Нюрнбергский и Токийский международные военные трибуналы

Ылмыстық әділсот саласындағы халықаралық стандарттардың түсінігіне анықтама бере отырып, құқықтық сипаттамасын ашыңыз. Қылмыстық әділсот саласындағы халықаралық стандарттар— соттың іс жүргізу тәртібімен азаматтардың, ұйымдардың және мемлекеттің құқылары мен мүдделерін қорғау мақсатында қылмыстық істерді шешу жөніндегі құқық қолданушылық қызметі. Ешбір органның, лауазымды немесе өзге адамның өзіне соттың қызметтік міндетін алуға қақы жоқ. Әділсот — заңдылық, соттардың сайланбалылығы мен тағайындалатындығы, судьялардың тәуелсіздігі, тараптардың заң мен сот алдында теңдігі, кінәсіздік презумпциясы, сотта іс қараудың жариялылығы, т.б. принциптердің негізінде салтанат құрады. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес Әділсотты тек сот қана жүзеге асырады (75-бап). Сот билігі конституциялық, қылмыстық сот өндірісі арқылы жүзеге асады. Қазақстан Республикасыныңсот жүйесі Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының Президентінің 1995 жылы 20 желтоқсандағы “Қазақстан Республикасының соттары және судьялардың статустары туралы” Жарлығында айқындалған. судья адамгершілік пен моральдің жалпы қабылданған қағидаларын, судья этикасын сақтау және әділ сот саласындағы халықаралық стандарттарды басшылыққа алу керек. Халықаралық қылмыстық сот төрелігі - бұл халықаралық сот тетігі және халықаралық қоғамдастық тарапынан қылмыстық құқық бұзушылықтар мен жеке тұлғалардың және халықаралық сипаттағы заңды тұлғалардың қылмыстарымен айналысатын халықаралық іс-қимыл тәртібі.Доктрина ретінде халықаралық қылмыстық сот төрелігі идеясы жиырмасыншы ғасырда белсенді түрде талқыланды. Белгілі болғандай, нацистік қылмыстарды және жапондық милитаристердің қылмыстарын тергеу үшін Нюрнберг пен Токиода Екінші Дүниежүзілік соғыстың соңында екі сот механизмі құрылды.Нюрнберг және Токио халықаралық әскери трибуналары адамдарды екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жасаған аса ауыр халықаралық қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікке тартуға бағытталған.Бұрынғы Югославия мен Руанда халықаралық трибуналдары БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің шешімі негізінде бейбітшілікке, бейбітшілік пен агрессия актілеріне қатысты әрекеттерді реттейтін БҰҰ Жарғысының VII тарауына сәйкес құрылды 2. Қылмыстық әділсот саласындағы халықаралық стандарттарды топтастыра отырып, олардың топтастырылу критерийлерін атаңыз. Бүгінгі күні бірнешеинституционалдықмекеменің халықаралық қылмыстық әділсот органдары қызметінің модельдері, қалыптасуы, құқықтық реттелуі, ұйымдары белгілі. Алғашқы институционалдық модельдер мыналарды қамтиды: БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қосалқы органдары ретінде: Адамдарды қудалаудың халықаралық трибуналы, 1991 жылдан бастап бұрынғы Югославия аумағында жасалған халықаралық гуманитарлық құқықты елеулі түрде бұзған үшін жауапты Адамдарды қудалаудың халықаралық трибуналы. Руанда территориясында жасалған геноцидке және басқа да халықаралық гуманитарлық құқықты елеулі түрде бұзғаны үшін жауапты адамдарды сотқа дейін құдалаудың х-қ трибуналы. Екі трибуналБіріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының VII тарауына «бейбітшілікке, бейбітшілік бұзуға және агрессия актілеріне қарсы әрекеттеріне» сәйкес құрылған. Халықаралық қылмыстық әділсот органдарының институционалдық үлгілерінің екінші тобына аралас (гибридтік) қылмыстық соттар жатады. Қазіргі уақытта халықаралық қылмыстық әділсотқа аралас сот органдарының екі санаты белгілі: 1. БҰҰ-мен мемлекеттердің халықаралық шарттарына сәйкес құрылған Арнайы соттар 2. бейбітшілікті қолдау жөніндегі операциялар жүргізілетін мемлекеттер аумағында БҰҰ-ның уақытша әкімшіліктері құрған соттар. Осылайша, БҰҰ-мен жасалған шарттар негізінде құрылған соттар тиісті мемлекеттердің сот жүйесінің бір бөлігі болып табылмайды және осы мемлекеттердің соттарына «сыртқы» болып табылады. БҰҰ-ның уақытша әкiмшiлiктерi құрған соттар осы мемлекеттердiң сот жүйесiнiң бiр бөлiгiне кіреді, олардың элементтерi болып табылады, бiрақ«аралас» сипатқа тек арнайы субъектiлiк юрисдикцияны iске асырғанда ғана ие. Халықаралық қылмыстық сот төрелігі органдарының үшінші моделіқұрамында қылмыстық сот ісін жүргізудің басқа да қатысушылары қатысатын халықаралық қылмыстардың әділсоты істері бойынша юрисдикциясына арнайы шешімдермен байланыстырылған халықаралық соттар кіреді. Қазіргі уақытта қылмыстылықты және халықаралық қылмыстардың жазаланушылығын белгілейтін шарттарға қатысушы болып табылатын мемлекеттер өздерінің ұлттық заңнамаларына қылмыспен жазалануға қатысты халықаралық құқық нормаларын іске асыру жөніндегі шараларды қабылдауға міндетті. Ақыр соңында, халықаралық қылмыстық сот төрелігі органдарының қолданыстағы институционалдық модельдерінің төртінші және ең жетілдірілген түрі - Халықаралық қылмыстық сот. 3.Адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттардың түсінгі. Адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттарды әзірлеу қажеттілігі алғаш рет XIX ғасырдың аяғында жүзеге асырылды, себебі қазіргі уақытта индустриалды елдер еңбек ақысын төлеуді және еңбекақы төлеу деңгейін көтерген еңбек заңнамасын қабылдауға кірісті.Осыған байланысты, индустриалды елдер еңбек заңнамасы жоқ елдерге қатысты экономикалық жағынан ұтымсыз жағдайда болды.Консультациялардың нәтижесінде мемлекеттер өз азаматтарына қатысты бір-біріне міндеттемелер қабылдаған алғашқы конвенциялар пайда болды. 1906 жылы Берн конвенциясына әйелдердің түнгі жұмысына тыйым салу туралы әлеуметтік құқық саласындағы алғашқы халықаралық келісім болды. Еңбек саласындағы конвенциялардың елеулі саны 1919 жылы құрылған Халықаралық Еңбек Ұйымы тарапынан жасалды. Оның үстіне, Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде адамзатқа қарсы жасалған қылмыстар дәстүрлі көзқарастың сәйкес келмейтіндігін көрсетті, бұл мемлекеттердің өз азаматтарымен айналысуы - тек мемлекеттің ішкі мәселесі. БҰҰ Жарғысына 1945 жылғы 26 маусымдағы қол қою адам құқықтарын халықаралық құқықтың ажырамас бөлігі ретінде қабылдады. Жарғыға сәйкес, БҰҰ-ға мүше мемлекеттер бүкіл әлемде адам құқықтарын қорғау мен көтермелеуге бағытталған бірлескен шараларды қабылдауға уәде берді.1948 жылғы 10 желтоқсанда Бас Ассамблея адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясын қабылдады және жариялады, «тапсырма ретінде, барлық халықтар мен барлық мемлекеттердің ұмтылуы тиіс міндет». Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын қабылдау адам құқықтарының халықаралық стандарттарының одан әрі дамуы мен халықаралық бақылау тетіктерін құруды ынталандырды. Соңғы елу жыл ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымының қолдауымен 60-тан астам адам құқықтары туралы шарттар жасалды. Адамның жеке өміріне қол сұқпау құқығы табиғи адам құқығы болып табылады, ол адамның туылған кезінен негізгі конституциялық құқықтарының бірі болып табылады және ажыратылмайды. Бұл шоғырландырылғанАдам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында 12 (1948 ж.). Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіде(1966 ж.) Және басқа да бірқатар халықаралық-құқықтық құжаттарында тіркелген адам құқықтары саласындағы халықаралық стандарттардың бірі. Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясын сәтті жүзеге асыру 1976 жылы Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің және Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің күшіне енуіне әкелді. Екі пактіде Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген құқықтардың басым бөлігі одан әрі дамуын тапты, нәтижесінде олар, шын мәнінде, оларды ратификациялаған мемлекеттер үшін міндетті түрде заңдылыққа айналды. Оларға «күнделікті» құқықтар, өмір сүру құқығы, заң алдындағы теңдік құқығы, сөз бостандығы құқығы, жұмыс істеу құқығы, әлеуметтік қамсыздандыру құқығы және білім алу құқығы жатады. Адам құқықтарының Жалпыға ортақ декларациясымен бірге осы пактілер Адам құқықтары жөніндегі халықаралық конвенцияны құрайды. Бүгінгі күні Біріккен Ұлттар Ұйымының барлық мүше мемлекеттері адам құқықтары туралы тоғыз негізгі халықаралық келісім-шарттардың бірін ратификациялады, ал 80 пайызы төрт немесе одан да көп ратификациялады, бұл Адам құқықтары жөніндегі жалпыға ортақ декларацияның және онда бекітілген құқықтардың әмбебапкөрінісі болып табылады . 2. Қылмыстық әділсот саласындағы халықаралық стандарттарды топтастыра отырып, олардың топтастырылу критерийлерін атаңыз. екінші дүниежүзілік соғыс кезінде фашистердің жасаған агрессиясы мен адамзатқа қарсы жасаған қылмыстары, Холокост пен қорлау лагерлерінің қорқынышты оқиғалары, депортациялау және бомбалау, бір сөзбен айтқанда, адам құқықтарының жаппай және өрескел бұзылуы осы саланың халықаралық реттеудегі кемшіліктерін дәлелдеді.Қасіреттерге жауап ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылды, оның жарғысы адам құқықтарына деген сенім мен адамның қадір-қасиетін жария етті.нацистік қылмыстарды және жапондық милитаристердің қылмыстарын тергеу үшін Нюрнберг пен Токиода Екінші Дүниежүзілік соғыстың соңында екі сот механизмі құрылды. Нюрнберг және Токио халықаралық әскери трибуналары адамдарды екінші дүниежүзілік соғыс кезінде жасаған аса ауыр халықаралық қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікке тартуға бағытталған.

Нюрнбергский и Токийский международные военные трибуналы

Нюрнберг халықаралық әскери Трибунал туралы ережеге сәйкес, сот органдарының юрисдикциясына мынадай қылмыстар:

-бейбітшілікке қарсы қылмыстар: халықаралық келісімдерді немесе кепілдіктерді бұза отырып, агрессиялық соғыс немесе соғыс жүргізуді жоспарлау, дайындау, жүргізу немесе жоғарыда айтылғандардың кез-келгенін орындауға бағытталған бас жоспарға немесе аргументке қатысу;

4.Қылмыстық әділсот саласындағы халықаралық стандарттарды топтастыруға байланысты негізгі бағыттар.

Бүгінгі күні бірнешеинституционалдықмекеменің халықаралық қылмыстық әділсот органдары қызметінің модельдері, қалыптасуы, құқықтық реттелуі, ұйымдары белгілі.

Алғашқы институционалдық модельдер мыналарды қамтиды:

БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қосалқы органдары ретінде:

Адамдарды қудалаудың халықаралық трибуналы,

1991 жылдан бастап бұрынғы Югославия аумағында жасалған

халықаралық гуманитарлық құқықты елеулі түрде бұзған үшін жауапты Адамдарды қудалаудың халықаралық трибуналы.

Руанда территориясында жасалған геноцидке және басқа да халықаралық гуманитарлық құқықты елеулі түрде бұзғаны үшін жауапты адамдарды сотқа дейін құдалаудың х-қ трибуналы.

Екі трибуналБіріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының VII тарауына «бейбітшілікке, бейбітшілік бұзуға және агрессия актілеріне қарсы әрекеттеріне» сәйкес құрылған.

Халықаралық қылмыстық әділсот органдарының институционалдық үлгілерінің екінші тобына аралас (гибридтік) қылмыстық соттар жатады.

Қазіргі уақытта халықаралық қылмыстық әділсотқа аралас сот органдарының екі санаты белгілі:

1. БҰҰ-мен мемлекеттердің халықаралық шарттарына сәйкес құрылған Арнайы соттар

2. бейбітшілікті қолдау жөніндегі операциялар жүргізілетін мемлекеттер аумағында БҰҰ-ның уақытша әкімшіліктері құрған соттар.

Осылайша, БҰҰ-мен жасалған шарттар негізінде құрылған соттар тиісті мемлекеттердің сот жүйесінің бір бөлігі болып табылмайды және осы мемлекеттердің соттарына «сыртқы» болып табылады. БҰҰ-ның уақытша әкiмшiлiктерi құрған соттар осы мемлекеттердiң сот жүйесiнiң бiр бөлiгiне кіреді, олардың элементтерi болып табылады, бiрақ«аралас» сипатқа тек арнайы субъектiлiк юрисдикцияны iске асырғанда ғана ие.

Халықаралық қылмыстық сот төрелігі органдарының үшінші моделіқұрамында қылмыстық сот ісін жүргізудің басқа да қатысушылары қатысатын халықаралық қылмыстардың әділсоты істері бойынша юрисдикциясына арнайы шешімдермен байланыстырылған халықаралық соттар кіреді. Қазіргі уақытта қылмыстылықты және халықаралық қылмыстардың жазаланушылығын белгілейтін шарттарға қатысушы болып табылатын мемлекеттер өздерінің ұлттық заңнамаларына қылмыспен жазалануға қатысты халықаралық құқық нормаларын іске асыру жөніндегі шараларды қабылдауға міндетті.

Ақыр соңында, халықаралық қылмыстық сот төрелігі органдарының қолданыстағы институционалдық модельдерінің төртінші және ең жетілдірілген түрі - Халықаралық қылмыстық сот.

5. Қылмыстық әділсот саласындағы моралдық-этикалық стандарттардың түсінгін беріңіз.

Всеобщая декларация призывает государства применять единые стандарты при осуществлении правосудия в отношении любого лица, независимо от каких бы то ни было обстоятельств. Более того, Декларация запрещает ставить какие-либо различия между правами лиц, исходя из политического, правового или международного статуса той страны или территории, к которой принадлежит человек, независимо от того, является ли эта территория независимой, подопечной, несамоуправляющейся или как-либо иначе ограниченной в своем суверенитете (статья 2).

Естественно, что во Всеобщей декларации отсутствовали механизмы, необходимые для реализации закрепленных в ней прав. Поэтому в короткие сроки правовые положения Декларации были детализированы, дополнены необходимыми для их практического осуществления механизмами и изложены в других международно-правовых документах.

Как уже было подчеркнуто, из всех принятых документов, с точки зрения роли, сыгранной в вопросе формирования новой концепции уголовного правосудия, особой эффективностью выделяются Конвенция 1950 г. и дополнительные Протоколы к ней. Тот факт, что Конвенция была принята в Европе, имеющей глубокие демократические традиции, сразу после Всеобщей декларации, придал ей общечеловеческую значимость. Указав в Преамбуле Конвенции 1950 г. в качестве правового источника ее принятия, в числе прочего, и положения Декларации 1948 г., члены Совета Европы первыми взяли на себя миссию по практической реализации принципов, закрепленных в Декларации.

Внедрение Конвенции в формирование современной концепции уголовного правосудия произошло по двум основным направлениям. Первое – систематизированное определение прав и свобод личности. Второе – закрепление нормативных и институциональных гарантий их реализации.

В Европейской конвенции 1950 г. был закреплён ряд принципов, которые впоследствии стали краеугольным камнем современной концепции уголовного правосудия. В частности, согласно Конвенции лишить человека свободы можно только в установленном законом порядке и в установленных законом случаях. Причем в статье 5 указываются те шесть исчерпывающих случаев, лишь при наличии хотя бы одного из которых можно лишить человека свободы. Согласно Конвенции государства обязаны гарантировать право человека на справедливое судебное разбирательство, независимо от того, касается оно его гражданских прав или любого предъявленного ему уголовного обвинения. Главное достоинство конвенционного института справедливого судебного разбирательства заключается в контролируемости процессуальных прав человека и обязательств государства.

Европейская конвенция 1950 г. стала трансмиссией, которая содействовала тому, чтобы закрепленные в Декларации 1948 г. нормы и положения уголовного правосудия получили новую трактовку и свое дальнейшее развитие в Международном пакте о гражданских и политических правах от 16 декабря 1966 г. Статьи 2, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 14 и 15 Пакта по содержанию почти полностью повторяют предусмотренные в Конвенции 1950 г. и дополнительных Протоколах к ней принципы правосудия. Как и в статье 5 Конвенции, статья 9 Пакта устанавливает, что «каждый человек имеет право на свободу и личную неприкосновенность», «никто не может быть подвергнут произвольному аресту или содержанию под стражей», «никто не должен быть лишен свободы иначе, как на таких основаниях и в соответствии с такой процедурой, которые установлены законом», «при аресте каждому арестованному сообщают причины его ареста и в срочном порядке сообщают любое предъявленное ему обвинение», «арестованное или задержанное по уголовному обвинению лицо в срочном порядке доставляется к судье или к иному должностному лицу, которому принадлежит по закону право осуществлять судебную власть», «лицо имеет право на судебное разбирательство в течение разумного срока или на освобождение», «содержание под стражей лиц, ожидающих судебного разбирательства, не должно быть общим правилом, но освобождение может ставиться в зависимость от представления гарантий явки на суд, явки на судебное разбирательство в любой другой его стадии и, в случае необходимости, явки для исполнения приговора», «каждый человек, лишенный свободы вследствие ареста или содержания под стражей, имеет право на разбирательство его дела в суде, чтобы суд мог безотлагательно вынести постановление относительно законности его задержания и распорядиться о его освобождении, если задержание незаконно», и т. д.

В этом отношении огромную работу провела Организация Объединенных Наций. Благодаря ООН в настоящее время международное сообщество обладает достаточно полной системой универсальных международных договоров и других актов, определяющих сотрудничество государств в сфере уголовного правосудия. Из актов, принятых по инициативе ООН, в первую очередь хотелось бы отметить «Основные принципы, касающиеся независимости судебных органов», принятые в 1985 г. Этот документ стал решающим в плане гарантирования независимости национальных судов.

7. Қылмыстық әділсот саласындағы мамандандырылған стандарттардың түсінгі және арналуы.

кәмелетке толмаған құқық бұзушылық туралы істер бойынша қылмыстық іс жүргізуді жүзеге асырудың халықаралық стандарттарын енгізудегі негізгі міндеттерінің бірі кәмелетке толмағандарға қатысты мамандандырылған әділсот ұйымы, яғни кәмелетке толмағандардың істері бойынша сот төрелігі жүйесін құру болып табылады.

Онда кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі сот төрелігі жүйесі шеңберінде отбасылық және кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі соттардың арнайы құрамы, сондай-ақ кәмелетке толмағандар мен кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын-алу үшін құқықтық негіз қалыптастырылды.

БҰҰ-ның Бала құқықтары туралы Конвенциясына (3-бап) сәйкес, кәмілетке толмағандарға қатысты сот төрелігін жүзеге асыру кезінде баланың мүдделерінбасшылыққа алу керек.

кәмелетке толмаған құқық бұзушылар ісіне сот төрелігі орындайтын құқық қорғау лауазымдық тұлғаларының арнайы әзірліктен өтуіне баса мән беріледі. Полиция кәмелетке толмаған құқық бұзушылармен алғашқы қатынас құратын нысан болғандықтан, олардың білікті және тиісінше әрекет еткені аса маңызды.

Мемлекет балалар мен жасөспірімдердің заңға қайшы әрекеттеріне бейім болған уақытында жасөспірімнің өмір сүруіне мүмкіндік беретін жағдайларды жасауға тырысуы керек, ол жеке даму мен білім беру үдерісіне барынша қолайлы және қылмыстар мен құқық бұзушылықтар жасау мүмкіндігінен алыс болуы керек .

Кәмелетке толмаған құқық бұзушыны қандай да бір түзеу мекемесіне орналастыру – өте аз уақытқа ғана созылатын төтенше шара болып табылуы тиіс. кәмелетке толмаған құқық бұзушыны түзеу мекемесіне орналастыруды талап етпейтін шараларды қолдануды жөн көреді. Бұл әсіресе кері ықпалға түскен кәмелетке толмаған құқық бұзушыларға қатысты әділ шешім болып табылады. Бұдан өзге де, кәмелетке толмаған құқық бұзушының еркіндіктен айырумен және қоғамнан оқшаулаудың себебінен болатын теріс нәтижелер кәмелетке толмаған құқық бұзушыға ересек адамға тигізетін кері әсерден де жоғары болады, себебі бұл кәмелетке толмаған құқық бұзушының бастапқы даму кезінде орын алып отыр.

Түзеу мекемелеріндегі кәмелетке толмаған құқық бұзушылармен тәрбиелік жұмыстардың мақсаты олардың әлеуметтік-пайдалы және жемісті рөлін атқару мақсатында, қамқорлықпен, қорғанышпен, біліммен және кәсіби дайындықпен қамтамасыз ету болып табылады.
Түзеу мекемелеріндегі кәмелетке толмаған құқық бұзушыларға күтім, қорғаныш және басқа да қажетті көмекті олардың жас ерекшеліктерін, жыныстық және тұлғалық ерекшеліктерін және олардың толыққанды дамуына керекті мүдделерді ескере отырып, қамтамасыз ету керек, айрықша әлеуметтік, психологиялық, медициналық, физикалық, сондай-ақ білім беру және кәсіби дайындық саласындағы қажет болуы мүмкін жәрдемдерді беру керек.
Түзеу мекемелеріндегі кәмелетке толмаған құқық бұзушылар сол түзеу мекемелеріндегі отырған ересектерден бөлек немесе арнайы түзеу мекемелерінде немесе түзеу мекемесінің арнайы бөлімшелерінде орналастырылуы керек.

8.1948 ж. 10 желтоқсандағы адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы және қылмыстық әділсот стандарттарына қатысты ережелер.

Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясын бүкіл халықтар мен мемлекеттердің ұмтылыстары арқылы әр адаммен қатар, қоғамның әр органы осы декларацияны үнемі жадында тұтып, білім беру және ағарту жұмыстары арқылы осы құқықтар мен бостандықтарды қадір тұтуға ықпал жасап, ұлттық халықаралық шаралар арқылы Ұйымның мүше-мемлекеттерінің халықтарымен қоса, олардың юрисдикциясына қарасты территориялардың халықтары арасында да, жалпыға бірдей тиімді түрде танылып, жүзеге асырылуы үшін алға қойылған мақсат ретінде жария етіп отыр.

1 бап

Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс.

2 бап

Әр адам, нәсіліне, түр-түсіне, жынысына, тіліне, дініне, саяси немесе басқа да наным-сенімдеріне, ұлттық, немесе әлеуметтік тегіне, мүліктік, тектік-топтық, немесе басқа да жағдаяттарға қарамастан осы Декларацияда жарияланған барлық құқықтар мен бостандықтарға алаланбай, бірдей тең ие болуы тиіс.

Сонымен қатар, ешкім де өзі тұратын елінің, не болмаса территорияның саяси, құқықтық, немесе халықаралық мәртебесінің негізі бойынша, және де ол территория тәуелсіз, әлде біреудің қарамағында, әлде өзін-өзі басқарушы емес, немесе оның егемендігі әртүрлі нысанда шектеулі болған күннің өзінде де, алаланбауы тиіс.

3 бап

Әр адам өмір сүруге, бостандықта болуға және оның жеке басына қол сұғылмауына құқылы.

4 бап

Ешкім де құлдықта немесе кіріптарлықта ұсталуы тиіс емес. Құлдық пен құл саудасына, қандай түрде болса да, тыйым салынады.

5 бап

Ешкім де азапталуға немесе қадір-қасиетін қорлайтындай адамшылыққа жатпайтын қатыгездік жолмен жәбірленуге, немесе жазалануға тиіс емес.

6 бап

Әр адам қай жерде жүрсе де, құқықтық субъектісі ретінде танылуына құқылы.

7 бап

Заң алдында жұрттың бәрі тең және де заң арқылы алаланбай, бірдей тең қорғалуға құқылы. Барлық адам осы Декларацияның ережелерін бұзатын кемсітуден және кемсітуге арандатушылықтың барлық түрінен тең қорғалуға құқылы.

8 бап

Әр адам, конституциямен, немесе заңмен берілген негізгі құқықтары бұзылған жағдайда, құқығын құзыретті ұлттық сот арқылы тиімді түрде қалпына келтіруге құқылы.

9 бап

Ешкім де негізсіз тұтқындалуға, қамауда ұсталуға немесе қуғынға ұшыратылуға тиіс емес.

10 бап

Әр адам, өзінің құқықтары мен міндеттерін анықтап, өзіне тағылған қылмыстық айыптаудың негізділігін белгілеу үшін, ісі толық теңдік негізінде, әділеттік талаптарға сай, тәуелсіз және әділ сот арқылы ашық қаралуына құқығы бар.

11 бап

1. Қылмыс жасады деп айыпталған әр адам, қорғану құқығы қамтамасыздандырылып, заңды және ашық сот талқылауы оның кінәсін толық анықтағанға дейін, кінәсіз деп есептелуге құқығы бар.

2. Ешкім де жасаған әрекеті немесе әрекетсіздігі негізінде, егер ол әрекеті ұлттық заңдар мен халықаралық құкық бойынша қылмыс болып саналмаса, жауапқа тартылмайды. Сонымен қатар қылмыс үшін берілген жаза, қылмыс жасалған кезде заңмен көзделген жазадан ауыр болмауға тиіс.

12 бап

Әр адам жеке және отбасылық өміріне өзгелердің өз бетінше араласуынан, озбырлық жасап баспанасына, хат жазысып-алысу құпиясына қол сұғуынан, ар-намысы мен абырой беделіне нұқсан келтіруінен қорғалуға құқығы бар.

13 бап

1. Әр адамның әр мемлекеттің ішінде жүріп-тұруына және өз қалауынша тұратын мекен-жайды таңдауына құқығы бар.

2. Әр адам кез келген елден, соның ішінде өзінің туған елінен, басқа елге қоныс аударуға және өз еліне қайтып оралуға құқылы.

14 бап

1. Әр адамның қуғынға ұшыраған жағдайда, басқа елдерден баспана іздеп және сол баспананы пайдалануға құқығы бар.

2. Бұл құқық шынтуатында саяси емес қылмыстың негізінде, немесе Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидаларына қайшы келетін әрекеттері үшін қуғындалғандарға жүрмейді.

15 бап

1. Әр адамның азаматтыққа құқығы бар.

2. Ешкімді де азаматтығынан немесе азаматтығын өзгерту құқығынан еріксіз айыруға болмайды.

16 бап

1. Кәмелеттік жасқа толған ерлер мен әйелдер өздерінің нәсіліне, ұлтына, дініне қарамастан некеге тұрып, отбасын құруға құқылы. Олар некеге тұрған, некеде болған және ажырасқан кезде бірдей құқықтарды пайдаланады.

2. Неке, тек екі жақтың өзара еркін және толық келісімі бойынша ғана қиылады.

3. Отбасы қоғамның табиғи және негізгі ұясы болып табылады, және қоғам мен мемлекет тарапынан қорғалуға құқылы.

17 бап

1. Әр адамның дүние мүлікті жеке өзі, немесе басқалармен бірлесіп иемденуге құқығы бар.

2. Ешкім де өз мүлкінен еріксіз айрылмауға тиіс.

18 бап

Әр адам ой-пікір, ар-ождан және дін бостандығына құқығы бар; бұл құқық өз дінін немесе наным-сенімін өзгерту еркіндігін, өз дінін, наным-сенімін жеке өзі, немесе басқа адамдармен бірігіп тұтып, жария түрде, немесе жеке жолмен уағыздау, құдайға құлшылық ету, діни салт-жораларын орындау бостандығын да қамтиды.

19 бап

Әр адам наным-сенім бостандығына және өз көзқарасын еркін білдіруіне құқығы бар; бұл құқық өз наным-сенімін кедергісіз ұстану еркіндігін және мемлекеттік шекаралар тәртібіне тәуелді болып қалмай, ақпараттар мен идеяларды еркін іздеп, кез-келген құралдар арқылы тарату бостандығын да қамтиды.

20 бап

1. Әр адамның бейбіт жиналыстар және ассоциацияаларды құру бостандығына құқығы бар.

2. Ешкімді де белгілі бір ассоциацияға зорлықпен кіргізуге болмайды.

21 бап

1. Әр адамның, өз елін басқару ісіне тікелей өзі, немесе ерікті түрде сайланған өкілдері арқылы қатысуға құқығы бар.

2. Әр адам өз елінде мемлекеттік қызметке тең дәрежеде қол жеткізуге құқылы.

3. Халықтың еркі үкімет билігінің негізі болуы тиіс; бұл ерік мерзімді және бұрмаланбаған сайлау арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Сайлау жалпыға бірдей тең сайлау құқығы негізінде, жасырын дауыс беру жолымен, немесе осы сияқты сайлау бостандығын қамтамасыз ететін басқа да, осы мәндес әдістер арқылы өткізілүі тиіс.

22 бап

Әр адам, қоғам мүшесі ретінде, әлеуметтік жағынан қамсыздандырылуына және оның қадір-қасиеті қолдау табуына, жеке басы еркін кемелденуіне қажетті экономикалық, әлеуметтік және мәдени салалар бойынша құқықтары әрбір мемлекеттің құрылымы мен ресурстарына сай, ұлттық ыкпал және халықаралық ынтымақтастық арқылы жүзеге асырылуына құқығы бар.

23 бап

1. Әр адамның еңбек етуге, жұмыс түрін еркін таңдауға, әділ және қолайлы еңбек жағдайына, жұмыссыздықтан қорғалуына құқығы бар.

2. Әр адамның құндылығы тең еңбегі үшін, нендей бір кемсітусіз, тең еңбек ақы алуына құқығы бар.

3. Жұмыс істеп жүрген әр адам өзінің және отбасының ылайықты өмір сүруін қамтамасыз ететіндей әділ және қанағаттанарлық, және, қажет болған кезде, басқа әлеуметтік қамсыздандыру құралдары арқылы толықтырылып отыратын, сый-сияпатқа құқылы.

4. Әр адам кәсіподақтарын құруға және өз мүдделерін қорғау үшін, кәсіподақтарына кіруге құқылы.

24 бап

Әр адам тынығуға және мәдени демалуға, оның ішінде ақылға қонымды шектеулі жұмыс күніне және мерзімді ақылы демалысқа, құқылы.

25 бап

1. Әр адам өзінің және отбасы мүшелерінің денсаулығын әл-ауқатын қамтамасыз ететіндей, тамақты, киімді, баспананы, медициналық күтімді қамтитын өмір сүру деңгейіне құқылы және де жұмыссыз қалған күнде, науқас болған кезде, мүгедек болып қалған, жесір болып қалған күнде, қартайған шақта, немесе өзіне байланысты емес басқа да себептермен тіршілік ету мүмкіншілігінен айырылып қалған жағдайда қамсыздандырылуына құқылы.

2. Ана және нәресте болу жағдайы айрықша қамқорлық пен көмек алуға құқық береді. Балалардың бәрі, некелі немесе некесіз туған, бірдей әлеуметтік қорғауды пайдаланады.

26 бап

1. Әр адамның білім алуға құқығы бар. Білім беру, ең болмағанда бастауыш және жалпы білім, тегін болуы тиіс. Бастауыш білім баршаға міндетті болуы тиіс. Техникалық және кәсіптік білім көпшіліктің қолы жетерліктей болуы тиіс және жоғары білім де, әркімнің қабілетіне қарай көпшіліктің қолы жетерліктей болуы тиіс.

2. Білім беру адамның жеке басының толық кемелденуіне және құқықтары мен негізгі бостандықтарына деген құрметті арттыруға бағытталуы тиіс. Білім беру барлық ұлттар, нәсілдік және діни топтары арасында түсіністік, шыдамдылық пен достық қарым-қатынас орнатуға ықпал жасап және Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілікті қуаттау жолындағы жұмысына ықпал жасап, дем беруі тиіс.

3. Ата-аналардың өздерінің жас балаларына білім беру түрін таңдауда құқығы басымды.

27 бап

1. Әр адам қоғамның мәдени өміріне еркін қатысуға, өнерден рахат-ләззат алуға, ғылыми прогреске ат салысуға әрі оның игілігін пайдалануға құқылы.

2. Әр адам өзі автор болып табылатын ғылыми еңбегінің, әдеби немесе көркем шығармаларының нәтижесінде туындайтын рухани және материалды мүдделерін қорғауға құқылы.

28 бап

Әр адам осы декларацияда баянды етілген құқықтар мен бостандықтарды толық жүзеге асыра алатын әлеуметтік және халықаралық тәртіпке құқылы.

29 бап

1. Әр адамның, адам баласының еркін және толық кемелденуіне мүмкіншілік беретін қоғам алдында міндеттері бар.

2. Өзінің құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруда әр адам тек басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын тиісті түрде тану және құрметтеу мақсаты көзделген жағдайда ғана және демократиялық қоғамдағы моральдің, қоғамдық тәртіп пен игіліктің әділетті талаптарын қанағаттандыру мақсаты көзделген жағдайда ғана, заңмен белгіленген шектеуге ұшырауы тиіс.

3. Осы бостандықтар мен құқықтарды жүзеге асырылуы Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидаларына қайшы келмеуі тиіс.

30 бап

Осы Декларациядағы ешбір қағида қайсыбір мемлекетке, адамдар тобына немесе жеке адамдарға аталмыш Декларацияда баянды етілген құқықтар мен бостандықтарды жоятын қызметпен айналысу немесе іс-әрекет жасау құқығын береді деп пайымдалуы тиіс емес.

9.1966 ж. 16 желтоқсандағы азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық Пакт және қылмыстық сотөндірісінің стандартты қағидалары.

Қазақстан Республикасы 2005 жылғы 28 қарашада Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні ратификациялады

Осы заңға сәйкес:

1. Өмiр сүру құқығы - әрбір адамның ажырамас құқығы болып табылады. Бұл құқық заңмен қорғалады. Ешкiмнiң де өмiрi ерiксіз қиылуға тиiс емес.

2. Өлiм жазасы жойылмаған елдерде, өлiм жазасы тек қана айрықша ауыр қылмыс жасағаны үшiн, қылмыс жасалған уақытта қолданыста болған заңға сәйкес және осы Пактiнiң, сондай-ак Геноцид қылмыстарының алдын алу және жазалау туралы конвенцияның қаулыларына қайшы келмеген жағдайда ғана, ең ауыр жаза ретiнде берiледi. Бұл жаза тек қана құзыреттi сот шығарған ақтық үкiмдi орындау үшiн ғана жүзеге асырылуы мүмкiн.

3. Өлiм жазасы геноцид қылмыстары үшiн берiлген болса, онда осы баптағы ешбір қағида осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге Геноцид қылмыстарының алдын алу және жазалау туралы конвенцияның қаулылары бойынша қабылдаған кез келген мiндеттемелерiнен қайсы бір жолдармен жалтару құқығын бермейтiндiгiн ескеру керек.

4. Өлiм жазасына кесiлген әрбір адамның кешiрiм берудi немесе шығарылған үкiмдi жеңiлдетудi сұрап арыздануға хақысы бар. Барлық жағдайда да рақымшылдық, кешiрiм беру немесе өлiм жазасы туралы шығарылған үкiм ауыстырылып берiлуi мүмкiн.

5. Он сегiз жасқа толмаған адамдар жасаған қылмыстары үшiн өлiм жазасына кесiлмейдi және де өлiм жазасына кесiлген әйелдiң аяғы ауыр болса, өлiм жазасы жүзеге асырылмайды.

6. Осы баптағы ешбір қағида осы Пактiге қатысушы қайсыбір мемлекеттер үшiн өлiм жазасын жою мәселесiн болдырмауға, немесе өлiм жазасын жоюды кейiнге қалдыруға негiз бола алмайды.

7-бап

Ешкiм де азапталуға немесе оның қадiр-қасиетiн қорлайтындай адамшылыққа жатпайтын қатыгездiк жолымен жәбірленуге немесе жазалануға тиiс емес. Iшiнара, ешбір тұлға өзiнiң ерiктi түрдегi келісімiнсіз медициналық немесе ғылыми тәжiрибеге ұшыратылуы тиiс емес.

8-бап

Ешкiм де құлдықта ұсталуы тиiс емес; құлдық пен құл саудасының барлық түрiне тыйым салынады.

1. Ешкiм де кiрiптарлықта ұсталуы тиiс емес.

2. а) Ешкiм де ықтиярсыз немесе мiндеттi еңбекке мәжбүрленуi тиiс емес.

б) азапты жұмыстарды қолданатын елдерде, жасалған қылмыс үшiн тағайындалатын бас бостандығынан айыру жазасы азапты жұмыстармен iлесетiн болса, осындай жазаны тағайындаған құзыреттi соттың үкімін орындау үшiн, азапты жұмыстарды қолдануға 3 а) тармағы бөгет бола алмайды.

с) осы баптағы "ықтиярсыз немесе мiндеттi еңбек" деген термин қамтымайтын жұмыс пен қызметтiң түрлерi:

i) b тармақшасында көрсетiлмеген, әдетте соттың заңды ұйғарымы негiзiнде тұтқында жүрген немесе тұтқыннан шартты түрде босатылған адам атқаруға тиiс жұмыс пен қызметтiң қай түрi болмасын;

іі) әскери сипаттағы қызметтiң қай түрi болмасын, ал саяси және дiни этникалық себептермен әскери қызметтен бас тарту танылған елдерде, осындай себептермен әскери қызметтен бас тартқан адам үшiн заңды түрде белгiленген қызметтiң қай түрi болмасын;

iii) жұрттың өмiрi мен игiлiгiне қауiп төндiретiн төтенше жағдай немесе апат кезiнде мiндеттi түрде атқарылатын қызметтiң қай түрi болмасын;

iv) әдеттегi азаматтық мiндеттерге жататын жұмыс пен қызметтiң қай түрi болмасын.

9-бап

1. Әрбір адамның бостандыққа және жеке басының өмiрiне қол сұғылмауына құқығы бар. Ешкiм де ерiксіз қамауда немесе тұтқында ұсталуға тиiс емес. Әркiм өз бостандығынан тек қана заң негiзiнде және сол заңда белгiленген процедураға сәйкес айырылуы мүмкiн.

2. Қамауға алынған әрбір адамға қамалған кезiнде оның қамауға алынған себептерi мен өзiне тағылған кез келген айып жедел түрде хабарланады.

3. Қамауға алынған немесе қылмыстық айыптау бойынша ұсталған әрбір адам судьяның немесе заң бойынша сот билiгiн жүзеге асыру құқығы бар және ақылға қонымды уақыт iшiнде iстi сотта қарауға немесе босатуға құзыретi бар басқа лауазымды адамның алдына жедел жеткiзiлуi тиiс. Сотта iсi қаралуын күтiп отырған адамдарды тұтқында ұстау жалпыға бірдей тәртiп болып саналмауы тиiс, бірақ босату - сотқа кел, сотта iсiнiң қаралуының қай сатысында болмасын келу, керектi жағдайда үкiм орындалу кезiне келу кепiлдігі берiлсе ғана жүзеге асырылады.

4. Қамау немесе тұтқында ұстау арқылы бас бостандығынан айрылған әрбір адамның, оның ұсталуының заңды-заңсыз екендiгi туралы сот кiдiртпей қаулы шығарып және ұсталуы заңсыз болған күнде оны босату туралы бұйрық беру үшiн iсi сотта қаралуына құқығы бар.

5. Қамаудың, я болмаса тұтқында ұсталудың құрбаны болған әрбір адам талаптық күшi бар өтемақы төлемдерiне құқылы.

10-бап

1. Бас бостандықтарынан айрылған барлық адамдар өздерiне деген адамгершiлiктi көзқарасқа және адам баласына тән қадiр-қасиетiнiң құрметтелуiне құқылы.

2. а) айыпкерлер, ерекше жағдай тумаған күнде, сотталушылардан жеке орналастырылады және оларға жеке, сотталмаған адамдардың мәртебесiне сай, режим берiледi.

b) кәмелетке толмаған айыпкерлер, кәмелетке толған айыпкерлерден бөлек ұсталады және өте қысқа мерзiм iшiнде, шешiм шығарылуы үшiн, сотқа жеткiзiледi.

3. Тұтқындарға, пенитенциарлық жүйе бойынша, олардың түзелуiн және оларға әлеуметтiк қайта тәрбие берудi маңызды мақсат тұтатын режим қарастырылады. Кәмелетке жасы толмаған құқық бұзушылар кәмелетке жасы толған құқық бұзушылардан бөлек ұсталады және оларға өздерiнiң жасы мен құқықтық мәртебесiне сай режим берiледi.

11-бап

Тек қана қайсыбір шарттық мiндеттеменi орындау дәрменсіздiгiнiң негiзiнде ешкiм де бас бостандығынан айырылуға тиiс емес.

12-бап

1. Кез келген мемлекеттің аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам сол аумақтың шегiнде еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты мекен-жайды өз қалауынша таңдау құқығына ие болуы тиiс.

2. Әрбір адам өзiнiң туған елiн қоса алғанда, кез келген елдi тастап шығуға құқылы.

3. Жоғарыда айтылған құқықтар, заңда көзделген, мемлекеттік қауiпсіздiктi, немесе қоғам тәртібін, жұрттың денсаулығы мен имандылығын, немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн және осы Пактiде танылған құқықтармен қабысатын басқа құқықтарды қорғау үшiн қажет шектеулерден тыс ешқандай шектеулердiң объектiсi бола алмайды.

4. Ешкiм де өзiнiң туған елiне қайтып оралу құқығынан ерiксіз айырылуы тиiс емес.

13-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң қайсыбірiнiң аумағында заңды негiзде жүрген шетел азаматын осы аумақтан, заңға сәйкес шығарылған шешiмдi орындау бағытында ғана қайтаруға болады, және де, егер мемлекет қауiпсіздiгiнiң императивтi қажеттілігi басқадай шараларды талап етпесе, ол өзiнiң қайтарылуына қарсы дәлелдемелердi ұсынып, құзыреттi өкiмет арнайы тағайындаған, құзыреттi өкiмет орны, тұлға, немесе тұлғалар арқылы iсiнiң қайта қаралуын талап етуiне және осы мақсатпен сол өкiметтiң, тұлғаның, немесе тұлғалардың алдына келтiрiлуiне құқығы бар.

14-бап

1. Сот пен трибунал алдында жұрттың бәрi тең. Әрбір адам өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезiнде немесе қайсыбір азаматтық процесте оның құқықтары мен мiндеттерiн анықтау кезiнде заң негiзiнде құрылған құзыреттi, тәуелсіз және әдiл сот арқылы iсi әдiлеттi және ашық қаралуын талап етуге құқылы. Егер, iстiң ашық қаралуы демократиялық қоғамда адамгершiлiк пен қоғамдық тәртiп, мемлекет қауiпсіздiгiнiң пайымдаулары ескерiлген жағдайда немесе азаматтардың жеке өмiрiнiң мүдделерi талап етсе немесе соттың пiкiрi бойынша, жариялылық әдiл соттың мүдделерiн бұзатын ерекше жағдай тудыратын болса, онда соттың iстi қарауы басынан аяғына дейiн немесе оның бір деңгейiнде, жабық түрде, баспасөз өкiлдерi мен жұртшылықты қатыстырмай, жүргiзiлуi мүмкiн; алайда, кез келген қылмыстық, не болмаса азаматтық iстер бойынша шығарылған қаулылардың бәрi, тек кәмелетке толмағандардың мүдделерi басқа шараларды талап еткен жағдайда немесе матримониалдық дау-дамайлар немесе балаларды қамқорлыққа алу жөніндегі iстер бойынша шығарылған қаулыларды қоспағанда, көпшiлiк алдында жария етiлуi тиiс.

2. Қылмыстық iс бойынша айыпталған әрбір адам, кiнәсi заң бойынша дәлелденгенге дейiн, кiнәсіз деп есептелуге құқылы.

3. Әрбір адамның өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезiнде, ең кем дегенде, төменде көрсетiлген, толық теңдiк негiзiнде берiлетiн кепiлдiктерге:

а) өзiне тағылған айыптаудың сипаты мен негiзi жөнiнде өзi түсiнетiн тiлде толық және дереу хабардар етiлуiне;

b) қорғау шараларына дайындық жүргiзуге және өзi таңдап алған қорғаушымен жүздесiп-тiлдесуге мүмкiндiк берiлiп, жеткiлiктi уақытпен қамтамасыздандырылуына;

с) дәлелсіз ұстау негiзiнде сотталмауына;

d) өз қатысуымен сотталуға және өзiн өзi дербес қорғауына немесе өзi таңдап алған қорғаушы арқылы қорғалуына: егер оның қорғаушысы жоқ болса, онда осындай құқығы бар екендiгi жөнiнде хабардар етіліп, қандай жағдай болмасын әдiл сот мүдделерi талап етсе, өзiне тағайындалған қорғаушының көмегiн пайдалануына және де қорғаушының еңбегiне төлейтiн жеткiлiктi қаражаты жоқ болса, оның көмегiн ақысыз пайдалануына;

e) өзiне қарсы көрсетпе берген куәлардан жауап алынуына немесе осы куәлардан жауап алуды талап етуiне, сонымен қатар өзiнiң куәлары шақыртылуына және олардан жауап алу шарты өзiне қарсы көрсетпе берген куәлардан жауап алу шартымен бірдей болуына;

f) егер сот жұмысын атқаруда пайдаланатын тiлдi түсiнбесе, немесе сол тiлде сөйлей алмаса тiлмаштың көмегiн ақысыз пайдалануына;

g) өз-өзiне қарсы көрсетпе беруге немесе өзiн-өзi кiнәлi деп мойындауға мәжбүрленбеуiне құқығы бар.

4. Кәмелетке толмағандар жайындағы iс, олардың жасы ескерiлiп және қайта тәрбиеленулерiне ықпал жасайтын ықылас бiлдiрiлiп жүргiзiлуi тиiс.

5. Қайсыбір қылмыс үшiн сотталғандардың қай-қайсысы болмасын өзiнiң айыпталуы және шығарылған үкiм, заң бойынша жоғарғы сот инстанцияларында қайта қаралуын талап етулерiне құқықтары бар.

6. Егер қайсыбір адам қылмыстық iс жасағаны үшiн ақтық шешiм бойынша сотталып, одан кейiн соттың қателiгiн даусыз дәлелдейтiн қайсыбір жаңа немесе бұрын мәлiм болмаған мән-жайдың негiзiнде шығарылған үкiм бұзылса немесе оған кешiрiм жасалса және де жаңадан табылған жағдай кезiнде мәлiм болмағандығына сотталушының өзi iшiнара немесе толық кiнәлi еместiгi дәлелденсе, онда осындай сотталудың нәтижесiнде жазаланған адамға заң бойынша өтемақы төленедi.

7. Ешкiм де, егер жасаған қылмысы үшiн әрбір елдiң заңы мен қылмыстық iс жүргiзу құқығына сәйкес кезiнде үзiлдi-кесiлдi сотталып немесе ақталған болса, онда осы қылмысы үшiн екiншi рет сотталуға немесе жазалануға тиiс емес.

15-бап

1. Ешкiм де жасаған iс-әрекетi немесе жiберген қателiгi негiзiнде, егер сол iс-әрекет жасалған кезде қолданыстағы мемлекетiшiлiк заң тұрғысынан немесе халықаралық құқық бойынша қылмыстық iс болып саналмаса, қандай да бір қылмыстық iске кiнәлi деп айыпталуына жол берiлмейдi. Сондай-ақ, кесiлген жаза, қылмыстық iс жасалған кезде қолданылатын жазадан ауыр болмауы тиiс. Ал егер қылмыс жасалғаннан кейiн сондай қылмыс үшiн кесiлетiн жазаның түрi, бұрын қолданып жүрген түрiнен гөpi, заң жүзiнде жеңiлдетiлген болса, онда қылмыскер соңғы заң бойынша айыпталуы тиiс.

2. Осы баптағы ешбір қағида кез келген адамды кез келген iс-әрекетi немесе жасаған қателiгi үшiн, егер де сол iс-әрекет жасалған кезiнде халықаралық қоғамдастық таныған құқық қағидаттары бойынша қылмыстық iс болып табылған болса, сот алдына келтiрiп жазалауға кедергi етпейдi.

16-бап

Әрбір адам, қай жерде жүрсе де, құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқылы.

17-бап

1. Әрбір адам жеке және отбасылық өмiрiне өзгелердiң өз бетінше, немесе заңсыз араласуынан, өз бетінше немесе заңсыз озбырлық жасап, баспанасына, хат жазысып-алысу құпиясына қол сұғылуынан, ар-намысы мен абырой-беделiне нұқсан келтiрiлуiнен қорғалуы тиiс.

2. Әрбір адамның осындай озбырлық пен қол сұғушылықтан заңмен қорғалуына құқығы бар.

18-бап

1. Әрбір адамның ой-пiкiр, ар-ождан және дiн бостандығына құқығы бар. Бұл құқық дiнге сену немесе дiндi қабылдау және наным-сенімiн өз қалауынша таңдап алу еркiндiгiн, өз дiнiн, наным-сенімiн жеке өзi немесе басқа адамдармен бірiгiп тұту бостандығын, жария түрде немесе жеке жолмен уағыздау, құдайға құлшылық ету, дiни және наным-сенім мен iлiм салт-жораларын орындау бостандығын да қамтиды.

2. Ешкiм де дiнге сену немесе дiн мен наным-сенімдерiн өз қалауынша таңдап алу еркiндiгін кемiтетiн мәжбүрлiкке ұшыратылуы тиiс емес.

3. Дiнге сену немесе наным-сенімдерiн тұтыну еркiндiгi тек қана қоғам қауiпсіздiгін, тәртiптi, денсаулық пен имандылықты, сондай-ақ басқалардың негiзгi құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн заңмен белгiленген шектеулермен ғана шектелуi тиiс.

4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ата-аналардың, тиiстi жағдайларда заңды қамқоршылардың, балаларына өздерiнiң наным-сенімдерiне сай дiни және имандылық тәрбиенi қамтамасыз ету бостандығын құрметтеуге мiндеттенедi.

19-бап

1. Әрбір адам өз ой-пiкiрiн еш кедергiсіз ұстануға құқылы.

2. Әрбір адам өз пiкiрiн еркiн бiлдiруге құқылы. Бұл құқық мемлекеттік шекараларға қарамастан кез келген ақпараттар мен идеяларды еркiн iздеу, тауып алу және оларды өз қалауынша таңдап алған құралдар арқылы ауызша, жазбаша немесе баспасөз арқылы немесе көркемдiк бейнелеу формалары түрiнде тарату бостандығын да қамтиды.

3. Осы баптың 2-шi тармағында көзделген құқықтарды қолдану ерекше мiндеттер мен ерекше жауапкершiлiктi жүктейдi. Сондықтан оларды қолдану кезiнде кейбір шектеулердiң кездесуi мүмкiн, алайда ондай шектеулер заңмен белгiленiп және:

а) басқа тұлғалардың құқықтары мен абырой-беделiн құрметтеу;

b) мемлекеттік қауiпсіздiктi, қоғамдық тәртiптi, жұртшылықтың денсаулығын немесе имандылығын қорғау қажеттілігiнен туындауы тиiс.

20-бап

1. Соғысты қандай түрде болса да насихаттауға заң тұрғысынан тыйым салынуы тиiс.

2. Ұлттық, нәсiлдiк немесе дiни өшпендiлiкке әкелiп соғатын, өздiгiнен кемсiтуге, араздыққа немесе зорлық-зомбылыққа арандатушылық болып табылатын қандай да бір үгiт жүргiзуге заң тұрғысынан тыйым салынуы тиiс.

21-бап

Бейбiт түрдегi жиналыстарды өткізу құқығы танылады. Бұл құқықты пайдалану тек демократиялық қоғамның мемлекеттік, немесе қоғамдық қауiпсіздiк пен қоғамдық тәртiп мүдделерiн, жұрттың денсаулығы мен имандылығын сақтау және басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қажет етiлетiн, заңмен көзделген шектеулерден тыс шектелуi тиiс емес.

22-бап

1. Әрбір адамның басқалармен бірiгiп қауымдастықтар құру бостандығына оның iшiнде кәсiподақтарды құрып оларға өз мүдделерiн қорғау мақсатымен кiруге құқығы бар.

2. Бұл құқықты пайдалану демократиялық қоғамның мемлекеттік немесе қоғамдық қауiпсіздiк пен қоғамдық тәртiп мүдделерiн, жұрттың денсаулығы мен имандылығын сақтау және басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қажет етiлетiн, заңмен көзделген, шектеулерден тыс шектелуi тиiс емес. Осы бап бұл құқықты пайдалануда қарулы күштер құрамындағы және полицияда iстейтiн адамдар үшiн заңды шектеулер енгiзуге кедергi етпейдi.

3. Осы баптағы ешбір қағида Халықаралық еңбек ұйымының қауымдастықтар бостандығы мен ұйымдасу құқығын қорғау жөніндегі 1948 жылғы конвенциясына қатысушы мемлекеттерге, аталған Конвенцияда көзделген кепiлдiктерге нұқсан келтiретiн заң актілерін қабылдау, немесе заңды осы кепiлдiктерге нұқсан келтіретiндей етiп пайдалану құқығын бермейдi.

23-бап

1. Отбасы қоғамның табиғи және негiзгi ұясы болып табылады, және қоғам мен мемлекет тарапынан қорғалуға құқылы.

2. Heкe жасына толған ер азаматтар мен әйелдер некеге тұруға және отбасын құруға құқылы екендiктерi танылады.

3. Бiрде бір неке, некеге тұратын екi жақтың өзара еркiн және толық келісімдерiнсіз қиылмайды.

4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер некенi қию, некелi болу уақытында және некенi бұзған кезде ерлi-зайыптылардың құқықтары мен мiндеттерiнiң теңдігін қамтамасыз ететiн тиiстi шаралар қабылдауға тиiс. Неке бұзылған жағдайда балалардың бәрiне тиiстi қорғау шаралары көзделуi қажет.

24-бап

1. Әрбір бала нәсілiне, түр-түсiне, жынысына, тілiне, дiнiне, ұлттық, немесе әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк немесе туу жағдаяттарына қарамастан, ешқандай кемсiтусіз отбасы, қоғам және мемлекет тарапынан, өзiнiң жас шамасы талап ететiн тиiстi қорғау шараларын иеленуге құқылы.

2. Әрбір бала туғаннан кейiн дереу тiркеуден өткiзiлiп, есiмi қойылуы тиiс.

3. Әрбір бала азаматтық алуға құқылы.

25-бап

Әрбір азамат 2-баптағы айтылған қандай да болсын кемсiтушiлiкке және негiзсіз шектеуге ұшырамай:

а) тiкелей өзi, сондай-ақ ерiктi түрде сайланған өкiлдерi арқылы, мемлекет iсiн жүргiзуге қатысу;

b) сайлаушылардың еркiн бiлдiру бостандығын қамтамасыз ететiн жасырын дауыс беру жолымен жалпыға бірдей және тең сайлау құқығы негiзiнде өткiзiлетiн шынайы мерзiмдi сайлауда дауыс беру және өзi сайлану;

с) жалпыға бірдей теңдiк шарты бойынша өз елiнде мемлекеттік қызметке орналаса алу құқығы мен мүмкіндігiне ие болуы тиiс.

26-бап

Барлық адамдар заң алдында тең және қандай да болсын кемсiтуге ұшырамай, заңмен тең қорғалуға құқылы. Бұл орайда кемсiтудiң қандай түрiне болса да, заң тұрғысынан тыйым салынады және заңда барлық адамдар, қандай да бір белгiсiне, нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тіліне, дiнiне, саяси және басқа да наным-сенімдерiне, ұлттық және әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жағдайына, туу және басқа жағдаяттарына қарамастан кемсiтуден тең және тиiмдi түрде қорғалатынына кепiлдiк берiлуi тиiс.

27-бап

Этникалық, дiни және тiл азшылығы бар елдерде, осындай азшылық құрамындағы адамдар өз тобының басқа мүшелерiмен бірге өз мәдениетiн пайдалану, өз дiнiн тұтыну, дiнiнiң салт-жораларын ұстану және ана тілінде сөйлеу құқығынан айырылмауы тиiс.

Қағидалар :

Заңдылық,әділдік,

Шындық қағидасы. Бұл қағида римстатунда айтылып кеткен. Бұнда прокурор шындыққа қол жеткізу үшін, қылмыстың орыналғаны немесе алмағаны туралы барлық фактілерді, дәләлдемелерді барынша қарап шешім шығаруы тиіс.

Теңдік қағидасы

Ашықтық қағидасы. Барлық соттардың тәжірибесін толық түсіну заңның әділ қолданылуының негізгі шарттарының бірі болып табылады.Әркімнің ашық сот талқылауына құқығы бар Қоғам сот жүйесі мен полиция қызметтері туралы ақпаратты біріңғай ақпарат құралдарынан ала алады.

Қылмыстық процестің жариялылығы.

Мемлекет шұғыл және бейтарап тергеу жүргізуге немесе өз аумағындағы қандай да бір аумақта адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды бұзуға жол берген деп санауға жеткілікті негіз болған жағдайда тергеу жүргізілуін қамтамасыз етуі керек

Жеке тұлғаның ар-намысы мен қадір-қасиетін құрметтеу.

Ешкімді азаптауға, қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазаларға тартуға болмайды. Ешкімді олардың еркін келісімінсіз медициналық немесе ғылыми эксперименттерге жатқызуға болмайды

10.Құқық тәртібін қолдау бойынша лауазымды адамдардың жүріс-тұрыс стандарттары

Құқықтық тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар тәртібінің Кодексі

1979 жылы 17 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясының 34/169 қарарымен қабылданды

1 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар оларға заңмен жүктелген қоғамға қызмет, мамандықтары талап ететіндей жоғары деңгейлі жауапкершілікке сәйкес құқыққа қарама-қайшы іс-әрекеттерден барлық тұлғаларды қорғау секілді міндеттерін тұрақты түрде орындайды.
а) «тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар» термині құқықты қолданумен байланысты полицейлік өкілеттіктерді, әсіресе құқық бұзушыларды тұтқындау өкілеттіктерін орындайтын барлық тағайынданбалы немесе сайланбалы лауазымды тұлғаларды қамтиды;
d) мұндағы меңзелетіні, мұндай ереже барлық зорлық-зомбылық, ұрлау немесе зиянды іс-әрекеттерге ғана емес, сонымен қатар қылмыстық заңдарға сәйкес орнатылған тиымдардың барлығына қатысты қолданылады. Ол қылмыстық жауапкершілікті тартуға қабілетсіз тұлғалардың тәртібіне де қатысты қолданылады.

2 Бап

Өз міндеттерін орындау барысында тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар адам абыройын құрметтейді және қорғайды және де сонымен қатар барлық тұлғаларға қатысты адам құқықтарын қолдайды және қорғайды.
Түсініктеме:
а) белгіленген адам құқықтары ұлттық және халықаралық құқықпен орнатылады және қорғалады. Тиісті халықаралық құжаттарға жатады адам құқықтарының Жалпыға ортақ декларациясы, азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пакті, азаптаулар және де басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас пен жаза түрлерінен барлық тұлғаларды қорғау туралы Декларация, Біріккен Ұлттар Ұйымының нәсілдік дискриминацияның барлық түрлерін жою туралы Декларациясы, нәсілдік дискриминацияның барлық түрлерін жою туралы Халықаралық конвенция, апартеид қылмысын бұлтартпау және оны жазалау туралы Халықаралық конвенция, геноцид қылмысы және ол үшін жазалау туралы Конвенция, қамауға алынғандармен қарым-қатынастың Минималды стандартты ережелері және консулдық қатынастар туралы Вена конвенциясы.
3 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар тек аса қажет болған жағдайда ғана, және олардың міндеттерін орындау талабына сәйкес түрде ғана күш қолдана алады.
Түсініктеме:
а) бұл ережеде ерекше атап өтетіні, тәртіп сақтау бойынша лауазымды тұлғалардың күш қолдануы тек қана ерекше сипатты жағдайда орын алуы тиіс; алайда мұндағы тәртіп сақтау бойынша лауазымды тұлғалар белгілі бір жағдайларда қылмыстың алдын алу мақсатында немесе құқық бұзушыларды немесе күдікті құқық бұзушыларды заңды түрде ұстау барысында немесе осындай тұтқындау болған жағдайда көмек көрсету барысында орынды түрде қажет болса күш қолдануға құқылы, бірақ осы мақсаттарда қажетті шектен асып кететін күш қолданыла алмайды.
с) оқпен ататын қаруды қолдану аса қатты қажеттілік болып есептеледі. Оқпен ататын қаруды қолдануға жол бермес үшін бар күшті салу қажет, әсіресе балаларға қарсы. Әдетте, оқпен ататын қару қолданылмауы тиіс, тек қана күдікті құқық бұзушының қарулы қарсылық көрсеткен немесе басқа түрде де басқалардың өміріне қауіп төндірген жағдайларды және күдікті құқық бұзушыны ұстау немесе тию үшін төтенше сипаты басқа шаралар қолдану жеткіліксіз болған жағдайларды есепке алмағанда. Оқпен ататын қаруды қолданудың әрбір жағдайында жедел түрде құзыретті билік органдарына хабарлану қажет.

4 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалардың қолына түсетін құпия мәліметтер құпия түрде сақталады, егер де міндеттері немесе әділетті заң талабы басқаны талап етпесе.
Түсініктеме:
Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар өз міндеттерінің сипаттамасы бойынша басқа тұлғалардың жеке өміріне қатысты болуы мүмкін немесе осындай тұлғалардың мүдделеріне және әсіресе абыройына ықтимал зиянды ақпаратты алады. Міндеттерді орындау барысында ғана немесе әділ сот мақсатында жарияланатын мұндай ақпаратты сақтау және пайдалану барысында аса сақ болу қажет. Мұндай ақпараттың басқа мақсаттарда кез-келген түрде жариялануы толықтай заңға қарама-қайшы.

6 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар олардың тұтқындаған тұлғаларының денсаулығын толыққанды қамтамасыз етеді, атап айтқанда, қажет болған жағдайда медициналық көмек көрсетілуін қамтамасыз етуге бағытталған шараларды жедел түрде қолданады.
Түсініктеме:
а) «медициналық көмек» ұғымының астарында кез-келген медициналық дәрігердің, оның ішінде тиісті куәлігі бар практик дәрігер және медициналық қосалқы қызметкерлердің көрсететін қызметтері, аталмыш қызметтер қажет болған жағдайда немесе өтініш бойынша көрсетіледі;
7 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар қандай да бір сыбайлас жемқорлық әрекеттеріне бармайды. Олар мұндай сипаттағы кез-келген іс-әрекеттерге барынша кедергі болып, олармен күреседі.
Түсініктеме:
а) сыбайлас жемқорлықтың кез-келген іс-әрекеті кез-келген басқа да билікті асыра пайдалану секілді тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар деген қызметтік мәртебесімен үйлесім таппайды. Сыбайлас жемқорлық әрекетіне барған тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалның кез-келгеніне толыққанды заң қолданылуы қажет, себебі, егер де олар өздерінің лауазымды тұлғалары заңдылықтың сақталуын қамтамасыз етуге ниет білдірмесе немесе өз мекемелері аясында қамтамасыз ете алмаса үкіметтер азаматтарынан тәртіпті сақтауын күте алмайды;
8 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар осы кодекс пен заңды құрметтейді. Сонымен қатар олар бар мүмкіндіктерін пайдалана отырып, барлық бұзушылықтарға барынша қолдан келер шаралармен қарсылық танытып, олардың алдын алады.
Осы Кодекстің бұзылуы орын алды немесе орын алуы мүмкін деп есептеуге негіз туындаған жағдайда тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар жоғары тұрған инстанцияларға хабарлайды, қажет болған жағдайда орын алған оқиға жайлы қадағалау немесе құқықтық бақылау жүргізу бойынша құзыреттіліктерге ие басқа да инстанциялар мен органдарға хабарлайды.

11.Полиция қызметінің мәртебесі мен этикалық қағидалары туралы 1979 ж. Еуропа Кеңесінің «Полиция туралы Декларациясы».

Осы 1979 ж. Еуропа Кеңесінің «Полиция туралы Декларациясы»бойынша полиция қызметкерінің міндеттеріне

1)құқық бұзушылықтар профилактикасы; 2) қоғамдық тәртіпті сақтау; 4) әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізу; 5) қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу және жолын кесу; 6) қылмыстық теріс қылықтар бойынша хаттамалық нысанда сотқа дейінгі тергеп-тексеру;

қабылдау-бөлу және арнайы қабылдау орындарында адамдарды ұстау; және т.с.с.

Олардың функцияларына келетін болсақ:

1) құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтауға, зерделеуге, жоюға бағытталған шаралар кешенін жүзеге асырады; 2) қоғамдық тәртіпті сақтау бойынша шаралар кешенін жүзеге асырады;

жеке және заңды тұлғалардан ұлттық заңнамасын сақтауды, құқыққа қарсы әрекеттерді тоқтатуды талап етуге, ал бұл талаптарды орындамаған жағдайда тиiстi мәжбүрлеу шараларын қолдануға;

жеке және заңды тұлғаларға қылмыстық немесе әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететiн себептер мен жағдайларды жою туралы орындалуы міндетті ұйғарымдар, ұсынымдар енгізуге; 5) қоғамдық тәртіпті сақтауда ерекше көзге түскен азаматтарды көтермелеуге; 6) қоғамдық, топтық немесе жеке мүдделер мен наразылық танытудың заңсыз нысандарының жолын кесуге;

9) төтенше жағдайлардың салдарын жою, терроризмге қарсы операцияны, күзету, көпшілік, карантиндік іс-шараларын өткізу, іздеу салуда жүрген адамдарды ұстау, кепілге алынғандарды босату, қылмыстық немесе әкімшілік құқық бұзушылықтар жасады деп күдік келтірілген адамдардың ізіне түсу, жарылғыш заттар, оқ-дәрілер және жарғыш құрылғылар, улы және радиоактивті заттар табылғандығы туралы мәліметтерді тексеру, жаппай тәртіпсіздіктің және жеке тұлғалардың қауіпсіздігіне, инфрақұрылым объектілерінің тыныс-тiршiлiгіне қауіп төндіретін, қоғамдық тәртіпті бұзатын өзге де топтасқан әрекеттердің жолын кесу кезінде жергілікті жер учаскелерін қоршауға алуды жүргізуге; 10) күзетілетін, көпшілік іс-шаралар өткізілетін орындарға кіру (келу) кезінде жеке тұлғаларды, олардың заттарын, көлік құралдарын және өткізілетін жүктерді тексеріп қарауды, оның ішінде техникалық құралдарды пайдаланып тексеріп қарауды жүргізуге, олар өткізілетін орындарға тыйым салынған нәрселер мен заттары бар адамдар мен көлік құралдарын кіргізбеуге; және т.с.с.

Тәртіптік санкциялар, азаптау және адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын әрекеттің немесе жазаның басқа түрлеріне барлық жағдайларда тыйым салынады. Полиция қызметкері осындай шараларды белгілейтін кез-келген бұйрыққа немесе нұсқаулыққа бағынуға немесе орындауға міндетті емес.

Полиция қызметкері жоғары тұрған лауазымды адамның нұсқауларын ұстануы керек, бірақ ол заңсыз екенін білсе немесе білуі керек болса, бұйрықтарды орындамау керек.

Заңсыз тәртіпті сақтаудан бас тартқан полицейге қылмыстық немесе тәртіптік жазалау шаралары қолданылмайды.

Полиция қызметкерлері нәсілдік, діни немесе саяси көзқарастарына байланысты заңсыз әрекеттер жасағаны үшін күдіктенбесе де, іздеуге, қамауға алуға, қорғауға немесе оларды сүйемелдеуге көмек көрсетпеуі керек.

Полиция қызметкері өз іс-әрекеттері үшін, сондай-ақ заңға қайшы әрекеттер немесе оның басшылығымен жасаған кемшіліктері үшін жеке жауапкершілікте болуы керек.

Мінез-құлықтың немесе заң нормаларының орындалуы басқаша болмаса, полиция қызметкері барлық материалдарды құпия сақтауға міндетті.

Полиция қызметкерлері жалпы білім беру, кәсіптік және ресми даярлықтан өтуге, сондай-ақ әлеуметтік мәселелерге, демократиялық еркіндікке, адам құқықтарына және, атап айтқанда, Адам құқықтары жөніндегі еуропалық конвенцияға қатысты тиісті нұсқаулар алуға тиіс.

. Қызметкердің арнайы факторларын ескере отырып, полиция қызметкерлері жалақының көтерілуіне құқығы бар, мысалы, тәуекелдің артуы және тәртіпсіз жұмыс уақыты.

Полицейлер кәсіби ұйымдарды құруға, сондай-ақ оларға қосылуға және олардың қызметіне белсенді қатысуға құқылы. Бұдан басқа, олар басқа ұйымдардың қызметіне белсене қатыса алады.

Полиция қызметкеріне қатысты тәртіптік немесе қылмыстық қудалау жағдайында ол өзін қорғауға және адвокаттың қызметтерін пайдалану құқығына ие. Шешім ақылға қонымды уақыт ішінде қабылдануы тиіс. Ол сондай-ақ ол өзі тиесілі кәсіби ұйымның көмегін пайдалана алады.

12.1996 ж. 12 желтоқсандағы мемлекеттік лауазымды адамдардың жүріс-тұрысының Халықаралық кодексін талдаңыз және оны құқық қорғау қызметі туралы қазақстандық заңдардағы стандарттармен салыстырыңыз.10 сұрақпен бірдей

Лауазымды адам (ағылш.official, functionary;)— мемлекеттік органдарда, жергілікті өзін-өзі басқару органдарында, Қарулы Күштер жүйесінде арнайы құзыреттілікпен тұрақты немесе уақытша билік өкілі қызметін не болмаса (мекеме, кәсіпорындарда) ұйымдастыру-басқару, әкімшілік-шаруашылық қызметін атқаратын адам. Лауазымды адамныңның Конституцияда, заңда немесе қаулыда, ережеде көрсетілген өз өкілеттілігіне сәйкес қызметін атқаруға қажетті өзіндік құқықтары мен міндеттері белгіленген.

1 Бап

2 Бап

3 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар тек аса қажет болған жағдайда ғана, және олардың міндеттерін орындау талабына сәйкес түрде ғана күш қолдана алады.

4 Бап

Тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалардың қолына түсетін құпия мәліметтер құпия түрде сақталады, егер де міндеттері немесе әділетті заң талабы басқаны талап етпесе.

5 Бап

Бірде бір тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлға өз алдына азаптаулар және де басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас пен жаза түрлері болып табылатын кез-келген іс-әрекетті жүзеге асыруына, оны істеуге арандатуға немесе оған шыдамдылықпен қарауына болмайды және бірде бір тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлға азаптаулар және де басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас пен жазаларды ақтау мақсатында жоғарыда тұрған лауазымды тұлғалардың бұйыруына немесе соғыс жағдайы немесе соғыс басталу қаупі, ұлттық қауіпсіздікке төнетін қауіп, ішкі саяси тұрақсыздық немесе басқа да кез-келген төтенше жағдайға жүгіне алмайды.

6 Бап

7 Бап

8 Бап

Осы Кодекстің бұзылуы орын алды немесе орын алуы мүмкін деп есептеуге негіз туындаған жағдайда тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар жоғары тұрған инстанцияларға хабарлайды, қажет болған жағдайда орын алған оқиға жайлы қадағалау немесе құқықтық бақылау жүргізу бойынша құзыреттіліктерге ие басқа да инстанциялар мен органдарға хабарлайды.

13.1979 ж. 17 желтоқсандағы құқықтық тәртіпті қолдау бойынша лауазымды адамдар жүріс-тұрысының Кодексін талдаңыз және оны құқық қорғау қызметі туралы қазақстандық заңдардағы стандарттармен салыстырыңыз.

1 Бап

Түсініктеме:

а) «тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар» термині құқықты қолданумен байланысты полицейлік өкілеттіктерді, әсіресе құқық бұзушыларды тұтқындау өкілеттіктерін орындайтын барлық тағайынданбалы немесе сайланбалы лауазымды тұлғаларды қамтиды;

b) полицейлік өкілеттіктер формадағы немесе азаматтық киімдегі әскери биліктің өкілдерімен немесе мемлекеттік қауіпсіздік күштерімен жүзеге асырылатын болса, онда «тәртіпті сақтау бойынша лауазымды тұлғалар»термині осындай қызметтердің қызметкерлерін қамтиды;

с) мұнда қоғамға қызмет құрамына атап айтқанда, жеке, экономикалық, әлеуметтік немесе басқа да төтенше сипаттағы себептер бойынша жедел жәрдемді қажет ететін қоғам мүшелеріне қызмет немесе көмек көрсету кіретіні меңзеледі;

d) мұндағы меңзелетіні, мұндай ереже барлық зорлық-зомбылық, ұрлау немесе зиянды іс-әрекеттерге ғана емес, сонымен қатар қылмыстық заңдарға сәйкес орнатылған тиымдардың барлығына қатысты қолданылады. Ол қылмыстық жауапкершілікті тартуға қабілетсіз тұлғалардың тәртібіне де қатысты қолданылады.

2 Бап

3 Бап

4 Бап

5 Бап

6 Бап

7 Бап

8 Бап

14. Құқықтық тәртіпті қолдау бойынша лауазымды адамдар жүріс-тұрысының Кодексін тиімді іске асыру үшін Жетекші қағидаларға талдау беріңіз (1989 ж. 24 мамырда БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінің резлюциясымен бекітілген) және оны құқық қорғау қызметі туралы қазақстандық заңдардағы стандарттармен салыстырыңыз.

1989 ж. 24 мамырда БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесінің резлюциясына сәйкес Үкімет зааңға сүйне отырып өлімжазасының барлық түрін қылмыс деп бағалайды және оны орындағаны үшән арнайы шаралар тағайындайды. Соғыс жағдайы немесе соғыс қаупі, ішкі саяси тұрақсыздық немесе штаттардағы кез-келген төтенше жағдайлар қоса алғанда, ерекше жағдайлар, мұндай жазалаудың негізі бола алмайды.

Заңсыз, еркін және қорытынды жазаларды болдырмау үшін үкімет қатаң бақылауды қамтамасыз етеді, соның ішінде қамауда ұстау, тұтқындауға, қамауда ұстауға және бас бостандығынан айыруға жауапты барлық лауазымды тұлғалар, заңға сәйкес күш қолдану және атыс қаруын қолдану құқығы бар лауазымды тұлғалар.Барлық лауазымды тұлғалар осындай бұйрықтарды орындамауға құқылы және міндетті. Құқық қорғау органдарының қызметкерлерін оқытуда аталған ережелерге ерекше назар аударылады.

Құқықсыз, ерікті немесе қорытынды жазалармен қатер төндіретін жеке тұлғалар мен топтар, соның ішінде қуғын-сүргінге ұшырау қаупі бар адамдар сот немесе басқа әдістермен тиімді қорғауға кепілдік береді.Адам осы елде заңсыз, еркiн немесе iшiнара жазаның құрбаны бола алатынына қатысты елеулi негiздер болған кезде ешкiмге мәжбүрлеп берiлмейдi немесе берiлуi мүмкiн емес.

Үкімет бас бостандығынан айырылған адамдардың ресми түрде танылған қамау орындарында ұсталуын және оларды қамауға алу туралы және олардың басқа жерге көшірілуін қоса алғанда туыстарының, адвокаттарының немесе басқа қамқоршыларының, нақты ақпаратпен қамтамасыз етілуін қамтамасыз етеді.

Қадағалаушылар немесе өзге де мемлекеттік қызметшілер мұндай әрекеттерге жол бермеу үшін ақылға қонымды мүмкіндіктері болса, олардың бақылауындағы тұлғалардың әрекеттері үшін жауапты болуы мүмкін.

Үкімет тергеу барысында анықталғандай, олардың юрисдикциясына жататын кез-келген аумақта заңсыз, еркін немесе қорытынды жазаға қатысқвн тұлғаларды сотқа тапсыруды қамтамасыз етеді.

Үкіметтер бұл адамдарды сотқа тапсырады немесе осындай тұлғалардың өз юрисдикциясын жүзеге асырғысы келетін басқа елдерге экстрадициялауда ынтымақтасады. Бұл қағида кінәлілердің немесе жәбірленушілердің кім екеніне қарамастан және қай жерде болса да, олардың азаматтығына қарамастан және қылмыс қай жерде орындалғанына қарамастан қолданылады.

2 блок

1. Полиция қызметшілеріне күш, арнайы құралдар және атылатын қаруды қолдану саласындағы стандарттарды бекітетін негізгі халықаралық актілерді атап, оларға отандың заңдардың сәйкестік дәрежесіне баға беріңіз.

(Еуропа Кеңесі Парламенттік Ассамблеясының резолюциясымен 1979 жылғы 9 мамырда бекітілген).

Полиция қызметкері оған заңмен жүктелген міндеттерді өз отандастары мен қоғамды ұрлық, зорлық және т.б. зиян келтіруші әрекеттерден қорғау арқылы орындауы тиіс. Бұл бап полиция қызметкерін құқықпен байланыстырады. Заңның билігі әрбір демократиялық қоғамның негізінде жатыр. Полиция қызметкерінің мақсаты және жауапкершілікті міндеті - заңды сыйлау және оның талаптарын ұстану.

Полиция мен қоғамның арасындағы жақсы қарымқатынастардың маңызы зор. Ешбір полиция қызметкері, егер ол өзі қызмет ететін қоғамнан материалдық жəне моральдық көмек алмаса, өз міндеттерін нəтижелі, халық мүддесі үшін орындай алмайды.

Өз міндеттерін орындауда полиция қызметкері заңды тұрғыда қажет және рұқсат етілген мақсаттарға жету үшін өзінің барлың құқықтарын пайдалануға міндетті; сонымен қатар, ол нақты жағдай үшін қажетті болуы мүмкін зорлықты пайдалануда шектен аспауы тиіс. Себебі, өзінің қызметтік борышын өтеу барысында полиция қызметкері зорлыққа баруға мәжбүр болады. Ескеріп өтетін бір жайт, полиция зорлықты қолдануға рұқсатты иемденбейді және зорлықтың не, оның шктері қандай екендігіне нақты анықтама бру қиын. Полиция тек ерекше жағдайларда ғана, тек бір саналы иөлшерде ғана зорлықты қолдана алады. Полицияның қоғамдағы беделі көп жағдайда оның өз қызметтік міндетін орындау барысында қолданатын тәсілдеріне байланысты.

Полиция қызметкері қаруды қолдану тәсілдеріне және жағдайларына қатысты нақты және жан жақты нұқаулады толығымен білуі тиіс. Құқық мәселелері бойынша комитет Ирландия мен Ұлыбританияда қатардағы полиция қызметкерінде қару болмайтындығын атап өтеді. Оған бұл баптың қатысы жоқ, алайда, бұл мемлекеттерде қаруланған полиция да бар, ал БҰҰ ның басқа мүше мемлекеттерінде полиция толығымен қару жарақпен қамтамасыз етілген ол жерлерде бұл баптың маңызы зор.

2. Қазақстан Республикасының қандай нормативтік-құқықтық актілері құқыққорғау органдары қызметшілерінің күш қолдану мәселелерін реттейді?

Ішкі істер органдары қызметкерлерінің дене күшін қолдану, арнайы құралдар, атыс және өзге де қаруды қолдануының шарттары мен шектеулері «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен айқындалады.

2. Ішкі істер органының қызметкері дене күшін қолдану, арнайы құралдарды немесе атыс қаруын қолдану алдында қару қолданылатын адамдарға ішкі істер органы қызметкерінің заңды талаптарын орындауға мүмкіндік пен оны орындау үшін уақыт беріп, оларды қолдану ниеті туралы ескертуге міндетті. Қажет болған жағдайда ескерту оғын атуға болады.

3. Егер қол сұғушылық жеке тұлғаның немесе қызметкердің өзінің өмірі мен денсаулығына тікелей қауіпті болса не өзге де ауыр салдарға әкеп соқса, ішкі істер органдары қызметкерінің атыс қаруын ескертусіз жеңіліске қолдану құқығы бар.

3. Қылмыстық әділсотқа қатысты Жалпыға танымал қағидалардың отандық заңдардың дамуындағы роліне баға беріңіз.

Азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін соттың қорғауын қамтамасыз етуде халықаралық шарттардың маңызды рөлі бар, сондықтан қажет жағдайларда соттар Қазақстан Республикасы юрисдикциясы шеңберінде халықаралық құқық нормаларын басшылыққа алуға міндетті.

Қылмыстық әділсотқа қатысты Жалпыға танымал қағидалар

1948 ж. 10 желтоқсандағы адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы және қылмыстық әділсот стандарттарына қатысты ережелер.

1966 ж. 16 желтоқсандағы азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық Пакт.

1996 ж. 12 желтоқсандағы мемлекеттік лауазымды адамдардың жүріс-тұрысының Халықаралық кодексі.

. 1979 ж. 17 желтоқсандағы құқықтық тәртіпті қолдау бойынша лауазымды адамдар жүріс-тұрысының Кодексі.

1985 ж. 29 қарашада БҰҰ Бас Ассамблеясының 40/33 қарарымен қабылданған Кәмелетке толмағандарға қатысты әділсотты қолдануға арналған БҰҰ минималды стандартты ережелеріне (Пекин ережелері).

1955 жылы қабылданған Қамаудағы адамдарды ұстаудың минималды стандартты ережесінің (Женева ережелері).

1984 ж. 25 мамырда БҰҰ Экономикалық және Әлеуметтік Кеңесімен мақұлданған, өлім жазасына үкім шығарылғандардың құқықтарын қорғаудың.

1984 жылғы Жазаның және қарым-қатынас жасаудың (обращения) азаптаумен, басқада қатігез адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты кемсітетін түрлеріне қарсы Конвенцияның негізгі ережелері.

4. Қылмыстық әділсот саласындағы міндетті және ұсыныс ретіндегі халықаралық-құқықтық актілердің айырмашылынын көрсетііңз.

Қазақстан Республикасы халықаралық шарттарының нормаларын қолдану мүмкіндігі туралы мәселені шешкен кезде, соттар Қазақстан Республикасының халықаралық шарты онда көрсетілген немесе халықаралық шарттарға қатысушылардың арасында келісілген тәртіпте және мерзімде күшіне енетінін негізге алуы тиіс. Өзара келісім болмаған кезде, келіссөзге қатысушы барлық мемлекеттер өздері үшін шарттың міндетті екеніне келісім білдірісімен халықаралық шарт күшіне енеді (Халықаралық шарттардың құқы туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 24-бабы).

Егер Қазақстан Республикасы шартқа қол қою, құжаттар алмасу, шартты ратификациялау, оны қабылдау, бекіту, шартқа қосылу арқылы не келісуші тараптар

уәделескен кез келген басқа тәсілмен халықаралық шарттың өзі үшін міндетті екеніне келісім білдірсе, халықаралық шарт қолдануға жатады.

Егер бұл Қазақстан Республикасының халықаралық шартында тікелей қарастырылмаса, Халықаралық шарттардың құқы туралы 1969 жылғы Вена конвенциясының 28-бабына сәйкес, шарттардың кері күші болмайды. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) 1-бабының бірінші бөлігіне және Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі - ӘҚБтК) 1-бабының бірінші бөлігіне сәйкес,, қылмыстық және әкімшілік заңнама тек қана Қазақстан Республикасының тиісті кодекстерінен тұрады. Қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілік көздейтін өзге заңдар тек оларды аталған кодекстерге енгізгеннен кейін қолданылуға жатады.

ҚК-нің нормалары Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын қолдану қажеттігін тікелей белгілеген жағдайларда (мысалы, ҚК 158 - және 159-баптары ) Қазақстан Республикасының Соттары қылмыс құрамының белгілерін қарастыратын халықаралық құқықтық нормаларды қолдануға тиіс.

5. Қылмыстық юстиция және әділсот ұғымдарының араларындағы байланыстарды анықтаңыз.

Объединение в единую систему столь различных органов международного уголовного правосудия представляется весьма сложным и дискуссионным вопросом.

Она основана на единых принципах международного права, получивших признание еще в Уставе Нюрнбергского трибунала. Кроме того, органы международного уголовного правосудия, хотя и не находятся в иерархической подчиненности по отношению друг к другу (подобно организационному подчинению судов первой, апелляционной, кассационной и надзорной инстанций на внутригосударственном уровне), тем не менее взаимодействуют между собой.

Несмотря на отличия в правовых основах учреждения и деятельности, юрисдикции и организации, все органы международного уголовного правосудия обладают общими признаками.

Во-первых, их учреждение, наделение юрисдикцией для осуществления правосудия по делам о международных преступлениях, включение в круг участников уголовного судопроизводства международных судей, прокуроров, защитников изначально обусловлено волеизъявлением международного сообщества, объединенного Организацией Объединенных Наций. Все указанные выше органы учреждены или сформированы при непременном участии в той или иной форме ООН.

В течение XX столетия осуществлялось становление органов международной уголовной юстиции. Были учреждены такие органы международной уголовной юстиции, как Постоянная палата международного правосудия (1922–1940 гг.), Нюрнбергский трибунал (1945–1946 гг.), Токийский трибунал (1946–1948 гг.). В соответствии с резолюциями Совета Безопасности в 1993–1994 гг. были учреждены ныне действующие международные трибуналы по бывшей Югославии и Руанде, а 17 июля 1998 г. в ходе работы Дипломатической конференции полномочных представителей ООН был открыт для подписания Римский статут МУС.

Деятельность органов международной уголовной юстиции имеет своими целями^[1]:

1) привлечение к ответственности и наказанию лиц, виновных в совершении международных преступлений;

2) защиту международного сообщества в целом, каждого его члена и всех людей;

3) предупреждение международных преступлений, восстановление и поддержание на этой основе мира и безопасности.

Все международные судебные органы, входящие в систему органов уголовной юстиции, несмотря на свои особенности, связанные с юрисдикцией, порядком организации и деятельности, имеют и общие черты. Во-первых, они наделены юрисдикцией для осуществления правосудия по делам о международных преступлениях; они учреждены или сформированы при непременном участии ООН. Во-вторых, правовой основой их деятельности являются международные договоры, устанавливающие преступность и наказуемость международных преступлений, а также принципы международного уголовного права, признанные международным сообществом. В-третьих, к их юрисдикции относятся преступления геноцида, преступления против человечности и военные преступления. В отдельных случаях их юрисдикция дополняется преступлениями по внутригосударственному праву отдельных стран. В-четвертых, отправление правосудия осуществляется в соответствии с нормами международного уголовного процесса.

Органы международной уголовной юстиции– это суды, учрежденные при участии ООН для осуществления правосудия по уголовным делам в отношении лиц, виновных в совершении международных преступлений, отнесенных нормами международного права к их компетенции.

В настоящее время в систему органов международной уголовной юстиции входят:

1) международные уголовные трибуналы ad hoc, создаваемые Советом Безопасности ООН;

2) смешанные (гибридные) трибуналы (суды);

3) Международный уголовный суд.

Международная уголовная юстиция находится в процессе развития. Она прошла сложный путь от появления первых работ доктринального характера к действующим органам международного правосудия. До недавнего времени деятельность большинства этих органов была обращена в прошлое: они создавались для рассмотрения преступлений совершенных до их учреждения. С появлением МУС международная 25 юстиция приобрела превентивное значение, т.к. он создан не для рассмотрения преступлений, совершенных в прошлом, а обращен в будущее.

6. Қылмыстық юстиция саласындағы халықаралы-құқықтық стандарттардың топтарын анықтаңыз және оларға талдау жасаңыз..

Халықаралық құқықтық нормалардың кең алабында халықаралық құқықтың жалпыға танылған қағидаттары мен нормалары бөліп қаралса да, Конституция олардың сипаттайтынбелгілері атамайды. Сонымен қатар, қоғам және халықаралық құқықтық қарым-қатынас дамып отыратын үдеріс болғандықтан, олардың құқықтық тіркеуді талап ететін өзге де принциптері қалыптасатындықтан,олар құқықтық түрде міндетті осындай нормалар мен қағидалардың жинақталған тізімі көрсетілмеген.Халықаралық құқықтың жалпы жұрт таныған принциптерi жазылмаған халықаралық-құқықтық құжат-халықаралы дәстүр түрінде өз көрінісін таба алады, сондай-ақ құқықтық құжаттарда жазылған болуы мүмкін.Халықаралық құқықтың жалпыға танылған қағидаттары қамтылған құжаттар міндетті(БҰҰ жарғысы), не ұсынымдық сипатта болады (Халықаралық құқық қағидаттары туралы БҰҰ Бас Ассамблеясының декларациясы).Орындалуы міндетті халықаралық нормалар екіжақты және көпжақты келісімшарттарда,халықаралық дәстүрде көрініс табады.Міндетті сипатқа халықаралық шарттардың негізінде қалыптасқан кейбір органдардың актілерінде қамтылған ұйғарымдар да міндетті сипатқа ие болуы мүмкін.Мысалы,БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің резолюциясы.Осылайша, Біріккен Ұлттар Ұйымының шеңберінде адам құқықтарын қамтамасыз ету механизмі қалыптасты. БҰҰ-ның көмегі және тікелей қатысуымен адам құқықтарын қорғау туралы бірқатар құжаттар қабылданды.Олар сот төрелігін жүзеге асырудың стандарттары мен әділет органдарының қызметі үшін маңызды болып табылады,өйткені бұл сала адам құқықтарын қамтамасыз ету тұжырымдамасының шеңберінде жатыр.БҰҰ Бас Ассамблеясының резолюциясы ұсыныс сипатында болып келеді.Ұсыныс сипатындағы актілер сонымен қатар азаматтық,саяси,әлеуметтік,экономикалық және мәдени құқықтар жөніндегі халықаралық пактілерге сәйкес және нәсілдік кемсітушіліктің кез-келген түрін жою туралы халықаралық конвенциялармен,өзге де көпжақты халықаралы шарттармен құрылатын комитеттермен қабылданады.Ұсыныс сипатындағы актілердің қандай да бір міндетті құқықтық күші жоқ екеніне қарамастан,мемлкеттер осы құжаттардың белгілі бір форумдар мен конференцияларды осы қжаттардың қабылдануына ат салысқандықтан,немесе мемлекеттер осы немесе өзге де сұрақтар бойынша шешім қабылдауға өкілетті органдарды құру туралы халықаралық шарттарға мүше болғандықтан,осы құжаттарда қамтылатын ережелерді мемлекеттердің мүлдем елемеуіне болмайды.Бірқатар мемлекеттердің соттары шешім шығару барысында ұсыныс сипатындағы құжаттардың ережелерін шешімің қосымша негіздемелері ретінде қолданған.Ұсыныс сиаптындағы құжаттарға келесілер жатады:Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің мінез-құлық кодексі(1979 ж),Кәмелетке толмағандар үшінсот төрелігін қатысты БҰҰ-ның минималды стандартты ережелер (Пекин ережелері, 1985); Қылмыстармен билікті асыра пайдаланған қылмыстардың құрбандары үшін сот төрелігінің негізгі принциптері туралы декларация (1985); Кез келген нысанда ұсталған немесе қамауда ұсталатын барлық адамдарды қорғау принциптері (1988); 1990 ж. Сотталғандарға ұстаудың негізгі принциптері; Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарды мен бостандығынан айрылғандарды қорғау туралы ережесі (1990 ж.); кәмелетке толмағандар арасында қылмыстылықтың алдын алу бойынша БҰҰ жетекші қағидалары(Эр-Рияд нұсқаулар (1990)), Тиімді тергеу және азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын қорлайтын әрекеттерді құжаттау бойынша қағидалар(2000).

БҰҰ Конгрестерінде қылмыстың алдын алу және құқық бұзушылармен қарым қатынасқа байланысты бірнеше ұсыныс сипатындағы актілер қабылданды:Тұтқындарға қараудың минималды ережелері(1955 ж),Сот органдарының тәуелсіздігі қағидалары(1985 ж),Құқық қорғау органдарының күштері мен қару-жарақтарын пайдаланудың негізгі қағидаттары (1990 ж.); Прокурорлардың рөлі туралы жетекші қағидалары(1990).Осылайша, ұсыныс сипатындағы актілер халықаралық құқықтың қосымша көздері бола алады, бұл халықаралық деңгейде мойындалған мінез-құлық нормаларының мазмұнын толығымен және дұрыс түсінуге мүмкіндік береді.Халықаралық құқықтық стандарттардың толық кешенін және теориялық талдау мен халықаралық құқықтық стандарттардың бүкіл органын практикалық қолдану үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында оларды келесідей жіктеуге болады: 1) жалпыға танылған нормалардың мәртебесі бар стандарттар; 2) қылмыстық-процессуалдық мәжбүрлеу шаралары қолданылған немесе сайлана алатын адамдарға арналған стандарттар; 3) қылмыс жасаған адамдарға арналған стандарттар; 4) кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігі саласындағы стандарттар; 5) қылмыстық сот iсiн жүргiзу стандарттарын, оның iшiнде барлық стандарттар жиынтығын iске асыру үшiн қолайлы жағдайлар жасау жөнiндегi шараларды; 6) халықаралық стандарттар нормаларының орындалуына жағдай жасау жөніндегі шараларды қоса алғанда, стандарттар; 7) этика және қылмыстық сот төрелігін құқықтық ұйымдастыру саласындағы стандарттар.

7. Қылмыстық істер бойынша қабылданған аймақтық халықаралық актілердің маңызы және ҚР қолдануы мүмкін аймақтарды атаңыз.

8.Құқыққорғау органдарының қызметтеріне бақылау мен қадағалаудың түрлерін атап олардың қызметтеріне сынмен баға беріңіз.

Мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыруға уәкiлеттi органдардың органдарының шеңберiнде (конституциялық, парламенттік, президенттiк, атқарушы органдардың бақылауы, сот бақылауы, прокурорлық қадағалау) түрлері бар.

Құқықтық мемлекет қағидасының пайда болуының негізгі – Конституцияның үстемдігі. Әлемнің барлық елдерінде негізгі заңның үстемдігін қамтамасыз етуге бағытталған, конституцияны құқықтық қорғау жүйесі деп аталатын тұтас жүйе бар, онда негізгі заңның үстемдігін жүзеге асыруда жетекші рөл атқаратын конституциялық нормалар басымдыққа ие. Қазақстан Республикасында жүзеге асырылатын конституциялық бақылау елдiң негiзгi заңдарына сәйкестiгi туралы актiлердi тексерудi жүзеге асырады.Конституциялық бақылаудың негізгі функциялары ең алдымен конституциялық ережелердің шынайылығын қамтамасыз ету, конституциялық заңдылықты бұзуды болдырмау, бұзылған конституциялық ережелерді қалпына келтіру, негізгі заңның бұзылуын болдырмау болуы тиіс.

Әкімшілік бақылауды барлық деңгейдегі атқарушы органдар жүзеге асырады. Ол жоғары тұрған лауазымды тұлғаларды бағыныстағы адамдардың іс-әрекеттеріне бақылауды қамтиды, заңдар мен нормативтік актілердің орындалуын талдайтын инспекциялық және қадағалау органдарын құруды және әкімшілік қызметтің тиімділігі мен сапасын зерттеуді көздейді. Атқарушы билікке оның әмбебап, объективті және ұйымдық сипатын ескере отырып, бақылау жүйесі ретінде жүйелі түрде жұмыс істейді және жалпы, мамандандырылған және ведомстволық түрлерге шартты түрде бөлінуі мүмкін.Қолданыстағы әкімшілік заңнама атқарушы билік органдарына шартты түрде 4 топқа бөлінуі мүмкін өкілеттігін береді:

а) бақылау және қадағалау органдарының және қадағалау объектілерінің қызметін үйлестіру туралы заңдарды, сондай-ақ нормаларды және нормативтік құқықтық актілерді орындау кезінде заңдарды әзірлеуге;б) бақылауды ұйымдастыру және жүргізу үшін;в) құқық бұзушылықтардың алдын алу және жолын кесу;г) мемлекеттiк мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы.

Прокуратура мемлекет атынан Қазақстан Республикасының аумағында заңдылықтың сақталуын заңда белгіленген шекте және нысандарда жоғары қадағалауды жүзеге асырады, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді және мемлекет атынан қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.Прокуратура заңда белгіленген шекте және тәртіппен:

1) мемлекеттік, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және олардың лауазымды адамдарының, меншік нысанына қарамастан өзге де ұйымдар қызметінің, сондай-ақ олар қабылдайтын актілер мен шешімдердің;

2) заңды күшіне енген сот актілерінің;

3) атқарушылық іс жүргізудің және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша іс жүргізудің;

4) құқық қорғау органдарының және арнаулы мемлекеттік органдардың:

сотқа дейінгі тергеп-тексеру, жедел іздестіру және қарсы барлау қызметі;

қылмыстық жазаларды орындау және мемлекеттік мәжбүрлеудің өзге де шараларын қолдану;

Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын сақтау салаларындағы қызметінің;

5) мемлекеттік құқықтық статистиканың және арнайы есепке алудың заңдылығын;

6) заңда айқындалатын өзге де бағыттар бойынша заңдылықты жоғары қадағалауды (бұдан әрі - қадағалауды) жүзеге асырады.Прокуратура - мемлекеттік, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының және олардың лауазымды адамдарының, ал айрықша жағдайларда Қазақстан Республикасы Президентінің немесе Бас Прокурордың тапсырмасы бойынша меншік нысанына қарамастан өзге де ұйымдардың актілерінің, әрекеттерінің (әрекетсіздігінің) заңдылығын қадағалауды жүзеге асырады.

Соттық бақылауды Қазақстан Республикасының барлық соттары жүзеге асырады. Олар заңсыз басқарушылық актілерді мойындау туралы мемлекеттік органдардың талаптары мен наразылықтарын; мемлекеттік аппарат қызметкерлерінің қылмыстары туралы істер; ұйымдардың және азаматтардың құқықтары мен мүдделерін бұзатын мемлекеттік органдардың актілерін жарамсыз деп тану туралы наразылықтарды қарайды.Сот қадағалауы негізгі бағыттарының бірі азаматтар мен заңды тұлғалардың құқықтарын қорғау болып табылады. Мемлекеттік қызметті қадағалау органының ең кешенді бақылауды жүзеге асыратын жалпы юрисдикция соттары. Жалпы юрисдикция соттарының қарауына мемлекеттік қызмет, мемлекеттік қызметшілердің, мемлекеттік билік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарының актілерінің заңдылығын бақылау қызметінің бақылау жатады. Әкімшілік және азаматтық жалпы юрисдикция соттардың барысында мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару әкімшілік актілерін заңдылығы мен негiздiлiгiн бақылау, жұмысқа қабылдау және шығару, азаматтық қызметшілерге зейнетақыларды және демалыс беру және өзге де мәселелерді қарайды.Президенттің бақылауыҚР Президентінің тиісті құқық қорғау органдарының басшыларын тыңдау, олардың қызметінің ұлттық бағдарламаларын бекіту, құқық қорғау қызметінің нәтижелері туралы ақпараттың түрлерін анықтау және оны ұсыну тәртібі арқылы жүзеге асырылады.Парламенттік бақылаудыпарламенттік тыңдау және тергеу түрінде жүзеге асырады, тиісті министрліктер мен ведомстволар басшыларын тыңдайды.

9.Халықаралық шарттардың Қазақстан Республикасының заңдарымен арақатынасын және пәрменділік деңгейін анықтаңыз.

Конституцияға сәйкес келетін Республиканың халықаралық шарттары және өзге міндеттемелері Қазақстан Республикасының қолданыстағы құқығының құрамдас бөлігі болып табылады. Азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтарын және заңды мүдделерін соттың қорғауын қамтамасыз етуде халықаралық шарттардың маңызды рөлі бар, сондықтан қажет жағдайларда соттар Қазақстан Республикасы юрисдикциясы шеңберінде халықаралық құқық нормаларын басшылыққа алуға міндетті. "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" 2005 жылғы 30 мамырдағы Қазақстан Республикасы Заңының 1-бабы 6) тармақшасына сәйкес, Қазақстан Республикасының халықаралық шарты деп Қазақстан Республикасы шетелдік мемлекетпен (немесе шетелдік мемлекеттермен) не халықаралық ұйыммен (немесе халықаралық ұйымдармен) жазбаша нысанда жасасқан халықаралық келісімді түсіну керек, мұндай келісім бір құжатта немесе өзара байланысты бірнеше құжатта жасалғанына, сондай-ақ нақты атауына (мысалы, конвенция, пакт, келісім және т.с.с.) қатыссыз халықаралық құқықпен реттеледі. Халықаралық шарттар, Қазақстан Республикасы атынан - мемлекетаралық шарттар, Қазақстан Республикасы Үкіметінің атынан - үкіметаралық шарттар, орталық атқару органдарының, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар атынан - мекемеаралық шарттар болып табылады.Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, заңда бекітілген тәртіппен жасалған және Қазақстан Республикасы Парламенті тиісті заң шығару жолымен ратификациялаған Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары оның заңдарының алдында басым болады (Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабы 3-тармағы). Қолданылуы үшін заң шығару талап етілмейтін халықаралық шарттардың ережелері Қазақстан Республикасында тікелей қолданылады. Өзге жағдайларда Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шарттардың ережелерін жүзеге асыру үшін қабылданған тиісті заңдарды Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарымен қатар қолдану қажет. Егер халықаралық шарттардың осындай басымдығы құқықтық қатынастардың тиісті салаларын реттейтін Республика заңдарында тікелей қарастырылса, 1995 жылғы Конституция қабылданғанға дейін жасалған, ратификациялауға жатпайтын Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары қолданыста болып табылады және Республика заңдары алдындағы басымдығын сақтайды. Егер қолданыстағы Конституция қабылданғаннан кейін Қазақстан Республикасы жасаған ратификацияланбаған халықаралық шартта Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасындағыдан өзге ережелер көзделсе, онда соттар Конституцияның 4-бабының 3-тармағының ережелерін, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің көрсетілген қаулыларын басшылыққа алуға міндетті. Конституциялық ережелер мен Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын ратификацияланған (немесе ратификацияланбаған) халықаралық шарттардың арасында қайшылық туған кезде қолданылу басымдығы сөзсіз конституциялық нормаға тиесілі.Сот төрелігін жүзеге асыру кезінде соттар ҚІЖК 412, 415-баптарының және АІЖК 364, 365, 366-баптарының мәні бойынша, Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының нормаларын соттың дұрыс қолданбауы сот актісін бұзуға немесе өзгертуге негіз болатынын назарға алулары керек. Халықаралық шарттың нормаларын дұрыс қолданбау соттың халықаралық шарттың қолданылуға жататын нормасын қолданбауынан не халықаралық шарттың қолданылуға жатпайтын нормасын қолдануынан немесе соттың халықаралық шарттың нормаларын қате түсіндіруге жол беруінен көрінуі мүмкін. Соттар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының нормаларын түсіндіруді, преамбуласын, қосымшасын, сондай-ақ халықаралық шартқа қатысты кез келген келісімдер мен құжаттарды қоса алғанда, Халықаралық шарттардың құқығы туралы 1969 жылғы 23 мамырдағы Вена конвенциясының 31-33-баптарында қарастырылған ережелерді сақтай отырып, шарттың мәні мен мақсатын есепке алып жүзеге асыруға тиіс.

10. Қылмыстық әділсот саласындағы халықаралық стандарттардың қазіргі кездегі қылмыстық процессуалдық заңның дамуына әсерін нақты мысалдыр келтіре отырып жауабыңызды негіздеңіз.

Жауабы келеді

11. Күдіктіні ұстау кезіндегі күдіктінің процессуалдық құқықтарының халықаралық талаптарымен (миранда ережесімен) сәйкестік дәрежесіне баға беріңіз.

Миранда ережесі- Америка Құрама Штаттарында ұсталған кезде ұсталған адамға оның құқықтары туралы хабарлауы керек және құқық қорғау органдарының ұсталған адамы айтылғандарды түсінеді ме деген сұраққа оң жауап алуға тиіс болатын заңды талап болып табылады.Миранда ережесі Аризонға қарсы тарихи Миранда сотының ісінен пайда болды және айыпталушы Эрнест Мирандоның атымен аталды, оның куәлік жауаптары іс бойынша 5-ші түзетуді бұзғаны үшін алынып тасталды. Алайда, Миранда істің басқа да материалдардың негізінде сотталды.«Миранда Аризонаға қарсы »ісі бойынша сот шешімі күдіктіге хабарлау керек құқықтардың тізбесін анықтап, оларды ұстап отырған құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің қалауы бойынша нақты тұжырымдаманы таңдауды бекітті.Әртүрлі аймақтарда нақты тұжырымдама бір-бірінен ерекшеленеді, ең кең таралғаны: «Сіз үнсіз қалуға құқығыңыз бар. Сізге айтқаныңыздың бәрі сотта сізге қарсы қолданылуы мүмкін. Сіздің адвокат жауап алу кезінде қатыса алады. Егер сіз адвокат үшін төлей алмайтын болсаңыз, ол сізге мемлекет тарапынан беріледі. Сіздің құқықтарыңызды түсінесіз бе?»

ҚР Қылмыстық процестік кодекске сәйкес:Қылмыстық құқық бұзушылық жасаудағы күдіктіні ұстап алу – қылмыстық қудалау органы қылмыстың жолын кесу және оған күзетпен ұстау түрiндегi бұлтартпау шарасын қолдану туралы мәселенi шешу мақсатында немесе адамның жасырынуы не неғұрлым ауыр қылмыс жасауы мүмкін деп пайымдауға негіздер болса, қылмыстық теріс қылық бойынша іс жүргізуді қамтамасыз ету үшін қолданатын процестік мәжбүрлеу шарасы.Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деп күдік келтірілген адамды ұстап алу мерзімі нақты ұстап алған кезден бастап есептеледі және жетпіс екі сағаттан аспауға тиіс.Адамды қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстап алу кезінде қылмыстық қудалау органының лауазымды адамы оның қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстап алынғанын ауызша хабарлайды, оған қорғаушы шақыру құқығын, үнсіздік сақтау құқығын және оның айтқандары сотта оған қарсы қолданылуы мүмкін екендігін түсіндіреді.Егер ұстап алынған адам қазақ және (немесе) орыс тiлдерiн бiлмесе не ұстап алу кезінде алкогольден, есірткіден, уытқұмарлықтан масаң күйде не психосоматикалық ауру жағдайында өзіне түсіндірілген құқықтарын барабар қабылдай алмаса, онда күдіктінің құқықтарын түсiндiру одан күдiктi ретiнде жауап алу басталғанға дейiн тиісінше аудармашының (қажет болған кезде) және (немесе) қорғаушының қатысуымен жүзеге асырылады, бұл туралы жауап алу хаттамасында белгi жасалады.Анықтау органының лауазымды адамы, анықтаушы, тергеуші осы Кодекстің 129-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімде ұстап алу хаттамасын жасайды. Күдікті тиісті өтінішхатты мәлімдеген кезде ол өз денсаулығының жалпы жағдайын және дене жарақаттарының бар-жоғын анықтау үшін дәрігердің куәландыруына жатады.Ұстап алу хаттамасында мынадай мәліметтер:

1) күдіктінің тегі, аты, әкесінің аты (ол болған кезде);

2) күдіктіні кімнің ұстап алғаны, ұстап алу негіздері, себептері, орны, нақты ұстап алу және жеткізу уақыты (сағаты мен минуты көрсетіле отырып);

3) күдіктінің құқықтарын түсіндіру туралы мәліметтер

4) жеке тінту нәтижелері;

5) ұстап алынған адамның денсаулық жағдайы туралы мәліметтер;

6) хаттаманың жасалған уақыты мен орны көрсетіледі.Хаттамаға оны жасаған лауазымды адам, күдікті және қорғаушы (ол қатысқан кезде) қол қояды.Медициналық куәландыру өткізілген жағдайда, хаттамаға оның қорытындысы қоса беріледі.

Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстап алынғандар уақытша ұстау изоляторларында ұсталады. Қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген күдік бойынша ұстап алынған әскери қызметшiлер мен жазасын бас бостандығынан айыру түрiнде өтеп жүрген адамдар да тиiсiнше гауптвахталарда және қылмыстық-атқару жүйесiнiң бас бостандығынан айыру түрiндегi жазаны орындайтын мекемелерiнде ұсталуы мүмкiн.

Тұтастай алғанда, «Миранда ережесімен» ҚР заңнамасы ұқсас нормалар АҚШ-та секілді тергеу кезінде күдіктілерді психологиялық немесе физикалық әсер ету арқылы өзін-өзі қорлауды болдырмауға бағытталған.

12. Сотталған адамдардың жаза өтеу барысын реттеу бойынша халықаралық актілер және олардың пайда болу себептерін анықтаңыз.

Түрмеде отырғандарды қайта тәрбиелеуде, олардың санитарлық-тұрмыстық жағдайларын қалыпта ұстауда, әрине, қазіргі түзеу колонияларының барақтық-отрядтық жүйесі мүмкіншілік бермейтіндігі, тіпті, зиян келтіретіндігі анық. Сол себепті дүниежүзінің көп елдерінде, әсіресе, Батыс елдерінде сотталғандарды қамауда ұстаудың басқа жүйелері қалыптасуда. Бұл – сотталғандарды бір-бірінен бөлек, бір немесе екі орындық камераларда ұстау. Сотталғандарды қайта тәрбиелеудегі осындай түрмелердің тиімділігі 1955 жылдың 1 тамызындағы БҰҰ Конгресі қабылдаған қамаудағы адамдарға қараудың төменгі стандарттық ережелерінде атап көрсетілген. Жазаны камералық жағдайда өтеудің сотталушыны қайта тәрбиелеудегі оң маңызы туралы отандық криминология да көптен айтып келеді. Осындай қажеттіліктердің нәтижесімен еліміздің жаңа тарихында бұл бағытта алғашқы қадамдар да жасалынды.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылдың 24 тамызындағы Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасында «жазаларды орындауды даралау қағидаты негізінде сотталғандарды ұстауды, оларға түзеу-тәрбиелік ықпал етудің түрлері мен әдістерін одан әрі дамытудың қажеттілігі» атап өтілді. Қылмыстық жазаларды атқару жүйесін жалпыға бірдей халықаралық стандарттарға одан әрі жақындату керектігін бекіте отыра, Тұжырымдама жеке адамның қауіпсіздігін, құқықтары мен заңды мүдделерінің тиімді сақталуын қамтамасыз ету үшін бас бостандығынан айыру орындарын камералық тәртіпке көшіру қажеттілігін таныды. Бұл ретте сотталған адам күндіз жеке қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне ие бола отыра, түнде бөлек мекен-жайға қамалады. Бұл мәселенің маңыздылығы Құқық қорғау жүйесін одан әрі жаңғыртудың 2014-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында да аталып өтіліп, оны жүзеге асырудың жолдары белгіленді. Қазіргі кезде осы маңызды мәселе өзінің нақты шешімдерін тауып, камералық тәртіптегі түзеу мекемелерін салудың алғашқы қадамдары жасалынуда.Сотталғандарға қатысты минималды стандарттар Конвенциясы 1955 жылы Женевада қабылданған.Бұл Конвенцияға сәйкес мынандай минималды стандарттар көзделген.

Санаттар бойынша бөлу

Түрмеге қамалғандардың олардың жынысы, жасы, бұрын сотталғандығы, оларды бас бостандығынан айырудың құқықтық себептері және тағайындалған жазаның түрі ескеріле отырып,түрлі санаттары жекелеген мекемелерде немесе сол мекеменің әртүрлі бөліктерінде ұсталады.Осылайша:

А)ер адамдар мен әйел адамдарды мүмкіндігінше бөлек түзеу мекемелерінде ұстау керек;

Ә)ал егерде әйел адамдар мен ер адамдар бір мекемеде ұсталып отырса,оларды бөлек жерлерде ұстау керек;

Б)соттылығы нақты анықталмаған тұлғаларды сотталғандардан бөлек жерде ұстау керек;

В) борыштық міндеттемелерді орындамағаны үшін сотталған адамдар және азаматтық істер бойынша сотталғандарды қылмыстық жазаланатын әрекет жасаған адамдардан бөлек орналастырылуы тиіс;

Е) кәмелетке толмаған құқық бұзушылар ересектерден бөлек ұсталуы керек.

Бөлмелер немесе тұратын жері

Егер тұтқындар түнде камераларда немесе бөлмелерде түнесе, олардың әрқайсысында бөлек камера немесе бөлме болуы керек. Егер ерекше себептермен, мысалы, түрмедегі уақытша шамадан тыс адамдар санының көптігі сияқты мәселелер болса, орталық түрме басшылығы осы ережені қолданудан бас тартуы керек болған жағдайда болмаса басқа жағдайларды , екі сотталған тұлғаны бір камераға немесе бөлмеге қоюдың қажеті жоқ.

Ортақ камералар бар жерлерде оларға орналастырылған тұтқындар бірге өмір сүре алатындығына көз жеткізу үшін мұқият іріктелуі керек. Түнде мекеменің сипатына сәйкес тұрақты бақылау болуы керек.

Терезелердің үлкендігі тұтқындар күндізгі уақытта табиғи жарықпен оқып, жұмыс істей алатындай жеткілікті көлемде болуы керек, және жасанды желдету жүйесі бар-жоқтығына қарамастан таза ауамен қамтамасыз ету үшін жобалануы тиіс. Жасанды жарықтандыру жүйесі сотталғандардың көзге қауіп төндірмей оқуға немесе жұмыс істеуге мүмкіндік беру үшін жеткілікті болуы керек. Санитариялық қондырғылар әрбір қамаудағылардың өз табиғи қажеттіліктерін таза және лайықты жағдайда қанағаттандыруға жеткілікті болуы тиіс.

Ванна және шомылу бөлмелері,жыл мезгілі мен географиялық орнын ескере отырып, әрбір климатқа сәйкес келетін температурады және жалпы гигиена талаптарына сай келетін уақытта,жұмысына кем дегенде бір рет шомылуы немесе жуынуы үшін жеткілікті болуы қажет.

Киім және төсек орындары

Азаматтық киімді киюге құқығы жоқ тұтқындарға климатқа сай келетін және олардың денсаулығын қанағаттанарлық күйде ұстауға мүмкіндік беретін формалар жиынтығы беріледі. Бұл киімнің кемсітушілік немесе қорлау белгілері болмауы керек. Әрбір тұтқынға ұлттық немесе жергілікті ережелерге сәйкес олар жекелеген ұйықтау аксессуарларымен жабдықталған бөлек төсек бөлінген жөн,оларды шығарған кезде таза болуы керек және тазалықты қамтамасыз ету үшін жиі ауыстырылып отыруы жөн.

Тамақтандыру

Түрмедегі əкімшілік əрбір тұтқынға өзінің денсаулығы мен күшін сақтауға, қызмет етуге қабілетті болу үшін, жақсы,сапалы дайындалған тағамдарды тиісті уақытта беруі керек.Әрбір сотталған тұлғаға қажет кезде ауыз суы қолжетімді болуы тиіс.

Жаттығу және спорт

Ашық ауада жұмыс істемейтін тұтқындарға,табиғат жағдайлары мүмкіндік берсе күнделікті 1 сағаттық дене жаттығулары үшін уақыт беріледі.

Медициналық қызметтер

Барлық мекемелерде психиатрия туралы білімі бар кемінде бір білікті медицина қызметкері болуы керек. Медициналық көмек жергілікті немесе мемлекеттік денсаулық сақтау органдарымен тығыз байланыста орнату керек. Ол психиатриялық диагностикалық қызметтерді, ал қажет болған жағдайда психикалық бұзылыстары бар қамауға алынғандарды да емдеуді де қамтуы керек.

13. Лауазымы бойынша жоғары тұрған полиция қызметкерінің заңсыз бұрық беруі, халықаралық құқық бойынша адам құқығы туралы істерде ақтауға мүмкіндік бермейтіндігін негіздеңіз.

Проблема признания совершителем преступления лица, отдавшего подчиненному незаконный приказ, занимала внимание исследователей во все времена. Впервые институт исполнения приказа как основание освобождения от уголовной ответственности отмечен в Воинском артикуле Петра I от 1716 г.: "Ибо начальнику принадлежит повелевать, а подчиненному послушну быть. Оный имеет в том, что он приказал, оправдатся, а сей ответ дать, како он повеленное исправил" <1>. Сегодня этот институт закреплен в ст. 42 УК РФ.Толковые словари под термином "приказ" понимают официальное распоряжение органа власти <2> (войскового начальника, руководителя учреждения <3>). Правовая категория властного приказа (распоряжения) разработана административным правом и является методом урегулирования управленческой, служебной, оперативной и иной деятельности государственных органов и должностных лиц, важнейшим признаком деятельности которых являются исполнительская дисциплина, строгая подчиненность одних субъектов другим, обязательность решений и распоряжений вышестоящих звеньев аппарата для нижестоящих.Необходимо отличать приказ (распоряжение) - индивидуальный акт применения права от приказа - подзаконного нормативного акта, действие которого распространяется на неограниченный круг лиц. Следовательно, нормативный приказ (распоряжение) содержит нормы права, т.е. предписания постоянного действия, а потому рассчитан на многократное применение. В силу своего общего характера приказ такого рода не может содержать указания конкретному лицу о выполнении определенных общественно опасных действий, а потому не должен рассматриваться как обстоятельство, исключающее преступность деяния.

Правоприменительный приказ (распоряжение) можно определить как "...известный официальный документ, изданный компетентным органом или должностным лицом по какому-либо делу (вопросу) в отношении конкретного субъекта или субъектов на основе соответствующей правовой нормы" <4>. К характерным признакам такого приказа, обязательного для исполнения, относятся следующие:

1) приказ имеет индивидуально-определенный характер, т.е. относится к конкретным лицам, которых можно назвать поименно;

2) является властным и обязательным для исполнения, поскольку исходит от властного органа (государства, ведомства, юридического лица) в лице уполномоченных должностных лиц;

3) не содержит в себе общего правила поведения, поэтому не является источником права, его назначение - не создавать, а применять нормы права;

4) выступает в качестве юридического факта, порождающего конкретные правоотношения между тем, кто применяет норму, и тем, к кому применяют, тем самым осуществляя локальное (казуальное) правовое регулирование, конкретизируя общие предписания;

5) исчерпывается разовым применением, на иные ситуации и субъекты не распространяется, после однократного применения прекращает свое действие;

6) исполнение этой категории приказа обеспечено принуждением: государственным, ведомственным, корпоративным и т.д., вплоть до уголовного.

С учетом сказанного в доктрине уголовного права приказом (распоряжением), выступающим основанием для освобождения от уголовной ответственности, является "основанное на законе или подзаконных актах властное требование управомоченного лица выполнить какие-либо действия, адресованные лицу обязанному" <5>. Решение этой проблемы возможно посредством общепринятой градации приказов (распоряжений) на законные, незаконные или преступные, являющиеся разновидностью незаконных. Законным является приказ, который: а) отдан соответствующим начальником своему подчиненному; б) не выходит за пределы компетенции отдающего приказ; в) не противоречит закону и г) отдан с соблюдением установленной формы; если таковая требуется законом. При наступлении вреда вследствие исполнения этого приказа уголовная ответственность непосредственного причинителя исключается. По правилам посредственного причинения вреда за последствия будет отвечать лицо, отдавшее приказ: например, командир артиллерийской батареи, приказавший начальнику расчета обстрелять определенный участок местности, умолчав о расположенном там населенном пункте.

Незаконным (порочным) следует считать приказ, не соответствующий хотя бы одному из названных критериев. Крайней разновидностью незаконного приказа является преступный приказ, нарушающий уголовно-правовые запреты. В случае исполнения приказа, незаконность (преступность) которого очевидна для исполнителя, вопрос об уголовной ответственности командира (начальника) и подчиненного следует решать по правилам соучастия, признав за подчиненным, выполнившим преступный приказ, в зависимости от фактических обстоятельств дела, право на смягчение наказания по п. "ж" ч. 1 ст. 61 УК, а действия командира (начальника), выразившиеся в отдаче преступного приказа, квалифицировать по соответствующей статье Особенной части УК со ссылкой на ч. 3 или ч. 4 ст. 33 УК.

Мы полагаем, что уголовно-правовая оценка очевидно законного и явно преступного видов приказов не представляет для правоприменителя особых затруднений. Наибольшую теоретическую и практическую сложность представляет собой категория незаконного приказа, поскольку ответственность непосредственного причинителя в первую очередь зависит от того, насколько правильно он оценит правомерность полученного приказа. При этом необходимым условием уголовной ответственности подчиненного будет явная очевидность незаконности полученного им приказа.

14. Халықаралық-құқықтық актілердің ҚР қылмыстық заңының дауына және реформалаудағы ролін бағалаңыз.

Произошедшее в XX столетии бурное экономическое и технологическое развитие повлекло за собой расширение торгово-экономических, политических и правовых связей государств. Экономическая и политическая глобализация и потребность более тесного сотрудничества обусловили необходимость образования различных содружеств и объединений, углубление данных процессов в XX веке повлекло формирование международных сообществ и международных организаций, призванных решать важные межнациональные вопросы и проблемы. В их числе оказались и проблемы борьбы с преступностью.

Анализ российской и зарубежной научной литературы, а также международных правовых актов позволяет сделать вывод о том, что необходимость борьбы с преступностью на международном уровне обусловлена несколькими факторами. Во-первых, в XX веке произошел существенный рост числа преступлений во всем мире, что отмечается во многих международно-правовых актах, касающихся уголовного права.

Во-вторых, появилась транснациональная и организованная преступность на межнациональном и международном уровнях, широкое распространение получили преступления террористической направленности. Терроризм и организованная международная преступность стали одними из важнейших проблем современности, что отразилось на международных отношениях и в международно-правовых актах.

В-третьих, международное сообщество осознало степень опасности для всего человечества таких преступных деяний, как геноцид, преступления против человечности, военные преступления и преступные агрессии, а также необходимость уголовного преследования лиц, совершивших подобные преступления

Эти факторы, на наш взгляд, определили тенденции развития национальных систем уголовного судопроизводства и обусловили формирование международно-правовой модели этой деятельности.

Первой тенденцией развития уголовного процесса является его глобализация - создание международных уголовно-правовых систем и органов, осуществляющих уголовное судопроизводство на международном уровне, а также оказывающих международно-правовое содействие и вырабатывающих единонаправленную правовую политику в сфере уголовного судопроизводства (например, такие органы, как Международный уголовный суд, Международная организация уголовной полиции (Интерпол), Международная ассоциация прокуроров).

Второй тенденцией является унификация и интеграция норм уголовно-процессуального права, осуществляемая несколькими способами:

1) путем заимствования в рамках одной системы национального уголовного процесса норм и институтов другой системы национального уголовного судопроизводства с адаптацией данных норм и институтов уголовно-процессуального права либо без таковой;

2) путем разработки международных стандартов и принятия модельных законов.

На российское законодательство, регламентирующее деятельность прокурора на досудебном производстве по уголовным делам, оказывают существенное влияние как тенденции унификации, так и интеграции норм уголовно-процессуального права. Это выражается в принятии и ратификации Российской Федерацией международно-правовых документов, затрагивающих уголовное судопроизводство, и обуславливается участием РФ и органов прокуратуры России в международных организациях, объединениях и союзах.

Во всех международно-правовых актах подчеркиваются значение и роль прокурора как субъекта, осуществляющего уголовное преследование, при этом особое внимание обращается на то, что именно прокурор является ответственным за надлежащее функционирование органов, отвечающих за расследование правонарушений и преследование правонарушителей. Как следует из международно-правовых актов, основной формой прокурорского уголовного преследования выступает руководство предварительным расследованием и осуществление надзора с целью надлежащего уголовного преследования. Прокурорам предписывается повсеместно обеспечивать безопасность и свободу общества путем охраны верховенства закона, защиты граждан от уголовных посягательств на их права и свободы, обеспечения соблюдения прав и свобод лиц, подозреваемых или обвиняемых в совершении уголовных преступлений.

При этом главной обязанностью прокуроров является как можно более оперативное осуществление своей деятельности на основе принципов справедливости, беспристрастности, объективности и уважения прав человека (ст. 8 Программы сотрудничества в целях создания правового государства 7-й конференции Генеральных прокуроров государств - членов Совета Европы (СPGE), Москва, 5-6 июля 2006 г.).

В статьях 1 и 2 Рекомендации № R (2000) 19 КМСЕ «О роли прокуратуры в системе уголовного правосудия» отмечается, что прокуроры во всех системах уголовного правосудия решают вопрос о возбуждении или продолжении уголовного преследования; поддерживают обвинение в суде; обжалуют или дают заключения по жалобам на все или некоторые решения суда.

При анализе российского уголовно-процессуального законодательства до 2007 года можно констатировать, что правовая регламентация деятельности прокурора на досудебном производстве в целом соответствовала приведенным принципам и нормам международного права, что свидетельствовало об унификации национального законодательства.

Мынау Россия,но КЗ бирдей го.И общий халықаралық құжаттарды жаза бериндер.

15. Адам құқығын сақтауды ескере отырып, күдікті ретінде ұсталған адамға жеке тінту жүргізудің негізі мен себебін көрсетіңіз.

Тінту – үй-жайды, қора-қопсыны не біреудің меншігіндегі жерді еріксіз түрде қарап, тексеру арқылы айғақты заттарды, тығылып қалған қылмыскерді тауып алу үшін жүргізілетін тергеу әрекеті. Тінту жүргізуге айғақты заттардың сол жерде немесе бір адамның қолында болуы мүмкін деген деректер негіз бола алады. Тінту жеке азаматтардың заңда көрсетілген құқықтарын бұзумен ұштасатын болғандықтан ол прокурордың немесе оның орынбасарының санкциясымен ғана жүргізіледі. Тінтілетін объектілерге қарай жеке адамды тінту, тұрғын үйді немесе мекеме үйін тінту, көлікті тінту, саяжай, қора-қопсыны тінті түрлеріне бөлінеді. Бұл объектілерді тінту ерекшеліктеріне байланысты оларды тінту үстінде қолданатын криминалистік тәсілдер бар. Бұл тәсілдер дайындық үстінде және тінту жүргізілгенде қолданылады. Азаматтың талабын, сондай-ақ мүлікті тәркілеу мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатымен тінту кезінде табылған мүлік хатталып, оған тыйым салынады.Тінтудің бірнеше түрі болады:

1. Жеке адамды тінту;

2. Тұрғын үйді, жеке бөлмені тінту;

3. Ғимаратгарды, объектілерді және ауланы тінту;

4. Жер учаскелерін тінту;

5. Көлікті тінту.

Тiнту iс үшiн маңызы бар нәрселерді немесе құжаттарды табу және алып қою, оның ішінде тыйым салынуға жататын мүлікті табу мақсатында жүргiзiледi.Тiнту жүргiзуге көрсетілген нәрселердің немесе құжаттардың белгiлi бiр үй-жайда немесе өзге орында не нақты адамда болуы мүмкiн деп пайымдауға жеткiлiктi деректердiң болуы негiз болып табылады.Тiнту iздестiрiлiп жатқан адамды және адам мәйiтін табу үшiн жүргiзiлуi мүмкiн.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам тiнтiлетiн адамның денесiндегі немесе денесінің ішіндегі, оның киiмiндегі нәрселер мен құжаттарды және оның жанындағы нәрселерді табу және алып қою мақсатында жеке басына тiнту жүргізуге құқылы.Жеке басын тiнтудi тiнтілетін адаммен жынысы бiр адам ғана және сондай жыныстағы куәгерлер мен мамандардың қатысуымен жүргiзедi.Жеке басты тінту, мына жағдайлардың біреуі болған кезде:

1) тінту жүргізіліп жатқан үй-жайдағы немесе өзге орындағы адам іс үшін маңызы болуы мүмкін құжаттарды немесе нәрселерді өзінде жасырып отыр деп пайымдауға жеткілікті негіздер болса;

2) егер ол адам ұстап алынған немесе күзетпен қамалған кезде жүргізілген болса, арнайы қаулы шығарылмай және тергеу судьясының санкциясынсыз жүргізілуі мүмкін. Бұл жағдайда жеке басын тінту куәгерлердің қатысуынсыз жүргізілуі мүмкін.Тінтілетін адамның денесінің ішіндегі нәрселерді табу қажет болған кезде жеке басын тінтуге тиісті бейіннің мамандары қатысады.

1. Күдікті адамнан жауап алу тәртібі және халықаралық құқық бойынша мұндай кездегі күдіктінің процессуалдық жағдайына салыстырмалы талдау беріңіз.

Жауап алу сотқа дейінгі тергеп-тексеру жүргізілген жерде жүргiзiледi. Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам, егер оны қажет деп тапса, жауап алуды жауап алынатын адам тұратын жерде жүргiзуге құқылы.Жауап алу кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларды қоспағанда, күндiзгi уақытта жүргiзiледi.Жауап алу үзiлiссiз төрт сағаттан артық жүргiзiлмеуге тиiс. Жауап алуды демалу мен ас iшуге арналған кемiнде бiр сағат үзiлiстен кейiн жалғастыруға жол беріледі, бұл ретте жауап алудың бiр күн iшiндегi жалпы ұзақтығы сегiз сағаттан аспауға тиiс. Медициналық көрсетілімдер болған жағдайда, жауап алудың ұзақтығы дәрiгердiң жазбаша қорытындысының негiзiнде белгiленедi.Кәмелетке толмаған адамнан жауап алу тәуліктің күндізгі уақытында жүргізіледі және үзіліссіз екі сағаттан артық, жалпы алғанда күніне төрт сағаттан артық жүргiзiлмейді. Кәмелетке толмаған адамның қажығаны анық болған жағдайда, жауап алу осындай уақыт өткенге дейін де үзілуі мүмкін.1. Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам жауап алу алдында жауап алынатын адамның жеке басына көз жеткізуге тиiс. Егер жауап алынатын адамның iс бойынша iс жүргiзiлiп отырған тiлдi білетіні-білмейтініне күмән келтірсе, оның айғақтарды қай тiлде бергiсi келетiнi анықталады. Қажет болған жағдайларда оны аудармашымен тегін қамтамасыз етеді.Жауап алуға шақырылған адамға одан кiм ретiнде, қандай қылмыстық iс бойынша жауап алынатыны хабарланады, осы Кодексте көзделген құқықтары мен мiндеттерi түсiндiрiледi, бұл туралы хаттамада белгi жасалады.Бір іс бойынша шақырылған адамдар басқа жауап алынатын адамдардан бөлек жауап береді. Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам бір іс бойынша жауап алуға шақырылған адамдардың жауап алу басталғанға дейін бір-бірімен сөйлесе алмауы үшін шаралар қолданады.

Жауап алу жауап алынатын адамға iстің өзiне белгiлi болған мән-жайларын айтуды ұсынудан басталады. Егер жауап алынатын адам iске мүлде қатысы жоқ мән-жайлар туралы айтатын болса, оған бұл туралы ескертiлуге тиiс.Еркiн баяндау аяқталғаннан кейiн жауап алынып отырған адамға айғақтарды нақтылауға және толықтыруға бағытталған сұрақтар қойылуы мүмкiн. Жетелеушi сұрақтар қоюға тыйым салынады.Егер айғақтар цифрлық деректермен немесе есте сақтауға қиын өзге де мәлiметтермен байланысты болса, жауап алынатын адам құжаттар мен жазбаларды пайдалануға құқылы, олар жауап алынатын адамның өтiнiшхаты бойынша немесе оның келiсiмiмен хаттамаға қоса тiгілуі мүмкiн.Егер жауап алу барысында жауап алынып отырған адамға заттай дәлелдемелер мен құжаттар көрсетілсе, басқа тергеу әрекеттерінің хаттамалары жария етілсе және тергеу әрекетінің дыбыс- және (немесе) бейнежазба, киноға түсiру материалдары тыңдатылып-көрсетілсе, онда бұл туралы жауап алу хаттамасында тиісті жазба жасалады. Бұл ретте хаттамада жауап алынып отырған адамның оған көрсетілген дәлелдемелер, жария етілген хаттамалар, тыңдатылып көрсетілген тергеу әрекеттерінің дыбыс- және (немесе) бейнежазбалары, кино түсiрілімдер бойынша берген айғақтары көрсетіледі.Мылқау немесе саңырау куәдан, жәбiрленушiден, күдіктiден, айыпталушыдан жауап алу сурдоаударма дағдыларын меңгерген адамның қатысуымен жүзеге асырылады. Мұндай адамның жауап алуға қатысуы хаттамада көрсетiледi.Жауап алынатын адамның психикалық немесе өзге ауыр науқасы болған кезде одан жауап алу дәрiгердiң рұқсатымен және оның қатысуымен жүзеге асырылады.

Сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адамның шешімі бойынша, сондай-ақ күдіктінің, айыпталушының, куәнің немесе жәбірленушінің өтінуі бойынша жауап алу кезінде дыбыс- және бейнежазба қолданылуы мүмкін. Жауап алынатын адамға мұндай дыбыс- және бейнежазбаның қолданылатыны туралы жауап алу басталғанға дейін хабарланады.

Дыбыс- және бейнежазба жауап алудың барысын толығымен көрсетуге және жауап алынатын адамдардың айғақтарын толық қамтуға тиiс. Жауап алудың бiр бөлiгiн дыбыс- және бейнежазбаға түсiруге, сондай-ақ сол жауап алудың барысында берiлген айғақтарды жазып алу үшiн арнайы қайталауға жол берiлмейдi.Жауап алу аяқталғаннан кейiн дыбыс- және бейнежазба толығымен жауап алынып отырған адамға тыңдатылып-көрсетіледі. Айғақтардың дыбыс- және бейнежазбасына жауап алынып отырған адам жасаған толықтырулар да фонограммаға және бейнеграммаға енгiзiледi. Дыбыс- және бейнежазба жауап алынатын адамның олардың дұрыстығын куәландыратын мәлiмдемесiмен аяқталады.Жауап алу барысында дыбыс- және бейнежазба қолданылып алынған айғақтар жауап алу хаттамасына енгiзiледi.

2. Адвокаттар үшін белгіленген Жалпыға ортақ стандарттарда адавокаттарға белгіленген тиымдардың себептерін негіздеңіз.

Адвокат - жоғары заң білімі бар, адвокаттық қызметпен айналысуға лицензия алған, міндетті түрде адвокаттар алқасының мүшесі болып табылатын және осы Заңмен регламенттелетін адвокаттық қызмет шеңберінде кәсіптік негізде заң көмегін көрсететін Қазақстан Республикасының азаматы.Сот тәртібімен әрекетке қабілетсіз не әрекет қабілеті шектеулі деп танылған не заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген немесе алынбаған соттылығы бар адам адвокат бола алмайды.

Адвокатура адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сотта қорғауға және бiлiктi заң көмегiн алуға мемлекет кепiлдiк берген және Қазақстан Республикасының Конституциясымен баянды етiлген құқығын жүзеге асыруға жәрдемдесуге, сондай-ақ дауды бейбіт жолмен реттеуге жәрдемдесуге арналған. Адвокатура қылмыстық iстер бойынша қорғау, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша, сондай-ақ қылмыстық және азаматтық істер мен әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша өкілдік ету, сондай-ақ азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерiн, сондай-ақ заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау мен iске асыруға жәрдемдесу мақсатында заң көмегiнiң өзге де түрлерiн көрсету жөнiндегi адвокаттардың қызметiн ұйымдастырады.
Адвокаттық қызмет шеңберiнде адвокаттар көрсететiн заң көмегi кәсiпкерлiк қызмет болып табылмайды.

адвокат қызметінің стандарттары:
адвокат қызметін ұйымдастыру негіздері, адвокаттың іс-жүргізу іс-әрекетінің стандарттары;
адвокаттың шешендік өнерінің негіздері, қорғау сөзін құрудың логикалық, психологиялық, әдептік негіздері, қорғау сөзінің коммуникативтік қасиеттері;
адвокаттың қызметін жоспарлау;
адвокаттық іс жүргізу, оны қалыптастыру тәртібі;
құжаттарды дайындау кезеңдері, адвокаттың құжаттарды жасауының заң техникасы, оның маңызы және элементтері (ережелері, құралдары, тәсілдері;
адвокаттың өкілеттіктерін куәландыру;

Адвокаттық қызметпен айналысуға арналған лицензияның қолданысын тоқтата тұру тәртібі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді.

Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жалпы негіздерден басқа, адвокаттық қызметпен айналысуға арналған лицензияның қолданысы:

1) адам мемлекеттік қызметте болған;

2) ол Қазақстан Республикасы Парламенті депутатының, өз қызметін бюджет қаражаты есебінен төленетін, тұрақты немесе басқа жұмыстан босатылған негізде жүзеге асыратын мәслихат депутатының өкілеттіктерін атқарған;

3) мерзімді әскери қызметті өткерген;

4) ол осы Заңның 31-бабы 1-тармағының 4) және 7) тармақшаларында көзделген негіздер бойынша адвокаттар алқасының мүшелігінен шығарылған;

5) заңды тұлғаны тіркемей кәсіптік қызметін жеке жүзеге асыратын адвокаттың іс жүзінде қызметтік үй-жайы болмаған;

6) оқытушылық, ғылыми немесе шығармашылық қызметтi қоспағанда, адвокат кәсiпкерлiк немесе өзге де ақы төленетiн қызметпен айналысқан;

7) тоқтата тұру мерзімі көрсетілетін өзінің өтініші негізінде адвокат өз өкілеттіктерін орындамаған кезеңде тоқтатыла тұрады.

Адвокат заң көмегiн көрсету кезiнде мынадай кәсiптiк ережелердi сақтауға тиiс:

1) көп күш-жiгер не уақыт жұмсауды талап ететiн қажеттi әрекеттер жасаудан жасқанбай ыждағаттылық пен құлшыныс бiлдiру;

2) заң мәселелерiн қарап жатқан органдар мен лауазымды адамдарға қатысты өзiн әдептi ұстау;

3) өз кәсiби мiнез-құлқын көмек сұрап өтiнiш жасаған адамның құқықтары мен заңды мүдделерiне сәйкес қалыптастыра және тежей отырып, iстi негiзсiз сөзбұйдаға салуға, заң көмегiн көрсетудiң заңсыз әдiстерiне, алдауға жол бермеу;

4) көмек сұрап өтiнiш жасаған адамның мүдделерiне адал болу және оның мүдделерiне қарсы қандай да болмасын әрекет жасамау.

3. ҚР қылмыстық заңын реформалаудағы халықаралық стандарттардың ролін көрсетіңіз.

3 блок,9 сұрақ жауабы болады.

4. Әділсот саласындағы халықаралық құқықтық нормалардың отандық құқық нормаларымен ұйлесімділігіне баға беріңіз.

Казахстан является членом ООН, заявил о своей кандидатуре на председательствование в 2009 году в ОБСЕ; присоединился к Международным Пактам о правах человека (1966г.), и это ставит перед страной задачу приведения национального законодательства в соответствие с общепринятыми нормами права и стандартами в сфере защиты прав человека, отправления правосудия. Это особенно актуально в настоящий период, когда наша страна, окрепнув экономический, приступила к новому этапу политических и правовоых реформ. «Современная судебная система, - как подчеркнул Президент Республики Казахстан 3 июня 2005 года на IV съезде судей Казахстана - одна из главных составляющих основ государства, один из рычагов демократического развития страны на пути социальной, экономической и политической модернизации. Именно от ее состояния зависит отношение граждан к современной казахстанской правовой политике, уровень доверия к власти со стороны общества» [2].Актуальными на сегодняшний день являются вопросы типологии казахстанского обычного права и судебного процесса с нормами современного международного права; уровень соответствия норм национального права международному праву в сфере обеспечения и защиты прав человека в нашей стране; сохранение национального суверенитета и формирование национального права региональных объединений СНГ: место общепризнанных принципов и норм, также международных договоров, нормативных постановлений Верховного Суда в иерархии действующего права и др.Актуальность задач укрепления ЕврАзЭС (Единого экономического пространства) и идея создания Союза Центрально-Азиатских государств обусловили обращение к сравнительному анализ} развития Европейского Союза и региональных сообществ СНГ и изучению влияния рекомендательных законодательных актов Межпарламентской Ассамблеи СНГ на законодательство Казахстана.

Международное право образуется, согласно классическому определению Г.И. Тункина, путем «согласования воль» государств и иных субъектов международного права. Согласование воль происходит на разных уровнях, с различной степенью активности субъектов международного права и имеет различный уровень влияния на национальное право , может по - разному воздействовать на образование норм международного права: созданием образцового закона, политико - правовой мыслью отечественных ученых, участием экспертов в разработке международных договоров и др. В этих процессах активно участвует и Казахстан. Современное казахастанское законодательство в целом смещается в сторон) признания нарастающей приоритетности международного права.

Международное право постепенно выдвигается на первый план в системе ценностей сообщества, являясь необходимым инструментом поддержания порядка в сложной системе международных отношений. Оно служит важным фактором содействия глобального развития с учетом интересов международного сообщества.

Современный немецкий ученый Ф.Куниг пишет об открытости международного права, его направленности на создание дружественных отношений между государствами и другими субъектами международного права.

Укрепление роли международного права связано с утверждением в национальном праве общепризнанных принципов международного права, его норм и понятий. Этот процесс сочетается с участием государства в разработке и принятии международно-правовых норм и политических документов, с ответственностью перед международным сообществом за их выполнение и одновременно с задачами обеспечения суверенитета государства. В результате идет становление международно-правового сообщества, т.е. сообщества, основанного на праве, обеспечивающем приоритет международного права, в первую очередь, в межгосударственных отношениях, а также повышение роли международного права в действующем национальном праве.

Конституция Республики Казахстан 1995 года и принятое в ее развитие законодательство страны содержит положения, касающиеся международных договоров, положений о соответствии правовых норм, принимаемых в Казахстане принципам и нормам международного права. Международное и национальное право органично взаимосвязаны и имеют общность своей природы.

Место норм и принципов международного права в иерархии действующего права Республики Казахстан следует расматривать в двух аспектах; соотношение общепризнанных принципов и норм международного права и Конституции Казахстана и место международных договоров в иерархии действующего права Республики Казахстан.

Ряд ученых считает, что совокупность принципов международного права образует так называемую общечеловеческую конституцию, нормами которой должны руководствоваться государства в своих взаимоотношениях; принципы права начинают приобретать универсальное значение и рассматриваться, как своего рода «Высшее право», особенно в области обеспечения прав человека, общепризнанные принципы международного права лежат в основе конституций многих стран. Поэтому мы можем говорить только о первичности, приоритетности по времени появления принципов международного права, но не о юридическом их приоритете над действующей ныне Конституцией Республики Казахстан, которая является как бы генеральным трансформатором общепризнанных норм и принципов международного права.

Как полагают, юристы и политики о нереализованном на сегодня потенциале Конституции Казахстана, одним из аргументов в поддержку этого мнения будет служить то, что реализация правовых принципов международного права, является процессом, расчитанным на длительное развитие общества.

В иерархии нашли свое место и нормативные постановления Верховного Суда, содержащие нормы действующего права. СФ. Ударцев пишет о том, что и «судебное толкование Верховного Суда приобретает правообразующее, правокорректирующее значение» [3].

К числу основных документов, содержащих международные стандарты правосудия, принципы которых нашли свое отражение в Конституции страны и действующем законодательстве: Устав ООН (подписан 26 июня 1945 года; вступил в силу 26 октября 1945 года); Всеобщая декларация прав человека (10 декабря 1948 года); Международный Пакт об экономических, социальных и культурных правах (19 декабря 1966 года); Основные принципы ООН о независимости судей, одобренные Генеральной Ассамблеей ООН в ноябре 1985 года. Поэтому можно согласиться с мнением председателя Комитета Мажилиса Парламента Республики Казахстан по законодательству и судебно-правовой реформе СМ. Жалыбина о том, что дальнейшее становление национальной системы защиты прав человека в судебных инстанциях неразрывно связано с внедрением в сознание людей и нормотворчество государства основных принципов, закрепленных в ряде меджународно-правовых актов, в частности, во Всеобщей декларации прав человека, международных пактах о правах человека 1966 года [4].

Отечественная политико-правовая мысль нашла удачный вариант сочетания задач построения сильного правового государства и гражданского общества. Он заключается в определении «адаптированная модернизация», данном НА. Назарбаевым еще в 1996 году в работе «На пороге XXI века». Понятие «адаптированная модернизация» предполагает дальнейшее поэтапное совершенствование всех аспектов деятельности государства, в том числе и в области совершенствования национального права - постепенное многоаспектное вхождение страны в мировое сообщество, что требует и более полного приобщения к нормам и принципам международного права с одновременным укреплением суверенитета страны.

«Адаптированная модернизация» правовой системы Республики Казахстан подразумевает постепенное вхождение страны в разряд правовых демократических государств. Так, МБаймаханов пишет о том, что положения о правовом государстве, даже включенные в Конституцию Республики Казахстан, должны быть отнесены к числу программных. Их реализация, очевидно, никак не может быть осуществлена одноразово, а предполагает длительную, широкомасштабную работу, охватывающую последовательный ряд взаимосвязанных, но не повторяющих друг друга стадий и этапов [5].

Таким образом, сильное профессиональное государство, утверждающее себя правовым, должно гарантировать, в первую очередь, права граждан страны, тем самым укрепляя саму государственность.

5. ҚР ҚК Ерекше бөліміне халықаралық құқықтық стандарттардың қазіргі жағдайдағы енгізілуін нақты мысалдар келтіре отырып анықтаңыз.

6.ҚР Қылмыстық процессуалдық заңының дамуына халықаралық практиканың әсері және қазіргі ҚПК-тен мысалдар келтіре отырып жауабыңызды негіздеңіз.

Мы намерены внедрить в национальное законодательство лучшие мировые практики, обеспечив полноценный механизм реализации гарантий прав личности в уголовном процессе. Безусловно, на дальнейшую модернизацию уголовного процесса оказывает огромное влияние изучение позитивного международного опыта. Нельзя также отрицать, что в эпоху глобализации все глубже проявляются тенденции конвергенции, сближения и унификации уголовно-процессуальных систем различных государств.

На основе норм международного права создаются новые институты, заимствуются оправдавшие себя институты зарубежных стран, оптимизируются уже имеющиеся организационные структуры. Так, новый Уголовно-процессуальный кодекс РК, помимо иных новшеств, ввел в уголовный процесс институт следственного судьи, осуществляющего оперативный судебный контроль в ходе досудебного производства. Нововведение было воспринято юридической общественностью и обществом в целом с одобрением и поддержкой.Практическая реализация полномочий следственными судьями подтвердила оправданность введения данного института, о чем свидетельствуют объективные статистические и иные данные. Только за 8 месяцев текущего года следственными судьями рассмотрены свыше 41 тыс. ходатайств органов досудебного производства, что на 7% больше аналогичных показателей 2016 года. В том числе по новым полномочиям, введенным в рамках реализации 22-го шага Плана нации, рассмотрено более 19 тыс. ходатайств, среди которых превалируют санкции на выемку. Следственными судьями выдано 2 553 санкции на обыск, 717 санкций на личный обыск. Кроме того, следственные судьи с января по сентябрь рассмотрели 1 250 жалоб на решения, действия прокурора, органов следствия и дознания, из которых 26,6% признаны незаконными.Ст. 8 Европейской конвенции о защите прав человека и основоположных свобод, ст. 17 Международного пакта о защите гражданских и политических прав закрепляют постулат, что государство может вмешиваться в частную жизнь человека только на основании законной процедуры, коей является судебный контроль. По рекомендации международных институций и десятилетиями выработанных общепринятых стандартов ряд стран постсоветского пространства еще 10–15 лет назад выразил принципиальную позицию по вопросу расширения судебно-контрольных полномочий на стадии досудебного производства по уголовным делам.

Так, в России наложение ареста на почтово-телеграфные отправления, их осмотр и выемка, контроль и запись переговоров, получение информации о соединениях между абонентами осуществляются по УПК РФ от 18.12.2001 года. Изменения, предусматривающие компетенции судьи в выдаче разрешений на проведение ряда важнейших специальных розыскных мероприятий, были внесены в УПК Молдовы еще весной 2003 года. В Грузии в досудебном производстве санкции на проведение тайных следственных действий выдают только суды.

При этом объем судебного контроля над проведением негласных следственных действий (НСД) достаточно большой: в Латвии все предусмотренные законодательством 11 мероприятий проводятся только по разрешению суда, в Украине – 9 из 12. К таким странам также можно отнести Молдову, Литву, Эстонию, Россию.Еще в период разработки нового уголовно-процессуального кодекса обсуждались вопросы создания специализированных судов следственных судей. Многие подчеркивали важность дистанцирования следственного судьи, осуществляющего судебный контроль в досудебном производстве, от судей, рассматривающих дело по существу. На данном этапе поддержаны наши предложения о выделении их отдельно в специализированный суд.

Одним из основополагающих моментов нынешней реформы можно отметить пересмотр сроков задержания. То есть без постановления следственного судьи задержание возможно только на срок до 48 часов. В исключительных случаях данный срок может длиться до 72 часов. В отношении несовершеннолетних – на срок до 24 часов.

Такие положения реализованы уже во многих странах. Например, в УПК Латвии, Эстонии содержатся такие нормы. В Германии задержанный незамедлительно, но не позднее следующего дня после задержания должен быть представлен судье. Со временем, я думаю, и у нас появится возможность приблизиться к таким стандартам.Межведомственной рабочей группой также поддержаны предложения Верховного суда по устранению избыточных процедурных правил. В целях упрощения производства по уголовным проступкам и преступлениям небольшой тяжести вводится приказное производство.По разрабатываемому законопроекту в Казахстане основаниями для приказного производства являются доказанность вины, согласие с квалификацией действий и размером причиненного ущерба, если санкция совершенного уголовного правонарушения предусматривает наказание в виде штрафа. Возможность приказного производства связана с заявлением соответствующего ходатайства подозреваемым, гражданским ответчиком и выражением согласия с ним потерпевшего и гражданского истца.Учитывая, что в приказном производстве судья будет рассматривать уголовное дело единолично, без проведения судебного заседания, можно ожидать, что введение приказного производства привнесет ощутимую процессуальную экономию, обеспечит оперативность расследования и рассмотрения уголовного дела и исполнение судебного акта.

7. Түрме істері бойынша алғашқы реформаторлар және олардың негізгі идеялары, олардың қазіргі күнде де өзектілігін жоғалтпаған түрлерін келтіріңіз.

Во второй половине XVIII века в Европе, а затем в Америке зародилось и стало быстро развиваться тюремное движение. Его основателем был англичанин Джон Говард (1726-1791 гг.)1. Книга Говарда “О положении тюрем в Англии и Валлисе” (1777 г.), где не только описывались ужасные сцены быта и безобразия старых тюрем, но и давались, порой подробные, рекомендации по их ликвидации и изменению, положила начало тюремному движению.

Прогрессивная деятельность Говарда в области тюрьмоведения, основанная на его пенитенциарных воззрениях, дает право считать Д. Говарда первым тюремным реформатором, отцом пенитенциарной науки.

Одновременно с реформированием полиции была проведена и тюремная реформа. До реформы в России отсутствовало централизованное управление местами заключения. Строго соблюдался принцип сословности в режиме отбывания наказания. Для каждого сословия существовали свои особые места лишения свободы, принадлежащие различным ведомствам. Суть реформы состояла в создании единой общегосударственной тюремной системы.

Для руководства ею в 1879 г. было образовано Главное тюремное управление первоначально в составе МВД, а с 1895 г. - в составе Министерства юстиции. Различные смирительные и рабочие дома, арестантские роты, долговые тюрьмы и т.д. были ликвидированы.

Вместо сословных тюремных учреждений были созданы тюрьмы трех основных типов: 1) крупные тюрьмы (так называемые “централы”), такие как Александровский централ около Иркутска и др., подчиненные непосредственно Главному тюремному управлению; ему же были переданы Петропавловская и Шлиссельбургская крепости, ранее бывшие в ведении III Отделения; 2) тюрьмы общего типа, подчиненные губернским тюремным инспекциям; 3) каторжные тюрьмы. Практиковалось также заселение отбывшими свой срок каторжниками отдаленных местностей (Сахалина, Якутии и т.д).

Начинания Говарда в Европе активно поддерживал видный английский философ Иеремия Бентам (1748-1832 гг.), в Северной Америке - известные политические деятели Томас Пайн (1737-1809 гг.) и Вениамин Франклин (1706-1790 гг.).

Исходя из принципов буржуазного гуманизма и справедливости, тюремное движение вело поиск новых форм осуществления карательной политики со стороны любой государственной власти. С этой целью разрабатывались соответствующие реформы, составлялись планы построения новых тюрем, обосновывались проекты вновь созданных правил и инструкций по содержанию заключенных. Все это предлагалось правительствам различных государств использовать в борьбе с преступностью.

Основоположники тюремного движения и их последователи утверждали, что уголовное наказание не есть акт мести или возмездия, как учили старинные правовые теории и что так ярко проявлялось в кровавом законодательстве средневековья, а есть мера предупреждения преступлений и средство исправления преступника. Они стояли на позициях умеренности уголовных наказаний и их соразмерности содеянным преступлениям. Говард и Бентам били противниками ссылки и плавучих тюрем. Эти виды наказания Бентам рекомендовал заменить тюремным заключением, организованным по составленному им плану. Наряду с архитектурными соображениями план предусматривал интересные пенитенциарные новеллы: необходимость соединения заключения с исправительным трудом; объединение заключенных в самоуправляемые рабочие артели, контролируемые тюремной администрацией; поэтапное освобождение заключенного, т. е. окончательному освобождению должно было предшествовать особое переходное состояние, полусвобода.2 “Работы Говарда, Бентама, - писал С.В. Познышев, - выдвинули пенитенциарный вопрос и показали его громадное общественное значение. Они положили начало пенитенциарной науке, которая не перестает чрезвычайно быстро развиваться”3.

Европейское тюремное движение оказало положительное влияние на карательную политику царской России. Так, идеи Д. Говарда и И. Бентама стали известны в Российской империи еще во 2-й половине XVIII в.(первый приезжал осматривать русские тюрьмы, и его наблюдения с выводами были опубликованы в 1791 г. в юридическом журнале “Театр судоведения, или Чтения для судей и всех любителей юриспруденции”, второй издал в России с 1788 по 1810 гг. три свои книги - “Рассуждения об уголовном и гражданском законоположении”. Распространению их идей способствовал также приезд в Петербург англичан Р. Кокса и В. Венинга, ознакомившихся с постановкой теремного дела в Российском государстве споследующим представлением документации о его состоянии.

В 1819 г. в Петербурге было создано “Попечительное о тюрьмах общество” по образцу Английского тюремного общества, считавшееся частной организацией, в действительности же находилось под покровительством императора Александра I.

Общество имело соответствующий устав и свою основную задачу видело в исправлении преступников. М.Н. Гернет пишет: “Вторая статья устава перечисляла пять следующих средств исправления:

1) ближайший и постоянный надзор над заключенными;

2) размещение их по роду преступлений или обвинений;

3) наставление их в правилах христианского благочестия доброй нравственности, на оном основанной;

4) занятие их приличными упражнениями и

5) заключение провинившихся или буйствующих из них в уединенное место”4. Устав подробно регламентировал религиозное воздействие на заключенных.

В частности, вводились церковные службы, воскресные и праздничные дни предлагалось проводить “в благочестивых чтениях, беседах и молитве”, открывались тюремные библиотеки, состоящие из книг “Священного писания и духовного содержания”5.

Следствием деятельности общества стало улучшение положения заключенных в столичных и некоторых провинциальных тюрьмах, соответственно уставу были заложены основы уклада арестантской жизни, что позднее стало называться “тюремной дисциплиной”, “тюремным режимом”.

В то же время предметом исследования стали нравы заключенных, их личностные особенности, что помогало предупреждать преступления и аморальные поступки в местах заключения, реформировать уголовно-исправительную систему в целом.

Большое значение в становлении и развитии криминологических исследований в Российской империи имело создание государственной статистической службы, рождение которой было непосредственно связано с образованием министерств. Положением об “Общем учреждении министерств” (1811 г.) каждому министерству вменялось как первоначальная обязанность “собрать исоставить самые верные сведения о настоящем положении его части”, “основать статистику, улучшая ее посредством срочных ведомостей, табелей и верных описаний”6, в том числе о борьбе с правонарушениями, предписав губернаторам выявлять “нравственное” состояние своей губернии и сообщать о нем. На основе ежемесячных ведомостей составлялась сводная ведомость “Особых происшествий в империи”. К происшествиям были отнесены: “несчастья”, “преступления”, “число лиц, пострадавших от несчастий и преступлений”, “число лиц, лишившихся жизни от несчастий и преступлений”. Названная ведомость издавалась в качестве приложения печатного органа МВД “Санкт-Петербургский журнал”.

Немалую долю в сбор цифрового материала о преступности вносили места заключения: тюрьмы, тюремные и пересыльные замки (острог), крепости, смирительные и работные дома, арестантские роты гражданского ведомства. Центральная власть тюремных органов стала систематически знакомиться с состоянием общеуголовных тюрем, ревизуя их как представителями центра, так и губернаторами.

Итак, создание государственной статистической службы, иные новшества Александра I, выразившиеся в некотором ослаблении требовательности официальной цензуры, в предоставлении возможности опубликования отчетов министерств с последующим их обсуждением в печати, в разрешении ученым пользоваться архивными и текущими материалами казенных учреждений, создали благоприятные условия для развития статистики, в т.ч.уголовной. “Я не знаю, - отмечал академик К.Ф.Герман, - ни одного государства в Европе, в котором бы сделано было столь выгодное учреждение для статистики... Все материалы в наших канцеляриях, без затруднения сообщаются ученым, благоразумная откровенность господствует и для усовершенствования статистики сего обширного государства ничего не недостает”7.

8. Түрме конгресстерінің кезеңдері және олардың айырмашылықтарын келтіріңіз.

Международные тюремные конгрессы — серия международных конгрессов, обусловленных потребностью в международном сотрудничестве в пенитенциарной области. Первые идеи подобного сотрудничества восходят к восемнадцатому веку, когда обрисовывалась необходимость обмена информацией в области пенитенциарной политики между различными государствами. Впоследствии эти намерения ещё более укрепились с развитием и распространением идей основоположников пенитенциарной науки Д. Говарда и И. Бентама. Первые конгрессы проводились по инициативе общественности и организовывались частными лицами.Первый конгресс открылся во Франкфурте-на-Майне в 1846 г., второй — в 1847 г. в Брюсселе, третий — в 1857 г. снова во Франкфурте. Первый конгресс носил ярко выраженный ознакомительный характер, направленный на ознакомление участников с пенитенциарными проблемами других участников. На втором конгрессе уже был сформирован Тюремный комитет действия, который разместился в Париже. На третьем конгрессе уже глубоко изучались пенитенциарные проблемы различной направленности. Но всё же первые конгрессы носили благотворительный характер применяемых мер.К 1872 году международные тюремные конгрессы вышли на государственный уровень, объединив усилия нескольких правительств. В итоге была проведена серия из 12 тюремных конгрессов. Главным органом, отвечающим за организационные вопросы конгрессов до 1872 года была Межправительственная комиссия, с 1872 года — Комиссия представителей государств, с 1878 года — Международная пенитенциарная комиссия, впоследствии преобразовавшаяся в Международную уголовную и пенитенциарную комиссию. Вторая серия конгрессов была проведена: в Лондоне (1872 г.), Стокгольме (1878 г.), Риме (1885 г.), Петербурге (1890 г.), Париже (1895 г.), Брюсселе (1900 г.), Будапеште (1905 г.), Вашингтоне (1910 г.), Лондоне (1925 г.), Праге (1930 г.), Берлине (1936 г.), Гааге (1950 г.)

Деятельность конгрессов второй серии вылилась в ряд принятых международных актов в области пенитенциарной политики, носивших рекомендательный характер для государств. На конгрессах обсуждались проблемы целесообразности одиночного заключения, организации режима отбывания лишения свобода, труда осуждённых, участия общественных органов в ресоциализации отбывших наказание. В итоге было решено, что: одиночное наказание вредно для несовершеннолетних и полезно для взрослых рецидивистов, было предложено считать труд обязательным и оплачиваемым для осуждённых, были разработаны рекомендации по созданию наблюдательных и попечительских учреждений при местах заключения.

В 1950 году Международная уголовная и пенитенциарная комиссия была упразднена, а её функции были переданы Организации Объединённых Наций, Конгрессу ООН по предупреждению преступности и обращению с правонарушителями.Международное сотрудничество в сфере исполнения наказания и обращения с осужденными прошло в своем развитии три этапа. Первый этап начался с деятельности первых международных тюремных конгрессов, которые по своей организационно-правовой форме относились к международным конференциям. Пенитенциарные конгрессы — съезды ученых и практических деятелей, посвятивших себя тюремному делу. Первые тюремные конгрессы состоялись во Франции в 1846 году и в Германии в 1857 году и характеризовались частной инициативой их устроителей, отсутствием надлежащей огласки благотворительно-либеральным тоном заседаний. Недостатком этих конгрессов явилось отсутствие практических решений по рассматриваемым проблемам. Нью-Йоркское тюремной общество обратилось ко всем странам с предложением созвать международный тюремный конгресс, с целью обобщения имеющегося опыта и выработки определенных рекомендаций. В сороковых годах, когда тюремный вопрос был одним из модных и в литературе, и в законодательных собраниях, франкфуртскому врачу Варентраппу пришла мысль созвать международный съезд лиц, интересующихся этим вопросом. Первый международный конгресс собрался в 1846 г. во Франкфурте-на-Майне; съехалось всего 75 человек, но в их числе были чуть ли не все корифеи тюремной науки. Второй конгресс собрался в 1847 г. в Брюсселе; перед закрытием его было решено собираться ежегодно и расширить программу занятий, образовав международное общество для улучшения участи рабочих и бедных классов; в Париже образовался центральный комитет этого общества, но политические события 1848 г. затормозили на время развитие дела. Местные конгрессы собирались под разными названиями в Бельгии, Швейцарии, Дании и Швеции. В 1857 г. во Франкфурте-на-Майне состоялся международный конгресс благотворительности, третья секция которого была посвящена вопросам пенитенциарным и являлась продолжением конгрессов 1846 и 1847 гг. Конгрессы первой серии под пенитенциарным вопросом понимали собственно только вопрос об одиночной системе заключения3 и собирались для торжества этой системы; на каждом из конгрессов представлялись точные данные о состоянии в разных государствах тюрем одиночного заключения. Правительства многих государств посылали на эти конгрессы своих представителей, но большинство на конгрессах первой серии составляли литераторы, публицисты, экономисты. Резолюции этих конгрессов были большей частью или общими местами, или повторением ходячих истин4. Активное участие в организации первого международного тюремного конгресса принял и наш соотечественник граф В.А. Сологуб. Второй этап международного сотрудничества государств по пенитенциарным проблемам начавшийся с 1872 года с деятельности первого международного тюремного конгресса характеризовался участием в их подготовке и проведении официальных представителей ряда государств, а также их конструктивно-практической направленностью. В 1878 году был создан проект международной пенитенциарной комиссии из официальных представителей государств - участников конференции. Комиссия ежегодно должна была собирать участников и концентрировать статистические данные, регламентировать связи с различными тюремными организациями и обществами и издавать информационный бюллетень. Обобщая тюремный опыт различных государств, конгрессы вырабатывали рекомендации и принимали резолюции, которые концентрировали авторитетное мнение международной организации и тем самым ориентировали правительства на проведение более эффективной и цивилизованной политики в сфере борьбы с преступностью и обращения с заключенными. Третий конгресс рассмотрел вопрос об участии представителей общественности в работе мест лишения свободы в таких формах, как наблюдательные комиссии и общественные советы. В результате Конгрессом было принято решение о создании в пенитенциарных учреждениях наблюдательно-попечительных комитетов. Заслуживает внимание обсуждение вопросов целесообразности одиночного заключения, дифференцированного подхода к различным категориям осужденных и применения к ним системы поощрений и взысканий. Так в резолюции четвертого конгресса был определен примерный перечень мер поощрения, включавший в себя поощрения материальные (увеличение рациона питания и сумм расходов на личные нужды) и нравственные (разрешение приобретать книги и другие такого рода предметы). На конгрессе был разработан также механизм дисциплинарного воздействия на заключенных предполагающий строгую регламентацию порядка наложения и исполнения дисциплинарных взысканий на определенный срок и после обязательного получения объяснения лица, подлежащего наказанию. На конгрессах рассматривались вопросы контроля пенитенциарных учреждений со стороны государства и общественности, применения прогрессивной системы исполнения наказания и мер адаптации освобождающихся из заключения. Третий этап международного сотрудничества в области исполнения наказания и обращения с заключенными, начался после создания в 1945 году ООН. ООН в области защиты прав и свобод человека и гражданина разрабатывает правила и стандарты обращения с осужденными и заключенными, определяет основные принципы сотрудничества государств в области пенитенциарной деятельности принимает соответствующие резолюции и утверждает международные конвенции. Данные нормы не обладают юридической силой национального законодательства и не предусматривают санкций за из не выполнение.

9. ҚР қылмыстық атқару жүйесін реформалау барысында қолданылатын халықаралық құқықтық құжаттарды анықтап, оларға қысқаша сипаттама беріңіз.

Советский Союз подписал в 1989 г. Венские соглашения, на основе которых были приняты обязательства привести свое законодательство в соответствие с международными соглашениями о защите прав человека, в том числе и в сфере борьбы с преступностью. Согласно этим соглашениям государства-участники должны «обеспечивать, чтобы со всеми лицами, содержащимися под стражей или в заключении, обращались гуманно, с уважением достоинства, присущего человеческой личности». Российская Федерация как правопреемник СССР является участником многочисленных международных договоров, она признает ряд резолюций и решений- международных организаций, в первую очередь ООН, по вопросам соблюдения прав осужденных. В числе таких документов следует назвать Минимальные стандартные правила обращения с заключенными (1955), Кодекс поведения должностных лиц по поддержанию правопорядка (1979), Свод принципов защиты всех лиц, подвергаемых задержанию или заключению в какой бы то ни было форме (1989), Минимальные стандартные правила ООН, касающиеся отправления правосудия в отношении несовершеннолетних, Пекинские правила (1985),ТОкио ережелері 1990 ж и др.

Пекинские правила

— "Минимальные стандартные правила ООН, касающиеся отправления правосудия в отношении несовершеннолетних" (приняты 29 ноября 1985). П.п. направлены на оказание максимальной помощи несовершеннолетним в сложных ситуациях и снижение до минимума необходимости вмешательства в эти ситуации со стороны системы правосудия, чтобы уменьшить вред, который может быть в результате причинён несовершеннолетним гражданам. П.п. сформулированы т.о., что могут быть применены в рамках любых правовых систем различных государств с учётом их особенностей. Определены ориентиры для установления минимального предела возраста уголовной ответственности несовершеннолетних. Подчёркивается, что целями правосудия являются содействие благополучию несовершеннолетних, соблюдение принципа соразмерности тяжести совершённого правонарушения, особенностей личности правонарушителя и мер содействия (этот же принцип должен быть соблюдён и по отношению к жертве преступления). Изложены особенности расследования и судебного разбирательства, содержания под стражей, вынесения судебного решения и мер воздействия, обращения с правонарушителями в исправительных учреждениях.

Сотталғандарға қатысты минималды стандарттар Конвенциясы 1955 жылы Женевада қабылданған.Бұл Конвенцияға сәйкес мынандай минималды стандарттар көзделген.

Санаттар бойынша бөлу

А)ер адамдар мен әйел адамдарды мүмкіндігінше бөлек түзеу мекемелерінде ұстау керек;

Ә)ал егерде әйел адамдар мен ер адамдар бір мекемеде ұсталып отырса,оларды бөлек жерлерде ұстау керек;

Б)соттылығы нақты анықталмаған тұлғаларды сотталғандардан бөлек жерде ұстау керек;

Е) кәмелетке толмаған құқық бұзушылар ересектерден бөлек ұсталуы керек.

Бөлмелер немесе тұратын жері

Киім және төсек орындары

Минимальные стандартные правила ООН в отношении мер, не связанных с тюремным заключением (Токийские правила) приняты Резолюцией Генеральной Ассамблеи ООН №45/110 от 14 декабря 1990 года. Токийские правила содержат свод основных принципов для содействия использованию мер, не связанных с тюремным заключением, таких как общественно-полезные работы, домашний арест, условное освобождение от ответственности и др. Документ описывает меры по надзору за выполнением таких санкций, устанавливает принципы набора персонала для применения этих наказаний, а также указывает на необходимость проведения исследований в области обращения с правонарушителями и выработки программ мер, не связанных с заключением под стражу. Настоящий документ рекомендован государствам-членам ООН к применению в национальной политике и практике.

10. Еуропа мен Америка құрлығындағы алғашқы түзеу мекемелерінің пайда болуы және оған ықпал еткен зерттеушілердің идеяларына сипаттама беріңіз.

7 сұрақтың жауабы 3 блок.

Дата добавления: 2018-02-18; просмотров: 1039; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

Мы поможем в написании ваших работ!