары Бразилияға саяхат жасап, 9000 км жер жүріп, сол сапарында 24000 өсімдіктің, 2000 құстың, 16000 шыбын- шіркейлердің, 135 сүтқоректілердің және де басқа көптеген балықтардың, моллюскалардың, рептилий түрлерін жинап қайтты. 1853 жылдың 3 қыркүйегінде Орлеанда дүние салды

48-Термодинамикалық жүйелер. Ашық жүйенің мәні. Ашық термодинамикалық жүйе – қоршаған ортамен затпен де, энергиямен де алмасады. Ашық термодинамикалық жүйелерге барлық тірі организмдер жатады.Қаншама сан алуан түрлі болса да барлық биологиялық жүйелердің барлығы ашық термодинамикалық жүйе болғаннан кейін барлығына тән ортақ белгілері мен қасиеттері бар. Кез-келген тірі организм, яғни биологиялық жүйе қоршаған ортамен зат және энергия алмасады, тыныс алады, қоректенеді, көбейеді, өседі, дамиды және белгілі бір уақытқа жеткенде өледі.Ашық жүйе мәңгілік емес, өте ұзақ уақыт тұра алмайды, өседі өледі, өзіне ұқсас жүйені туғызады, эволюция процесіне түседі, модифицерленеді. Қуатын да затын да береді де алады да. Біз ашық жүйе принципін ұстануымыз керек. Алған затты шығарып отыру принципі орындалу керек. Мысалы: ашық жүйеге барлық тірі организмдер жатады. Классикалық термодинамика оқшауландырылған және тұйық жүйелерді сипаттаумен айналысады. Ашық жүйелер теориясы 20 ғасырдың 30- жылдарында пайда болды.

Термодинамика – энергия мен жұмыстың арасындағы байланысты қарастыратын физика ғылымының бір саласы. Термодинамиканы жылудың жалпы теориясы деп те атайды.

Термодинамикалық жүйе деп кеңістікте белгілі бір көлемге ие макроскопиялық денені айтады. Зат және энергия алмасу сипатына байланысты ашық, тұйық және оқшауланған болып бөлінеді.

• Оқшауланған термодинамикалық жүйе – қоршаған ортамен затпен де, энергиямен де алмаспайды. Бұндай термодинамикалық жүйе табиғатта кездеспейді.

• Тұйық термодинамикалық жүйе – қоршаған ортамен затпен алмаспайды, бірақ энергиямен алмасады. Мысалы, жұмыртқа, өсімдік тұқымдары.

Биологияда тірі ағзалардың бәрін жүйегежатқызамыз. Термодинамикалық жүйе ұғымының астарында біршама шектеулікеңістікте қамтылған макроскопиялық дене бар. Бұл кеңістіктің шекарасы ретінде жүйені қоршаған әлемнен немес қоршаған ортадан бөліп түрлерге жіктеледі. математикалық жаықтық алынады. Термодинамикалық жүйелер қоршаған ортамен алмасу сипаты бойынша оқшауланған, тұйық және ашық түрлерге жіктеледі. Оқшауланған жүйелер деп сыртқы ортамен салмағыменде қуатымен де алмаспайтын жүйелерді айтмыз. Табиғатта мұндай жүйелер болмайды, сондықтан оқшауланған жүйелер деп қоршаған ортамен зат және қуат алмасуын осы талап шеңберінде сақтауға болатын жүйелерді түсінеміз. Тұйық жүйелер деп сыртқы ортамен салмағымен емес, қуатымен алмасатын жүйелерді атайды. Тұйық жүйе мәңгілік емес.мысалы, биожүйеге жұмыртқаны жатқызуға болады,яғни оған температура әсер еткенде ол бізге затын яғни балапан береді.Бұл жүйе мәңгілік емес көп уақыт 1000000 жыл өмір сүруі мүмкін. Биоинформацияны сақтауда маңызы өте зор. Ал ашық жүйелер сыртқы ортамен салмағыменде, қуатыменде алмасады. Мысалы ашық жүйеге барлық тірі организмдер жатады. Классикалық термодинамика оқшауландырылған және тұйық жүйелерді сипаттаумен айнаысады. Ашық жүйелер теориясы 20ғасырдың 30- жылдарында пайда болды.

49- Н.И.Вавилов заңы. Ғылымға қосқан үлесі. Сұрыптаушы үшін сұрыптауға қолданылатын бастапқы материялдың қасиеттерін бөлу өте маңызды. Осы алаңда орыс генетигі Н.И.Вавиловтың (1887-1943) ашқан екі жаңалығы өте маңызды болды.

1) Тұқым қуалайтын өзгергіштегі гомологиялық қатарлар заңы.: бір- біріне генетикалық тұрғыдан жақын (шығу тегі бір) түрлер және туыстардың тұқым қуалайтын өзгергіштігі ұқсас болады. Түрлермен туыстар бір-біріне неғұр-лым жақын болса белгілерінің өзгергіштігі де соғұрлым жақын болады. Бұл заңды Н.И.Вавилов өсімдіктерге байланысты тұжырымдады, кейін жануарлар мен микроағзалар үшін де дәлелденді.

2) Мәдени өсімдіктердің шығу орталықтарын анықтауға Н.И.Вавилов зор еңбек сіңірді. Ол дүние жүзі бойынша экспедициялар ұйымдастырып, мәдени өсімдіктердің алуан түрлері мен олардың географиялық таралу аймақтарын зеріт-теді. Н.И.Вавилов мәдени өсімдіктердің барлық географиялық аймақтарға бірдей тарамайтынын және әр дақылдың өзінің шығу орталығы болатынын анықтады.

1. Оңтүстік азиялық орталықтан (Тропиктік Үндістан, Үндіқытай, Оңт. Қытай, Оңт.-Шығ. Азия аралдары) күріш, қант қамыс, цитрусты жемістер шыққан.

2. Шығыс Азия орталығы (Орталық және Шығыс Қытай, Жапония, Корея) күріш, тары, соя отаны.

3. Оңтүстік – Батыс Азия орталығы (Кіші Азия, Орта Азия, Иран, Ауған-ыстан, Солт.-Батыс Үндістан) бидай, қарабидай, бұршақтұқымдастар және жүзім-нің отаны.

4. Жерорта теңізі орталығы зәйтун ағашы,орманжапырақ, көптеген көкөністер мен мал азықтық дақылдарының орталығы.

6. Орталық Америка орталығы (Мексика) жүгері, мақта, темекі, үрмебұршақ, какао, бірқатар асқабақ тұқымдастарының отаны.

7. Анд (Оңтүстік Америка) орталығы картоп, кокайын бұталары, хина ағашы, жержаңғақ, қызан, анасан отаны.

Өсімдік селексиясында жаппай сұрыптау, инбридинг, аутбридинг, әріден будандастыру, полиплоидия кеңінен қолданылады.

Жануарларды сұрыптау.Жануарларды сұрыптауда жеке сұрыптау, түріші будандастыру (инбридинг, аутбридинг), әріден (түрарасы) будандастыру кеңінен пайдаланылады.

Жеке будандастыру жануарлардың жынысты көбеюімен байланысты қолданады, өйткені жануарлардан бірден бірнеше ұрпақ алу қиын.

Инбридингті сүрыптауда тұқым гендерінің көбін гомозиготалы күйге көшіру үшін қолданылады, сөйтіп құнды белгілерді генотипте бекініп, сақталады. Сонымен қатар инбридинг гомозиготалыққа тиімсіз белгілерді де әкеліп, жануар-лардың сыртқы ортаның жағымсыз жағдайларына төзімділігін төмендетеді, ауруға шалдыққыштыққа әкеледі. Осындай тиімсіз фенотиптерді депрессия деп атайды.

Жануарларды әріден будандастырудың нәтижесінде ұрпақ бермейтін жануарлар пайда болады. Мұндай будандар тұқым бермегенімен шаруашылыққа маңызы зор. Мысалы, қашыр –бие мен есектің буданы, ана енесінен де күшті, қолайсыз жағдайларға төзімді, ұзақ өмір сүреді, біпақ ұрпақ бермейді. Микроорганизмдерді сұрыптау.Микроорганизмдерге прокариоттардан бактериялар, көкжасыл балдырлар, ал эукариоттардан саңырауқұлақтар, микраскопиялық балдырлар, қарапайымдылар жатады. микроорганизмдерді сұрыптауда жасанды мутагенез және оның артынша генетиклық тұрғыдан бірдей жасуша тобын (клондарды)сұрыптау, жасуша және гендік инженерия әдістері кеңінен қолданылады.

Микроорганизмдердің көмегімен амин қышқылдары, ақуыздар, ферменттер, спирт, полисохариттер, антибиотиктер, дәрумендер, гормондар, интерферондар алынады. Мұндай өндірістердің қалдықтарын ыдырататын бактерия штамдары шығарылып, қошаған ортаны тазалау мақсатында қолданылады

Дата добавления: 2016-01-04; просмотров: 1; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

⇐ Предыдущая 16 17 18 19 20 21 22 232425 Следующая ⇒

Мы поможем в написании ваших работ!