Продолжение 150-151 страницы сейчас переведу.Уже перевел

Семестр1

11. 1 Лекция конспекти «Тоңазытқыш техникасы» .

 №1 дәріс.

Курстың мазмұны мен сұрақтары. Тоңазытқыш техникасының тамақ өндірісіндегі маңызы. Тоңазытқыш техникасы мен технологиясының даму тарихы туралы қысқаша мәліметтер. Тоңазытқыш техникасы мен технологиясының қазіргі жағдайы және даму кезеңдері.

Негізгі суытқыштарды өңдеу ториялары және тамақ өнімдерін сақтау

 

Курстың мазмұны бойынша тамақ өнімдерін тоңазытуға арналған жабдықтарды құрылымдау негіздері, тоңазыту агентін алу, жылу ағынының салқындатылатын /жылу қабылдайтын/ және салқындататын /жылу беретін/ орталардағы ауысу сипаты, температуралық өзгерістер әсерінен өнімдірдің салқындауы сияқты құбылыстардың теориялық негіздері оқытылады.

Курс бойынша қарастырылатын сұрақтар: Термодинамикалық өзгерістерге негізделген өнімді тоңазыту процесінің физикалық негіздері, циклдық өзгерістер;

Салқындату агентінің пайда болу және өзгеріске ұщырауына мүмкіндік беретін тоңазыту техникасының құрылымы мен жұмыс принциптерімен танысу, тоңазыту технологиясы;

Өнімдерді тоңазыту процесінің жүру қарқынына әсер ететін факторларды оқып-үйрену;

Тоңазыту техникасының артықшылықтары мен кемшіліктерін талдау, жетілдіру тәсілдерімен танысу.

Жасанды жолмен салқындатуды адамдар ерте заманнан пайдалана бастаған. Салқындату тамақ өнімдерін сақтауға тікелей қатысты болды. Салқандату көзі ретінде алғашқыда қар, мұз пайдаланылды. Мысалы, терең қазылған шұңқырға мұз салып, өнімді салқындату, салқын суға салып салқындату т.с.с. ХУ11 ғасырдан бастап тоңазытқыш агенті ретінде тұз қосылған суды қатыру жолымен тұзды мұз пайдаланылды.

1834 жылы Лондонда тоңазытқыш құрылғысы Джекоба Перкинстің жобасы бойынша құрастырылды. Салқындату агенті ретінде этил эфирі пайдаланылатындықтан бұл құрылғы кеңінен қолданылмады. 1871 жылы француз Шарль Телье метил эфирімен жұмыс істейтін құрылғы ойлап тапты. 1872 жылы ағылшын Бойль амиакты тоңазытқышты ұсынды.

Х1Х ғасырдың ортасында абсорбциялық тоңазытқыш пайда болды.

1880 жылдары Карл Линде амиакпен жұмыс істейтін өндірістік тоңазытқыш құрасытрып шықты. Мұндай машиналар етті тоңазытып, Австралиядан еуропа елдеріне рефрижератльді кемелермен тасымалдап жеткізу үшін қолданылды. Осыдан бастап сыра, кондитер өндірістері мен сүт өнімдерін қайта өңдеу салаларында тоңазытқыштар енгізіле бастады. Жасанды салқындату өндірістің басқа да салаларына енгізілді: химия, металлургия, тау-кен, тоқыма, құрылыс материалдары, мұнайды қайта өңдеу, медицина салаларында, тұрмыста т.б.

ТМД елдерінде, алғаш рет Ресейде 1877 ж. Мурманск порттарында балықты уақытша тоңазытып сақтау үшін өндірістік тоңазытқыштар тұрғызылды. 1888 жылы сыра қайнататын ірі зауыттарға да енгізіле бастады. 1895 жылы белгород қаласында сиымдылығы 250 т тоңазытқыш орнатылды.

Тоңазытқыш вагондар Ресейде 1860 жж. бастап-ақ пайда бола бастады. ХХ ғасырдан бастап тоңазытқыш вагондарға арналған рельстер тұрғызылды, тоңазытқыш техникасымен қамтамасыз етілген кеме трюмдары пайда болды.

1930 жылдардан бастап Ресейге қарасты аймақтарда тұрмыстық тоңазытқыштар құрастырылды. 

“Тоңазыту техникасы мен технологиясы” курсы жасанды тоңазыту техникасы мен технологиясының теориялық негіздері, жабдықтау, сәйкес машиналар мен аппараттардың құрылымдық ерекшеліктері, жұмыс принциптерімен тереңірек таныстырады. Курс бойынша өнімдерді салқындатып өңдеу технологиясы, жалпы принциптері, жасанды суыту тәсілдері, мұздата отырып сақтау, мұзды еріту, бұл процесстердің қарқынын арттыру үшін қолданылатын техникалық орта қарастырылады.

 

1-ші дәріс бақылау сұрақтары

 

1. Курстың мазмұны мен тапсырмалары

2. Тоңазытқыш техника және тағам өнеркәсібінің саласы үшін мәні

3. Тоңазытқыш техника және технологияның даму тарихы туралы қысқаша мәлімет

4. Тоңазытқыш техникасы және технологиясының қазіргі жағдайы және даму көрінісі

5. Салқындатудың физикалық маңызы

6. Жасанды салқын алу тәсілдері

 

№2 дәріс.

 Машинамен тоңазытудың теориялық негіздері. Төмен температураға жеткізудің термодинамикалық принципі. Кері циклдар. Тоңазыту өнімділігі мен тоңазыту коэффициенті туралы түсінік. Идеалды тоңазыту машиналарының циклы. Тоңазыту коэффициентіне цикл параметрінің әсері.

 

Тоңазыту - салқындатылатын дененің температурасын түсіру процесі. Өнімнің ішкі энергиясын азайту жолымен оның температурасын түсіруге болады. Сондықтан жасанды жолмен салқындату үшін мынадай жағдай орындалуы тиіс, яғни салқындатылатын денеден жылу энергиясы шығарылып (жылу), дене салқындайды. Ұзақ уақыт салқындату үшін салқындатылатын дене жылу қабылдағанда температурасы көтерілмеуі тиіс, әйтпесе екі дененің температурасы (салқындайтын және салқындатылатын) теңесіп салқындау процесі тоқтатылады. Кейбір денелер өзінің бірқатар күйін өзгерткенде, мысалы, қатты дене температурасы көтерілмей ерігенде немесе балқығанда сыртқы жылуды қабылдай береді. Дәл осы қасиет кейбір сұйықтарда булану және қайнау процесі кезінде кездеседі.

 Жетілдірілген өндірістік салқындату тәсілдеріне мына процесстер жатады: булану немесе қайнау, балқу немесе еру, сублимация /вакуумды кеңістіктің әсерінен салқындау/. Бұл аталған процестер қоршаған ортадан жылу сіңіру арқылы жүзеге асырылады.

Өнімдер қатты күйден сұйық күйге айналғанда (балқу және еру) қабылданатын жылу, молекулааралық байланысты өзгертуге және молекулалардың ілінісу күшін әлсіретуге жұмсалады. Заттар сұйық күйден бу күйіне ауысқанда (булану және қайнау) жылу сұйықтардың молекулалық ілінісу күшін жеңуге және оның ұлғайуына жұмсалады. Дене /мұз/ қатты күйден тікелей газға айналғанда (сублимация), жылу зат молекулаларының ілінісу күшін және осы процеске кедергі келтіретін сыртқы қысымды жеңуге жұмсалады.

Мұз бен мұздытұз қоспаларының көмегімен мұздату денелердің балқығанда және ерігенде сыртқы жылуды сіңіру қасиетіне негізделген.

Ұшпалы сұйықтар қайнағанда сыртқы жылудың жұтылуы тоңазытқыш машиналардың көмегімен орындалады. Сублимация кезінде дененің сыртқы жылуды жұту қабілеті құрғақ мұзбен салқындатуға тіреледі. Тоңазытқыш машиналардың жұмыс принципі осыған негізделген.

Жасанды тоңазыту басқа да физикалық принциптерге сүйенеді, мысалы газдардың адиабаталық ұлғаюы, термоэлектрлік құбылыстар /Пельтье эффектісі/.

   Адиабаталық ұлғаю кезінде ұлғайған дененің жұмысы оның ішкі энергиясының төмендеуі есебінен орындалады, нәтижесінде дененің температурасы кілт төмендейді. Ауаның 0,4 МПа-дан 0,1 МПа-ға дейін адиабаталық ұлғаюы кезінде температурасы 20^оС-тан –75^оС-қа дейін төмендейді.

Пельтье эффектісі әртүрлі өткізгіштер тармағынан тұратын тізбек арқылы электр тогін өткізгенде тармақтарды байланыстырған тұстарда температура айырымы пайда болады, яғни дәнекерлік қабаттың бірінің температурасы екіншісімен салыстырғанда жоғарылығы байқалады. Салқын дәнекерлік қабаттан ыстық қабатқа ауысатын энергия мөлшері ток күшіне тура тәуелділікте болады. Ток полярлығының өзгерісі жылы және салқын дәнекерлік қабаттарды ауыстырады. Тізбек тармақтары үшін жартылай өткізгіш материалдар анықталған соң термоэлектрлік элементтерді тоңазыту техникасында пайдалана бастаған. Термоэлемент өзара жалғасқан екі жартылай өткізгіштен тұратын тармақты құрайды. Тармақтар бір-біріне дәнекерленеді. Температура айырымы тармақ материалына байланысты. Термоэлектрлік тоңазытқыштар өндірістік шкафтар мен барларда кеңіненқолданыс тапқан. Артықшылығы – температурасы төмен тораптан /дәнекерлік қабат/ жылу энергиясын температурасы жоғары торапқа /салқын тікелей тасымалдау үшін электр энергиясын пайдалану. 

Машиналық тоңазытудың термодинамикалық принципі. Жылу температурасы жоғары денеден төмен денеге табиғи жолмен тасымалданады. Машиналық тоңазыту принципі салқын ортадан жылуды жылы ортаға беруге негізделген, мысалы, қоршаған ортаға.

Термодинамиканың 2 заңы бойынша жылу салқын ортадан жылы ортаға өту үшін сырттан механикалық немесе жылу энегиясы жұмсалады. Ол үшін арнайы термодинамикалық тоңазыту циклдары орындалады. Тоңазытқыш шкафтарда температура төменгі деңгейден жоғары деңгейге қандай да бір болмасын дененің көмегімен өтеді. Мұндай денелерді жұмысшы заттар деп атайды.

Қысым р мен көлем  координатасы арқылы тоңазыту циклы 1 суретте көрсетілген. 1 – а - 2 процесінде жұмысшы дене ұлғаяды. Жұмысшы дененің ұлғаюы қоршаған орта температурасынан төмен температурада орындалады, нәтижесінде қоршаған орта температурасы төмендейді, жұмысшы дене қызады да 2 – в – 1 процесінде сығылады. Сығылу кезінде жылу қоршаған ортаға бөлінеді /ауаға немесе суға/. Цикл орындалуы үшін жасалатын сыртқы механикалық жұмыс  - р диаграммасындағы 1-а-2 және 2– в –1   қисықтықтарымен шектелген геометриялық ауданға тең. Осы жұмысқа теңесетін жылуды жұмысшы дене қабылдап, салқындатылған ортадан бөлінген жылумен бірге қоршаған ортаға береді. Цикл бойынша жұмысшы дене салқындаған ортадан q_o жылуды қабылдаса, оны сығымдау үшін l жұмыс жасалады. Олай болса энергияның сақталу заңы бойынша денеден шығарылуға тиіс жылу мынаған тең болады: q = q_o + l .

Тоңазыту циклын іске асыратын техникалық құрылғылар кешенін тоңазытқыш машина деп атайды. Тоңазыту циклындағы жұмысшы дененің қаыблданатын түріне байланысты тоңазытқыш машиналар бумен және газбен жұмыс істейтін түрлерге бөлінеді. Газды машиналарда тоңазыту циклы кезінде жұмысшы дененің агрегаттық күйі өзгермейді, булы машиналарда циклдың бөлек процесстері кезінде жұмысшы дененің күйі өзгереді: бу сұйыққа, немесе сұйық буға.

Тоңазыту машиналарында газ ретінде тек ауаны пайдаланады. Сондықтан газды тоңазыту машиналарына ауалық тоңазыту машиналары жатады.

 

 

     

 

 

2.1Сурет.Термодинамикалық кері цикл , р – диаграммасы.

 

 

2-ші дәріс бақылау сұрақтары

1.Машинамен салқындатудың теориялық негізі.

2. Төмен температураларды алудың термодинамикалық негізі

3. Кері циклдар

4. Салқын өнімділігі мен тоңазыту коэффициент туралы түсінік

5. Идеалды тоңазыту машиналардың циклы

6. Тоңазыту коэффициентіне цикл параметрінің әсері

7. Ауалы тоңазыту машинасы

8. Ауалы тоңазы-ту машинасы-ның циклы

 

 

№3 дәріс.  

 Булы тоңазыту машиналарының жұмыс істеу принципі және классификациясы. Компрессионды тоңазыту машиналардың жұмыс диаграммасы, (Т-S, I-S) параметрлерінің бірінің мәні тұрақты кезіндегі термодинамикалық процесстердің диаграммадағы көрінісі. Бірсатылы булы тоңазыту машинасы. Цикл және оны талдау. Жылулық есептер. Реттеу вентилі бар булы компрессионды тоңазыту машинасының ылғал және құрғақ жүрісті түрлері.

  Булы тоңазыту машиналарының жалпы жұмыс істеу принципі, классификациясы.Булы машиналар ауамен тоңазыту машиналары сияқты жылуды салқын ортадан жылы ортаға энергия жұмсап, ауыстыру принципі бойынша жұмыс істейді. Булы тоңазытқыш машиналар салқындатылатын ортадан жылуды жұмысшы дененің қыздырылуы есебінен емес, қайнатылуы нәтижесінде қабылдайды. Жұмысшы дене конденсацияланғанда жылу сытрқа бөлініп шығады.

Булы тоңазытқыш арқылы салқындатқан кезде жұмысшы ортаға иірқұбыр, немесе басқа құбырлар жүйесін орнатады. Мұндай жүйе ішіндегі сұйық /-...^оС / қайнап, қоршаған ортаны салқындататындықтан буландырғыш деп аталады: салқындату міндетті түрде барынша төмен температурада орындалады. Сондықтан тоңазыту агентінің қайнауы да төмен температурада орындалуы керек. Тоңазыту агентінің қайнау, конденсациялану температуралары бөлінген будың қысымына тәуелді. Бу қысымын төмендетсе тоңазыту агентінің қайнау, конденсациялану температуралары да төмендейді, және керісінше. Осыған байланысты тоңазытқыш машинада қайнап жатқан тоңазыту агентінің жоғары жағындағы қысымды қайнау температурасы ұстап тұрады. Қайнау температурасы салқындатылатын ортаның температурасымен анықталады, бұл температураға буландырғыштағы тоңазыту агентінен бөлінген буды сорып алу арқылы қол жеткізіледі.

Тоңазытқыш машиналар үшін салқындатылатын денеден жылуды қабылдайтын орта су мен ауа болып табылады. Буландырғышта пайда болатын тоңазыту агентінің буы, салқындататын ауа мен будың температурасынан төмен болады.

Салқындатылмайты жұмысшы жайда орналасқан машина жұмыс істегенде пайда болатын тоңныңбір бөлігі компрессордың сору торабы мен мұздытұздық салқындату жүйесінің буландырғыштарындағы құбыр қабырғасы арқылы қоршаған ортаға ысырап болады. Сонымен қатар машинаның қосымша тораптарында – насостар мен буландырғыштардың араластыру органдарына, ауалық тоңазытқыштардағы желдеткіш жұмыс істегеде пайда болатын жылуды салқындату үшін де белгілі бір мөлшерде тоң жұмсалады.

Сыртқы тоң ысыраптарын ескергенде машинаның нақты тоңазыту өнімділігі тоңазыту объектісіне қажетті тоң мөлшерінен жоғары болуы тиіс.

Тоңның ысырап болу коэффициенті мынаған тең:

 

                                   ,

 

мұнда Q_{о нт} – тоңазытуға тікелей қажетті пайдалы тоң мөлшері, Q_{о бр} – пайдалы тоң мен ысырапты ескергендегі жұмсалатын тоңның жалпы мөлшері.

Орташа және аз қуатты тоң өндірудің тұзды мұздату жүйесінде тоңның ысырап болу коэффициенті 0,80 - 0,90; тікелей тоңазыту жүйесі үшін - 0,85 - 0,95. 

Булы тоңазытқыш машинаның жұмыс циклы мен нобайы.Булы компрессорлы тоңазытқыш машинаның принциптік схемасы және термодинамикалық циклы s, T- диаграммасында 4, 5 суреттерде көрсетілген. Машинаның негізгі элементтеріне: компрессор 1, конденсатор 2, реттегіш вентиль 3, буландырғыш 4, осы элементтерді өзара жалғауға арналған құбырлар жиынтығынан тұрады.

  Компрессор буландырғыштағы тоңазыту агентінің буын сорып алып, қайнау қысымынан р₀ конденсация қысымына р дейін 1^’ – 2’ адиабатасы бойынша сығымдайды да, конденсаторға айдайды. Конденсаторда тоңазытқыш агенттің энегиясы ауаның немесе судың көмегімен әкетіліп, сығымдалған будың температурасымен Т қысымы р тұрақты жағдайда конденсацияланады (изотерма 2’ – 3’ ). Сұйық тоңазытқыш агент реттегіш вентильдің көмегімен конденсатордан буландырғышқа бағытталады. Реттегіш вентильден өтіп жатқан тоңазытқыш агент конденсация қысымынан р қайнау қысымына дейін дроссельденеді және температурасы Т

 

 

 

3.1 сурет. Булы компрессорлы тоңазыту машинасының нобайы: 1-компрессор, 2 – конденсатор, 3 – реттегіш вентиль, 4 – буландырғыш, 5 – салқындатылатын орта.

 

дан Т₀ төмендейді. Дросселдену процесі тұрақты энтальпияда жүреді деп қабылданады. Сондықтан реттегіш вентильдегі процесс қарастырылып отырған диаграммада 3’ – 4’ сызықтарымен бейнеленген, бұл сызық изоэнтальпаны көрсетеді. Буландырғыштағы тоңазытқыш агент тұрақты температурамен Т₀ қысымда р₀ қайнайды ( 4^’ – 1’ процесс).

Тоңазытқыш агенттің буының компрессормен сорылуы диаграммада 1’ нүктесімен сипатталған.

 

   3.2 сурет. Булы компрессорлық тоңазытқыш машинаның s. T диаграммадағы жұмыс циклы.

 

Тоңазытқыш ортасы арқылы , тоңазыту агентінен алынған 1 кг жылу мөлшері q₀, 1кг тоңазыту агентінің жылу мөлшерін алуға жұмсалатын жұмысқа қатынасына тең. Диаграммада бұл мынадай аудандардың қатынасы ретінде көрсетілген: а –в -1’- 4’- а – жылу мөлшері q₀; 1’-2’-3’- с -1’ жұмыс L.

Тоңазыту агенті мына өрнек бойынша анықталады:

.

Тоңазыту агентін қайта салқындату циклы. Қазіргі кездегі қондырғылардың көпшілігі тоңазыту коэффициентін арртыру мақсатында  тоңазыту агентін қайта салқындатумен жұмыс жасайды.

Конденсацияланган сүйық тоңазытқыш агенттің температурасын, конденсатордағы қаныққан қысымның температурасынан бірнеше градусқа төмен түсірмей салқындату үшін қайтасалқындатқыштарды қолданады. Диаграммада s, T қайта салқындату процесі сол жақтағы шекаралық қисықтықпен сәйкес келетін 3^’–3 сызығымен бейнеленген    

 

 

3.3 Сурет. Қайтасалқындату процесі кезіндегі компрессордың ылғал жүрісі орындалатын тоңазыту циклының s, T диаграммасы.

 

(3.3 сурет), өйткені көптеген тоңазыту агенттері үшін заттың сұйық күйіндегі изобарасы сол лақтағы шекаралық қисықтыққа сәйкес келеді. Суытқыш агенттің қайта салқындату кезіндегі шекті температурасы   (3 нүкте) қайта салқындату температурасы деп аталады және былай белгіленеді t_п. Осы температурамен тоңазытқыш агент реттегіш вентильге жіберіледі.

Реттегіш вентильде қайта суыту кезіндегі дроссельдеу процесі қайта суытусыз циклмен салыстырғанда төмен энтальпияға сәйкес келетін 3-4 изоэнтальпиясының бойымен жүреді. Дроссельдеу процесінің соңындағы тоңазыту агентінің күйіне сәйкес келетін 4-ші нүкте 4¹¹ нүктесімен салыстырғанда қайнау изобарасына, яғни сұйық қисықтығына /х=0/ жақын. Осыған байланысты буландырғыштағы қайнау процесі 4-1¹ кесіндісімен бейнеленетіндіктен тоңазыту агентінің әрбір 1 кг массасының тоңазыту өнімділігі  шамаға жоғарылап, диаграммада d-4-4¹-а ауданына сәйкес келеді, яғни q_o = a-4¹-1¹-b-a ауданымен емес, q_o = q_o¹ +  шамасына тең d-4-4¹-в-а ауданымен бейнеленеді. Компрессорда жұмсалатын сығымдау жұмысы l  өзгеріссіз қалып, қайта суытусыз циклындағыдай 1¹ – 2¹ – 3¹-с-1¹ ауданмен бейнеленеді.

Сонымен тоңазыту агентін қайта суыту машинаның тоңазыту өнімділігін арттырады, яғни компрессордың жұмыс шығынын көбейтпей-ақ машинаның тоңазыту коэффициенті жоғарылайды. 

Қайта суытуда температура 5-10^оС-қа, конденсациялану температурасынан төмен температурада тоңазыту агенті қайта суытыла алады. Бұл құбылыс конденсаторда немесе конденсатор мен реттегіш вентильдің арасында орналасқан бөлек аппаратта – қайта суытқышта орындалады. 

Фреонды тоңазыту машиналарында қайта суыту процесі арнайы жылуалмастырғыштарда, буландырғыштан компрессор көмегімен сорылып алынатын тоңазыту агентінің буын пайдалану жолымен суыту тәсілдерімен іске асырылады.

Құрғақ жүрістегі компрессор жұмысы кезінде орындалатын цикл.

Компрессорға тоңазыту агентінің буы әртүрлі күйде келіп түседі: ылғал, қанықтырылған және қатты қыздырылған (буы) сияқты. Қарастырылған циклдарда /1,2 суреттер/ компрессор қаныққан ылғал буды сорғанда ылғал бумен жұмыс істейді. Құрғақ қаныққан буды сорғанда немесе қайта қыздырылған буды сорса /қайнау қысымы р_о/ компрессор құрғақ жүріс жасайды. 3.4 суретте компрессордың құрғақ жүрісі тұтас сызықтармен көрсетілген. 

Теориялық жағынан алып қарағанда компрессордың ылғалды жүрісі тиімді саналады, машинаның жұмыс циклы кері Карно циклына сәйкес келеді. Дегенмен ылғал жүріс кезінде компрессордың өнімділігі барлық тоңазыту агенттері үшін құрғақ жүрісімен салыстырғанда төмен болады. Өйткені, теорияда бу мен компрессор цилиндрінің қабырғасының арасындағы жылуалмасудың кері әсері ескерілмейді.

Компрессор жұмысы бойынша нақты процессте сығымдау кезінде будың температурасы артып, жылу ағыны будан цилиндр қабырғасына бағытталады. Сору кезінде жылу ағыны қарсы бағытталады – цилиндр қабырғасынан буға қарай беттеп, соңғысының меншікті көлемін ұлғайтады, компрессор цилиндріне түсетін бу массасы азаяды да машинаның тоңазыту өнімділігі төмендейді. Ылғал жүріс кезінде компрессорға цилиндрге кірер тұста бу жылдамдығының кенет төмендеуі нәтижесінде одан бөлініп, осының алдында буды сығымдағанда қызған цилиндр қабырғаларына кептетілетін сұйық тамшылары сорылады. Сұйық тамшылары компрессор цилиндрінің ыстық қабырғаларымен жанасқанда бу пайда болып, компрессордың өнімділігін төмендетеді. Сондықтан компрессордың өнімділігі құрғақ жүрісімен салыстырғанда ылғал жүрісті кезінде төмен болады.

Барлық тоңазытқыштар дерлік құрғақ жүріспен жұмыс істейді. Амиакты машиналарда құрғақ жүріске қол жеткізу үшін арнайы аппаратты – сұйық ажыратқышты пайдаланады, немесе тоңазыту агентінің буландырғышқа келу мөлшерін реттейді.

Сұйық ажыратқыш аппарат тоңазыту қондырғысының сору желісіне, буландырғыш пен компрессордың арасында орнатылады.

Фреонды машиналарда компрессордың құрғақ жүрісіне арнайы жылуалмастырғыш көмегімен қол жеткізеді, немесе буландырғышқа берілетін тоңазыту агенті реттеледі.

 

 

3.4 Сурет. Компрессордың құрғақ жүрісті жұмысы кезіндегі тоңазыту циклының s, T – диаграммадағы көрінісі.

 

Булы компресорлы машинаның тоңазыту машинасының теориялық циклы. Бұл цикл 4 суреттегі S, T-диаграммада тұтас сызықтармен бейнеленген. Компрессордағы процесс адиабаталық /1-2 сызығы, /3.5 сурет/, конденсатор мен қайта суытқышта изобаралық /2-3¹ және 3¹-3/, реттегіш вентильде изоэнтальпиялық /3-4/ және буландырғышта изобаралық /4-1¹ және 1¹-1/. Компрессорға тоңазыту агенті қатты қыздырылған күйде келіп түседі /1 нүкте/.

Жылулық S, T-диаграммасымен қатар і, lg p диаграммасы да қолданылады: абсциссаға энтальпия і, ордината осіне қысым логарифмі lg p сәйкес келеді.

       і, lg p-диаграммада сәйкес координаталық осьтерге s, T- диаграммадағыдай перпендикуляр жататын изоэнтальпия (I-const) мен изобарадан (p-const) басқа мына сызықтар келтірілген: изотермия t=const , изохора v = const , изоэнтропа s= const және бу құрамының тұрақтылығын көрсететін сызық x= const.

і, lg p-диаграммада көрсетілген сызықтардың сипаты мен өзара орналасуы 3.5 суретте көрсетілген.

 

 

                          3.5 сурет - і, lg p-диаграмманың нобайлық түрі

 

Процесс кезінде жұмысшы денеге берілген немесе алынған жылу мөлшері і, lg p-диаграма бойынша s, T- диаграммадағыдай ауданмен емес, процессті бейнелейтін кесіндінің абсциссаға проекциясын көрсететін түзу сызық кесіндісімен бейнеленеді. 

    5 суретте Булы компрессорлы тоңазыту машинасының теориялық циклының і, lg p-диаграммадағы бейнеленуі көрсетілген. Мұнда, бұл циклды s, T- диаграммада бейнелегендей, процесстер мынадай ретте көрсетілген: 1-2 – буды сығымдау, 2-3¹ – буды қаныққан және конденсацияланған күйге жеткенше суыту, 3¹-3 – пайда болған сұйықты қайта салқындату, 3-4 – осы сұйықты дроссельдеу және 4-1 – қайнау. Пунктирлік сызықтарда

 компрессормен сығымдау процесі кезіндегі ылғал жүрісінің жұмысы және құрғақ қаныққан будың сорылуымен жүретін құрғақ жүрісінің жұмыстары (1¹- 2¹- сызық) көрсетілген.

 

5 сурет – Компрессорлы булы тоңазыту машинасы үшін теориялық циклдың і, lg p-диаграммадағы бейнеленуі

 

3-ші дәріс бақылау сұрақтары

1. Булы тоңазыту машиналарының жалпы жұмыс істеу принципі және классификациясы

2. Булы машиналар-дың жұмыс істеу принципі компрессионды тоңазыту машиналардың жұмыс диаграммасы Т-S

3. Булы машиналардың жұмыс істеу принципі компрессионды тоңазыту машиналардың жұмыс диаграммасы I-S

4. Булы машиналардың жұмыс істеу параметрлердің

5. Булы машиналардың жұмыс біреуінің тұрақты мәні кезінде термодинамикалық процестердің диаграммадағы көрінісі

6. Бір сатылы булы тоңазыту машинасы.

7. Термодинамикалық цикл және оның анализі

8.Жылулық есептеу

9. Реттеу вентелі.

10. Бар булы компрессионды тоңазыту машинасының ылғал және құрғақ түрі

11. Тоңазыту машина жұмысының параметрлерінің тоңазыту коэффициентіне әсері.

 

№4 Дәріс.

Тоңазыту агенттері. Тоңазыту агенті ретінде қолданылатын заттарға қойылатын талаптар. Негізгі тоңазыту агенттерінің сипаттары: фреон 22, аммиак, азеотропты қосылыстар, фреон 502. Хладонды тоңазытқыш машинаның жұмыс циклы және нобайы .

 

    Тоңазыту агенттері. Тоңазыту циклы кезінде жұмысшы дене ретінде қолданылатын заттар – тоңазыту агенттері деп аталады.

    Тоңазыту агенттерінің көптеген түрлері белгілі. Дегенмен олардың ішінде мына талаптарды қанағаттандыратын түрлері ғана кеңінен қолданылады:

- денсаулыққа зиян келтірмеуі тиіс;

- белгілі бір физикалық және термодинамикалық қасиеттері болуы шарт;

- қалыпты атмосфералық қысымда тоңазыту машинасының буландырғышында вакуум пайда болмауы үшін тоңазыту агентінің қайнау температурасы барынша төмен болуы керек;

- конденсациялану температураларында тоңазыту агентінің қысымы жоғары болмауы керек: қысым жоғарылаған сайын тұрқыны /корпус/ құрылымдық беріктігін арттыруға тура келеді. Бұл өз кезегінде машинаның салмағын ауырлатып, бағасын қымбаттатады.

     Тоңазытқыш агенттің меншікті көлемдік суыту өнімділігі компрессордың өлшемдеріне тәуелді. Компрессор цилиндрінің көлемі меншікті көлемдік суыту өнімділігі көбейген сайын азаяды: Осы жағынан алып қарағанда поршеньді машиналар үшін меншікті көлемдік суыту өнімділігі жоғары тоңазыту агенті тиімді саналады.Дегенмен бұл ереже поршеньді тоңазытқыш машиналардың шағын түрлеріне сәйкес келмейді. Өйткені олардың меншікті көлемдік суыту өнімділігінде заттардың аз ғана мөлшері циркуляцияға түседі, бұл машинаны автоматтандыруды қиындатады.

Тоңазыту агенттерін физикалық және термодинамикалық тұрғыдан бағалауда олардың сынамалы күйдегі температурасы, мұздау температурасы, тығыздығы, жылу берілу қасиеттері айтарлықтай маңызды.

Тоңазытқыш агенттің сынақтық күйдегі температурасы тоңазытқыш машинаның конденсаторындағы оны тоңазытатын су мен ауаның температурасынан жоғары болуы керек. Суытқыш агенттің сынамалы температурасы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым реттегіш вентильден босатылғанда аз буланады. Керісінше, тоңазыту агентінің мұздау температурасы төмен болса, буландырғышта қатып қалу қаупі жойылады.

Тоңазыту агентінің қозғалысына гидравликалық кедергі оның тығыздығына тәуелді. Заттың тығыздығы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым гидравликалық кедергісі көп болады. Сондықтан тоңазытқыш машиналарда жұмысшы дененің тығыздығының жоғары болуы салдарынан құбыр мен клапандарда қысым шығыны артады. Бұл шығындарды теңгеру үшін қосымша энергия шығыны қажет немесе гидравликалық кедергіні төмендету үшін құбырдың диаметрін, клапандардың өткізу қимасын ұлғайтады.

Тоңазыту агентінен жылудың берілу тиімділігі негізінен жылу беру және жылу өткізу коэффициентімен сипатталады. Жылу алмасу аппараттарының жұмыс істеу тиімділігі осы коэффициенттердің мәндеріне тікелей тәуелді.

     Тоңазытқыш агенттерге көрсетілген талаптармен қатар мынадай қосымша талаптар қойылады:

- тез тұтанбауы, жарылыс қаупі жоқ болуы;

-  химиялық әсерге тегеурінді болуы;

- майлар мен металдармен әсерлеспеуі;

- суды еріту тиімділігі жоғары болуы;

- бағасы төмен болуы.

Тоңазыту агентін таңдап аларда осы аталған факторларды ескеру керек. Тоңазытқыш машинаның жұмысы кезінде, жүйеге ауаның, ауамен ілесіп ылғалдың кіруі әбден мумкін. Егер ылғал араласпаған күйде болса ол төмен температураларда қатып, жүйеде мұз кептетіліп, тоңазытқыш агентінің айналымына кедергі келтіреді. Оның үстіне құрамында су бар тоңазытқыш агент металдардың тат басуына әкеліп соқтырады.

Қазіргі кезде жоғарыда аталған талаптарды толық қанағаттандыратын, тоңазытқыш агенттің барлық қажетті қасиеттерін қайталайтын зат жоқ. Тоңазыту агенті ретінде тек қана аммиак NH₃ пен фреондар тобы қолданылады.

Фреондар – қаныққан көмірсутектердің хлорлы және фторлы туындысы, әсіресе метан мен этан туындылары. Мысалы, фтордихлорметан CF₂СL₂; тирфтормонохлорметан CF₃CL; дифтормонохлорметан CHF₂CL; дифтормонохлорэтан C₂HF₂CL т.б. Фреондардың түрлері өте көп болғандықтан шартты белгілері арқылы ажыратуға тура келеді.

Осы жүйе бойынша әрбір тоңазытқыш агенттің химиялық формуласына байланысты цифрлық таңбалау енгізілген: берілген тоңазытқыш агенттің молекуласындағы фтор атомдарының саны таңбаның соңында, соңғының алдындағы цифр молекуладағы сутегі атомдарының санынан бір бірлікке жоғары болады. Соңынан санағандағы үшінші цифр молекуладағы көміртек атомдарының санынан бір бірлікке кем болады. Метан туындысы үшін соңынан санағандағы үшінші цифр – нөл /0/, сондықтан екі таңбалы цифрдан тұрады. Байланысқан молекуладағы хлор атомдарының санын сутек пен фтор атомдарының сандық қосындысынанатомдардың жалпы санын шегеру арқылы анықтайды. Қаныққан көмірсутек молекуласында байланысқан атомдардың саны 2п+2, мұнда п – көміртек атомдарының саны. Мысалы, метан морлекуласында байланысқан атомдардың жалпы саны 2 х 1 + 2 = 5, этан молкуласы алтау: 2 х 2 + 2 = 6.

Цифрлық таңбаның алдына Refrigerant түсінігін білдіретін R әрпі қойылады, мысалы R12, R22 т.с.с. Біздің елімізде цифрлық белгінің алдына “фреон” сөзі, немесе “ф” әрпі жазылады: фреон-12 /дифтордихлорметан CF₂CL₂/. фроен-13 /трифтормонохлорметан CF₃CL/, фреон-22 /дифтормонохлорметан CНF₂CL/, фреон-142 /дифтормонохлорэтан C₂Н₃F₂CL / немесе ф-12, ф-13, ф-22, ф-142 т.с.с.

Қоғамдық тамақтандыру , сауда-саттық мекемелерінде қолданылатын тоңазытқыш машиналардың тоңазыту агенті ретінде фреон –12 кең колданыс тапқан. Соңғы жылдары фреон–22 агенті жиі колданылуда.

Тоңазытқыш агент ретінде суды пайдалану кезінде оның мынадай қасиеттері ескеріледі: зиянсыздығы; жанбайтындығы; химиялық табандылығы; техникалық майларға инерттілігі; жеткіліктілігі және арзандығы. Суды тоңазытқыш агент ретінде пайдаланып, температурасын төмендету үшін буландырғыш камерасынды терең вакуум жасалуы тиіс. Сондықтан температураны төмендету мәселесі күрделілеу болғандықтан қолданым аясы шектеулі: су буының меншікті көлемі төменгі қысымнның өзінде өте жоғары болғандықтан сулы тоңазытқыш машиналардың ауқымдық өлшемдері үлкен болып келеді. Суды тоңазытқыш агент ретінде ауаны конденцасиялайтын қондырғылар мен абсорбциялы машиналарда қолданады.

 

Тоңазытқыш агенттерінің сипаттамасы

 

Жоғарыда келтірілген тоңазытқыш агенттерінің /судан өзге/ қайнау температуралары 0^ОС-тан төмен болып келеді. Атмосфералық қысымнан жоғары қысымның өзінде бұл заттар өте төмен температурада қайнайды. 1 кестеде тоңазытқыш агенттердің сипаттамалары келтірілген.

 

 

1 кесте – Тоңазытқыш агенттердің сипаттамалары

Агент	Химия-лық форму-ласы	Қалыпты қайнау темп.- сы, оС	Сына-малы темп.- сы, оС	Сына-малы қысым, МПа, абс.	Мұз- датылу темп.- сы, оС	t = 30oC-та қанықты-рылу қысымы, МПа	t = 15oC будың қанығу, абс. қанығу қысымы, МПа
Амиак Фреон-12 Фреон-13 Фреон-22 Фреон-142	NH3   CF2Cl2         CF3Cl   CHF2Cl2   C2H3F2Cl2	- 33,4   -29,8   -81,5   -40,8   -9,25	132,4   112,0   28,0   96,0   137,1	11,3   4,11   3,92   4,94   4,15	-77,7   -155,0   -181,0   -160,0   130,8	1,165   0,744   --   1,190   0,392	0,236   0,183   1,315   0,297   0,081

 

      Кестеден көріп отырғанымыздай амиакпен жұмыс істегенде қайнау температурасын –33^оС-қа төмендетуге болады, а фреонмен - - 30^оС-қа дейін, вакуум жүйеде сақталынбайды. Фреон-22, -13 агенттерінің температурасын вакуумсыз – 40 және – 80^оС-қа төмендетуге болады, ал фреон-142 агентінің температурасын – 9^оС-қа ғана төмендетіледі.

Конденсациялық температурада 30^оС қарастырылып отырған тоңазытқыш агенттердің жұмысшы қысымы салыстырмалы түрде төмен: амиак, фреон-22 агенттері үшін 1,165 және 1,19 МПа. Қалған агенттер үшін тіпті төмен – 0,7-0,8 МПа.

Физиологиялық көрсеткіштері бойынша қарастырылып отырғантоңазытқыш агенттердің ішінде ең зияндысы амиак. Амиактың қоңсық иісі бар, тыныс жолдары мен көздің кілегей қабықшаларын қабынтады. Жұмысшы жай үшін ауадағы шекті концентрациясы стандарт бойынша 0,02 мг/дм³.

Фреондар аз мөлшерде зиянды емес, иісі сезілмейді. Қатты арынында ғана иіс байқалады. Қоршаған ортада концентрациясы 30%-дан асқанда ғана тыныс жолдарына зиянды саналады. Дегенмен зиянды тұстары мыналар: жалынмен жанасқанда олар хлорлы және фторлы сутекке, улф фосген газына ыдырайды. Сондықтан фреонды қондырғылар орнатылған жұмысшы жайдың ішінде темекі шегуге, дәнекерлік шамдармен жұмыс істеуге, электрлік қыздырғыштар орнатуіға болмайды.

Өрт қауіпсіздігін сақтау жағынан амиак өте қауіпті. Құрамында 16,5-26,8% амиак құрайтын ауа-амиак қоспасы ашық жалынмен жанасқанда жарылыс тудырады.

Фреон-12, -13, -22 тұтанбайды және жарылыс тудырмайды. Ауадағы концетрациясы 10,6-15,1/%-ға жетсе фреон-142 жарылысқа қауіпті қоспа болып саналады.

Аммиак қара металлдармен әсерлеспейді, фосфоритті қоладан басқа мыс, мырыш және олардың құймаларымен ылғал ортада жанасқанда реакцияға түседі. Аммиакпен жұмыс істейтін қондырғыларды жасағанда мырыш, мыс және олардың құймаларын қолданбайды.

  Азеотропты қосылыстар, фреон-502. Соңғы жылдары тоңазыту агенті ретінде құрамы әртүрлі екі құрамдастардан тұратын қоспалар қолданылуда. Қасиеттері бойынша бұл қоспалар өз құрамдастарынан өзгеше болып келеді. Фреон–22 тоңазыту агентіне фреоен-12 (массасы бойынша 10–15 %) қосқанда бұдан негізінен фреон–22 тоңазыту агентінің қаиеттерін қайталайтын және техникалық майларды айтарлықтай көп мөлшерде ерітіп жіберетін қоспа алынады. Азеотропты қоспалар өз құрамдастарымен салыстырғанда өте төмен температурада қайнайды. Фреон–12, фреон–152 тоңазыту агенттерінің қайнау температуралары: –29,8^оС, – 25,0⁰С құрағанда массасы бойынша 74,2 %-ы фреон–12, ал 25,8 %-ы фреон–152 (C₂H₄F₂) тоңазыту агенттерінің қоспасының қайнау температурасы –33,5 ⁰ С құрайды.

Массасы бойынша 48,8%-ы фреон–22, ал 51,2%-ы фреон–115 (C₂F₅CL) азеотропты қоспасы былай таңбаланады: фреон–502.

 

Фреон–502 тоңазыту агентінің сипаттамасы:

- жарылыс қаупі жоқ;

- денсаулыққа зиянсыз;

_- улылығы /токсичность/ жағынан  фреонмен–12 агентімен бірдей;

_- термодинамикалық, физикалық қассиеттері жоғары;

_- орташа қайнау температурасы –45,6 ⁰С;

_- қайнау температурасы жоғары;

_- төмен температурада жұмыс істейтін поршеньді машиналар үшін  пайдалану өте тиімді саналады.

_-

4-ші дәріс бақылау сұрақтары

1. Суытқыш агенттері.

2. Сыутқыш агент ретінде қолданатын заттарға қойылатын талаптар

3. Негізгі суыту агентінің мінездемесі

4. Суыту агенті Фреон 22

5. Суыту агенті аммиак

6. Суыту агенті азеотропты қосылыстар

7. Суыту агенті Фреон 502

8. Хладонды тоңазыту машинасының циклы және сызбанұсқасы (схема).

9. Көмекші аппа-раты

10. Барлық хладонды тоңазыту машинасының сызбанұсқасы

№5 дәріс.

Қайнау температуралары бірнешеу, қоссатылы қондырғының циклы мен нобайы

Қосатылы тоңазытқыш машиналар.Қарастырылып отырған нобайларда компрессорлық машиналарының қайнауы –20^оС, конденсациялануы +30⁰С температураға сәйкес келетін тоңазыту циклында тоңазыту агенті цилиндрде қайнау қысымынан конденсациялану қысымына дейін сығылады. Мұны бірсатылы сығымдау деп атайды. Қайнау және конденсациялану температураларының айырмасы, конденсациялық қысымның Р қайнау қысымына Р_о қатынасы жоғары болса, машина қалыпты жұмыс істеуі үшін бірсатылы сығымдау экономикалық жағынан тиімсіз: өйткені Р/Р_о қатынасы неғұрлым көп болған сайын компрессордың сығымдалған ауаны әперу коэффициенті мен индикатордың ПӘК- і төмендейді. Бұл өз кезегінде салқындату өнімділігін азайтып, энергия шығынын арттырады, нәтижесінде тоңазыту агентін сығымдағанда температурасы жоғарылайды. Бірсатылы аммиакты және фреонды тоңазытқыш машиналарда қысымдардың қатынасы Р / Р_о  9 болса, жұмыс тиімділігі артады. Қысымдардың қатынасы осы көрсетілген шамадан жоғары болғанда қоссатылы, немесе көпсатылы машиналарды пайдалану тиімді саналады.

Қоссатылы немесе көпсатылы сығымдауда тоңазытқыш агент қайнау қысымынан конденсация қысымына дейін бірден сығылмайды, екі немесе одан да көп сатылардың арасынан өту барысында салқындап барып сығылады. Тоңазыту агентінің үрлеу қысымының сору қысымына қатынасы қарастырылып отырған циклдың әр сатысында конденсациялану қысымының қайнау қысымына қатынасынан төмен болады, осы қысымдардың арасында қарастырылып отырған цикл орындалады. Сондықтан қоссатылы, көпсатылы машиналдардың көлемдік және энергиялық шығындары төмен, компрессорларды пайдалану шартына сәйкес келеді.

Тамақ өнімдерін жылдам мұздату үшін қоссатылы машиналарды пайдаланады, мысалы балмұздақты мұздату үшін.

5.1 суретте тоңазыту агентін қоссатылы сығымдауға негізделген тоңазытқыш машиналардың принциптік нобайы көрсетілген. Бұл машиналар бір-бірінен бір сатыдан екіншісіне өткенде тоңазыту агентін аралық салқындату тәсілімен ажыратылады. Бірінші нобай бойынша /1сурет, а/ тоңазыту агентінің буы 1 сығымдау сатысынан кейін әуелі сумен салқындайды, сонан соң аралық қысымда қанығу температурасына дейін қайнап тұрған тоңазытқыш агентпен салқындатылады. Келес нобай бойынша /5.1 сурет, б/ тоңазыту агентінің буы қанығу температурасына жетпей тек сумен салқындатылады.

5.1 суреттегі нобайлар бойынша машина тоңазытқыш агенттің екі түрлі температурасында жұмыс істей алады.

 

                                                     

 

 

 

 

                                                            

5.1 сурет.Тоңазыту агентін қоссатылы сығымдауға негізделген тоңазытқыш машиналардың принциптік нобайы:

 

а/ тоңазыту агентінің буын сығымдау сатысынан кейін әуелі сумен, сосын аралық қысымда қанығу температурасына дейін қайнап тұрған тоңазытқыш агентпен салқындату нобайы; б/ тоңазыту агентінің буын қанығу температурасына жеткізбей тек сумен салқындату нобайы; 1-төмен қысымда жұмыс жасайтын цилиндр, 2-жоғарғы қысым цилиндрі, 3-конденсатор, 4-төменгі қысымда жұмыс жасайтын буландырғыш, 5 – аралық қысым буландырғышы, 6 – сулы салқындатқыш, 7 – аралық ыдыс, 8 – бірінші реттегіш вентиль, 9 – екінші реттегіш вентиль.

 

Аралық салқындатылатын қоссатылы сығымдау нобайы бойынша /1 сурет,а/ тоңазытқыш машина былай жұмыс істейді: буландырғышта 4 төмен қысымда Р₀₂, төмен температурада t₀₂ тоңазыту агенті қайнайды. Пайда болған бу I сатыда цилиндрдің компрессорына 1 сорылады, бұл жылу диаграммасында а (5.2 сурет) нүктесімен сипатталған, пайда болған буды компрессор сорып алып а-в адиабатасында аралық қысым Р₀₁-ге дейін сығып, аралық сулы салқындатқышқа 6 айдайды. Сулы салқындатқышта 6 судың көмегімен в-с изобарасы бойынша с нүктесіне дейін салқындатылады, бұл диаграммада с нүктесімен сипатталған. Одан әрі аралық ыдысқа 7 бағытталады. Осы аралық ыдыста 7 тоңазытқыш агенттің жайлап буланып, Р₀₁ қысыммен с-d изобарасы бойынша қаныққанға дейін салқындайды (d нүктесі). Аралық ыдыстағы бірінші реттегіш вентиль 8 арқылы буландырғыштағы 5 пайда болған бу циклдың екінші сатысындағы II компрессордың цилиндріне сорылады. Мұнда d-e адиабатасы бойынша конденсациялану қысымы Р-ға дейін сығылып конденсаторға 3 айдалады. Конденсаторда бірсатылы сығымдау кезіндегі сияқты, бу конденсацияланады да пайда болған конденсат қайта салқындатылады. Диаграммада бұл процестер e-f, f-d изобаралары бойынша жүреді. Одан әрі сұйық тоңазытқыш агент, бірінші реттегіш вентильге 8 келіп түседі, бұл диаграммада g нүктесімен сипатталған. Осы жерде дроссельденіп g-h изоэнтальпиясы бойынша Р₀₁ қысымына дейін сығымдалады да, нәтижесінде пайда болған бумен бірге аралық ыдысқа келіп түседі. Аралық ыдыстан тоңазыту агентінің негізгі бөлігі буландырғыштарға 4, 5 бағытталады. Тоңазыту агенті буландырғышқа 4 барар жолында II – реттегіш вентильде 9 Р₀₁ қысымынан Р₀₂ қысымына дейін дроссельденеді. Реттегіш вентильдегі 9 дроссельдену процесі жылу диаграммасында i–j изоэнтальпиясымен сипатталған.

 

 

5.2 сурет. Қоссатылы компрессорлық тоңазытқыш машинаның жылу диаграммадағы жұмыс процестері.

 

Буландырғыштағы 4 қайнау процесі диаграммада j–a изобарасымен сипатталады. Буландырғышқа 5 келген сұйық екінші рет дроссельденуге жіберілмейді. Тоңазыту агенті аралық ыдыстың әсерінен сақталып тұратын Р₀₁ қысымның әсерінен қайнайды. Буландырғышта 5 тоңазытқыш агенттің қайнауы келесі буландырғышпен 4 салыстырғанда төмен температурада жүреді. Соңғы буландырғыштағы 5 қайнау процесі жылу диаграммаларында h–d изобарасымен бейнеленген. Буландырғышта 5 пайда болған тоңазыту агентінің буы аралық ыдысқа 7 келіп түседі де, осы жердегі булармен араласып жоғарғы қысым цилиндріне сорылып бағытталады.

Аралық қысыммен жұмыс істейтін буландырғыш 5 қоссатылы машинаның қосалқы элементі болып саналады. Технологиялық шарттарға сәйкес t₀₁ температурада тоңазыту қажет болмаса соңғы буландырғыштың 5 қондырғыға қажеті жоқ.

Қарастырылып отырған нобайдағы тоңазытқыш машинаның аралық ыдысы 7 сұйық бөлгіштің де қызметін қатар атқарады.

Нобай бойынша (1 сурет, б) қоссатылы сығымдау кезінде аралық салқындау процесі толық орындалмайды, яғни циклдың 1–ші сатысындағы компрессорында I сығылған ауа тек сулы салқындатқыш 6 арқылы ғана өтіп, 2 –ші циклдағы компрессорға II келеді. Компрессор тоңазытқыш агентті қыздырылған бу күйінде сорады, бұл жылу диаграммасында с нүктесімен сипатталған. II–ші сатыдағы компрессорда сығымдау процесі c-r адиабатасымен бейнеленген.

           

5-ші дәріс бақылау сұрақтары

 

1. Бірнеше қайнау температуралары бар екі сатылы қондырғының циклы мен сызбанұсқасы

№6 Дәріс.

Тоңазытқыш машиналардың компрессорлары. Тоңазыту агентін сығымдау компрессорлары, классификациясы. Тоңазытқыш машиналардың поршеньді компрессорлары, олардың құрылысы мен жұмыс жасау принципі. Булы поршеньді компрессордың цилиндріндегі жұмыс процесстері. Компрессордағы көлемді энергетикалық шығындар

 

Компрессорлардың қызметі мен түрлері

 

Компрессор тоңазытқыш машиналарда буландырғыштан тоңазыту агентінің буын соруға, сығымдауға және конденсаторға айдауға арналған. Компрессорлар жұмыс принципі бойынша поршеньдік, турбиналық және ротациялық түрлерге бөлінеді. Бұл компрессорлардың ішінде кең қолданылатын түрі поршеньдік құрылымдысы.

Поршеньдік компрессорды сығымдалатын тоңазыту агентінің мөлшеріне, цилиндрлердің саны мен орналасу ретіне, цилиндрлерде будың қозғалу бағытына, поршеньнің жұмысшы жақтарының санына, иірмойын-шатунь жүйесіне, цилиндрлердің мен картердің құрылымдық орындалуына, қозғалтқыш құрылғының типі сияқты белгілеріне байланысты бір-бірінен ажыратады.

Сығымдалатын тоңазыту агентіне байланысты компрессорлардың амиакты, фреонды т.б. түрлері бар.

Тоң өндіру өнімділігіне байланысты компрессорлар мынадай түрлерге бөлінеді: аз өнімділікті: 14 000 Вт /12 000 ккал/сағ/; орташа – 14 000 – 105 000 Вт /12 000-90 000 ккал/сағ/; жоғары өнімділікті – 105 000 Вт-тан /90 000 ккал/сағ/ жоғары.

Сығымдау сатыларының санына байланысты компрессорлар бірсатылы, қоссатылы және үшсатылы түрлерге бөлінеді.

Цилиндрлерінің санына байланысты компрессорлардың қос-, төрт-, алты- және сегізцилиндрлі түрлері белгілі.

Цилиндрлерінің орналасу ретіне байланысты компрессорлар көлденең, тік, У-тәрізді және УУ-тәрізді /желпуіш тәрізді/ түрлерге бөлінеді.

Цилиндрде тоңазытқыш агент буының қозғалу бағытына байланысты компрессорлар буды тек бір бағытта қозғалтатын тірағынды /прямоточные/, буды ілгері-кейін қозғалтатын қарсы ағынды түрлерге ажыратылады.

Поршеньнің жұмысшы жақтарының санына байланысты компрессорларды мынадай түрлерге бөледі: поршеньдегі жұмыс істейтін жақтардың санына қатысты қарапайым, немесе біржақты жұмыс істейтін және поршенінің екі жағы да жұмыс істейтін қосарлы.

Тоңазытқыш компрессорларда иірмойын-шатунь механизмінің екі жүйесі белгілі: сырғымалы, және сырғымасыз, яғни поршеньсіз, осыған байланысты компрессорлары крейцкопфалы, крейцкопфасыз түрлерге ажыратады.

Цилиндрлері мен картерінің құрылымдық орындалу ерекшеліктеріне байланысты компрессорлар ажыратылатын, ажыратылмайтын блок-картерлік түрлерге бөлінеді. Ажыратылатын компрессорда цилиндрлер блогі мен картер бірге жасалынбаған, бөлек тораптар болып келеді, ал блок-картерлік компрессорларда бұл тораптар бірге, құю тәсілімен жасалады.

Картерді нығыздау құрылымына байланысты сальникті ашық, сальниксіз және жартылай нығыздалған, толық нығыздалған компрессорларға ажыратады.

Қозғалтқыш құрылғысының түріне байланысты компрессорларды таспал берілісті /ременные/, элктроқозғалтқышқа муфта арқылы жалғанған, электроқозғалтқыш роторы компрессор білігіне тікелей отырғызылған түрлерге бөледі.

Өндірістік мекемелерде кеңінен таралған түрлері – амиакты, немесе фреонды бірсатылы крейцкофсыз сальникті және сальниксіз қарапайым жұмыс істейтін тік құрылымды немесе У-тәрізді құрылымды, тікағынды немесе қарсыағынды түрлі компрессорлар болып табылады. 

Соңғы жылдары фреонды нығыз құрылымды компрессорлар кең қолданыс табуда.

Крейцкофты, аммиакпен жұмыс істейтін көлденең құрылымды қосарлы жұыс істейтін компрессорлардың тоң өндіру қуаты /өнімділігі/ 670 000 Вт.

Компрессорларлың таңбалануы мемлекеттік стандарт бойынша әріптік және сандық таңбалаумен анықталады: әріппен тоңазыту агентінің түрі, сандар арқылы цилиндрлерінің саны және орналасу реті, картерді нығыздау құрылымы, сығымдау сатылары, температуралық жұмыс режимі мен тоң өндіру қуаты көрсетіледі.

Тоңазыту агенті түріне байланысты алғашқы әріппен таңбаланады: аммиакты – А, фреонды – Ф.

Цилиндлердің орналасу реті мен саны В – тік құрылымды қосцилиндрлі, У – төртцилиндрлі сәйкес орналасқан құрылымды және УУ – сегізцилиндрлі, сәйкес орналасқан құрылымды.

Қосымша таңбалар Г – нығыз құрылымды /герметичный/, БС – сальниксіз /бессальниковый/, егер қосымша таңбаланбаса, онда компрессордың сальникпен нығыздалған, ашық түріне жатады.

Қоссатылы компрессорлардың таңбасы – Д, егер бұл таңба көрсетілмесе, онда компрессор бірсатылы болып келеді.

Компрессордың жұмыс режимі таңбамен көрсетіледі: “+”, немесе В – жоғары, Н – төмен және С – орташа температурамен жұмыс істейді.

Әріптік таңбалардан кейін қойылатын сандық таңбалар қалыпты режимде жұмыс істейтін компрессордың тоң өндіру қуатын көрсетеді. 

Таңбасы арқылы компрессордың техникалық сипатын анықтайды, мысалы:

ФВ6 – фреонды, тік құрылымды ашық типті /сальникті/, сыңымдау тәсілі бірсатылы, тоң өндіру қуаты 6 000 ккал/сағ /7 000 Вт/;

АУ45 – амиакты, У-тәрізді орналасқан төртцилиндрлі, ашық типті, сығымдау тәсілі бірсатылы, тоң өндіру қуаты 45 000 ккал/сағ /52 кВт/.

Сальниксіз компрессорларда әріптік таңбаның алдына қойылатын белгі электроқозғалтқыштың түрі мен сериясын білдіреді: А₂ – асинхронды, сериясы 2.

Поршендік компрессорлардың құрылымы, бөліктері мен бөлшектері.

Картер. Машинаның жеке бөліктерін біріктіретін құрылымдық негізін құрайтын, ішіне май құйылатын қорап құрылымды торабы /6.1 сурет, а/. Картердің қатынасу түтіктері қақпақпен жабылады. Маховик орналасқан тұстан тікқайырмалы білік өтетін қақпағы артқы, ал оған қарама-қарсы орналасқан алдыңғы қақпақ деп аталады. Төмен қуатты компрессорларда картерлер әдетте бірқақпақты болып келеді. Картердің ішіндегі майдың деңгейін бақылау үшін қабырғасының біріне бақылау әйнегі орнатылады. Картерді шойыннан құяды.

Цилиндрлер. Цилиндрде жұмысшы процесстер /сору, сығымдау, айдау/ орындалады. Қозғалыстағы массаның есебінен түсетін күштің бірқалыпты таралуы үшін барлық тік құрылымды компрессорлар бір блокқа біріктірілген қосцилиндрлі болып келеді /6.1 сурет, б, в/. Цилиндрлер шойыннан құйылады.

Тікқұрылымды компрессорлардың цилиндрлері жоғары жағынан қақпақпен жабылады. Оларды төменгі фланец арқылы картерге жалғайды. Қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін сыртқы негізгі қақпақтарынан басқа цилиндрлердің жұмысшы бөлігінен жоғары жағында айдау клапандары орнатылған, серіппемен бекітілген ішкі қақпақтар қарастырылады: цилиндрге тоңазытқыш агент сұйық күйде түссе, немесе агенттің құрамында қатты зат түсіп кеткенде серіппе қысылып, қақпақты жоғары көтереді де, қауіптен сақтандырады.

Цилиндрлерді салқындату үшін тоңазытқыш агенттері аммиак, фреон-22 150^оС температурамен айдалынатын орташа және ірі қуатты компрессорлардың бүйір беттері қосқабырғалы болып келеді: қабырғааралық кеңістік арқылы салқын су циркуляцияланады. 90^оС температурамен айдалатын фреон-12 тоңазыту агентімен жұмыс істейтін компрессорлардың цилиндрлеріндегі қабырғааралық кеңістік ауамен салқындатуға есептелінген.

Блок-картерлер. Тік құрылымды компрессорлардың көбісі блок-картерлі болып келеді, яғни олардың цилиндрлерін құйып, біртұтас бөлшек түрінде жасап шығарады /6.1 сурет, г/. Әр цилиндрге ауыспалы гильза сығымдалып орнатылады: гильзаларды үйкелістен желінгенде ауыстыру мүмкіндігі – блок-картердің қабылданған құрылымының артықшылығы болып табылады. Сонымен қатар әдеттегі компрессорлар мен салыстырғанда блок-картерлі машиналардың құрылымы ықшам, қарапайым, өңдеу және жинау дәлдігі жоғары, жасап шығару шығындары төмен, фланецті байланыстары көп емес.

Поршеньдер. Крейцкопфасыз компрессорларда поршеньдердің екі түрі белгілі: тікағынды компрессорлар үшін өтпелі /проходные/, қарсыағынды компрессорларда - өткелсіз /непроходные/.     

Өтпелі поршеньдерді /2 сурет, д/ шашылмайтындай етіп шойыннан құяды, жоғарғы бөлігінде солру клапраны орналасады. Поршень аралық қалқанмен екі бөлікке бөлінеді: жоғарғы және төменгі. Аралық қалқанның үстіндегі каналдар /терезелер/ арқылы тоңазытқыш агенттің буы сорғыш құбыр жолдарынан сорғыш клапанға түседі. Поршеньнің бүйір беттеріндегі арнайы шеңберлік белдеулерге жоғарғысы нығыздағыш, төменгілері –майды шығаруға арналған сақиналар орнатылған. Нығыздағыш сақиналар поршень мен цилиндрдің арасындағы саңылауды нығыздауға арналған, ал май шығару сақиналары цилиндр қабырғасы арқылы артылған майды картерден цилиндрге құйылмауы үшін алып кетеді. Өтпелі поршеньдерде екі-төрт нығыздағыш, май әкету сақиналарының біреуі орнатылады.

Өткелсіз поршеньдерді /6.1 сурет, е/ шойыннан немесе әлеумен /алюминий/ балқымасынан құйып жасайды. Құрылымы жеңіл, пішіні бойынша түбі жоғары қаратылоып төңкерілген стакан секілді, сақиналық белдеулері поршеньнің жоғары жағынан ойылған, әдетте мұндай поршеньдерде үш белдеу қарастырылады: нығыздағыш сақинаналар үшін жоғарыдан екі белдеу, төменнен бір белдеу – артылған майды әкету үшін.

Нығыз құрылымды компрессорларда поршеньдік сақиналар болмайды. Олардың орнына поршеньдердің бүйір беттерінде артылған майды жинақтап, цилиндрге қайтадан тарату үшін таяз белдеулер жасалады. Крецкопфасыз компрессорларда барлық поршеньдердің қабырғаларының ішкі жағынан поршеньдік саусақтарды орнату үшін тесіккөздер қарастырылған. Саусақтар поршеньді шатунның жоғарғы бөлігіне байланыстыруға арналған.

Сальниктер. Бу, май т.б. сыртқа ағып кетпеуі үшін қозғалмалы бөлшектерді /білік, плунжер, шток/ нығыздауға арналған.

Крейцкпфасыз компрессорларда сальниктер тікқайырмалы біліктің картерге, ал крейцкопфалы компрессорларда – поршень штогін цилиндрден шығар тұстарын нығыздайды. Вакуумды жүйеде сальниктер ауаның сырттан қажетсіз сорылуының алдын алады.

Сальниктердің бірнеше түрлері бар: крейцкопфалы компрессорларда үйкеліске арналған сақиналы сальниктер қолданылады. Сақиналы сальниктер сильфонды және пружиналы, яғни сильфонсыз түрлерге бөлінеді. Сильфонсыз сальниктер біржақты, қосжақты болып бөлінеді.

Сильфонды сальниктер. Білігінің диаметрі 40 мм-ге дейінгі фреонды аз қуатты компрессорларда қолданылады /6.2 сурет, а/. Сальниктің серпімді резеңке сақинасы 1 компрессор білігіне нығыз кигізілген, ал болат сальник 2 резеңке сальникке 1 кигізіледі. Сақиналы сальниктер білікпен бірге айналады. Сильфон 4 бір қатпалынан сақинаға 3, екінші қатпалынан бағыттаушы стаканға 6 дәнекерленген. Стакан 6 картерге төсем 7 мен қақпақ 8 арқылы орнатылған. Серіппе 8 бір қапталынан бағыттаушы стаканға 6, келесі қапталынан қоладан жасалған сақинаға 3 айналмалы болат сақинаға 2 қарай қыса отырып тіреледі. Жылжымалы болат сақина 2 мен жылжымайтын қола сақина 3 бір-біріне үйкелуі нәтижесінде олардың арасы нығыздалады. Сальник жолақтарына май толтырылған, үнемі майлануы нәтижесінде үйкелісетін беттер салқындатылып, желінуі төмендейді.

Біржақты серіппелі сальниктер/6.2сурет,б/ де қуаты төмен компрессорларда қолданылады. Бұл сальниктерде үйкелісетін жұп ретінде қақпаққа 1 орнатылған жылжымайтын болат сақина 3 мен білікке кигізілген резеңке сақинаның 2 сыртында нығыздалып орналасқан жылжымалы сақинаға 6 орнатылған графит сақина 5. Жылжымалы сақина 6 жылжымайтын сақинаға 3 серіппенің 8 көмегімен нығыздалады. Сальник қақпағы тұрқысының арасына резеңке төсем 4 орналасқан. Тұрқы жолақтарына май толтырылады.

Қосжақты серіппелі /сильфонсыз/ сальниктер білігінің диаметрі 50 мм-ге дейінгі орташа қуатты компрессорларда қолданылады / 6.2 сурет, в /. Үйкелісу жұптары екеу – болат пен графит немесе болат пен шойын. Жылжымалы сақиналар 1 болаттан жасалған және резеңке сақиналар 2 арқылы компрессордың білігіне кигізілген. Жылжымайтын сақиналар 3 – графитте

жасалған, бірі картерге бекітілген төлкеге 7 отырғызылған, екіншісі сальниктің қақпағына 8 нығыздалған. Болат сақиналар графит сақиналарға шайбаға 4 тіреліп шамамен сығылған цилиндрлік серіппе 5 қысымымен орнатылған. Сальник тұрқысының жолақтары 6 арқылы май насосынан штуцер 9 арқылы құйылатын майлағыш зат түсіп, компрессор білігінің бұрғыланған тесіктері арқылы шатун мойынтұрығына бағытталады.  

Қуаты жоғары компрессорларда бір ғана орталықтық серіппенің орнына перифериялы бірнеше серіппе орнатылады.

Клапандар. Компрессорларда тоңазыту агентін тарату қызметін атқарады. Сорғыш клапан арқылы тоңазытқыш агенттің буы құбырдан сорылып, компрессордың цилиндріне беріледі, ал айдау клапаны арқылы сығымдалған бу айдау құбырына бағытталады. Клапандар өздігінен жұмыс істейді: екі жақтағы бу қысымдарының айырмасы әсерінен ашылып-жабылады. Егер клапанның бір жағындағы бу қысымы екінші жағындағы қысымнан артық болса, онда клапан ашылады.

   Тікағынды компрессорларда поршеньнің түбіне жақын орналасқан сору клапандарына қысымнан басқа инерциялық күштер әсер етеді. Тураағынды тік құрылымды компрессордың поршені өзінің жоғарғы “өлі” нүктесіне жеткенде тоқтап, сосын төмен түсе бастайды. Клапан қалқаны инерциясымен жоғары жылжуын жалғастырып, клапанды ашады. Поршень төменгі “өлі” нүктесіне жеткенде клапан қатпары инерциясымен төмен қарай қозғала береді де, клапан “ерді” қысады да, клапан жабылады.

Қатпарлы клапандардағы жұқа болат парақтан жасалған қатпарлар жұмысшы элементі болып табылады. Ал клапанның “еріне” бу жолын жабатын қатпарлар, оларды бағыттау және көтерілу деңгейін шектеу тетіктері /розетка/ отырғызылады.

6.3, а суретте көрсетілген сақиналы айдау клапаны “ерден” 1, тиектерден 2, өзара отырғызылған, қалыңдығы 2 мм сақиналы қатпарлардан 3, оларға сығылған серіппелерден 4 тұрады. Қатпарлар бүйірге ығыспауы үшін тірелгілік ойықтар 5 қарастырылған. Тікағынды компрессорлардың сорғыш клапандарында серіппе болмайды: жұмысшы қатпарлары ”ерінен” көтеріліп-түскенде инерциясымен қозғалады.

Орта және жоғары қуатты компрессорларда /білігінің айналу жиілігі 1000 айн/мин/ сақиналы қатпарлы, жылдамдығы жоғары компрессорларда жолақтық, массасы төмен дөңгелек қатпарлы клапандар орнатылады.

Жолақтық сорғыш клапанның /6.3 сурет, б/ “ерінде” буды өткізетін ұзынша оймалар қарастырылған, оймалар таспа пішіндес, серпімді жұқа қатпарлармен 3 жабылады. Қысым айырмасының әсерінен қатпарлар тетіктер 2 жаққа қарай майысып, буды өткізетін ұщынша саңылаулар қалдырады. Екі жақтағы қысымдар теңескенде серпімді қатпарлар 3 бастапқы қалпына келеді: “ерге” отырып, клапанды жабады.

Дөңгелек қатпарлы клапандар /6.3 сурет, в/ тоңазытқыш агенттің буын айдауға арналған. Оларды арнайы клапандық тақтайшаға 1 орнатады. Қатпарлар “ерге” орнатылуы үшін тақтайшаға 1 ойма 2 жасалған. Клапанды қатпар “ерге” бағыттаушы стаканда 5 орналасқан серіппемен 4 қысылады. Буферлік серіппе 6 гидравликалық соққы әсерінен сұйық тоңазыту агенті

 

2 сурет. Поршеньді компрессорлардың бөлшектері мен бөліктері.

 

 

 

.

 

6.2 Сурет. Шағын және орташа компрессорлардың сальниктері.

а – сильфонды; б – пружиналы біржақты; в – пружиналы екіжақты.

 

 

                                                                         

 

    

 

 

 

6.3 Сурет. Клапандар.

 

 

немесе артылған май цилиндрге құйылып, авария болдырмауға арналған. Жұмысшы және буферлік серіппелер ортақ төлкемен 7 байланысады. Цилиндрде сығылған бу қысымы клапандық қатпар үстіндегі қысымнан асып кеткенде, қлапандық серіппені қыса отырып қатпар көтеріліп, будың өту жолын ашады. Бу компрессордың айдау жолына клапандық тақтайшадағы 1 тесіккөздер мен стакандағы тіліктер 5 арқылы өтеді. Клапандық серіппенің серпім күші әсерінен клапан жабылады. 

Аз және орта қуатты тікағынды компрессорлардың кейбір модельдерінде сорғыш жолақты және айдауға арналған дөңгелек қатпарлы клапандар цилиндрлік блок пен оның қақпағының арасында орналасқан ортақ клапандық тақтайшаға /6.3 сурет, г/ орнатылады.

Сақтандырғыш клапандар. Айдау қысымы артып кеткен кезде апаттың алдын алуға арналған, қуаты 14 кВт-тан жоғары компрессорларға орнатылады. Айдау вентилі жабық тұрған компрессорды іске қосқанда немесе салқындатқыш судың конденсаторға құйылу жолы жабылғанда айдау қысымы шекті шамадан асып кетеді. Сақтандыру клапаны айдау вентиліне дейін орнатылады, машинаның айдау және сору жақтарын жалғастырады. Компрессордың қалыпты жұмыс жағдайында сақтандыру клапаны жабық күйде тұрады. Қысым айырмасының шекті шамасына жеткенде сақтандыру клапаны ашылып, тоңазыту агентінің буы компрессордың айдау қуысынан сору қуысына бағытталып, апаттың алдын алады. Қысым айырмасы нормаға дейін төмендеген соң сақтандыру клапаны жабылады.

Крейцкопфасыз, аммиакпен және фреонмен жұмыс істейтін компрессорларда серіппелі сақтандыру клапаны қолданылады. Серіппелі клапандардың бу жолын жабатын шарикті және оймақты түрлері белгілі /5 сурет, а және б/. Шарик немесе наперсток “ерге” 1 серіппе 3 көмегімен жанасады, серіппені серпім күші қысым айырмасына есептелінген. Қысым айырмасы шекті шамадан асып кеткенде серіппе қысылып, клапан ашылады да, компрессордың айдайтын жағы соратын жағымен байланысады.

Қуаты 17 кВт-тан асатын компрессорларда сақтандырғыш клапан орнталымайды, оның қызметін автоматика саймандары атқара алады.

 

 

 

6.4 сурет.Сақтандыру клапандары: а/ шарикті; б/ оймақты:

1 – “ер”, 2 – тұрқы; 3 – серіппе; 4 – клапан; 5 – тығын; 6 – пломба; 7 – айдау қуысы; 8 – қуыстық сору жолағы; 9 Сақтандыру клапандары:

– нығыздығыш резеңке сақина

 Иірлі-шатундық механизм. Қуаты жоғары көлденең компрессорларда иірлі-шатунды механизмді сырғымалы /крейцкопфа/ етіп жасайды. Басқа компрессорларда бұл механизмнің крейцкопфасы, сәйкес поршеньдік шток болмайды. Оларда поршеньді саусақ арқылы шатунмен байланыстырады. Шатунның төменгі басын тікқайырма білікке бекітеді /1 сурет, д/. Тікқайырма білікті тұрқыда немесе картер қақпағында орналасқан мойынтұрықты тіреу ұстап тұрады. Поршень бірқалыпты қозғалуы үшін тікқайырмалы біліктің картерден шығып тұрған ұшына маховик орнатады. Компрессор электроқозғалтқышпен /ЭҚ/ тікелей жалғанғанда маховик қажет емес, оның қызметін ЭҚ роторы атқарады.

Майлау құрылғылары. Үйкеліске жұмсалатын энергияны үнемдеу, сальниктер мен поршеньдік сақиналарда қосымша қысым тудыру мақсатында компрессорлар майланады. Крейцкопфасыз компрессорларда май картерге, крейцкопфалыда бөлек майжинаққа құйылады. Картердан майланатын тораптарға май екі түрлі тәсілмен беріледі: шатун мен иіннің көмегімен шашырату және арнайы май насосымен майды қысыммен айдау. Шашырату тәсілімен аз қуатты, ал орта және ірі қуатты компрессорлар мәжбүрлі түрде насос көмегімен майланады. Насоспен картердегі майды сорып алып, құбыр арқылы сальник пен түбірлі мойынтұрықтарға айдайды. Мойынтұрықтардан тікқайырмалы біліктегі бұрғыланған каналдар арқылы май шатундық мойынтұрықтарға келеді. Әрі қарай май шатун каналдары немесе түтікшелер арқылы поршень саусақтарына түседі. Содан цилиндр қабырғаларына келіп прошеньдік нығыздалу торабыг майлайды. Үйкеліскен торап майланғаннан соң май картерге қайта құйылады.

Крейцкопфасыз компрессорларда майды циркуляциялау үшін шесренялы май насостары қолданылады. Олар тікқайырмалы білік арқылы қозғалысқа түседі. Картерден сорып аларда май жуықтап сүзіледі, ол үшін арнайы сүзгі сорғыз май жолы құрыныа кірер торапқа, ал түпкілікті тазалайтын сәйкес сүзгі насостан кейін айдау жолына орнатылған. Тоң бойынша өнімділігі 30-40 кВт орта қуатты компрессорларда майды түпкілікті тазаламайды, яғни сәйкес сүзгі орнатылмайды. Май деңгейі картер қабырғасындағы бақылау терезесі арқылы бақыланады. Майдың қысымы манометрдің көмегімен қадағаланады.

Булы поршенді компрессордың цилиндрінде жүретін процестер.

Компрессор цилиндріндегі теориялық процесті қарастырып, оның индикаторлық диаграммасын (11 сурет) тұрғызғанда поршеннің сал жақ шеттен оң жақ шетке қарай қозғалғанда сорушы клапан ашылып тоңазытқыш агент цилиндрге сорылады деп қарастырады. Компрессордың цилиндріне буландырғыштан сорылатын тоңазытқыш агенттің қысымы. Сору (а-1 сызығы) тұрақты қысымда р₀ жүргізіліп мәні жағынан буландырғыштағы тоңазыту агентінің қысымына тең болады болады. Буландырғыштан тұрақты қысыммен тоңазыту агентін сору процесі, поршень оң жақағы шекті нүктесіне барғанда тоқтатылады. Осы кезде сору клапаны жабылады. Компрессордың цилиндріне тоңазыту агентін сору процесі кезінде қысыммен қатар температурада, меншікті көлемде тұрақты болады. Поршень кері қарай яғни оңнан солға қарай қозғалғанда тоңазытқыш агент адиабаталық сығымдалады (1-2 сызық). Тоңазытқыш агент р қысымына дейін сығылады. Бұл қысым конденсатордағы тоңазыту агентінің қысымына тең. Осы қысымда айдау клапаны ашылып тоңазытқыш агенттің буы клапан арқылы, поршеньнің солға қарай қозғалуының әсерінен цилиндрден шығарылады ( 2-b сызығы) . Бұл процестегі қысым р тұрақты, мәні жағынан конденсатордың ішіндегі қысымға тең.

Поршень солжақ шекті нүктеге барғанда қақпақ пен поршеннің арасында бос кеңістік қалмайды, осыған сәйкес цилиндрдегі тоңазыту агентіде түгелдей дерлік шығарылады. Компрессордың поршенімен анықталатын көлемді белгілейміз: V_c ; тоңазыту агентінің компрессорға сорылған кездегі күйіне сәйкес келетін көлемдік меншікті өнімділігін былай белгілейік: q . Олай болса машинаның теориялық тоңазыту өнімділігі былай өрнектеледі:

 

                                Q_0T = V _c q .                                                       (6.1)

 

Машинаның нақты өнімділігі айтарлықтай төмен болады.

Нақты процесс. Компрессорда жүретін нақты процестердің теориялық процестерден айырмашылығы, оларда мынадай шығындар болады: цилиндрмен будың арасында жүретін жылу алмасу, үйкелістердің кедергісі, клапандардың кедергісі т.б.. Компрессорларда көлемдік және энергетикалық шығындар болады.

     

6-шы дәріс бақылау сұрақтары

 

1. Тоңазытқыш машиналардың ком-прессорлары

2. Тоңазыту агентін сы-ғу бойынша компрессорлардың тағайындалуы

3. Тоңазыту агентін сы-ғу бойынша компрессорлардың классификациясы

4. Тоңазытқыш машиналардың поршеньді компрессорлары

5.Тоңазытқыш машиналардың поршеньді компрессорлары олардың құрылысы мен жұмыс жасау принципі

6. Булы поршеньді компрессордың цилиндріндегі жұмыс процесстері

7. Компрессордағы көлемді энергетикалық шығындар

8. Беріліс коэффициенті

9. Беріліс коэффициенті оның шамасына әр түрлі факторлардың әсер етуі.

 

№7 дәріс.

Компрессордың нақты тоңазыту өнімділігі және оның компрессордың жұмыс режиміне тәуелділігі. Тоңазыту өнімділігі бойынша компрессорларды салыстырып талдау. Тоңазытқыш машиналардың сальникті, сальниксіз және герметикалық компрессорлары, олардың құрылымдық ерекшеліктері.

Компрессордың нақты тоңазыту өнімділігі, оның компрессор жұмысына тәуелділігі .Нақты суық өнімділігінің теориялық суық өнімділігінен айырмашылығы тоңазытқыш агенттің берілу коэффициентін  ескереді. Тоңазыту өнімділігінің өрнегіне (6.1) - ны кіргізсек компрессордың нақты тоңазыту өнімділігі шығады

                                                    

                                Q_0T = V_c q . ,                                            /7.1/

 

мұнда V_c – поршеннің сығылу кеңістігінің көлемі,

q - тоңазыту агентінің компрессорға сорылған кездегі күйіне сәйкес келетін көлемдік меншікті өнімділігі;

 - тоңазыту агентінің компрессорға нақты берілген массасының кедергілерді ескермеген кездегі берілетін теориялық массасының қаьтынасы арқылы анықталатын берілу коэффициенті.                                                 

Поршеннің сығылу кеңістігінің көлемі V_c:

Қарапайым компрессор үшін

                    V_c = z ,                                                            /7.2/

     

қос әсерлі компрессор үшін

 

                   V_c = z  Sn = z ,              /7.3/

мұнда D – цилиндрдің диаметрі, м;

  d – штоктың диаметрі, м;

n – тікқайырмалы біліктің айналу жиілігі, айн/мин;

z – компрессор цилиндрлерінің саны,

S – поршеньнің жүрісі, м.

 

/7.1/-ші теңдеудің оң жағында үш көбейтіндінің екеуі q ,  айналу жиілігі бір ғана компрессор үшін тоңазыту агентін қайнату, конденсациялау, сору, вентилмен реттеуге байланысты температуралық режимге тәуелді айнымалы шамалар. Әсіресе компрессордың тоңазыту өнімділігіне тоңазыту агентінің қайнау температурасы әсер етеді. Температураның аз ғана өзгерісінің өзінде тоңазыту агентінің компрессорға сорылатын буының меншікті көлемі былай өзгереді:

 

                             q .                                              /7.4/   

 

Аммиактың қайнау температурасы –15^оС -тан –20^оС-қа төмендегенде оның қаныққан буының меншікті көлемі 0,509-дан 0,624 м³/кг-ға көбейеді. Демек температура 20/15 = 1,33 есе өзгергенде конденсаторға сорылатын тоңазыту агентінің меншікті көлемі   - 0,624/0,509 = 1,226 есе өзгереді.

 

Фреонды сальникті ашық компрессорлар. Қазіргі кезде ашық фреонды тікелей айдамайтын /непрямоточный/ компрессорлардың мына маркаларын қолданады: 2ФВ-4/4,5; ФВ4; ФВ6; ФУ12; ФВ20; ФУ40; ФУУ80.  Компрессорларды машинаның басқа элементтерімен бірге шығарады. 2ФВ-4/4,5 маркалы компрессор (7.1 Сурет) қосцилиндрлі, фреонды, тік/вертикальный/, маркасында белгіленгендей 2 саны мен Ф және В. Мұнда 2 – қосцилиндрлі, ф – фреонды, В – тік /вертикальный/. Бөшектің бөліміндегі 4 саны цилиндрдің диаметрін, алымындағы 4,5 поршень жүрісі /сантиметрмен/

Компрессор жұмысы үш түрлі айналу жиілігіне есептелген: 450,650, 1000 айн/мин немесе 7,5; 10,8; 16,8 с^-1, осыған сәйкес тоңазыту өнімділігі 800, 1280, 1750 Вт немесе 700, 1100, 1500 ккал/сағ. Компрессор білігінің айналу жиілігін әртүрлі диаметрдегі шкив салу арқылы өзгертеді.

 

7.1. Сурет. 2ФВ-4/4,5 маркалы компрессор.

 

 

7-ші  дәріс бақылау сұрақтары

1. Компрессордың шынайы суық өнімділігі және оның компрессор жұмысының режиміне тәуелділігі

2. Суық өнімділігі бойынша компрес-сорларды салыстыру

3. Тоңазытқыш машиналардың сальникті, және герметикалық компрессорлары, олардың құрылысының ерекшеліктері.

4. Компрессорлардың құрылысының ерекшеліктері.

5. Тоңазытқыш машиналардың сальниксіз және герметикалық компрессорлары

6. Ротационды компрессордың құрылысы мен принципі.

7.Сұйылтқыштан кейін сұйықты қандай мақсатпен аса салқындатады?

8. Суыту коэффицентін арттырама.

9. Сығымдағыштың меншікті жұмысын азайтма.

10. Сұылтқышқа түсетін жүктемені азайтма.

 

12 Семестр 1. Екінші бөлімі

№ 8 дәріс.

 

Тоңазытқыш машиналардың жылуалмастырғыш аппараттары

Бір ортадан екінші ортаға жылу беруге арналған аппараттар жылуалмастырғыш деп аталады. Тоңазытқыш қондырғыларда жылуалмастырғыш аппараттардың мынадай түрлері кездеседі:  конденсаторлар, буландырғыштар, жылуалмастырғыш аппараттар, айналымдағы суды салқындатуға арналған салқындатқыш батареялар, ауаға арналған салқындатқыштар, қайта суыту аппараттары.

Жылулық аппараттарға мынадай талаптар қойылады:

жылу алмасу процесінің қарқындылығын қамтамасыз етуі;

сенімді, жұмысқа ыңғайлы және қауіпсіздігі;

құрылымының қарапайымдылығы, метал сиымдылығы төмендігі;

тасмыалдау және монтаждай жұмыстары қарапайымдылығы, меншікті шығындары төмендігі.

Жылуалмасу қарқыны ағынның тығыздығымен q (Вт/м²) сипатталады:

 

                             q = k  t_m,                                             (8.1)

 

мұнда k – жылуалмасу коэффициенті, Вт/м² х ^оС;

t_m – жылу алмасатын орталардың температуралық айырмасы, ^оС.

Жылуалмасу коэффициенті k негізінен жылу алмасу жүріп жатқан орталардың физикалық қасиеттеріне, температурасына, жылудың қозғалу жылдамдығы мен сипатына, орталарды бөліп тұратын қабырғалардың термиялық кедергісіне тәуелді.

Конденсаторлар. Тоңазытқыш машиналардың конденсаторлары компрессорда сығылған тоңазыту агентінің буын салқындатып сұйылтуға арналған. Конденсаторлар тоңазыту агентінің компрессордан, буландырғыштан, төмен қысымды құбырлардан барлық жылуды қабылдайды. Конденсатордың уақыт бірлігі ішінде тоңазыту агентінен қабылдаған жылу мөлшері жылу ауырлығы деп аталады: Q_к /Вт/.

Конденсатор өзіне қабылдаған жылуды арнайы берілетін салқын сумен немесе қоршаған ортадағы ауамен салқындатады. Осындай атқаратын функцияларына байланысты конденсаторларды сумен және ауамен салқындататын түрлерге ажыратады.

Конденсатордағы жылуалмасу процесіне әсер ететін факторлар:

салқындатылатын судың, немесе ауаның қозғалу жылдамдығы;

жылуды беру бетінен сұйық тоңазыту агентін алып кету жылдамдығы;

жылу беру бетінің май, тұнбалармен былғануы.

Тоңазыту агентін сумен салқындататын конденсаторлардың мынадай түрлері белгілі: қаптама түтікті, буландырғышты, суландырғышты /оросительные/. Жоғарыда аталған конденсаторлар аммиакпен, фреонмен орташа және жоғарғы салқын өнімділігінде жұмыс істейтін қондырғыларында қолданылады.

Қаптаматүтікті конденсаторлар.  Тік және көлденең құрылымды түрлерге бөлінеді. Тік құрылымды түрі ірі қондырғыларда ғана қолданылады.

1 суретте аммиакпенжұмыс істйтін көлденең қаптаматүтікті конденсатор көрсетілген. Қаптамалы тұрқысы жиамтерді үлкен көлденең құрылымды болат құбыр түрінде, оның үшінде диаметрі 25 х 3 мм болат су құбырлары орналасқан. Қаптамаға бүйір жағына дәнекерленген құбырлы тордың тесіккөздеріне су құбырларының ұштары дәнекерленген. Торды ішкі жағында аралық қатпарлары бар шойын қақпақтармен жабады. Қақпақтар конденсатордағы судың көпжүрісті қозғалысын қамтамасыз етеді. Конденсаторда су құбырдың ішімен, ал жоғарыдан берілетін аммиак құбырлардың арасындағы кеңістік арқылы жүреді. Конденсацияланған және қайта суытылған аммиак , қаптаманың төменгі жағына дәнекерленген сұйықты жинағышта орнатылған жапқыш вентиль арқылы шығарылады.

Сұйықты жинағыш бір мезетте майтұндыпғыштыңда қызметін атқарады. Шөккен майларды жиналу мөлшеріне қарай, майды шығаруға арналған арнайы вентильдің көмегімен іске асырады.

Конденсатордың қаптамасындағы сақтандырғыш және шығару клапандары ауаны жүйеден аластауға арналған. Сақтандырғыш клапаннан құбыр шығарып оны ғимараттың шатырына дейін жеткізіп қояды. Егер өндірісте авария болған жағдайда аммиак осы құбыр арқылы сыртқа шығарылады. Қаптама түтікті конденсаторларда салқындататын судың жоғарғы жылдамдықта жүруіне байланысты, қарқынды жылу берілу қамтамасыз етіледі (0,8| 1.2м/с). Су жылдамдығының жоғары болуы (0,8| 1,2м/с) сұйық тоңазыту агенті мен құбыр қабырғаларындағы майды әкетуге жақсы жағдай жасайды. Олардың ауқымдық өлшемдері улкен емес, жөндеуге және агрегаттауға ыңғайлы, жинақы.

Фреонды қаптама түтікті конденсаторлардың аммиакты қаптама түтікті конденсаторлардың осы типтестерінен айырмашылығы: су құбырлары болаттан, мыстан жасалады және олардың фреон жүретін қабырғаларын қаптайды. Құбырларды қаптау тоңазыту агенті жүретін жылу берілетін бетті ұлғайту қажеттігін туындатады, себебі конденсацияланатын фреонның жылу беру коэффициенті аммиактан әлде қайда аз. Аммиакты конденсаторларда жылуберілу коэффициенті = 6 12 кВт/(м^{2 о}С), фреонды конденсатор үшін 1,2  2,5 кВт/(м^{2 о}С) , судың қолданып жүрген жылдамдығында (0,8 – 1,0 м/с) боланда =6 кВт/(м^{2 о}С) құрайды.

 

 

8-ші  дәріс бақылау сұрақтары

1.Тоңазытқыш машиналардың жылу алмасу аппараттары.

2.Тоңазытқыш машиналардың аппаратындағы жылу алмасу және оны қарқындату әдістері. 3.Конденсатор.

4. Конденсатор тағайындалуы және классификациясы.

5. Конденсатордағы термодинамикалық процессор.

6.Жылу берілу және оның конденсаторындағы қарқындылығы.

7. Конденсаторлардың құрылысы.

8. Конденсаторды таңдау.

9.Конденсаторларды суытуға кететін су шығымын төмендету жолдары.

10. Айналымды сумен қамтамасыз ету.

11.Градирлі.

12. Шашыратқыш бассейіндер.

13. Көлшіктер.

14. Буландырғыштар.

15. Буландырғыштардың маңызы мен классификациясы.

16.Буландырғыштағы термодинамикалық процесстер.

17.Жылу берілу және оның қарқындылығы.

18.Буландырғыш құрылысы.

19.Буландырғыштарды таңдау.

20. Мұзды және тұздымұз суыту

 Дәріс  9

     Көмекші аппараттар, арматура, құбыр өткізгіштер. Ресиверлердің, суытқыштардың, майбөлгіштердің, сұйық бөлгіштердің, фильтрлердің, кептіргіштер және ерітінділердің тағайындалуы, құрылысы және сызбанұсқалары. Аммиакты және фреонды тоңазыту машиналардың құбыр өткізгіштері. Құбыр өткізгіш-тері өзара және тоңазыту машина-лардың элементтерімен қосу жолдары. Тоңазыту машиналардың арматурасы, тығындау және реттеу вентильдері, қозғалтқыштар, крандар, кері клапандар. Тоңазыт-қыш машиналарды агрегаттау. То-ңазыту агрегаты туралы түсінік. Аг-регаттарға қойылатын талаптар мен оларды қолдану аясы. Тамақ өнер-кәсібінде кең таралған агрегаттар-дың құрылысы мен сызбанұсқасы. Герметикалық және сальниксіз компрессорлары бар компрессор – конденсаторлы агрегаттар Негізгі тоңазытқыш өңдеу теориялары және тамақтық өнімдерін

сақтау

Амиакты машиналардың қосымша аппаратурасына майбөлгіштер, майжинақтар, сүзгілер, сұйықажыратқылар, ауаажыратқылар, қайтасалқындатқыштар мен ресиверлер жатады.

Фроенды тоңазытқыш машиналарда қосымша аппаратураға сүзгілер, фреонқұрғатқылар, жылуалмастырғыштар мен ресиверлер жатады.

Майбөлгіштер. Тоңазыту агентінің буы компрессордан жүйеге майлау материалының бірбөлігін алып кетеді. Майлау материалы жылуберу аппаратының қабырғасына тұтылып, жүйенің жұмысына кері әсер етеді.

Аммиак майлау материалдарын еріте алмайды, сондықтан аммиакты машиналардың құрамына майбөлгіштер енгізілген. Майбөлгіш аппараттарды айдау торабына, компрессор мен конденсатордың арасына орнатады.

Майбөлгіштердің негізгі түрлерінің нобайлары 9.1 суретте көрсетілген. 

Нобайдағы майбөлгіштердің а,б түрлерінде аммиак қозғалыс жылдамдығы мен бағытын өзгерткенде май бөлшектері аммиактан бөлініп,майбөлгіштің ішкі бетіне ұрылып, май салмағымен төмен қарай бағытталады. Арнайы вентиль арқылы құбырмен май сыртқа шығып, майжинаққа түседі, ал кейбір машиналарда компрессор картеріне құйылады.

Құырылымдық күрделілігіне байланысты мұндай майбөлгіштердің қолданымы шектеулі. Сумен жұмыс істейтін иірқұбырлармен және фарфор сақиналардың қайтару қабатымен қамтамасыз етілген майбөлгіштердің жұмысы біршама жетілдірілген /9.1 сурет, в/. Аммиактың ыстық буы мен май иірқұбырға түскенде оның беттерімен жанасып, салқындайды. Май тамшылап төмен бағытталады, ал салқындаған бу жоғары көтеріліп, фарфор сақиналар арқылы өткенде май тамшыларының қалған бөлігінен ажырайды да, жоғарыдағы шығару түтігіне беттейді. Сақиналық қайтару қабатында май тұнба тұтылып, салмағымен төмен бағытталады. Жиналған май тамшылары автоматты түрде қалтқылық клапан арқылы компрессор картеріне немесе майжинаққа жинала береді.

Барботажды майбөлгіштердің жұмыс тиімділігі жоғары /9.1 сурет, г/. Аммиак буы мен май түйірлері сұйық аммиак деңгейінің төменгі жағына енгізіледі. Бу салқындап, майдың будан бөліну қарқыны артады. Бөлінген май аппараттың төменгі жағына тұнады, жиналған мөлшеріне байланысты май тұнбасы майжинаққа төменгі вентиль арқылы әкетіледі. Майбөлгіш аппараттың жоғарғы жағындағы тесіккөзді конус бу құрамындағы қалдық май түйіршіктерін беттік ұрылу нәтижесінде төмен бағыттауға арналған, ал аммиак буы салмағы жеңіл болғандықтан тесіккөздерден өтіп, жоғарыдағы вентиль арқылы сыртқа бағытталады.

     

 

 

                                                                 

 

 

9.1 сурет. Майбөлгіштер:

а – гравитациялық : 1- қабылдау түтігі, 2 – шығару түтігі, 3 – аралық қалқан; б – циклонды : 1 – қабылдау түтігі, 2 – шығару түтігі ;

в – сумен салқындатылатын : 1- қабылдау түтігі, 2 – шығару түтігі, 3 – май айырғыш, 4 – сумен салқындататын иір түтік; г –барботажды.

Фреон-12 тоңазыту агентімен жұмыс істейтін машиналарда майбөлгіш аппараттар қажет емес, конденсациялану қысымында май фреон-12 агентінде еріп, бірге циркуляцияланады.

Майжинақтар. Ауқымы мен өнімділігі жоғары аммиакты машиналарда қолданылады. Құрылымы бойынша аппарат тік орналасқан, жабық болат сиымдылық /сосуд/. Қабырғалық бұрыштарындағы вентильдердің екеуі оны майбөлгіш пен компрессордың сорғыш түтіктеріне жалғауға, ал үшіншісі маонметр орнатуға, төртіншісі – сиымдылықтың төменгі жағына тұндырылған май қабатын сыртқа шығаруға арналған.

Сүзгілер. Тоңазытқыш машинаның монтаждау жұмыстарынан кейін қалып ккеткен таттар мен құм сияқты механикалық кірлерді тұтып қалуға арналған. Тоңазыту агенті циркуляцияланғанда құрамдас кірлер компрессор цилиндрінің клапанының төменгі жағына, вентильдерге түсіп кетіп, жұмыс ритміне кері әсер етуі мүмкін /желіну т.б./, әсіресе дроссельдеу автоматтары үшін айрықша тиімсіз.

Сүзгілерді булы немесе сұйықты желілерге орнатады. Булы желіге орнатылған сүзгілерді бу сүзгісі, ал сұйықты желілер үшін сұйықтық сүзгілер орнатылады. Булы сүзгілерді компрессорға дейін, ал сұйықтық сүзгілерді ресивердің шығу түтігіне, реттегіш вентильге дейін орнатады.

Сүзгінің материалы аммиакты машиналарда болат сымдардан тоқылған тордан, фреонды машиналарда мыс немесе латунь сымдарынан тоқылған тордан, асбест матасынан, сукнодан, фетрлік материалдан жасалады.  

Фреонға арналған құрғатқыштар. Су фреонмен араласқанда ерімейді. Жүйеге енген кезде су төменгі температура әсерінен мұзға айналып, жүйенің жұмысына кері әсер етеді, әсіресе реттегіш вентильдер мен капиллярлық түтіктерде мұз тығыны пайда болады.

Машинаны жинақтау, монтаждау кездерінде сырттан ылған еніп кетуі мүмкін. Ауамен ылғал нығыздалмаған тораптар арқылы да ішкі қысым атмосфералық қысымнан төмендегенде - сору кезінде өтіп кетеді. Нығыздалған компрессорларда электорқозғалтқыштың изоляциялық материалына жоғары температурада ауа жанасып, құрамдас су буы конденсациялануы нәтижесінде де ылғал пайда болады.

Ылғалды жұтып, аластау үшін барлық фреондық машиналар арнайы құрғатқыштармен жабдықталады. Көбіне құрғатқыштарды сүзгімен біріктіріп, тұтас аппарат түрінде сүзгілік құрғатқыш жасайды. Мұндай аппараттарда сорбент ретінде силикагель, яғни аморфты кремнезем қолданылады. Бұл шыны тәрізді қатты, микроскопты қуыстары бар, ылғал жұту қабілеті жоғары зат. Жасанды сиолиттің /кристалды белсенді алюмосиликат/ ылғал жұту қабілеті силикагельден де жоғары.

Фреонды тоңазытқыштардың көптеген модельдерінде қолданылатын сүзгілік құрғатқыштардың /9.2 сурет/ цилиндрлік болат тұрқысының бір жақ қапталына штуцерлі сиымдылық, ал екінші қапталына ылғал агенттің кіру түтігі жалғанатын фланец бекітілген.

  Силикагельді тұрқыдағы латунь торлардың арасына орнатып, жылжып кетпеуі үшін серіппемен қысып қояды. Штуцерлі сиымдылықта асбест матамен оралған латунь тор түріндегі сүзгілік элемент орнатылған.

Сұйықтық желіде сүзгі сияқты сүзгілік- құрғатқышты ресивер мен реттегіш вентильдің арасына орнатады. Тоңазыту агентінің сүзгілік-құрғатқыш арқылы қозғалу бағыты силикагельден бөлінетін шаңды да тұтып қалу үшін 9.1 суретте көрсетілген бағытқа сәйкес келеді.

Сұйықбөлгіштер. Ірі ауқымды тоңазыту қондырғыларында қолданылатын компрессорларда құрғақ жүрісті қамтамасыз етуге арналған. Құрылымы мен жұмыс істеу принципі бойынша майбөлгіштерге ұқсайды. Дәнекерленген тік цилиндрлі сиымдылық қабырғасында сұйық тоңазыту агентін енгізіп, булы агентті шығаруға арналған түтіктер, және теңгермелік желіге жалғасытратын түтік, ал төменгі жағында майды сыртқа шығаратын вентиль қарастырылған /9.2 сурет/. Бөлгішті тоңазыту агентін салқындату батареясынан және буландырғыштан /жеке сұйықбөлгіштері жоқ/ компрессорға тікелей соратын құбырларға орнатады. Бұлай қарай тоңазыту агентінің ылғал буы реттегіш вентильден кейін енгізіледі.

Сұйықбөлгіште тоңазыту агентінің ылғал буы жылдамдығы мен қозғалу бағытын өзгерткенде сұйық тамшы түрінде будан бөлінеді. Сұйық төменге, батареяға немесе буландырғышқа қайта келеді, ал тоңазыту агентінің буы компрессорға бағытталады.

Шағын фреонды машиналарда сұйықбөлгіштер орнатылмайды. Компрессордың құрғақ жүрісі жылуалмастырғыштың немесе автоматикалық саймандардың көмегімен қамтамасыз етіледі.

    

 

 

9.2 сурет. Сұйықбөлгіш

 Ауабөлгіштер. Тоңазыту жүйесіне ауа еніп кеткенде қалыпты жұмысы бұзылады: тоңазыту өнімділігі төмендейді, жылу беру аппараттарының жұмысқа тиімділігі төмендейді, машина тетіктерін реттеу қиындап, энергия шығыны жоғарылайды. Сондықтан жүйеде ауа болмауы тиіс.

Көп жағдайларда, әсіресе шағын қондырғыларда ауаны компрессорға немесе конденсаторға орнатылған арнайы кранның көмегімен сыртқа шығарады. Ауаны шығару алдында машинаны ажыратып, бір сағат уақыттан соң кранды ашып, ауаның сыртқа шығарылуын күту керек.

Фреонды машиналарда ауаны сыртқы ортаға желдеткішпен сорып шығарады, ал аммиакты машиналарда арнайы шыны ыдысқа бағыттау үшін кранға резеңке құбырдың бір ұшын жалғап, екінші ұшын ыдысқа, су деңгейінен төмен түсіріп енгізеді. Нәтижесінде аммиак суда ерітіледі, ал ауа жоғары бағытталады.

     

          

 

9.3 сурет – Ауабөлгіш нобайы: 1 – реттегіш вентильден сұйық аммиактың келу жолы; 2 – аммиактың буландырғышқа шығу жолы; 3 – аммиак+ауа келу жолы; 4 – сұйық аммиакты қайтадан жіберу жолы; 5 – ауа шығару; 6 – су құйылған шыны ыдыс

 Ресиверлер. Болат цилиндрден жасалған ыдыс. Сұйық тоңазытқыш агенттің сығымдалып сақталатын сиымдылығы болып табылады. Тұрқысына тоңазыту жүйесінің құбырларына, вентильдерге жалғауға арналған түтіктерді дәнекерлеп орнатады. Үлкен машиналарға арналған ресиверлерге сақтандырғыш клапан, деңгейлік көрсеткі мен майжинақ орнатылады.

Қолданылымына қарай ресиверлерді сызықтық, дренажды және циркуляциялық түрлерге бөледі.

Сызықтық ресиверлер тоңазытқыш машинаның буландыру жүйесін бірқалыпты қоректендіру үшін тоңазыту агентінің қорын жасауға арналған. Сызықтық ресиверді конденсаторлардың қосымша сиымдылығы ретінде пайдаланып, сұйықтың картерден асып кетуінің алдын алуға болады. Сызықтық ресиверлерді машинаның қысымы жоғары бөлігіне, конденсатордан кейін орнатады. Жұмыс істеп тұрған машинаның ресивері кемінде жартылай толтырылуы керек, мұндай ресиверлер конденсаторлы ауамен және сумен салқындатылатын қондырғыларда қолданылады. 

     Қаптама түтікті және қаптама иір түтікті конденсаторларда ресивердің қызметін қаптаманың төменгі бөлігі атқарады.

Дренажды және циркуляциялық ресиверлер жоғары қуатты қондырғыларда қолданылады. Оларды машинаның қысымы төмен жағына орнатады.

Дренажды ресиверлерді сұйық тоңазытқыш агентті уақытша сақтау сиымдылығы ретінде, тоңазытқыш агент салқындатқыш батареяларда ыстық бумен ерімей тұрып несесе жөндеу жұмыстарын жүргізердің алдында осы ресиверге ағызып жібереді.

Циркуляциялық ресиверлер тоңазытқыш агенттің ресивері ретінде мәжбүрлі циркуляциялық қондырғыларда қолданады. Бұл ресиверлерден тоңазытқыш агент насоспен сорылып арынды салқындатқыш батареяларға немесе ауалық салқындатқыштарға жіберіледі.

 Ресиверлерді көлденең және тік бағыттарда орнатады.

Құбыр өткізгіштер және оларды жалғау. Тоңазыту машинасының бөлек элементтерін (компрессор, конденсатор, буландырғыш т.б.) ортақ жүйеге құбырлармен жалғайды. Аммиакты тоңазыту машинасында тігіссіз болат құбырлар қолданылады. Фреонды қондырғылардың жоғары және орташа тоңазыту өнімділігінде 148-149 страницы нодо найти

Продолжение 150-151 страницы сейчас переведу.Уже перевел

Фреонды жаппалы вентильдер бір және қосжүрісті болып келеді. Әдетте компрессорларда қосжүрісті, аппараттарда біржүрісті вентильдер орнатылады. Фреонды біржүрісті және дәл осы типтегі аммиакты вентильдерде шпиндельдің пішіні конус тәріздес болып келеді. Бұл конус вентильдің жаппалы бөлігінде орнатылып, тоңазыту агентінің өту карқынын бәсеңдетеді. Фреонға арналған қосжүрісті жаппалы вентильдер қазіргі уақытта кеңінен қолданылады.

Вентильдің тұрқысында екіжақты конусты клапанға арналған ердің екеуі шпиндельдің ұштарына орналасқан. Шпиндельдің қимасы квадрат пішінді кілт тәрізденген ұшы сыртқа шығарылады. Шпинделдің нығыздылығын қамтамасыз ету үшін сальниктер орнатылады. Сальниктер нық тұруы үшін гайкамен бекітіледі. Автоматтандыру саймандарының көрсеткілерімен, манометрмен жалғау үшін вентильдің тұрқысына үштік кигізілген .

Сору және айдау вентильдерінің құрылымы бір-бірінен оң жақ, сол жақ модель болып ерекшеленеді. Клапанның бағытына қарай: жоғарғы шеткі немесе төменгі шеткі клапан үштікке 8 кететін немесе тік орналасқан штуцерден 7 көлденең орналасқан штуцерге өту жолдарын жабуға арналған.

Машинаның қалыпты жұмыс жағдайында клапан ерлердің арасында орналасуы керек .       

 

                                         

 

 

9.3 сурет. Жапқыш және реттегіш вентильдер:

 

а – аммиакты өтпелі жаппа; б – аммиакты өтпелі бұрышты жаппа;

в – аммиакты реттегіш: 

1 – тұрқы, 2 – қақпақ (бұрышты вентильде - гайка), 3 – кіргізу тесігі, 4 – сальниктің шығару тесігі, 5 – шпиндель, 6 – клапан, 7 – сальник, 8 – маховик; г – фреонды жаппа: 1 – тұрқы, 2 – клапан, 3 – сальник, 4 – сальниктің гайкасы; 5 – төсем, 6 – қақпақша, 7 – штуцер, 8 – үштік, 9 – үштік гайкасы

 Жалпы мәліметтер.

Қосалқы құралдардың көмегімен тамақ

                             өнімдерін сақтау.

 Тамақ өнімдерін салқындату техникасы.

                                Жалпы мәліметтер.

Белгілі, немесе бір тамақтың өнімдері, ұн , жармалар , қант мысалы , әдеттегілерді сақтау шарттарында етжеңді уақыт бұзылмайды , ал басқа өнімдердің сапасы олардың дәмі , иіс , консистенция , түсті салыстырмалы жылдам алмастырады. Сондай шапшаң бұзылғыш өнімдер атайды . Оларға ет , балық , құс , сүт , майлар , жұмыртқалар , ұрықтар , көкөністер , жидектер және т.б. жатады

Олардың сақтауына арнайы шарттың талаптары арналған. Сондай шарттардың жасауы арқылы жасандының суытқыш технология маңызын құрастырады .

Құбылыстардың зерттеу облысында алғашқы қадам, ­ жүрушілердің тамақтықтарды өнімдерде суық әрекеті астында , өткен жүз жылдық аяағына қарай тоңазытқыш технология тәртіптерінің өңдеуі жатады.

Тоңазытқыш дамумен техниктерді тәртіптер және өңдеуге арналған суық қолдану әдістері және тамақтық өнімдердің сақтаулары зерттеледі және жетілдірілді . Тамақтық бөлек бұтақ пайда болды технологиялар ­ тамақтық өнімдердің суытқыш технологиясы . Суытқыштың мақсаттары ­ технология дильнойы келтіруге болады негізгі жайларға .

Кең құрамы зерттеулер, құрылымдар және тамақтық өнімдердің қасиеттерінің , процестердің зерттеуі , жайлы ­ өнімдерін, нәтижелі жөнге салу бұларды қажет бағытта процестердің ­ температурасы арқылы және басқа факторлар .

Сыртқы әсер орынды тәсілдерінің өңдеуі тоңазытқыш өңдеу жанында және сақтауда жайлы ­ дуктов , сонымен қатар қолайлы тәртіптер ең

Сәйкестікте сондай процестердің жүзеге асыруының ­ шими өнімдердің әрбір түр ерекшеліктерімен және өз ­ ственными оған өзгертулермен сақтау жанында .

Өңделген тәсілдердің орындауына арналған техникалық құралдардың жасауы ; талдау және берілген процестердің жүзеге асыруына арналған сондай құралдардың жарамдылық бағалауы .

 

                    Суықпен тамақтық өнімдерін консервілеу

Консервілеу тәсілі суықпен томға негізі салынған , не температура төмендеуі жанында шағын организмдердің тіршілік әрекет және матадан жасалған ферменттердің белсенділігі маңызды, нәтижесінде реакциялар бәсеңдейді, ағып жатқан табиғи өнім ­ тах ( автолиз еттің , дем және ұрықтардың пісіп жетілу және т.б.), дәл осылай және реакцияның , шақырылушылар микроорганизм қызметін ­ бәсендетеді.

Температураның тәуелділігінде және суытқыштың мінез-құлығының ­ шартты бөледі тамақтық өнімдер өңдеулер сырқыра суытылғандарды , өнім орталығында температурамен 0 4° ; төмен тоңазытылған , температура бар болушы -6 е ; дефростированные , ұшыратылғандар размораживамен толыққа ­ нию температураға дейін замо бастары нүкте жуан жоғарырақ ­ раживания . негізгі дей өнімдерінің салқындауы жанында ­ ствующиммен фактормен температурасы төмендну келеді ; өнімдердің мұздатуы жанында , сонымен қатар , мата қатты күй-жағдай - құрғатуына мағына су асуы болады . Бірақ су , өте маңызды фактормен болатын бар болулар және шағын организмдердің дамуының , замо жанында ­ раживании толық мұз боп қатпайды . Бөлім оның , содер ­ жащаяся тамақтықтарды өнімдерде , қатты затпен соншама берік байлаулы болады , не замерза емес ­ ет тіпті өте аласа температуралар жанында .

Әртүрлі өлшемге әртүрлі шағын организмдер ­ вержены суық ықпалын жасауына . Бір шағын организмдерден сіздер ­ аласа температура, басқалар өледі . Наи ­ көбірек холодоустойчивы көгерген саңырауқұлақтар және ашытқылар . Бактериялар суықты одан нашар алып барады ; олар орта қатуы жанында разы жылдам өледі . Бірақ вымирамен толық ­ сирек бактериялардың ниесі байқалады . Өте жылдам бактериялардың жойылуы ағады , егер орта , қайсыда олар жи ­ вут , қатты күй-жағдайға дейін тоңазытылған . Егер орта сұйық күй-жағдайда тек қана тоңазыған және орнында болса , бактериялардың баяу бірте-бірте жойылуы болады.

Орталарда. тоңазытылғандардың қатты күй-жағдайға дейін , отми ­ бактериялардың раниесі температурадан сонымен қатар тәуелді болады . Аналар жанында ­ мұздату пературесі -5 -12° маңызды жылдам бактериялардың жойылуы ағады , немен , мысалы , температуралардың аймағында -18 -20° . Мынау анамен түсіндіруге болады , , немен -5° Сн -8° , және шағын организмдердің торларында биохимиялық процестер прекраща жылдам ­ анабиоз күй-жағдайы ются - шабуылдайды .

- бактериялардың түрлері температура жанында

-5 ч 8° қырылады дерлік толық ішінде 10-14

Айлардың және нормалыларды аса әлсіз шарттарда дамбайды немесе дамады ; тіршілік әрекет бак ­ басқа түрлердің терийі ( мысалы , спорообразующихпен барлықтардың дерлік ) тек қана сәл угнетается шыдамнан кейін көрсетілген температура жанында және нормалыларды шарттарда олар 5-6 күн арқылы дамуға қайтадан бастайды . Аналогич ­ көгерген уақ саңырауқұлақтарда сонымен қатар ное құбылыс байқалады , көбірек суыққа төзімділердің , немен бактерияның .

Шағын организмдердің мұздатуы жанында әдеттегі ­ клеткалардың 90-99% , бірақ аса сирек толық жойылу байқалады . Ауру жұқтыратын бактерияның сұйық көптеген сағаттар ішінде температураны шыдайды ­ ауа госы ( жанында -190° с ). микрооргаларды жойылмайды ­ низмы және оларға ұзаққа созылған әсер жанында асты ­ температуралардың кихі .

Прину өзара байланысқан себептері екі болжайды ­ тіршілік әрекеті басу дительногосы және шағын организмдердің жойылуының : заттардың айырбас бұзу және повреж ­ тор құрылым дениесі .

Температура алмасу әрекеті жанында тек қана тірі даму емес және шағын организмдердің көбейтуі, сонымен қатар затормаживаются барлық биохимиялық процестер, шағын организмдердің ықпалын жасауы астында өнімде жүрушілер және матадан жасалған ферменттердің , бұзуды оның шамданғандардың . Қайраткер ­ ферменттердің носты мұздату жанында толық емес ­ тоқтатылады . Липаза , мысалы , белсенділігін жоғалтпайды ­ -35° . Мыналар жанында ғой температураға гликоген фементативтік ыдыраушылығы ағады .

    Температурасы -79° жанында да ферменттер қиратылмайды . Қайта-қайта мұздату жанында ферменттердің белсенділік жоғалтуы байқалады және жібітуде .

Фементативтік процестердің жылдамдықтары аласа температуралардың әрекеті жанында өзгереді, автоматты процестер сондықтан тоңазытылғандарды өнімдерде , жалпы бағыттылық сақтай , мұздатуға дейін , ие болады - ерекшеліктер бар болады . Гли саны дәл осылай тоңазытылған ет сақтауы жанында ­ когена төмендеуден кейін оның сақтау бірінші кезеңінде бірнешенің увеличивается .

Суыту кезінде фементативтік процестердің жылдамдығы ­ өнім мұздатуыдағы жылдамдығынан тәуелді болады . Етте , жылдам тәсілмен тоңазытылғанда , ферментатив ­ қарқынды ныелер процестер ағады , немен етте , тоңазытылғанда баяу . Мынау распределе тез қатырылған етінде біркелкі көбірек түсіндіруге болады ­ ылғал ниемі және кристалдардың аз мөлшерлерімен

 

     

Қосалқы құралдың көмегімен тамақтық өнімдерін тоңазытқышта

                                                сақтау

Қосалқы құралдарға , жағдай жасаушымен ­ өнімдердің сапа сақтауына , ультракүлгін сәулелермен өңдеуді апарып беруге болады және сәулеге түсіру иондайтын , арнайы ыдыс қолдануы және материамен буып-түйетіндердің ­ аулау , көмір қышқылы қолдану , озонды , антибиотиктердің және антитотықтырғыштықтардың . Барлық бұлар құралдар удлинелерді жағдай жасайды ­ тамақтық өнімдердің сақтау мезгілдерінің тек қана ­ тании суықпен.

                     

                           Ультракүлгін сәулелер

Ультракүлгін сәулелерді әрекет консервілеуші ( УФЛ ) олардың бактерицидтығында негізі салынған , тәсілге е . т . ­ ности микробтарды өлтіру . Қабілеттілікпен сондай толқындардың ұзындығы жанында УФЛды ие болады 313 200 т \ х ,. толқындардың ұзындығы жанында шағын организмдерге ең күшті жоятын әрекет УФЛдарды көрсетеді 254 265 тц . демек , әсермен бұларды сәулелердің консерві өнімдері толық немесе жарым-жарты тоқтатуға болады ­ ұстаушы тельностьтардың онда шағын организмдердің және анамен бұзудан оның қорғау . Облуче ұзақтығы ­ айқын күшті әсер алуына арналған ния мүмкін әртүрлінің . Ол сәуле түсірілетін өнім микрофлорасынан ең алдымен тәуелді болады және оның развисіне арналған сыртқы шарттардың ­ тия . шағын организмдердің әр түрлі түрлері неодиден өледі ­ сәулелі энергия мөлшерлерінің наковыхі . Бактерияларға арналған требуется бір көп сәулелі энергия азырақ , немен , мысалы , плесеней . қиратуына арналған облуче ұзақтығы ­ сәуле түсірілетін өнімдердің зараженности дәрежесінен сонымен қатар ния тәуелді болады : немен олар көбірек обсеменены микроорганиз ­ мами , анамен үлкен мөлшер требуется сәулеге түсіруге арналған .

Толассыз және оқтын-оқтын сәулеге түсіру жүргізуге болады . Егер сәулелі энергия саны бәз-баяғы мыналар жанында берілсе , анау ақырғы нәтижелер екеулердің бірдей оқиғаларда болады . Анамен мынау түсініседі , не кумулятивно - олардың дейі УФЛ шағын организмдерге әсер етеді ­ бөлек дәуірлерге ствие қалай суммируется және қауырсында ­ сәулеге түсіруде рывы процесті тоқтатпайды , машақаттың ­ организмде кающий сәулелі энергия бірінші мөлшері ықпалын жасауы астында ..

Ең маңызды күшті әсер ультрафиолетоны береді ­ ұлуда үйлестіруде сәулеге түсіру суықпен , дәл осылай микроорга сияқты ­ низмы температуралар жанында , - олардың дамуына арналған , УФЛ . жоятын әрекетіне анықталған берік кемірек тұрады , не УФЛдың шағын организмдерін ең қарқынды жойылады аласаларда қой ­ етжеңді температураларда . Ортада ғой жағымсызбен температурамен , сәулеге түсіру -5°, күшті әсері әсіресе төмен өте - . Ультрафи сондықтан пайдалану ­ олетовым сәулеге түсірумен жағымсыз температуралар жанында - .

Көптеген өнімдер ультракүлгін сәулеге түсіру нәтижесінде қасиет бактериостатическиесін ие болады , шағын организмдерге антисептикалық әрекет ішінде - уақыттардың көрсету қабілетті тұрады . Сәулемен емделген өнімге тигізушілер шағын организмдер әлсіз дамады , өте баяу өседі және жойылады . Тәжірибе көрсетеді , не қасиеттердің бактериостатических біреулерін шотының артынан тек қана , өніммен ие болушылардың туралы ­ сәулеленуде , оның маңызды үлкейген мезгіл.

                           Сергітетін сәулеге түсіру

 

Жаңа сәулеге түсіру иондайтын келеді және тамақтық өнімдердің сақтау перспективалы әдісімен өте . Шағын организмдерге сәулелену мына түр жоятын әрекет маңызы ашылған емесіп жатқанда толық . Өңір ­ гают , не тірі торлардың қиратуы оқталған кішкентай бөлшектердің соққысынан болады . Сонымен қатар , шағын организмдерге күшті бактерицидты әрекетті иондалған орта көрсетеді , жасалынушы сәулелену жанында .

Иондайтын сәулелену ықпалын жасауы астында маңызды бәсеңдейді немесе мүлдем тоқталады және фермен ­ тативные процестер . Бірақ ферменттер сәулеге түсіру мына түріне көбірек тұрақты , немен шағын организмдер ; разруға арналған ­ шения олардың требуется бірнеше бірдің облу үлкен мөлшері ­ чения , немен шағын организмдердің жойылуына арналған .

Изотоптардың радиоактивтілігі измеряется кюри бірліктерінде немесе килокюри , ал мөлшер сәулеге түсірудің - фэрах . рентген Фэр - физикалық эквивалент немесе физикалық бірлік , сәулелену жұтып алынған энергиялары мөлшерге лайықты , бірдейдің 83 зртам \ материал гы .

Сәулеге түсіру мөлшерлерінің құруы жанында жағымсыз өзгерту түрінде қажетті болу продукпен сәулемен емделгендерді ­ тах , процес күшейте түскендігінен тәуелділер . Дәл осылай , етте қараңғы бояу , ерекше иіс және татым көрінеді , ал балықтар - бөтен татым . Майлар жағымсыз өзгертулерге әсіресе душар болған .

Өнімдердің - мөлшерлермен тамақтық иондайтын сәулелену өңдеуі ( жанында 105 фэр ) өте жақсы нәтижелер береді салқындаумен немесе мұздатумен үйлестіруде Радиопастеризацмя радиопастеризацией . аталады .

                                      Көмір қышқылы

 

Ең алдымен көмір қышқылымен пайдаланады қосалқы құралмен сияқты консервілеудің , үйлестіруде суықпен жақсы нәтижелер береді . Примаға ­ няют қоспада газ тәрізді түрде көмір қышқылын воздумен ­ әр түрлі концентрация хомы . Концен дұрыс үйлестіруі ­ көмір қышқылы трациисі және увеличи температуралық шарттарының ­ 1,5-2 бірге ваеттің тамақтық өнімдердің сақтау мезгілі . Көмір қышқылы микроорга тіршілік әрекетін басым болады ­ низмов , плесенейдің және бактериялар әсіресе .

Майда биік ерігіштікпен ие бола , көмір қышқылы ұстауды кемітеді оған оттекті және мыналарға тотығу процестері бәсеңдетеді . Тәжірибе көрсетеді , не көмірқышқыл газ тіпті - концентрацияларда - ­ бірақ май тотығуы жібермейді .

Ұрықтардың консервілеуі көмір қышқылы арқасында ауада оттек сан төмендеуде негізі салынған , қайда хранятся бұлар өнімдер . Накоп ұрықтарының сақтауы жанында ­ ление 02 қойма атмосферасында жетеді және шоттың артынан олардың демнің . Оттек ұстауы сәйкесті азаяды , қажеттіні демге арналған ұрықтарға , ол сондықтан бәсеңдейді , ал дәл осылай химиялық өзгерту сияқты ­ ұрықтардың ставасы , бұзуға олардың тудыратын , дем негізінде нәтижесінде болады , онда оның бәсеңдете , көмірде ­ қышқыл сақтау мезгілі ұзартуына жағдай жасайды . Ұрықтардың сақтау мезгілі көмір қышқылы дұрыс қолдануы жанында увеличивается 2-3 бірге .

Қашан өнім көмір қышқылды ортадан алып барады әдеттегіні , көмір қышқылы одан десорбция болады.

 

Озон

Белгілі озон молекуласы оттектін үш атомынан түзеледі . Бір произ олардан жеңіл бөлінеді және жасай алады ­ күшті әрекет тотықтандыратынға ертіп жүру . Мынау озон қасиеті әртүрлі техникалық мақсаттар үшін қолданады және , сонымен қатар , жетуге арналған күшті әсер бактериоетатическогосы холодильде тамақтық өнімдердің сақтауы жанында ­ ных камераларда .

Мына бағытта зерттеулердің көпшілік және тәжірибе көрсетеді , не көптегендерді использова оқиғаларында ­ зарарсыздандыруға арналған озон қасиеттерінің ние және жағымсыз иіс жоюлары тоңазытқыштарды дұрыс нәтижелер өте камераларда береді . Айқындарды кон ­ центрациях озон бактериялардың даму және плесеней қабілетті басым болу және тоқтату , сонымен қатар және олардың таласы , қалай өнім беттеріне , дәл осылай және ауада .

Өнімдердің қабылдауына камералардың дайындауына арналған ең алдымен тәжірибеліде озонмен пайдаланады . Басқа затпен қандай болмасын камералар әдеттегі дезинфекциялайды , ал бөтен иістердің жоюы үшін содан соң озондайды . Дезинфекцияның озонмен және негізгі құралмен сияқты мақсатқа лайықты пайдалану . Мына оқиғада оны концентрацияны үлкейтеді . Бос камера тек қана озонмен дезинфекциялауға ұсынылады . Бос камералардың озонға айналдыруы оларға ауа температурасы жанында 0°, салыстырмалы ылғалдылығы 90% және озон концентрациялары 20-25 мг 3 тәулік ішінде шағын организмдерден олардың м толық тазалауды 3 қамсыздандырады . Озон концентрациясын жеткізуге болады 40 мг/ м 2 су ішінде , сол уақытта ауа толық тазалауы жетеді ­ ток - антибиотиктердің , сонымен қатар биомицинді , сақтаудың - балық мезгілдерінің ұзартуына арналған , еттің , құстар және басқа шапшаң бұзылғыш өнімдер.

 

Антибиотиктер

Осы шақ антимен әртүрлі жүздерді белгілі ­ биотиков . использу антибиотиктері кең және нәтижелі ­ ет медицина . - тамақтық өнімдердің сақтауы үшін олардан мақсатқа лайықты қолдану . Поло алынған ­ жительные зерттеулердің нәтижелері қолданумен. Дәлелделген , не антибиотиктердің қолдануы тіпті емес ­ использо қажетті олардың әрекеті консервілеуші бактериялардың даму және не маңызды мөлшерлерде жібермейді ­ үйлестіруде вать суықпен . Мына оқиғада өнімдердің сақтау мезгіл және умень мүмкін маңызды ұзарту ­ антибиотик қажетті мөлшерін тігу . Бірақ ескертуге арналған антибиотиктердің қолдануы өнімдердің бұзу микробиальнойы санитарлық - гигиеничемен өте шек қойылған ­ ским түсініктерге және салыстырмалы биіктің олардың құнның . Томға іс , не өте көптеген антибиотиктер жоғары қызулардың әсеріне тұрақты . Сондықтан , өнімдерде орнында бола , олар әдеттегі термиялық өңдеу жанында қиратылмайды бұларды өнімдердің . Ал өнімдердің жүйелі тұтынуы , ұстаушылардың бірақ антибиотиктердің - мөлшерлері , адамдардың денсаулығына зиянды әсер ете алады , мысалы , авитаминоздар шақыру , індерді бұзу ­ мальный ішек микрофлора құрам және д . т .

 

                              Антитотықтырғыштықтар

Тотығудың біреудің олардың майлардың бұзу негізгі себептерінен процес келеді . Усломен айқын жасау жолымен тек қана процес мынау қақпайлау немесе жібермеу ­ сақтау вийі өте қиын . Тамақтық майлардың сапа сақтауына арналған сондықтан соңғы кезде және болат ұстаушы өнімдерінің майы вемен арнайы оларға енгізу ­ щества, тотығу қақпайлаушы және жібермеуші процестері . Антиттықтырғыштықтармен заттың бұлар атайды . Олардың ролі әртүрлі қосуларды орындай алады . Антитотықтырғыштықтар , қайсылардың әсіресе кең бутилоксианизол көп таралған , бутилокситолуол , галлдық қышқыл эфирлері және олардың қоспаның . Қышқылды сонымен қатар - шайырды , нордигидрогваяретовуюды өте табысты қолданады , пальмитиндік және стеарин аскорбиндік қышқыл эфирлері . Природтан ­ антитотықтырғыштықтардың ныхін майлардың - токо серіктері қолданады ­ ферол , кефалин , сезамол және т.б.

   Антитотықтырғыштармайларға енгізеді өте аздардың сандарда - жүзіншілердің және тіпті мыңыншылардың өңделетін өнім көпшілігінің пайызы ұзағырақ .

Антитотықтырғыштар үлкен нәтижелілігіне арналған ­ аталатын синергисты - зат тағы дәл осылай енгізеді майларға құй , өздері тотығу процесіне әсер етпейді , бірақ антитотықтырғыштықтардың әрекетін күшейтеді . Синергистов көп жағдайда кім, не ретінде фосфорлық қышқылдарды қолданады және оларды тұзда , лимонад , қымыздық , аздап жаңалау , сырлы , шараптық және аскорбиндікті қышқылдың . Синергистами үшін - антитотықтырғыштықтарының сонымен қатар - амин қышқылдарын қызмет ете алады , мысалы , метионин , цистин және .

                 

                Тамақтық өнімдердің салқындауы

 Физикалық және биохимиялық өзгертудің тамақ өнімдерін          

                            салқындатуға әсері

Салқындтқыш технологиясы процесімен ­ роко тамақтық өнімдердің сақтауы үшін пайдаланады .

Температураға дейін мұздатқыштарда тамақтық өнімдерді суытады , таяудың олардың криоскопическойына темпера ­ турда , бірақ төмен емес оның . Ақырғы температура суытылған ­ шектерде әдеттегі өнімдердің ныхі орнында болады 0-4° . Емес ­ қайсы өнімдер суытады және көбірек аласаның екпінде ­ ратуры . мысалы , жұмыртқалар , охлаж ұрықтарының бөлек түрлері ­ температураға дейін береді 1-3° олардың төмен замерза нүктелері ­ ния және тоңазыған күй-жағдайда сақтайды .

Суытылған өнімдердің ақырғы температурасын ойын ­ сақтауда ет маңызды роль олардың бұзудан . Температумен өз үйлесімді өнім әрбір түріне арналған бар болады ­ сақтау ра , ауудың қайсының сапаның оның маңызды нашарлауға ертіп әкеле алады .

Криоскопиялық температурамен, немесе тәсілдердің қату нүктесімен, температураны атайды, қайсыда начинается қатты фаза бөлісі. Температурамен криоскопиялық сәйкесті азыққа ­ өнімдердің выхі температураны атайды , қайсыда выдені бастайды ­ матадан жасалған шырындардан ляться мұз кристалдары . Және сол уақытта , бұрынның охла өнімі ­ дится керек ақырғы температураға дейін , оған жайлы ­ жағымсыз өзгертулер әлсіреуге алу . Мінез-құлық бұларды изме ­ нений көптеген факторлардан тәуелді болады , және өнім түрінен және оның ең алдымен негізгі күй-жағдайдың . Салқындаaу жанында мүмкін өзгертулерді төмен қысқаша қаралған негізгі тамақтықтарды өнімдерде . Выра ең көрнекті ­ бұлшық ет маталар өзгерту жаютсясы салқындау жанында .

Бұлшық ет матада возникамен малдан шығатын өлімнен кейін ­ ют қарқынды биохимиялық процестер , байлаулылар жарылумен көмірсутектердің және фос эфирлерінің оған кіруші ­ қышқыл форнойы . Түрінде мыналар жанында энергия бөлінеді тепла ( экзотермии жылуы ). зерттеулер көрсетті , не бұруға арналған тепла тре экзотермикалық реакцияларының шотының артынан ­ суық буетсясы емес кемірек 10% негізгі шығынның оның салқындауға .

Жылу, құрылушы шоттың артынан процеспен биохимиялықтардың ­ жапалақтардың , қажетті дер кезінде және жылдам апарып жату . Жайлы ­ тивномда оқиғада салқындатылытын өнім сапасы маңызды төмендей алады . Дәл осылай , демекші ет салқындауы - екпінінде көріне алады үшін ­ гар . ол проявляется мата жалған түсінің және ерекше жағымсыз иіс түрінде сломен тереңдерді құттықтау немесе ет полутушы жуан бөлімдер ең .

Күнге күю себебімен шектерге дейін биохимиялық реакциялардың шотының артынан бұлшық еттердің температура жоғарылауы келеді , қайсыларда фермент денатурационныесін бола алады ­ тивные амин қышқылдарының ыдыраушылық процестері ұшатын заттардың босатуымен .

Бұлшық ет мата күй-жағдайы салқындау жанында , сонымен қатар белоктық заттардың өзгертуімен ең алдымен суытылған түрде сақтауда ескертіледі .

Бұлшық ет мата қышқыл аденозинтрифосфорнойын гидролиз шотының артынан энергияны алады ( АТФ ). өмір уақытына концентрация оның относительнормала . АТФ ресинтезируется жылдам , энергияны қолдана , бөлінушіні тотық жанында ­ көмір қышқылына гликоген ниисі су білімімен . Бұлшық ет маталар зат алмасумен малдан шығатын өлімнен кейін ­ торое уақыт созылады . Бірақ гликолиз бұрынғы деңгейде көбірек сүйеуге бәсеңдейді және жасай алмайды туралы ­ разование АТФ . Концентрация сондықтан АТФ сын мөлшерге дейін жығылады , ол көбірек противо қабілетті емес ­ көлденең байланыстардың біліміне іс істеу аралық соналардың ­ новной бөліммен бұлшық етті. Мынау бұлшық ет мата өлгеннен кейін сіресіп қалғанына дит , свя ­ занному иілгіштік жоғалтуымен және баяумен - оныңмен әдеттегі қысқартумен .

Сүт қышқыл жалғасып жатқан білімі бұлшық ет мата рНын мөлшерлер төмендеу деп атайды, ­ близительно 7,2( өмір жанында ) дәл осылай премен аталатынның ­ рН айтарлықтай мөлшерлері , 5,5. әдеттегі бірдей мынау ве ­ рН жасанды беті бұлшық ет ақуыздардың нүктесімен изоэлектрліктің жанында орнында болады , қайсыда олар минимальді ие болады ­ суды ұстап қалу қабілеттілікпен сырқыра . Пре артуымен ­ рН айтарлықтай мөлшерлері мата қабілеттілігі ұстап қалу ­ ду өседі .

Сайып келгенде, ско аралық төте байланыс бар болады ­ ұзындығы және бұлшық ет қысқарту дәрежесімен, олар барысында өлгеннен кейін душар болады ­ сіресіп қалған госы .

Қалай және химиялық реакциялардың көпшілігі , өлгеннен кейін гликолиз температурадан тәуелді болады . Немен температу төмен ­ ра , қайсыда процес мынау көрінеді , анамен ско төмен ­ рость оның ағып өтудің . Сайып келгенде , егер ұша сақтаса ­ ся малдан шығатын өлімнен кейін әдеттегі температура жанында ауа қоршаған , рН азаю жылдамдығы , бұйыр ­ дәрежелер АТФ және өлгеннен кейін сіресіп қалған шабуылдаулары жүк арба ­ ереді . Бірақ , егер ет жылдам суылса , интен ­ сивность бұларды процестерді аласарады және салыстырма биік влагоудерживающая бұлшық ет мата қабілеттілігі қалады . Сіресіп қалған бәсеңдейді .

Малдан шығатын союдан кейін лезде емес өлгеннен кейін сіресіп қалған шабуылдайды , ал қайсыбір уақыт арқылы , кото ішінде ­ рого ет қасиеттер сақтайды , таяулар қос ет қасиеттеріне . Өлгеннен кейін сіресіп қалған барынша толығынан кейін ­ чинается бірте-бірте алу процесі оның , называ дәл осылай ­ емый сіресіп қалған рұқсат процесі , немесе ет пісіп жетілулері . Мынау процес актомиозинамен жарым-жарты диссоциациямен ескертілінген актин және миозин , ал актомиозина асуымен негізінде қысқарғанның әлсірегенді түзеле ­ ние . водоудерживающая споны нәтижесінде өседі ­ бұлшық ет мата собносты . Бірақ арту қабілеттілік водоудерживающейі болады айқынның

Шектің, қайсыдан кейін ол аз әрқашан қалады , немен бұлшық ет матада салқындауға дейін . Ұқсас құбылыстар байқалады және құс етінде .

Балықта өлгеннен кейін гликолиз жалпыда дәл осылай ағады ғой , қалай және етте , және құбылыстарды ұқсас , байлаулылар өлгеннен кейін сіресіп қалғанмен . Сапалы ерекшелікпен аралық ­ думен балықпен және етпен гли төмендетілген ұстауы келеді ­ балықта когена . Ве сәйкесті өлгеннен кейін төмендеуі ­ балықта рН жасанды бетінің аз дәрежеде байқалады , ал ­ противление беттерге бактериялы өсу шегіне төмен , немен етте . Ры көптеген бір түрлеріне арналған ­ бактериялы бұзу басым болатын фактормен келеді .

Сүтте, қаймақтан жасалған майда, жұмыртқаларда және малдан шығатын тегі басқа өнімдерінде өзгертулер , вызыны болады ­ ваемые ең алдымен микробиологиялықтармен фактордың ­ ми . Әрине , оларға мүмкін емес биохимичеспен сондайлардың ­ процестердің кихі , қалай жаңа етте немесе свежезыловленной балыққа . Сонымен қатар микробиологиялық процестер зна ­ чительно өнім салқындау екпіндері оздыруға алу және ­ оның бұзуына ертіп жүру . Демек , және үшін бұларды өнімдердің требуется жылдам салқындау . Тәжірибе көрсетеді , немен жаңа өнімдерді жылдам және тереңдік суытылған , анамен олардың алғашқы сапасы жақсырақ аман сақталады .

Бір жизнедея негізгі және маңызды көрінулерінен ­ ұрықтардың тельности және көкөністердің олардың жеп қоямынынан кейін ды келеді ­ хание . олар дем жанында қылғады оттек ауа қоршаған , көмір қышқыл , ылғалды және некото белгілей ­ ара үйірінде сан тепла . Дыхаға арналған негізгі материалмен ­ ния көмірсутектерді қызмет етеді ( сахара , крахмал ), органикалық қышқылдар , майлар , азотты және басқа заттың , ұрықтардың құрамына кірушілер және көкөністердің . Демек , дем ­ провождается бағалы өнімдерде азаюмен құрам ­ бөлімдердің ныхі , не сапаның олардың нашарлауға ертіп әкеледі және , әрине , көпшілік жоғалтуына . Қалғаны бірдей шарттар жанында температура төмендеуімен ұрықтардың дем және көкөністерді күшті бәсеңдейді , неге алғыс айта увеличивается олардың беріктігі . Био оларға затормаживаются әсіресе өкпек ­ химиялық процестер жылдам салқындау жанында .

Дем күшейте түскендігі түрден тәуелді болады және пло сорттары ­ дов және көкөністердің , дәреженің олардың ержетудің , температураның және жақында ­ және - басқа факторлардың қоршаған орта қозғалыс стисі . Свойст дем жоғары күшейте түскендігі венна жидектерге , көктің көкөністердің және - түрлеріне . Ұрықтар пісіп жетілу сатысында күшейтілген дем алады . Бірақ әртүрлі ұрықтарда дем күшейте түскендігі әр түрлі . Ол тұрақты келмейді тіпті үшін бірдің және ананы ғой ұрықтардың түрінің . Ұрықтарды күшейтілген дем алады , алған механикалылар ­ мата вреждениясы .

Өте маңызды фактормен , пло деміне әсер етушімен ­ дов және көкөністердің , температура келеді . Немен темпера жоғарырақ ­ турдың , анамен ұрықтарда айырбас процестері ағады және көкөністерде , ал демек , олардың созресі шабуылдайды ­ вание , перезревание және , әйтеуір , бұзу . Төмендеу анамен ­ пературы плода тіршілік процестер күшті бәсеңдетеді ­ дах және көкөністерде . Затормаживаются әсіресе өкпек бұлар жайлы ­ цессы жылдам салқындау жанында . Мысалы , күшейте түскендік олардың демнің жылдам салқындау жанында 5-6 бірге мүмкін қысқарған . Сондықтан охлажбен мақсатпен негізгінің ­ өсімдік тегі өнімдерінің дениясы тіршілік процестердің оларға баяулатуды келеді .

Өнімдердің сапа нашарлауында үлкен роль өсу ­ етжеңді тегілер апарады және микробиологическо ­ му факторға . Ұрықтардың беттеріне шағын организмдердің үлкен саны болады . Зиянсызда ­ верхности бұлар шағын организмдер белсенді емес күй-жағдайда орнында болады . Бірақ олар бет зақым келуі жанында активи ­ зируются бөлінуші шырындардың шотының артынан . Сонымен қатар , емес ­ қайсылар маталар ішке олардан кіреді және сонымен қатарға друмен ­ гимилермен факторлармен өнім бұзуын шақырады .-

Ұрықтарда шағын организмдерді өте белсенді іс істейді және көкөністерде алған механикалы зақым келудің ( жараға ­ ных , мыжылғандардың ), және әсіресе бүтіндік бұзуы жанында ­ жицы .

Ұрықтарда микробиологиялық фактор әрекет әлсіретуі және көкөністерде жолмен оларды салқындаудың мадақ өлеңдерді жетеді ­ новременно тежеумен биохимиялық оларға жайлы ­ цессов .

Өте өнімдердің маңызды өзгертулеріне өсу ­ булану сонымен қатар етжеңді тегілер ертіп әкеледі ылғал олардан . Ылғал жоғалтуы ұрықтардың сапасына жағымсыз әсер етеді және көкөністердің . Олар ауруларға жүдейді және жеңілірек душар болады назды , шапшаң кемірек тұрады . Радикаль ­ күрес өлшемімен сырқыра мынамен сүйемелдеу келеді ­ статочно жоғары дәрежеде окружа тәртіп влажностногосы ­ ауа ющегосы .

                            Салқындатқш орта

Өнімдердің салқындауы әртүрлі ортадаға байланысты: ауада , салқын суға немесе тұздықта , еріген мұздада немесе қарға .

Жиірек ортамен салқындатушының ауа қызмет етеді . Кемірек қарқынды шын , ауада салқындау ағады , немен , мысалы , сұйық ортада . Сонымен қатар , ауада ылғал тапшылығы жанында , салқындау оған ис қосады ­ ылғал қалықтауымен өнімдердің бетінен , ал тергеуші ­ бірақ , жоғалтумен олардың көпшіліктің . Әйткенмен мынау салқындатушы орта келеді самой көп таралған және әмбебабтың барлық өнімдердің артынан . Ауа иісті болмайды және практикалық өнімдердің көпшілігіне химиче көрсетпейді ­ әсер скогосы , егер дейст тотықтандыратынға есептеу ­ майларға вия , ұстаушыны оттек ауасында .

Применя ауасында салқындау интенсификациясына арналған ­ ют әр түрлі тәсілдер . Сконы ең алдымен жоғарылатады ­ рость оның қозғалыстың және ауа аралық температуралардың құламасын үлкейтеді және салқындатылытын өніммен .

Ауада ет және ет өнімдерді суытады , құсты , жұмыртқалар , май және сүт өнімдер , ұрықтар , көкөністер , жидектер , тәтті тағам бұйымдары бұйымдар , аспаздықты және басқа өнімдер .

Тұздықта салқындау жанында өнімдер тиейді емес ­ го немесе оларға суландырады . Бір қатар жағдайда қабықты салқындаудың алдында өнім влагонепроницаемуюде отырғызады . Контактсыз сондай салқындау атайды . Соответст ­ сұйық ортаға венно салқындау называ қабықтары ­ ют түйіскенмен . Салқындау сұйықтарды қарқынды орталарда болады , немен ауада , дәл осылай коэффициент сияқты жылу ­ сұйықтыққа қайтарып берудің едәуір көбірек , немен ауаға . Бірақ внешпен өз сұйықтықта салқындау жанында өнім­ түр жоғалтады, просаливается, ісіп-кебеді . Контактсызда ғой мына ортада салқындауда жылу беру және мұрт аласарады ­ ложняется технологиялық процесс. Практикалық ­ сұйық суытқыштардың менениесі салыстырмалы шек қойылған

Салқын құс кішкене тущьтарының салқындауы үшін соңғы жылдары кең қолданады ( мұздыны ) суды . Мұз еріген немесе балық сияқты қар сондай өнімдердің салқындауы үшін қолданады , - көкөністер және көк .

        

             Тамақтық өнімдердің салқындату техникасы

                    Ет және суб өнімдерді салқындату

Ұшаларда ет және полутушах суытады ілініп қойылған ­ ном түрде аспалыларды камераларда жолдарда , жүйелермен жабдықталғандардың жасанды салқындауға арналған және циркульдің ­ ауа циисі . Сиыр еті полутушахте түседі немесе жұп ­ вертинах , ал шошқа ет және ұшаларда қой ет немесе полутушах . аспалы жолдардың қармақтарында сиыр ет және разме шошқа етін ­ щают дана . Қой бұқтыр жайғастырады аспалылардың жолдарда арнайылардың рамаларда ( аспашамдарда ) бір немесе екі қабатты . Әрбір қабатта 10 құттықтаудан орналасады .

Әрбір аспалыда возмож жанында жолдар орналастырады ­ ности біреу категорияның бұқтыр және бірдеймен үлгілі көпшілікпен . Полутунмен ірілер температурамен наименшеймен аймақта іліп қояды және ауа қарқынды қозғалысымен ең .

Өн бойы метрде аспалыны жолдар араластырады 2-3 сиыр ,3-4 полутушимен шошқа немесе раманы қой ­ ми ұшалармен . Жолдардың м 1 пог . жүкті тиеу құрастырады : го ­ вядины 250 кг , шошқа ет және қой етінің 200 кг .

Өз зерттеу күріште орнатты , не немен ет салқындауы болады , анамен терде азырақ ­ көпшілік рисі ( табл .20).

Ет жылдам салқындауы артықшылықтарымен сонымен қатар келеді : жақсару оның санитарлық күй-жағдайдың , дәл осылай қандай сол себепті жылдам салқындаудың өнім беттері шағын организмдердің өсу шегі кідіреді ; сақтау окрас ­ жаңа ет кисі және май ақ түсінің ; пісіп жетілу ұзақ мезгілі көбірек және , демек , сақтаудың , уменьше ­ өндіріс аудандардың ниесі .

Еттер конвейерде суытуға бұқтыр , мал алғашқы өңдеулері цехпен синхронды жұмыс істеушіде .

Одновремен ауа қозғалыстары жылдамдық жоғарылаулары салқындау процес интенсификациясы шоттың артынан жетеді ­ менным төмендеумен оның охлаж басында температураның ­ дения -5° және төмен . Мынау назы дәл осылай негізді біріктірді ­ сатылы салқындау ваемогосы , қашан процес бастапқы бөлімі жүргізеді күшейте түскендікпен үлкен , ал үшін ­ ана бұру тепла бәсеңдетеді , ауа қозғалыс жылдамдығы кеміте және температураны оның жоғарылата . Бұдан былай жайлы ­ ет температура тегістеуі аралап шығады барлығына объ ­ оған құттықтау немесе полутуш .

Осы шақ қос ет салқындау процесіне әдістермен одностадийным немесе двухстадийнымды жүзеге асырады арнайы жабдықталғандарды камераларда немесе туннельдерде . Одностадийном жанында әдісте ет жеткізеді 4 е жуан сандар - сақтау камерасына . Әдісте двухстадийном жанында ет бірінші сатыда суытады ­ салқындау өлшеміне 10-=-20° жуан және -1° ­ верхности сандар . Екінші сатыны хра камерасында өткізеді ­ нения температурамен -1 -1,5° және ауа біркелкі айналып жүруімен . Выравни ет температурасы осында ­ вается 4° барлығына полутуш . көлеміне

Ет салқындауы өте тез тәсілі жанында ең жақсы технологиялық көрсеткіштер жеткізіледі , қашан соз ­ процес тельносты мя көпшіліктері 4-7 ч , жоғалтулар құрастырады ­ кеуіп кетудің сасы аласарады 40-50%, произбен керектілер ­ аудан водственныесі 2-3 бірге қысқарады . Салқындау процесі конвейерлерде өткізуге болады , жұмыс істеймін ­ щих конвейермен синхронды мал алғашқы өңдеулері.

Мя өте тез салқындауы маңызды шартымен ­ са охлаждающе орынды таратуын келеді ­ ауа госы, анамен теп қарқынды бұруы ең үшін ­ ла сандар бұқтырды .

Мынау шарт выполняется қолданумен салқын ауа тік берулері ағыстармен бөксеге үстіңгі жағынан душированиямен әуедегі әдістің , өңделгенді .

Ет Полутушисі, ілініп қойылғандар аспалыларды жолдарда , обдуваются әуедегі ағыстармен , лақтырылатындармен үстіңгі жағынан төмен пысылдады , қондырылғандардың арнайы металл ауаағарларға . Ауаны сорғалат , шыға жүк арба қоршаған подсоса шотының артынан пысылдады және кеңейе ­ рухтің , қосылады аралық өзімен , басында бірдей олардың жалпы селі полутуш . сандарына шекара қабаттар құрастыра ­ бір қалыпты және ең үлкенмен жылдамдықпен полутуш жамбастық бөлімдері соғады , жылдамдықпен азымен содан соң Душирование полутушпен әуедегі осуществ жасай алады ­ ляться - немесе межпутевых воздухоохладителей . көмегі жанында

Әуедегі құрылғы тұншықтыр ­ рования ауаағарлардың жүйесінен түзеледі , орналасқан ­ ных аспалы жолдардың үстінде немесе аралық олардын , вмонмен ­ көшірмелегендермен оларға каналдармен және желдеткіштермен .

                                

9-ші  дәріс бақылау сұрақтары

1.Тоңазытқыш машиналардың көмекші аппараттар.

2.Тоңазытқыш машиналардың арматурасы.

3.Тоңазытқыш машиналардың құбыр өткізгіштер.

4.Тоңазытқыш  машиналардың ресиверлердің.

5.Тоңазытқыш машиналардың суытқыштардың.

6.Тоңазытқыш машиналардың майбөлгіштердің.

7.Тоңазытқыш машиналардың сұйық бөлгіштердің, фильтрлердің, кептіргіштер.

8.Тоңазытқыш машиналардың ерітінділердің тағайындалуы, құрылысы және сызбанұсқалары.

9.Аммиакты және фреонды тоңазыту машиналардың құбыр өткізгіштері.

10.Құбыр өткізгіштері өзара және тоңазыту машина-лардың элементтерімен қосу жолдары.

11.Тоңазыту машиналардың арматурасы.

12.Тоңазытқыш машиналардың тығындау және реттеу вентильдері.

13.Тоңазытқыш машиналардың қозғалтқыштар, крандар, кері клапандар.

14. Тоңазытқыш машиналарды агрегаттау.

15.Тоңазыту агрегаты туралы түсінік.

16.Агрегаттарға қойылатын талаптар мен оларды қолдану аясы.

17.Тамақ өнер-кәсібінде кең таралған агрегаттар-дың құрылысы мен сызбанұсқасы.

18. Герметикалық және сальниксіз компрессорлары бар компрессор – конденсаторлы агрегаттар

19. Негізгі тоңазытқыш өңдеу теориялары және тамақтық өнімдерін

сақтау

                  20. Буландырғыштардың маңызы мен классификациясы.

                    

№10 дәріс.

 

Абсорбционды және буэжекторлы тоңазытқыш машиналары. Абсорб-ционды тоңазыту машиналардың жұмыс істеу принципі, классифика-циясы және қолдану аясы. Үздіксіз әрекетті абсорбционды тоңазытқыш машиналар. Абсорбционды тоңазыт-қыш машиналардың жылулық коэф-фициенті. Абсорбционды диффу-зионды тоңазытқыш машиналар. Буэжекторды тоңазытқыш машина-лардың жұмыс істеу принципі. То-ңазытқыш машиналарын автомат-тау. Тоңазытқыш машиналарын ав-томаттау кезіндегі шешілетін мәсе-лелер. Автоматиканың негізгі құры-лысы: олардың классификациясы және тағайындалуы. Термореттеуші вентиль, олардың тағайындалуы мен құрылысы . Сүт және сүт өнімдерін салқындату.

Абсорбциялық тоңазыту машиналарында екі жұмысшы орта циркуляцияға түседі: тоңазыту агенті және абсорбент – сіңіргіш. Сіңіргіш зат тоңазыту агентін ерітіп байланысады.

Сіңіргіштер сұйық және қатты дене түрінде болып келеді. Қатты дене түріндегі сіңіргішті машинада тоңазыту агенті абсорбцияланбайды, адсорбцияланады.

Адсорбциялану бойынша қатты дене тоңазыту агентін еріте алмайды, тек бойына сіңіреді. Адсорбциялық сіңіргіштер тоңазытқыштарда өте сирек қолданылады.

Абсорбциялық машиналар жұмыс істеу принципі бойынша үздіксіз және үздікті әрекетті түрлерге бөлінеді. Үздіксіз принципті машиналарды насосты және насоссыз /диффузиялық/ түрлерге ажыратады.

Абсорбциялық тоңазытқыштарды іске қосу үшін бу мен газды, электр энергиясын пайдаланады. Бу үшін жоғары қысым қажет емес, пайдаланылған бу жарайды. Сондықтан абсорбциялық машиналар әсіресе пайдаланылған жылу мөлшері жеткілікті мекемелер үшін тиімді.

Абсорбциялық машиналарда тоңазыту агенті аммиак, сіңіргіш /абсорбент/ су, т.б. сұйықтарды пайдаланады. Мысалы, ауа кондиционері абсорбциялық машинаға жатады, сіңіргіш - бромды литий ерітіндісі, тоңазыту агенті – су.

Үздіксіз принципті абсорбциялық машиналар тек сұйық сіңіргіштермен жұмыс істейді: абсорбент – су, тоңазыту агенті – аммиак.

1 суретте көрсетілген машинаның конденсаторында, реттеуші вентилі мен буландырғышында компрессорлы машиналарға тән процесстер орындалады. Дегенмен буландырғыштан тоңазыту агентінің буын сору, қысымын көтеріп, конденсаторға бағыттау компрессормен емес, абсорбер - қайнатқыш жүйесінің көмегімен орындалады. Бұл жүйе абсорберден, насостан, қайнатқыш пен реттеуші вентильден /РВ2/ тұрады. Буландырғыш пен конденсатор жүйемен құбырлар арқылы байланысады: буландырғышты абсорбермен, ал конденсаторды қайнатқышпен байланыстырады.

Абсорбер – қайнатқыш жүйесінде концентрациясы айнымалы аммиакты су ерітіндісі циркуляцияланады. Абсорбер мен буландырғыштағы қысым бірдей болады. Абсорберге түсетін аммиакты су ерітіндісінде аммиак концентрациясы аз - “әлсіз” болады. Абсорбер буландырғыштан түсетін аммиак буын сіңіріп, “күшейеді”. Күшейтілген ерітіндіні насоспен қайнатқышқа айдайды. Қайнатқышта аммиак буланып, конденсаторға бағытталады, әрі қарай компрессионды тоңазытқыш машиналардағы процесс қайталанады.

Аммиакты буландырған соң қайнатқыштағы ерітінді “әлсізге” айналып, реттегіш вентиль арқылы абсорберге келеді. Мұнда ерітінді қайтадан буландырғыштан түсетін аммиакпен байытылып, әрі қарай тағы да қайнатқышқа бағытталады.

Көрсетілген жұмысшы циклды іске асыру үшін абсорбциялық тоңазыту машинасы жылу энергиясын, аз мөлшерде механикалық энергия жұмсайды. Жылу энергияясы аммиакты буландыруға, механикалық энергия күшті ерітіндіні абсорберден қайнатқышқа айдау үшін насосты іске қосуға жұмсалады. Аз мөлшерде бөлінетін абсорбциялық жылуды ерітіндіден ажырататын конденсатор мен абсорберде су жұмсалады.

Абсорбциялық тоңазыту машиналарының қосымша аппаратурасына ректификатор мен жылуалмастырғыш жатады. Ректификатор аммиактан суды бөлуге арналған. Қайнатқыштан конденсаторға түсетін бу құрамында конденсатордың жұмысына кері әсер ететін су буының да қандай да бір мөлшері болады, сондықтан оны аммиактан ажыратады. Жылуалмастырғышты ыстық аммиакты судың жылуын суық қою ерітіндіні қыздыруға пайдалану үшін орнатады.

1 суретте абсорбциялық машинаның құрамына ректификатор мен жылуалмастырғыш енгізілген нобай көрсетілген.

Ерітінді абсорберден қайнатқышқа 1 қарсыағынды ыстық “әлсіз” ерітінді қайнатқыштан 1 соң өтетін жылуалмастырғыштан 2 кейін түседі. Жылуалмастырғын қосқұбырлы қарсыағынды аппарат түрінде жасалған. Қайнатқыштың 1 үстінде ректификатор 5 орналасқан.

Ректификатор былай жұмыс істейді: жылуалмастырғыштан соң “күшті” ерітіндінің бір бөлігі қайнатқышқа 1 тікелей түседі, ал негізгі бөлігі ректификаторға 5 келіп, қайнатқыштан 1 шыққан аммиакпен жанасады. Сұйық пен көтерілген бу арасында жылу алмасу ғана емес, масса алмасу да жүреді: ерітіндіден аммиак, бу қоспасынан су буы бөлінеді. Осының нәтижесінде ерітінді сұйылады, ал бу аммиакпен байытылады.

Абсорбциялық машинаның жылу балансы және жылу коэффициенті. Жұмысшы циклдың орындалуы кезінде жүйеге жылу қайнатқыштан, буландырғыш пен насостан оның механикалық жұмысының эквиваленті түрінде беріледі. Жылу жүйеден конденсатор мен абсорбердің есебінен әкетіледі. Энергияның сақталу заңы бойынша машинаның жылу балансы /Вт/ теңдеуі былай жазылады:

  

                          Q_ген + Q_о + Q_нас = Q + Q_абс,                          /10.1/

 

мұнда Q_ген – қайнатқышқа, Q_о – буландырғышқа жұмсалған жылу, Вт;

Q_нас – насос жұмысына эквивалентті жылу, Вт;

Q – конденсатордан, Q_абс – абсорберден әкетілетін жылу мөлшерлері, Вт.

 

 

 

     

 

10.1 сурет – Абсорбциялық машинаның құрамына ректификатор мен жылуалмастырғыш енгізілген нобайы:

1 – қайнатқыш, 2- жылуалмастырғыш, 3 – конденсатор, 4 – реттегіш бірінші вентиль РВ1, 5 – ректификатор, 6 – насос, 7 – реттегіш екінші вентиль РВ2

 

                                                                

  Насос жұмысына эквивалентті жылу мөлшері Q_нас салыстырмалы түрде өте аз болғандықтан /1/-ші теңдеуден шығарылады:

 

                          Q_ген + Q_о = Q + Q_абс .                                      /10.2/

 

Абсорбциялық тоңазыту машинасының экономикалық тиімділігі лнық жылу коэффициентімен  анықталады:

 

                                       ,                           /10.3/

 

егер насосқа қатысты жылуды Q_нас ескермесек, онда

 

                      .                                                /10.4/

 

Абсорбциялық тоңазыту машиналарында су көбірек жұмсалатындықтан компрессионды машиналарға қарағанда олардың ауқымы үлкен және ауыр. Жетістіктері: құрылымы қарапайым, элементтерінің жұмысы сенімді және арзан жылу энергиясының көздерін пайдалану мүмкіндігі, жұмысы шусыз.

Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машиналары. Қоғамдық тамақтандыру, сауда мекемелерінде, тұрмыста осы машиналарды тоңазытқыш шкафтар мен сөрелерді салқындату мақсатында пайдаланады.

2 суретте абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машинасының нобайы көрсетілген. Абсорбент – су, тоңазыту агенті – аммиак. Машинада инертті газ – сутек бар, сондықтан жүйеде тұрақты қысым сақталады. Аммиак бцының парциаль қысымы машинаның бөлек тораптарында әрқилы, сәйкес тоаптағы температура арқылы анықталады. Мысалы конденсатордағы парциаль қысым конденсациялану, буландырғышта – аммиактың қайнау температураларына сәйкес келеді.

Машинаның жұмысына қажет жылу мөлшері генераторға беріледі. Ол үшңн ыстық түтік қолданылады: түтікке электроқыздырғышты патрон, немесе газды жандырғы, немесе керосинді қыздырғыш орналасқан. 

Жұмыс кезінде аммиакты су ерітіндісі абсорбер 8 түтігінде, оның көлденең осінен сәл жоғары орналасады. Жылу берілгенде термосифон 1 түтігінде бу пайда болады. Бу көпіршіктерінен пайда болған ерітінді генератор 2 түтігіне беріледі, мұнда “әлсіз” ерітінді сұйықтық жылуалмастырғышқа төмен түседі, ал аммиак буы буды әкету түтігіне 3 сулы аммиак ерітіндісінің бағанасы арқылы өтіп, жолай аммиак су буынан ажыратылады.

Белгілі бір мөлшерде су буынан ажыратылған аммиак буы бу әкету түтігі арқылы көтеріледі. Ректификаторда 4 су буы тағы да аммиактан ажыратылады. Су буы аммиак буымен салыстырғанда төмен температурада конденсацияланады, сондықтан бу қоспасын салқындатқанда бу әкету түтігінде ерітінді /флегма/ пайда болып, түтік қабырғасымен тамшы түрінде төмен қарай ағады.

Конденсаторда аммиактың ыстық буы ауамен салқындатылып, сұйыққа айналады. Сұйық аммиак конденсатордан түтік 5 арқылы төмен парциаль қысыммен буландырғыштың жоғары бөлігіне келіп түседі, буландырғыштағы сутек конденсатор, аппараттың т.б. тораптарындағы қысымдарға тең қосынды қысымды қамтамасыз етеді. Буландырғышта сұйық аммиак буланады. Аммиак буланғанда бу сіңіріледі, нәтижесінде тоңазыту камерасында температура төмендейді. Буландырғыштағы аммиак буын булыгазды сутекті аммиактың әлсіз қоспасы диффузиялайды.

Буланған аммиак пен сутектің қанық /”күшті” - крепкий/ қоспасы буландырғыштан газды жылуалмастырғыштың 6 сыртқы түтігі, сутек түтігі 7 арқылы абсорбер цилиндріне 8 өтіп, абсорбердің 9 иірқұбыры арқылы жоғарыға көтеріледі.

 

 

                                                       

 

 

 

10.2 сурет – Абсорбциялық-диффузиялық тоңазыту машинасының нобайы

 

 

А – генератор, Б – конденсатор, В – буландырғыш, Г – абсорбер, Д – газы жылуалмастырғыш, Е – сұйыққа арналған жылуалмастырғыш: 1 – терсифон түтігі, 2 – генератор түтігі, 3 – бу әкету түтігі, 4- ректификатор, 5- сұйық аммиакты конденсатордан буландырғышқа жіберетін түтік, 6 – газды жылуалмастырғыштың сыртқы түтігі, 7 – сутекке арналған түтік, 8 – абсорбер цилиндрі, 9 – абсорберге арналған иірқұбыр, 10 – газға арналған жылуалмастырғыштыі ішкі түтігі, 11 – газды жылуалмастырғыштың ректификаторы, 12 – “әлсіз” ерітіндіні абсорберге жіберетін түтік, 13 – қиықтүтік, 14 – аборберден генераторға “күшті” ертіндіні босату түтігі, 15 – теңестіргіш түтік, 16 – электро, немесе газоқыздырғыш.

 

Газды жылуалмастырғыштың ішкі түтігінде ректификатор 11 орналасқан, қоспа одан өткенде әлсіз булы қоспадан ерітінді тамшылары /флегма/ булыгазды салқын қоспа әсерінен салқындаған жылуалмастырғыштың ішкі түтігімен жанасқанда конденсацияланады. Жылуалмастырғыш фланеціндегі тесіккөздер арқылы флегма сутек түтігімен 7 ағып, абсорбер 8 цилиндріне құйылады.

Қаныққан /крепкий/ булыгаз қоспасы абсорбердің 9 иіртүтігі арқылы өткенде түтіктен 12 түскен сулы аммиак ерітіндісімен кездеседі. Аммиак қанық булыгаз ерітіндісінен әлсіз ерітіндімен абсорбцияланып, қаныға бастайды да, иірқұбырдан қиықтүтік 13, түтік 14 және сұйықтық жылуалмастырғыштың ішкі түтігі арқылы бу әкету түтігінің 3 төменгі бөлігіне өтеді. Ал әлсіз ерітіндіге айналған булыгаз қоспасы газды жылуалмастырғыштың 10 ішкі түтігімен буландырғыштың жоғары бөлігіне өтеді.

Қиықтүтік 13 пен абсорбер цилиндрінен сулыаммиак ерітіндісіне дейінгі түтік 14 қанықтығы жоғарылау ерітіндінің генераторға түсуін қамтамасыз етеді.

Абсорбер иірқұбырында абсорция процесі жүргенде жылу бөлінеді.

Абсорбер мен генератор арасында сулы аммиак ерітіндісі генератордағы және түтіктегі әлсіз ерітінді деңгейлерінің термосифон көмегімен ұсталып тұратын айырымы есебінен циркуляцияланады. Булы газ қоспасы буландырғыш пен абсорбердің арасында қанық және әлсіз ерітінділердің тығыздықтарының есебінен циркуляцияланады.

Қарастырылып отырған жүйеде екі жылуалмастырғыш бар: сұйықтық және газдық. Сұйықтық жылуалмастырғышта абсорберден жылуалмастырғыштың ішкі түтігімен әлсіз сулыаммиак ертітіндісінен бөлініп, осы жылуалмастырғыштың сыртқы түтігі арқылы абсорбер иірқұбырына бағыттайтын жылу есебінен қанық сулыаммиак ерітіндісі қыздырылады. Газды жылуалмастырғышта ішкі түтік арқылы буландырғышқа түскен әлсіз булыгаз қоспасы қанық булыгаз қоспасымен салқындатылады.

Машинадағы жалпы қысымды теңестіру үшін конденсатор теңестргіш түтік 15 арқылы сутек түтігімен 7 байланысқан.

Абсорбционды-диффузиялық машинаға насос қажет емес. Қозғалатын бөліктері жоқ болғандықтан шусыз жұмыс істейді, жұмысы сенімді, вентилі жоқ. Бұл машиналардың газбен жұмыс істейтін түрлерінің өнімділігі бірдей компрессионды машиналармен салыстырғанда пайдаланымдық шығындары төмен.

 

Сүт өнімдерін өндіретін фермаларда сүтті салқындатуең негізгі жұмыстың бірі болып табылады.

Сүт өндірісіне келген сүттің температурасы 10С жоғары болмау керек. Бірақ көптеген сүт өнімдіретін өндіріс орнындары шикізатты суыта алмауы мүмкін. Сондықтан заводтарға түскен шикі сүттің ылғалдылығы 50, қуаттылығы 25 және 50т, кез/е 30 - өндіріс орнында 100т қуаттылығы және одан жоғары. Қазіргі уақытта сауылғаннан кейін температурасы 5С одан да төмен болуы мүмкін, сондықтан оны тез арада салқындатуға жіберу керек.

Сүт заводқа сақтауға келгенде температурасы 4-5С пластиналы салқындатқышпен суытады, ал оны вертикаль немесе горизонтальді танкаларда сақтайды.

Пластиналы салқындатқыш. Жылуалмастырғыш аппараттардан, бір типті пластиналы құрылғыдан тұрады. Сығылғанда будын әсерінен каналдар түзіледі. Олар қосылған кезде резиналы таспа бола алады. Барлық пластиналар тартушы винтті механизімді бір секцияға біріктіреді. Әрбір секцияда пластиналар қосылғанда екі жүйелі канал , қабырғалар арқылы бөлінген. Бір жүйесінде сүт ағады, ал қарама – қарсы бөлігінде салқындатылған су немесе рассол. Салқындату екі секциядан тұрады, бірі суды салқындатады, ал екіншісі тұзды судан. Пластиналы суытқыш сүт өнімдерін салқындатудың ең үздік құралы болып табылады. Алайда көптеген төменгі сүт заводтарында сүтті , кілегей, балмұздақтардың түрлерін салқындатуға сулардырғыш суытқыш қолданылады.

Суландырғыш суытқыш. Екі түрлі болады: жазық және цилиндірлі. Жазық суытқыш бір немесе көп бөлімдерден тұрады. Бөлім горизонтальді трубадан бір – бріне беттесіп орналасады. Трубаның диаметрі 20дан 50 метрге дейін болады. Ішкі трубаның бөлімі төменнен жоғаыр қарай суытылған сұиықтық- суық су немесе рассол ағада. Төменгі трубада рассол ақса, ол жоғарыда су болады.

Кейінгі уақытта жазық суытқыштарды кеңінен қолданылады. Олар тот баспайтын болаттан жасалған. Олар түтікшелі суытқыш қарамағында жеңілдеу, қаттылығымен механикалық беріктілігімен қамтиды.

Сүтті тасымалдауын кезде жазық суландырғыш суытқыш әр метіріне ұзындығы бөлімін бір 1000 сүт, ол әрбір сағатта 34- тен 4 С деиін суытады.

Цилиндірлі суландырғыш суытқыш. Цилиндір немесе конусты, сыртынан тартылған труба, жұмыс істеген кезінде төменнен жоғарға қарай суық су жүріп отырады. Цилиндірлі суытқышта тек суқ сумен суытылады, рассолді суытуымен суытылмайды. Суытудың өнімділігі көп емес. Қазіргі уақытта цилиндірлі суытқыш өндірісте қоданылмайды.

Сүт өнімдері – май, ірімшік, қаймақ, айранды әртүрлі этаптарда, дайын күйінде суытылады. Сүт өнімін тұрмыстық мұздатқыштар арқылы суытуға болады. Айранды 6-8 С температурада сақтауға болады. Пастерленгеннен кейін кілегейді 18 – 22 С температурада суытады. Бұл суыту сүзбе және сүзбе өнімін, қоюлатылған сүт және басқа да сүт өнімдерін суытуға кеңінен қолданылады.

Көкөніс және жемістерді суыту

Жеміс, көкөні және жидек, ұзақ уақытқа сақтау немесе тасымалдау арақашықтығын ереже бойынша жинау кезінде суытады. Оны алдын ала суыту деп аталады. Оны өндірісте алдын ала суытуда немесе дайындау тоңазытқышының камерасында суытады. Жемістер және көкөністер тасымалдауға арналатын көп жағдайда изотермиялық вогондарда немесе авторефрижераторда оларды әрі қарай тасымалдайды. Жеміс пен көкөністі мұзды сумен, қармен, вакуумдық құралмен суытылады.

 Алдын ала суыту станционарлы және қозғалмалы болады. Станционарлы бөлімі бір қабатты ғимарат, көптеген суыту камерасымен сиымдылығы 10 – 20 т болады. Бұл камераларда суыту өткізіледі. Оларға жемістер мен көкөністер түседі. Камерада сақтау температурасы 0С , ылғалдылығы 90 - 95 пайыз болады.Мұндай жағдайда өнім бастапқы температурасы 25С –тан 4С температураға 20 – 24 сағат аралығында суытылады. Қозғалмалы станцияны алдын ала суыту какмераға өнімді тасымалдау үшін көп қолданылады.

Жемістер мен көкөністерді мұзды сумен суытады. Швеция мен АҚШ – та практикаларда қолданылады. Арнайы аппаратпен, конвитерлі таспамен өндіреді. Вакуумдық вагонда көкөністі 25 – 30 минут терең суытады. Бұл вакуумдық вогонмен тек АҚШ кеңінен қолданылады, оны салатқа, шпинатқа, петрушканың жапырағын суытуға қолданылады.

Азық-түлік өнімін мұздату

   Мұздатылған кезде өнімнің сапасы мен құрамы өзгеріп, физикалық, биологиялық және микробиологиялық өзгерістер болады. Температураның төмендеуіне байланысты өнімнің көп бөлігі судан мұзға айнйлйды. Температураның төмендеуіне байланысты маталы сұықтықтың өсуі мен көптеген микроорганизмдердің өмір сүруіне, яғни үсіп кетуіне әкеліп соқтырады. Судың мұзға айналуы, коцентірлі заттардың еруінің тоқтауы. Құрамындағы судың биологиялық белсенділігін төмендетеді. Сосын көптеген микроорганизімдердің өсуі тоқтап қалады.

Температураның төмендеуіне байланысты химиялық реакцияның жүруі баяулатылады. Алайда микробиологиялық организімдерге қарағанда, олар төмен тепературада жүріп отырады.

Бір жағынан, судың мұзға айналуы физикалық және физика-химиялық өзгерістерге ұшырайды, соның салдарынан өнімнің сапасын өзгертеді, яғни бұзылып кетеді. Сосын оны мұздатпас бұрын, оның сапасына әсер етпеитіндей етіп сақтау керек. Көптеген өнімдерге, яғни өнімнің мұзына, су негізгі компонент болып табылады. Көп бөлінгенде ерігіш зат клеткасы, ал қалған бөлігінде гидрат және макромалекулалрдың калойды болады. Мұздату кезіндегі ең негізгі процесс – бұл судың мұзға айналуы, соның нәтижесінде өзінің сапасын өзгертеді.

Судың мұзға айналдыруы клеткадағы ерігіне заттың көнцентірін жоғарлатады, сулы ерітіндінің рН өзгертіп, суға әсерін тигізеді. Негізінен су коллойдты ерітіндінің құрамына кірнді

Таза су 0С қатады. Маталы сусын азық-түлігінде су таза болады. Оның құрамында су тұз, қант, қышқылдар болады. Судың қату температурасына қарағанда сұиықтың температурасы төмен болады. Көп жағдайда табиғи өнімнің қату температурасы -1С. Ол сұықтың концентрациясына, еритін заттың диссоцациясының дәрежесіне, ерітіндінің құрылымына байланысты. Өнімдерде сусынның түрі көп болса, олардың қату температурасы төмен болады. Мысалы, кейбір жүзім өнімдерінің құрамындағы қант және тұзының температурасы -5 С болады. Төменгі температураны тұзды, аса қантын және маринаттардың өнімділігіне де қолданылады. Өнімнің тіні сусынына сусыны әртүрлі органикалық және минералдық заттарда, алдымен судың аз бөлігі ғана мұзға айналады. Қату үшін температура томендейді. Судың толық мұзға айналу процесі, яғни қатты заттың ұзындығындағы массасы эвтектика деп аталады. Эвтетикалық температура қату кезіндегі ең төменгі температура. Бірақ әртүрлі заттарда ол бірдей емес. Мысалы, ас тұзында – 21.2С , хлорлы кальциде -55 С . Эвтетикалық температура тіні сусынында азық түлік өнімінде -60 С шамасында. Тағам өніміндегі судың мұзға айналуы мұздату деп аталады.

Өнімнің қату нүктесі w=0, ал эвтетикалық нүктесі w=1

 

                   W = Aw / 1+ Bw / lg [t + (1 – t3)]

Мұндағы;

Aw және Bw – тұрақты, сандық массасы 110.5 және 0.3 тең

t – температура, судың мұздау санын анықтау, С

t3 – берілген өнімнің қату нүктесі,С

 

                  W = Aw / 1+ Bw /lg t

     

  Қату температурасы судың мұздауының шектеуші факторы болып табылады. Қату езінде өнімнің мешікті жылу сыимдылығы , жылу өткізгіштігі, температура өткізгіштігі, тығыздығы өзгереді. Тағамдық өнімдердің жылу сыиымдылығы қату процесінде төмендейді, себебі мұздатқыштың жылу сыиымдылығы, суытудың жылу сыиымдылығына қарағанда 2 есе аз.

Жылу өткізгіштік тағам өнімдеріндегі қату кезінде жоғарлайды. Оның себебі, мұздың жылу өткізгіштігіндегі суытудың жылу өткізгіштігіне қарағанда 4 есеге көп.

Температура өткізгіштік тағамдық өнімдерде қату процесінде жоғарлайды. Температура өткізгіштік судың мұзға айналуы кезінде 8 есе көбейеді.

Тығыздығы тағамдық өнімдерде қату кезінде төмендейді, соның нәтйжесінде судың мұзға айналуы кезінде үлкейеді. Тағам өнімдеріндегі орташа тығыздығының негізгі түрлері қату кезінде 5-6 пайызға дейін төмендейді.

                            

                   Орташа соңғы қату температурасы.

   Практика кезінде қатқан өнімдерді сақтау және жылу есептеу кезінде олардың осы процесс аяқталғанда қандай температурада болатынын білу керек. Өнімдердің соңғы қату температурасы барлық нүктелерде де бір мәнге ие бола алмайды. Бұл температура өнімінің қабатына қарағанда, орталық бөлігінде аса жоғары. Оыған байланысты орташа соңғы температура ұғымын енгізу керек болды. Өнімнің ортасы -5С температурада қатады.Сондықтан өнімнің қалыңдығы сызықтық жолмен қатады. Оны мына өрнек арқылы көрсетуге болады.

 

                              tck = tкц –tкп/ 2

Д.Г.Рютов өзінің орташа соңғы температурасының формуласын ұсынды. Ол жерде өнімнің температурасының беті кірмейді. Бұл формула,2 қабатты жазық пластиналы өнімнің қатуын есептеуге арналған:

                            

                  tck = tкц(Bi +2) +tc(Bi) / 2 (Bi+1)      

 

 tc – жылу бергіш ортаның температурасы.

 Bi – Био критерй

 

                  Bi = aб / Пм

 

Мұндағы:

 а – қату кезіндегі жылу беру коэффиценті, Вт/(м2.С)

 б- өнімнің жарты қалындығы, м

 Пм- бетімен ортасының соңғы температурасының қалындығы, өнімнің қату кезіндегі жылу өткізгіштік коэффиценті, Вт/ (м,С)

                    tкц = 2tск (Bi +1) - tс Bi / Bi +2

 

 Қатуға кеткен мұздың шығыны. Өнімнің қатуға кеткенмұздың шығыны, оның барлық саны деп аталады. Өнімнің бастапқы суыту температурасынанк криоскопиялыққа дейін, ал мұзды өнімде температураның төмендеуі және криоскопиядан орташа соңғы температураға дейін болады.

 

                 

                 Qсуыт = G [ Co(t н – tкр ) +Wwт + Cм (tкр - tск)]

Мұндағы:

 Qсуыт- өнімдегі қатуға кеткен мұздың шығынын анықтайды, кДж

 G- өнімнің массасы,кг

 Co- өнімнің жылу сыиымдылығы, температурасы және одан жоғары криоскопиялық температура, кДж/(кг С)

tн- өнімнің бастапқы температурасы,С

tкр- криоскопиялық температура,С

 W- бірлік жүйедегі өнімнің құрамындағы судың мөлшері

 w- бірлік жүйедегі мұзды судың мөлшері, орташа температура кезіндегі

т – мұздағы меншікті жылу, кДж/кг

 См – орташа, криоскопиялық және орташа төмен температурадағы өнімнің қату кезіндегі меншікті жылу сыиымдылығы, кДж/ кг С

  tск- өнімнің орташа төмен температурасы.

 

Өнімнің көп бөлігі, қату кезіндегі өнімнен бөлініп алынған, бұл мұздың түзілуінің жылуы:

 

                               Q = G (i1-i2)

i1 және i2 -өнімнің сәйкестігінше бастапқы және соңғы энтальпиясы.

 

Қату ұзақтығы.Қату ұзақтығын есептеу формуласын әлі суыту технологиясының мамандары ашып үлгерген жоқ. Себебі; оның математикалық есептеуге келмейтін және көп факторларға бағынатын процестерге байланысты болып отыр. Мұндай математикалық ұғымның шешімін әйгілі Планк формуласы арқылы шешуге болады. Бұл формула жай геометриялық және бір типті өнімге арналған.

 

2 жақты жазық пластиналы өнімге арналған:

 

                            T = qa / t б/2(б/4hм + 1/d)

өнімдегі цилиндірдің шексіздігіне:

 

                            Т = qa / t Дш/6 (Дш/4hм + 1/d)

Мұндағы:

T- қату ұзақтығы, сағ

q- меншікті жылу молшері, қату кезіндегі өнімнен алынған жылу ,кДж

a- өнімнің тығыздығы, кг/м3

t= tкр- tо,С

tкр- өнімнің криоскопиялық температурасы,С

tо- ортаның жылу берілу температурасы, С

б- пластинаның қалындығы,м

hм-жылуөткізгіштік коэффиценті, өнімнің орташа температурасы кезіндегі,Вт/ (мС)

d-қоршаған ортадағы өнімнің жылу беру коэффиценті, Вт/(м2С)

Дц – цилиндірдің диаметрі,м

Дш- шардың диаметрі,м

 

Қату жылдамдығы.Маңызды және негізгі көрсеткіші, оның қату жылдамдығы болып табылады. Қату жылдамдығы оның ұзақтығын мұздағы кристалдардың теңдігін және тінінде қалай орналасқанын, оның автолитикалық порцесінің санитарлық құралын зерттеуге арналған. Қату жылдамдығына экономикалық процесс және механикалық операциялардың мүмкіндігі, автоматты басқару режиіміне байланысты. Қату жылдамдығы оның тереңдігі мен өту ұзақтығын анықтайды. Егер тереңдік сантиметрмен өлшенсе, ал өту ұзақтығы сағатпен өлшенсе, онда қату жылдамдығы (см/сағ) тең болады. Бұл кезде қату процессі өте тез өтуге ұмтылады. Бірақта мұны жақсы деп айтуға болмайды, себебі өте қатты жылдамдықпен өнімнің сапасы төмендейді. Кейбір заттар практика жүзінде тез мұздатуды талап етеді. Қату жылдамдығына шешуші роль атқаратын ортаның жылуберілу температурасы қататың өнімнің қалындығы және ұзақтық коэффисентіне байланысты. Егер ортаның жылуберілу температурасы төмен болса, өнімнің қалыңдығы төмен болады және жылу беру коэффиценті көп болады, сонымен өнім тез қатады. Өнімді қатыру үшін температурасы -20 дан -40 С. Оның қалыңдығы 10-12см, ал жылу беру коэффиценті 70-90 Вт/ (м2С)

                  

                             

Өнімнің қату кезіндегі кристалл түзуі.

Тағамдық өнімдер гистологиялық құрлымына қарай өзара байланысқан клеткалар және байланыспаған клеткалар түзіледі. Малдың еті, құстың, балықтар толқынды қарама қарсы құрлысы болады. Өнімдерде толқынды емес құрылыс, ол; жемісте, көкөністе, маталы сусын клеткалар және көптеген клеткалардың бөлшегінде болады. Маталы сусын орналасуына қарай әртүрлі концентрациялы болады. Ерітіндінің күшті жерінде , оның қату нүктесі анықталады, сондықтан өнім қату кезінде мұздағы кристалдардың түзілуі, маталы сусындардың концентрациясының аз жерінде болады. Маталарда яғни толқынды құрылысы бар жерлерде әлсіз және талшықтарының шоғында, ал жемістер мен көкөністердің ішкі қабатында су көп болады, матаға қарағанда, олар үстіңгі беттерінде және қабықшасында болады. Жемістердің көкөністерінде судың көп бөлігі бос күйінде, ал 20 пайызға жуығы байланысқан күйінде болады. Бос күйіндегі су, байланысқанға қарағанда тез қатады.

Кристалл түзілуіне өнімдерге қату деңгейі ғана кіріп қоймай , белгілі мөлшерде қатудың құрлысын, қатуға дейінгі жағдайын, көбнесе клеткалардың ылғалды ұстап тұруын жатқызуға болады. Мысалы; жұмсартылған бұлшық ет тінінде автолиз бар, сондықтан ол жерде ылғалды ұстап тұру қабілеті әлсіз. Ылғал мен ірі кристалдардың түзілуі осы тінілерде көбірек , бірақ автолиз әлі бармаған жерінде, сондықтан тінілерде аз болады.

 

10-ші дәріс бақылау сұрақтары

1.Абсорбционды және буэжекторлы тоңазытқыш машиналары.

2. Абсорбционды тоңазыту машиналардың жұмыс істеу принципі.

3. Абсорбционды тоңазыту машиналардың классификациясы және қолдану аясы.

4.Үздіксіз әрекетті абсорбционды тоңазытқыш машиналар.

5.Абсорбционды тоңазытқыш машиналардың жылулық коэффициенті.

6.Абсорбционды диффузионды тоңазытқыш машиналар.

7. Буэжекторды тоңазытқыш машиналардың жұмыс істеу принципі.

8.Тоңазытқыш машиналарын автоматтау.

9. Тоңазытқыш машиналарын автоматтау кезіндегі шешілетін мәселелер.

10. Автоматиканың негізгі құрылысы:

11. Автоматиканың классификациясы.

12. Автоматиканың тағайындалуы.

13.Термореттеуші вентиль, олардың тағайындалуы мен құрылысы .

14.Сүт және сүт өнімдерін салқындату.

 15.Тоңазытқыш машиналары мен қондырғыларды автоматтау сызбанұсқасы

16. Ет және ет өнімдерін салқындату.

17. Балық және балық өнімдерін салқындату

18. Тауық және тауық өнімдерін салқындату

19. Сары май және майдың өнімдерін салқындату

20. Көқ өңіс және жеміс өнімдерін салқындату

 

№11 дәріс.

Тоңазытқыштар. Тоңазытқыштар-дың тағайындалуы мен типтері. Тағам өнеркәсібіндегі тоңазытқыш- тар және оның ерекшеліктері. Тоңа-зытқышты көлемді – жоспарлау шешімі. Тоңазытқыштың изоля-циясы құрылысы. Тоңазытқыштың изоляциясы құрылысында қолдана-тын гидроизоляциялы материалдар және жылу. Тоңазытқыштардың то-ңазыту жүйесі. Камералы жабдық және оны таңдау. Бастапқы мәлімет-тер. Азықтарды сақтау камерасының сыйымдылығын және мөлшерін анықтау. Камера ауданын есептеу. Камераларды орналастыруға және машина бөлімшесіне қойылатын талаптар. Тоңазыту агрегатын орна-ластыру үшін орын таңдау. Есептеу температурасын және ауа ылғал-дылығын анықтау. Изоляциялы конструкцияларды таңдау және есептеу. Тоңазыту жүйесін таңдау. Қондырғының жұмыс істеу температуралық режимін таңдау. Автоматты суытқыш құралдарындағы қырау.

     Тоңазытқыштар өнімді салқындату, мұздату тәсілдерін іске асыру жолымен сақтауға арналған техниканың түрі болып табылады. Көптеген тоңазытқыштарда жасанды мұз өндіру арқылы балмұздақ өндіріледі, жеміс-жидектерді т.б. мұздатады.

  Тоңазытқыштар өндірістік және өнім қорын дайындауға, таратуға, тасымалдауға арналған және базистік түрлерге бөлінеді.

Өндірістік тоңазытқыштар тамақ өндірісі мекемелері үшін – ет, балық өнімдері, май айыру және сүт өнімдері мен құс фермаларында ет дайындауға арналған. Олар дайын өнім мен шикізатты тоңазытып сақтайды, өндірістік процесстерді тоңазыту агентімен қамтамасыз етеді.

Дайындау тоңазытқыштары тамақ өнімдерін тамақ өнімдері шикізаттарын дайындайтын орындарда орнатып, оларды тоңазытып өңдеу, сақтау, салқындатып өңдеуге өңдеуге әзірлеп, тоңазыған күйде тасымалдауға дайындайды.

Базистік тоңазытқыштар тез бүлінетін тамақ өнімдерінің жинақталған қорын тоңазыту жолымен ұзақ уақыт сақтауға арналған.

Таратуға арналған тоңазытқыштар тұтыну орталықтарында тамақ өнімдерін сақтауға арналған, бір жылға дейін тарату нүктелерін өніммен қамтамасыз етеді.

Тасымал-экспедициялық тоңазытқыштар теңіз, өзен порттарында, ірі теміржол тораптарында орнатылады. Темір жол тасымал жүйесінен теңіз, өзен порттарына, немесе керісінше бағытта ауыстыру кезінде тамақ өнімдерін уақытша сақтауға арналған.

Көптеген тоңазытқыштар бірнеше функцияны қатар орындай алады. Сондықтан мұндай машиналарды аралас қолданымды тоңазытқыш түріне жатады. Порттарға арналған және өндірістік тоңазытқыштар тарату функциясын да қоса атқарады.

Сиымдылығы 50-100 т өндірістік шағын тоңазытқыштар өнімдерді дайындау, таратуда және өндірістік мақсаттарда қолданылады.

Тамақтандыру мекемелері мен сауда тармақтарындағы тоңазытқыштарды екі типке ажыратады:

азық-түлік базаларындағы сиымдылығы 10-500 т тоңазытқыштар;

асханаларда, азық-түлік дүкендерінде, кафе, ресторан т.б. орнатылған сиымдылығы 5-10 т шағын тоңазытқыштар.

Тоңазытқыштар салқындатылатын және салқындатылмайтын бөліктерден тұрады: салқындатылатын бөлімі бірнеше камералардан құралады: өнімдерді мұздату, сақтау, жылыту, немесе ерітуге арналған камералар. Салқындатылатын бөлімнің қосалқы камераларына өнімді қабылдау және сұрыптау, ақаулы өнімді уақытша сақтау, тарату т.б. жатады. Бұл бөлімнің бір бөлігінде дәліз, баспалдақтар, лифт орналасады.

Салқындатылмайтын бөлігінде машиналық бөлім, аппараттық, қазандық, трансформатор подстанциясына, әкімшілік және тұрмыстық бөлме , зертхана орнатылады.

Тоңазытқыш жайларды бірэтажды немесе көпэтажды етіп соғады. Сиымдылығы 5000 т тарату тоңазытқыштарын бірэтажды етіп соғады. 5000 тоннадан жоғары сиымдылықтағы тоңазытқыштарды көпэтажды етіп құрылымдайды.

  Өндірістік тоңазытқыштардың этаж саны мекеменің типіне, өндірістік қуатына, технологиялық процестердің сипатына, тоңазыту қажеттіліктеріне байланысты цехтардың орналасу ерекшеліктеріне және басқада факторларды ескере отырып анықталады. Мысалы, балық ауланып жиналатын аудандарда тоңазытқыштарды бір этажды етіп соғады. Ет комбинаттарындағы тоңазытқыштар 5-7 этажды болып келеді.

Қабырғалардан, едендерден, этажаралық жапқыларды және тоңазытатын жайлардың қабырғаларын арнайы жылу изоляциялық материалдармен қаптайды. Тоңазытылатын бөлімнің есіктерінде изоляциялық материалдармен қаптайды. Тоңазыту камераларына жылы ауаның кіріп кетпеуі үшін изоляцияландырылған тамбурлар қарастырылған. Әдетте бірнеше камераға бір тамбур немесе бір дәліз арқылы кіретін етіп жасайды. Тоңазытылатын жайларда терезе қарастырылмаған.

Тамақтандыру орындарында, сауда тармақтарында тоңазытқыштарды мекеменің жайына орналастырады.

Тоңазытқыштардың жылу изоляциясы. Жасанды жолмен тоңазыту әдістерінің барлық түрлерінде сыртқы ортамен тоңазытқыш камералалардың арасында жылу ағыны пайда болады. Сыртқы ортамен тоңазытылатын ортаның үздіксіз жылу алмасуы нәтижесінде тоңазыту машиналарының жұмыс режиміне кері әсерін тигізіп, тоңазыту тиімділігі төмендейді. Тоңазыту камераларына сырттан келетін жылу мөлшерін азайту мақсатында, қоршауларды (қабырғалар, еден, потолок) тұрғызғанда жылу изоляциясы мен бірге жасайды.

Жылу изоляциялары тоңазытылатын жайға сырттан жылу келуін азайтып, қажетті температураны сақтауға мүмкіндік жасайды.

Изоляцияны арнайы материалдардың көмегімен іске асырады. Оларды таңдағанда мынадай қасиеттерін ескереді : жылуөткізгіштік қасиеті, тығыздығы, ылғал сіңіру қабілеті, буөткізгіштігі, отқатөзімділігі, аязғатөзімділігі, иісті қабылдау және бөлу мүмкіндігі, микроорганизмдердің әсеріне қарсы тұра алу қабілеті, паразиттермен кеміргіштерге материалды бүлдіруіне қарсы тұруы, механикалық мықтылығы, геометриялық формасы, басылып қалуға қарсылығы, бағасы.

Жоғарыда айтылған талаптардың барлығына жауап беретін материал казіргі уақытқа дейін тіркелмеген. Тоңазыту техникасында жылу изоляция ретінде көптеген материалдар қолданылып келеді. Негізінен: пенопласттар, пенополиуретан, минералды мақта /минеральная вата/, шымнан жасалған төсемдер, пенобетон, мипора, керамзитті қиыршық тас, алюминийден жасалған жұқа қабыршақ қабат, керамзитті бетон. Жиі қолданылатын табиғи жапқыш, копіршік шыны, шынымақталы материал, жағуға арналған шлак, кеңірдектенген /гофрированный/ қатты қағаз. Жылуизоляциялық материалдарды пайдалатын жердің климаттық ерекшеліктеріне байланысты: туф, пемза, ұлутастан т.б. жасайды.

Төменде жылуизолялық материалдардың қысқаша сипттамасы, 1- кестеде олардың құрылымының құрғақ күйдегі жылуөткізгіштік коэффициенті, тығыздығы берілген.

Пенопластар. Бұл жеңіл ұяшықтардан жоғарғы молекулалық қосылыстар негізінде жасалған. Пенопласттар құрылымы жағынан табиғи қақпаққа ұқсайды. Олар ішіне ауа немесе газ толтырылып бір-бірінен аралық қалқандармен бөлінген ұяшықтардан тұрады. Осындай құрылымның арқасында пенопласттар жоғары теплоизоляциялық қасиеттерге, тығыздығы төмен, суға төзімді болып келеді. Сонымен қатар олар аязға төзімді, насекомдармен, кеміргіштердің бүлдіруіне қарсы тұра алады, салыстырмалы түрде алғанда жоғары механикалық төзімділікке ие. Пенопласттар ағашпен металлмен пластмассамен арнай клейлермен клейлеу кезінде жақы жабысады. Олардың ішінде ең тиімді жылуизоляциялық материал ретінде ПС-БС және ПС-Б маркалы пенополистирол жатады. ПС-БС маркалы пенополистиролды тұрмыстық қолданымдағы тоңазытқыштарға, ПС-Б маркалы пенополистиролды колонналарды,есіктерді, әр түрлі тоңазытқыш жабдықтардың құбырларын изоляциялауға арналған.

Пенополиуретан . Пенополиуретанды смоладан алады. Ол кептірілген пена тәріздес болып келеді. Пенополуретанды пайдаланатын жерде тікелей жасай беруге болады. Бұл материал көпіршік күйде болғандықтан, оны қолданылатын конструкцияның кеңістігіне тікелей құю арқылы толтырады. Толтырылғаннан кейін бірер уақыттын кейін ол қатып қалады. Пеноплиуретан жылуизоляциялық материал ретінде ПВХ-1 пенопластына ұқсас болады, бірақ ол жанғыш келеді. Салыстырмалы түрде бағасы арзан.

Минералдық тығын /минералальная пробка/. Минералды мақтадан жасалады. Минералды минералдық тығынды жазық беттерге төсем ретінде,құбырларға изоляциялық материал ретінде орайды. Олардың өлшемдері : ұзындығы 1 м, ені 0,5 м,қалыңдығы 40,50 және 60 мм.

Минералдық тығын шірімейді,ылғалданбайды, жоғары төзімділікке ие.

Шым төсемдерді сфагнум өндіргенде массивінің қатталған жоғары қабатыны. Шымтөсемдер жоғары жылуизоляциялық қасиеттерге ие,тығыздығы төмен. Кемшілігі салыстырмалы түрде механикалық төзімділігі төмендігі,жанғыштығы. Жазық беттерді изоляциялаған кезде төсем түрінде,құбырларды изоляциялағанда сегментке ұқсас етіп орайды.

Пенобетон.Бұл кеуек бетонға майда ауалы ұяшықтардың бірқалыпты таралуынан түзіледі. Цемент ерітіндісіне әртүрлі көпіршік түзетін заттарды араластыру жолымен алады. Пенобетонды ұзындығы 1м, ені 0,5м, қалыңдығы 0,2м болатын блок ретінде қолданады. Пенобетон жанбайды, грибоктармен кеміргіштердің бүлдіруіне қарсы тұра алады, аязға төзімді. Изоляция ретінде пенобетонды тек стационар тоңазытқыштарға қолданады.

Мипора. Қатты көпіршік тәріздес өте жеңіл жылизоляциялық материал. Мипоганы гидролиз өндірісінің қалдықтарынан жасайды. Мипора өндірудің негізгі шикізаты ретінде: формальдегит, мочевина және уксусқышқылды натрий жатады. Блок гетінде өлшемдері 1,0 0,5 0,25м шығарады.

Мипора өте жақсы жылуизолялық материал, тығыздығы төмен аязға төзімді. Кемшілігі ылғалды жақсы өткізеді, механикалық төзімділігі төмен. Ылғалдан сақтау үшін мипораның сыртын битум ерітіндісімен қаптайды.

Мипораны: жылжымалы тоңазытқыш қондырғыларға (шкаф, витрина, жылжымалы дүңгіршіктерге), автокөліктер мен варондардың термоизоляциялық кузовтарына қолданады

Гидроизоляциялы материалдар. Жылуизоляциялық құрылымдарға ылғалдың (су буы, бу, немесе тамшы түрінде) кірмеуі үшін әртүрлі буды және суды өткізбейтін материалдар қолданылады.

Мұндай материалдарға мыналар жатады: бытум, борулин, гидроизоль, толь, рубероид, пергамин, металлоизол. Соңғы кездері жоғарыда аталған материалдардан бөлек полиэтиленен, перфолядан, полиамидтен жасалған гидроизоляциялық пленкаларды қолдана бастады.

Битумы. Ағаш, мұнай таскөмірінің минералдарынан өндірілетін көмірсутектерден тұратын тұтқыр заттар. Табиғи битумдарда кездеседі. Олардың бес түрі бар: I, II, III тез балқитын түрі, IV, V – тез балқи қоймайтын түрі. Тоңазытқыш қондырғыларда негізінен IV- маркалы битум қолданылады. Битумды гидороизоляциялық материал ретінде және теплоизоляциялық материалдан жасалған плиталарды өзара жабыстыруға қолданады. Битумды таза түрінде, эмульсия түрінде, паста түрінде пайдаланады.

  Борулин, ридроизол, толь, рубероид, пергамин орама материалдарға жатады.

Борулин. Борулинді асьбесттен, тольдан, мұнай битумдарынан дайындайды. Осы үш компонентті араластырып, қоспаны қаттайды /прокатка/. Пластификациялау үшін минералды май қолданады.

  Ридроизол. Мұнай битумы сіңдірілген /пропитанный/ асьбестті картон тәріздес материал. Оның сыртқы қабығы болмайды.

Толь, руберойд, пергамин.Қағаз картонына битуммен смола сіңдірілген материал. Әр материалды дайындау үшін картонның сорты мен сіңдірілетін материал таңдап алады. Рубероидты дайындау үшін толь, пергаминмен салыстыріанда сапасы жоғары картон пайдаланады. Рубероидты дайындағанда картонға мұнай битумының қоспасын сіңдіріп, жоғарғы жағына тез ери қоймайтын битуммен қаптайды. Тольды жасайтын картонға тастыкөмірмен пека қоспаларын сіңіреді. Пергаминді алу үшін мұнай битумының қоспасын картонға сіңіреді. Пергамин сапасы жағынан руберойдпен тольдың арасындағы материал болып табылады. Пленкалы гидроизоляцияны негізінен орама түрінде шығарады.

Метталлоизол. Алюминді қабықшаға (қалыңдығы 0,2мм) екі жағынан тез ери қоймайтын битуммен және майдаланған асбестті қаптау арқылы алады.

Тоңазытқыштардың изоляциялық құрылымдары. Құрылыстық құрылымдарда құрылыс материалдарынан басқа жылулық және гидоризоляциялық қабаттар болады, оларды изоляциялық құрылымдар деп атайды. Тоңазытқыштардың изоляцлық құрылымдары белгілі бір тағайындалған есептік жылулық изолялық қабаты болады. Оны изоляциялық материалдың орнатылатын құрылыстық құрылымға қабаттастырып ылғалдан, механикалық бүлінуден, кеміргіштердің зақымдаунан сақтандырып бекітеді.

Жылулық изоляциның ылғалдануы әртүрлі себептерге байланысты болады. Олардық негізгілері: сытқы ауаның су буының диффузиясы және жуын – шашынның әсері.

Құрылымдарды ылғалдан қорғау үшін:

а) материалдың жылуөткізгіштік коэффициентінің мәні жоғары болуы, тығыздығы жоғары, буөткізріштігі (бу изоляцының болуы) төмен материалдарды қоршаудың сыртына немесе жайдың неғұрлым жылы жағына, теплоизоляциялық материалды ішкі суық жағына орнату; б) гидроизиолялық қабатты жылу ағыны келетін жылуизолялық жағына орнатады. Гидроизоляциялық қабатқа жоғары тиімді орамалы гидроизиолялық материалдар немесе сәйкес келетін битумды мастиктермен полиэтилен түріндегі материалдар қолданылады; в) буизоляциялық қабат, жылуизоляциялық қабаттан қалың болмауы керек.

Кеміргіштерден изоляцияны қорғау үшін болат торларды тоңазытылатын жайдың /охлаждаемое помещение/ еденінен 0,7м биікте, еденнің периметрі бойынша енін 0,5м етіп орнатады.

Тоңазытқыштардың тоңазытылатын бөлігінің изоляциялық қоршауларын құрылымдағанда бөлініп қалмауын қадағалау керек. Мысалы, колонналармен балкалардан өткенде изоляция үзіліп қалса, ол жерде суық мостиктері пайда болады. Бұл өз кезегінде тоңазытылатын жайда ылғалмен тамшылардың пайда болуына әкеліп соқтырады.

Едендер. Теріс температурадағы тоңазытылатын жайлардың бірінші этаждағы топырақ үстіндегі едендерін оқшаулайды. Ол үшін керамзитті қиыршық және шлакты пайдаланады (рис.112). Сонымен қатар плиталық изоляциялық материалдар – минералдық тығын, пенополистирол, шымнан жасалған плиталар пайдаланады. Егер жайдың /помещение/ температурасы

- 5^оС-тан төмен болса, еден астына шанц деп аталатын жылы ауаны жүргізуге арналған каналдар немесе қиыршық тасты электрлік қыздыру тәсілдері қарастырылады. Мұны қиыршықтың қатып, соның әсерінен еденнің шытынауын /вспучивание/ болдырмау үшін қарастырады. Оң температураға есептелген тоңазытылатын жайлардың бірінші қабаттарында құрғақ құмды қиыршыққа орналасқан едендерді оқшаулау қажет емес.

Жабулар /перекрытия/.Тоңазытқыш камералардың жабуларын плиталы жылуизоляциялық материалдармен, көп бөлігін минералдық тығындармен, пенополистирол, шымплиталармен /торфоплиты/ оқшаулайды.Оқшаулауды /изоляция/ аралық жабулардың жоғарғы немесе төменгі жақтарына бекітеді. Шағын тоңазытқыштарда изоляцияны аралық жабудың астынан жасайды. Аралық жабуға изоляцияны /перекрытия/ ағаш білеулерге, оны сымға байлап бекітеді. Тоңазытқыш камераның ішкі жағынан металл торға цемент сылақпен сылайды. Рис.113

Ауамен тоңазыту.Камераларға ауаны салқындатып беріп тұруға арналған аппараттарды – ауалық салқындатқыштар /воздухоохладители/ деп атайды. Камераларды тоңазытқанда ауа жылиды және ылғалданады. Ауалық салқындатқыштар арқылы өткенде ауа қайтадан салқындайды, аздап кептіріледі. Ауалық салқындатқыштардың түрлері өте көп. Олардың ауаны салқындату ерекшелігіне қарай құрғақ және ылғал түрлері кездеседі. Құрғақ ауалық салқындатқыштарда ауа қайнап тұрған тоңазытқыш агент немесе тоңазытылған рассолы бар құрғақ батареялармен жанасу есебінен салқындайды. Ылғалмен тоңазытылалын ауалық салқындатқыштарда ауа тікелей рассол немесе салқын суды себелеу жолымен тоңазытылады. Қазіргі кезде негізінен құрғақ жолмен тоңазытылатын ауалық салқындатқыштар қолданылады. Ауалық салқындатқыштарды тоқазытылатын камераның сыртына немесе ішіне орнатады. Тоңазытылған ауа ауалық салқындатқыштан камераға беріліп, камерадан желдеткіштің көмегімен сорылып алынады. Кейбір тоңазыту жүйелерінде ауалық салқындатқышта тоңазытылып камераға түскен ауаны арнайы каналдардың көмегімен кері сорып алады. Кейбір түрлерінде каналдар тек тоңазытылған ауаны камераға әкелуге, кері қарай жылы ауаны сорып алатын каналдар қарастырылмаған. Каналсыз түрлеріде кездеседі.

Осыған байланысты ауалық салқындатқыш жүйелер екіканалды, бірканалды, каналсыз болып бөлінеді. Екі каналды жүйеде камерадағы ауаны канал 1 арқылы желдеткіштің 4 көмегімен сорып, ауалық салқындатқыштан өткізгенде ауа салқындайды және аздап кептіріледі де канал 2 арқылы камераға жіберіледі.

     

1 Автоматты суытқыш құралдарындағы құрау.

2 Автоматты қорғау және дабыл қағу.

3 Айдаудың қауіпті қысымынан қорғау

4 Сору кезінднгі қысымның шамадан тыс төмендеуінен қорғау.

5 Қозғалтқыш орамын жанудан сақтау.

6 Суыту агоегаттары.

7 Суыту кезіндегі өнімді кеуіп кетуден сақтау

8 Тағам өнімдерінің бөлек түрлерін сақтау технлогиясы.

   Автоматты суытқыш құралдарындағы құрау.

   Буландырғыш суыту үшін суытқыш батареясы ауаны суыту үшін қолданылады, әдетте олардың температурасы 0 С тан төмен. Олардың жоғарғы бетінде иней қабаты түзіледі. Инейдің түзілу жылдамдығы суытқыш ауаның ылғалдылығымен температурасына және суытудың үстінгі бетіне байланысты.

Егер шкафтың температурасы буландырғыштағы анықтаманның температурасының немесе қайнау қысымының әсерінен қалпына келсе, онда инейдің ажырауы камерадағы температураның көтерілуіне әкеліп соғады. Бұл кезде элекроэнергиясының шығыны көбейіп соның нәтиже қайнау қысымын, буландырғыштағы температураны төмендетеміз, себебі машина осындай жағдайда ғана электроэнергины үнемдейді.

Қырау алғашқы құралдартүзілуі үшін қажет:

- реле температурасы, ауалы ортада орындалатын плюс температуралы сезімтал элемент (ажырау иней термометрге жақындағанда, оның темературасы 0 С дейін төмендейді)

- диференциалды реле температурасы, көптүрлі камерадағы температураны және қайнау температурасын қабылдауы (иней қабатының өсуімен, инейдің әртүрлілігі tкам -tо ) жоғарлатады.

- сиымдылық көрсеткіші.

- ақпараттық реле, уақыт интервалын анықтау арқылы еру құралын қосу.

Соңғы жағдайларда иней қабатының қалындығы машинаның жұмыс істеу уақытына байланысты. Әртүрлі болуы мүмкін. Сондықтан оның құлау ұзақтығы әртүрлі болады. Еруді тоқтату үшін жиі буландырғыштағы реле температурасын қолданады, себебі ол компрессордың жақсы жұмыс істеуін қадағалайды, яғни буландырғыштағы температура 1-2 С жеткенде иней толық жоғарлайды.

Инейдің автоматты еруін ажырататын үш түріі бар:

1.Камераның ауасымен.

2.Компрессордын шыққан суытқыш агентінің ыстық буы.

3.Қосымша жылу бөлімдері (электр жылытқышпен ыстық сумен, қайнаған тұздықпен, ішкі ауамен )

   Бір түрін камерадағы температура плюсті қолданбай тұрса ғана (+3- +4 С) қолданылады. Көптеген циклдің режимде суытқыш машинадағы инейдің қабаты копрессордың көп тұрып қалуынан ажырап кетеді. Жылу көбейген кезде, компрессордың сору жұмыс істеу ұзақтығы жоғарлайдыда, тұру уақыты, қыраудың еруіне керекі жоғарлайдыда және камерадағы температурада жоғарлайды(7 - 8 С)

Теператураны сол аймақта жеткілікті түрде ұстап тұру үшін 0 С төмен, яғни еріту үшін қайнаған буды немесе қосымша жылу бөліктерін пайдаланады.

Осы ішіндегі үнемдісі және тиімдісі ол қайнаған бумен еріту. Ыстық будың барлық схемада бу компессорынан конденсаторға бармайды, бірден буландырғышқа барады. Сол жаққа жылуды беріп, қарлы тонды ерітіп және конденсациялайды. Түзілген сұйықтан қайтадан буға айналу үшін, ол компрессорға түседі, ол үшін әртүрлі әдістер қолданылады. Осы мақсатта суытқыш машинада электржылытқыш қолдануы мүмкін. Ақпараттық реле автоматты түрде тәулігіне 10 – 30 минут ерітуді қосып, тұздардын винтил ыстық буды буландырғышқа және электржылытуды беру үшін ашылады бір уақытта винтиляторды (желдеткішті) тоқтатады.

Бұның сұйққа айналуы, буландырғышта түзілген, бұл мақсатқа сәйкесті жылуды қолдану ұтымды, әрі ол ыстық бу береді, компрессорда қысады, суыту ортаның жұмысын қалыпқа келтіреді. Бұл схемаға арнайы аккумляторды қосады. Қалыпты жұмыс істегенде будың температурасы, сығылғаннан кейін компрессорда 60 – 70 С (фреон -12). Аккумляторға түскенде , бұлар осындай температурада болады және ішінде сұйықтық бар. Жұмыс істеу режимі кезінде қыраудың еруі будағы сұйық агент аккумлятордың ішіне түседі , ол жерде сұйық бөлінеді. Бу компрессормен сорылады, ал сұйық суытқыш агент төменге жиналғанда, аккумлятордың сұйықтық жылыйды да буға айналады.

Ерудің барлық әдісі ыстық бу арқылы өтетіндіктен оның бір ерекшелігі бар: бұл жерде еру соншалықты тез өтеді, соның нәтижесінде жылу инертциясындағы температура көтеріліп үлгермейді. Құбыр желісі арқылы өткен ыстық бу қыстырма арқылы төгетін түтікке және оның түбін жылыту керек, өйткені қыраудың түсуінен кейін түзілген конденсат осы жерде қатып қалмау керек.

Буландыру ішкі жылулықтың схемасын кеңінен пайдаланады,себебі оны қолданғанда құбырлы элекр жылытқышын, орам түтік арқылы өткен ыстық бу немесе ыстық сумен суыған батареяларды қатып қалмаудан сақтайды. Ақпараттық реле немесе басқа берулер осыған байланысты компрессормен вселдеткішіті тоқтатады себебі ол жылыту құрылғысын қосады. Тұздық батареяларында қыраудың жоғалғанда тұздықты қолданады, ол жылу басқа бөлігінде болды. Желдеткіш суық тұзды жауып, ыстық тұздықты ашады.

              

                 Автоматты қорғау және дабыл қағу.

Суыту машиналарын пайдалану деңгейін анықтауға арналған. Осы пайдалану қатарындағы көрсеткіштер деңгейі есепке сай емес (қоршаған ортаның өте жоғарғы температурасы, судың немесе ауаның берілуінің тоқтауы немесе тез төмендеуі, суытқыш конденсатор, жабдықта өте көп жүк болуы, желідегі кернеудің төмендеуі және т.б.). Бұл шегерулер машинаның жұмыс істеу кезінде, өте қатты өзгеруі олардың қатардан шығып қалуына әсер етеді. Құралды қорғау кезінде оның өшірілуі осы және басқа параметрлердің өз деңгейінде компрессор тоқтайды, насосты және авариялық дабылды қосады.

Шағын суытқыш машиналары компрессордағы айлдау бөлімінің қысымын шамадан тыс жоғарлатуынан, электорқозғалтқыштың қатты күйуінен және қысқа мерзімде тұйықталуынан қорғайды. Орташа және жоғарғы өнімділікті орнатқанда оны ылғалды суықтан, тұздықтын қатуынан, майланған жүйенің бұзылуынан, цилиндордың және компрессордағы подшивниктердің күйіп кетуінен қорғайды.

 

 

11-ші дәріс бақылау сұрақтары

1.Тоңазытқыштар.

2.Тоңазытқыштардың тағайындалуы мен типтері.

3.Тағам өнеркәсібіндегі тоңазытқыштар және оның ерекшеліктері.

4.Тоңазытқышты көлемді – жоспарлау шешімі.

5.Тоңазытқыштың изоляциясы құрылысы.

6. Тоңазытқыштың изоляциясы құрылысында қолданатын гидроизоляциялы материалдар және жылу.

7.Тоңазытқыштардың тоңазыту жүйесі.

8.Камералы жабдық және оны таңдау.

9.Бастапқы мәліметтер.

10.Азықтарды сақтау камерасының сыйымдылығын және мөлшерін анықтау.

11.Камера ауданын есептеу.

12.Камераларды орналастыруға және машина бөлімшесіне қойылатын талаптар.

13. Тоңазыту агрегатын орналастыру үшін орын таңдау.

14. Есептеу температурасын және ауа ылғалдылығын анықтау.

15. Изоляциялы конструкцияларды таңдау және есептеу.

16.Тоңазыту жүйесін таңдау.

17. Қондырғының жұмыс істеу температуралық режимін таңдау.

18. Автоматты суытқыш құралдарындағы қырау.

19.Айдаудың қауіпті қысымынан қорғау

20.Сору кезінднгі қысымның шамадан тыс төмендеуінен қорғау.

 

 

№12 дәріс.

Тоңазыту қондырғыларын техникалық пайдалану. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорнында тоңазыту қондырғы-ларын пайдалануды ұйымдастыру. Тоңазыту құралдарына қызмет көрсететін адамдардың құқықтары, міндеттері. Тоңазыту құрылғыларының қалыпты жұмыс істеу белгіле-рі және қондырғыларды күту ережелері. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорнында жабдықтың қолдануына жауапты адамдардың құқықтары мен міндеттері

  Тоңазыту жабдықтарын техникалық пайдаланудың негізгі қызметі - тамақтану, сауда-саттық орындарында тез бұзылатын тамақ өнімдерін тоңазытқыштарда температура мен ылғалдылықты нормалық ережелерге сәйкес сақтау және сақтау уақытын арттыру үшін экономикалық тиімді тәсілдерді ірітеу.

Тоңазытқыштарды пайдаланғанда ең басты көңіл аударатын нарсе автоматтандыру, бақылау-өлшеу саймандарымен /приборларымен/ жабдықтау деңгейі.

Тоңазыту жабдықтарының автоматтандырылу деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым тамақ өнімдерін сақтаудың температуралық режимін бірқалыпты ұстап, пайдаланымдық шығындарды азайтуға болады.

Тоңазыту жабдықтарын өндірісте арнайы бекітілген қызметкерлер жұмыс жасайды. Олар арнайы нұсқаулармен танысып, жабдықтардың құрылымы, жұмыс істеу принципі, техникалық пайдалану және қауіпсіздік техникасы ережелерімен танысып техникалық байқаудан /минимум/ тапсырады. Тоңазыту техникасына қызмет көрсететін мамандар сәйкес жабдықтардың қалыпты жағдайда жұмыс істемей тұрғанын, апатты /аварияны/ және жабдықтың істен шығып қалуы мүмкіндігін алдын-ала болжауға міндетті. Жабдықтардың қапталында техникалық пайдаланудың нұсқаулық нобайы орналасады.

Жабдықтарды іске қосуға монтаждау, сынау жұмыстары аяқталғаннан кейін, акт бойынша қызмет көрсететін мамандарға рұқсат етіледі.

Тоңазытқыш жабдықтарға қызмет көрсету. Тамақтану, сауда-саттық  орындарында пайдалануға берілген тоңазытқыш жабдықтарды, жөндеуге арнайы тоқазытқыш жөндейтін мекемелердің қызметкерлері шақырылады.

Тоқазытқыштарды жасап шығаратын мекемелерде оның түріне, тобына қарай пайдаланымдық журналдарға барлық мәліметтер тіркеледі. Жабдықты пайдалануға босатқан кезде мекеменің механигі жабдықтың барлық жұмысы, жабдықпен жұмыс істейтін қызметкерлер үшін пайдалану ережелері туралы нұсқаулықты журналға тіркейді.  Құжаттар арнайы техникалық бөлімде сақталады.

Тоңазытқыш жабдықтарға қызмет көрсету туралы келісім-шарт жасалған соң техникалық мамандар қабылдап алады. Механик жоспарға сәйкес тоңазыту жабдықтарының жұмысын бақылауға алады. Машинаның қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін профилактикалық жөндеу жұмыстары жүргізіліп тұруы қажет. Бұл жұмыстарға: тоңазытқыш машина жүйесіндегі фреондық түтіктердің бүтіндігіне көз жеткізу, жабдықты шаң мен кірден тазалау, сынатаспалы берілістердің тартылысын, жабдық тұрқысының жерге жалғанған жерін тексеру, тоңазытқыш жабдық жұмысының температуралық режимін бақылау, автаматтандыру приборларын тексеру және т.б.

Механик жабдыққа қызмет көрсететін адамдарға құрылымы, жұмыс істеу принципі, пайдалану ережелері бойынша нұсқаулық жүргізеді. Авария немесе жабдық мүлде істен шыққанда, яғни қызмет көрсететін адамдар істей алмайтын себептер болса механикті шақырады.

Пайдаланылатын тоңазытқыш жабдықтар санитарлық нормаларға сәйкес жұмыс істеуі керек. Ол үшін тоңазытқыштарды аптасына бір рет жылы сумен сабындап жуып, жақсылап сүртіп кептіріп, түні бойы осы қалпында қалдыру керек. Тоңазытқышта сақтауда өнімнің сапасы камераның санитарлық жағдайына айтарлықтай тәуелді болады. Камералардың іші көгеріп кетпес үшін микробиологиялық бақылау жүргізу қажет.Көгеріп зең басқан камераларды тоңазытқыш өндірістернің санитарлық ережелеріне сәйкес дезинфекция жасайды.

Тоңазытқыш камераларда жағымсыз иіс шықпасы үшін оларды қздікті түрде желдетіп озонмен тазалап отырады. 

Өнімдердің сақталу мерзімін тағайындалған нормаларға сәйкес бекітеді. Азық-түлік өнімдерін сақтаудың техникалық және санитарлық ережелерінің сақталуына мекеме басшысы жауап береді. Тамақ өнімдерін сақтаудың санитарлық ережелерінің бұзылмауын СЭС бақылап отырады.

    

  Тоңазытқыш жабдықтардың қалыпты жұмыс режимі- тоңазытқыш камерларға қажетті қалыпты температураны пайдаланымдық шығындарды минималды жағдайда пайдалана отырып қамтамасыз ету. Негізгі пайдаланымдық шығындар электр энергиясы мен салқындататын суға жұмсалады.

Электр энергиясының шығындалуына мынадай факторлар әсер етеді.

1. Тоңазытқыш жабдықты пайдалану ережелегін сақтау. Шкафтарға, витриналарға, прилавкаларға өнімдерді тиеу және түсіру жұмыстарын дұрыс жүргізу, камераға кіру , есіктерімен жылжымалы қабырғалардың ашылып тұру уақытын қысқарту, тоңазытқыш машинаның буландырғышындағы қарлы орамды уақытысында ерітіп алу және тағы да басқа, яғни тоңазытқыш машинаның жұмыс уақыты коэффициентінің барынша төмен болуын қамтамасыз ететін барлық жағдайларды қарастыру қажет.

2. Тоңазытқыш агенттің қайнау және конденсациялану температураларының айырмасы. Айырмасы неғұрлым аз болса, соғұрлым электр энергиясының шығыныда аз болады.

Сұйық тоңазытқыш агенттің қайнау температурасы мен конденсациялану температураларының орташа мәні:

а) ауамен салқындатылатын конденсатордағы

конденсация температурасы t_к = t_возд2+ (10 12^о С), мұнда t_возд2 – конденсатродан шығатын ауаның температурасы. Конденсаторда ауаның қызуы 2 – 4^о С;

б) сумен салқындатылатын жабық конленсаторларда конденсация температурасы t_к = t_мводы+ (8 10^о С), t_мводы – салқындататын судың орташа температурасы. Судың кондансаторда ысуы 4 - 6^о С;

в) қабырғалы фреонды буландырғыштағы /фреоневые ребристые испарители/ тоңазытқыш агенттің қайнау температурасы тоңазыту камерсындағы температурадан 12 - 15^о С – қа төмен болады. Ал тоңазытқыш витриналармен тұрмыстық тоңазытқыштарда буландырғыштағы температуралық арын 19 - 21^о С қа дейін барады;

       г) тікелей салқындатылатын аммиакты буландырғыштарда 

       тоңазытқыш агенттің қайнау температурасы, камерадағы

       ауаның  температурасынан 8 - 12^о С қа төмен;

      д) фреонды және аммиакты буландырғыштарда аралық жылу тасымалдағышты салқындату үшін, тоңазытқыш агенттің қайнау температурасын жылу тасымалдағыштың орташа температурасынан

       4 - 6^о С қа төмен етіп алады. Жылутасымалдағыш буландырғышта

        2 - 4^о С қа салқындайды.

е) камерадағы батареялардың жылутаымалдағыштарының орташа температурасы , камерадағы ауа температурасынан 8 - 10^о С қа төмен болады.

3. Неправильная настройка 369 стр.

4. Тоңазытқыш машинаның буландырғышыны сұйық тоңазытқыш агентпен толып, компрессордың ылғал жүрісінің артуы. Бұған себеп термореттегіш вентиль жұмысының дұрыс реттелмеуі, осыған байланысты компрессордың өнімділігі төмендеп, буландырғыштағы қысым жоғарылайды, компрессордың жұмыс істеу уақыты коэффициенті артып, электр энергиясының шығыны көбейеді.

5. Компрессордың қалыпты жұмыс істемеуі, клапандарының сынуы өнімділіктің төмендеуіне, таспалы берілістердің босап кетуі, кірдіұстағыштардың толып қалуы және т.б. 

 

 

№ 13 дәріс.

Тоңазыту технологиясы. Азық-түлік тоңазыту технологиясының негіздері. Тағам өнімдерін консервілеудің негізгі принциптері. Тағам өнімдерін суықпен консервілеу. Тағам өнімдерін суыту. Суыту кезіндегі өсімдік және жануартектес өнімдердегі өзгерістер.

     Тамақ өнімдерінің ішінде жарма, қант, ұн қалыпты температурада ұзақ уақыт сақтала береді. Ал кейбір азық – түлік өнімдері қалыпты температурада иісі, дәмі, түсі, консистенциясы тез өзгереді. Осындай өнімдерді тез бұзылатын азық –түлік өнімдеріне жатқызамыз. Бұл өнімдерге ет, балық, сүт, май, жұмыртқа, көкөніс, жеміс-жидек және т.б. жатады.

Тез бұзылатын өнімдерді сақтау үшін арнайы жағдай жасалуы қажет.

Осындай жағдайларды жасанды жолмен тоңазыту арқылы жасауда тоңазыту технологиясының атқаратын қызметі орасан зор.

Салқын әсерінен тамақ өнімдерінде болатын өзгерістерді зерттеу, тоңазыту технологиясының режимдерін жобалаудың алғашқы қадамдары он сегізінші ғасырдың соңына қарай тоңазытқыш машиналар пайда болғаннан кейін жүргізіле бастады.

Тоңазытқыш техниканың дамуы, тамақ өнімдерін сақтаумен өңдеуде тоңазытудың әдістерімен режимдерін пайдалануды зерттеуге жетілдіруге өз септігін тигізді. Тамақ өнімдерін тоңазыту технологиясы – тамақ өнімдері технологиясының бөлек саласы болып қалыптасты. Тоңазыту технологиясының міндеттері мынадай үш түрге бөлуре болады.

1. Тамақ өнімдерінің құрамын, құрылымын, қасиеттерін кең ауқымда зерттеу, өнімдерде жүретін процестерді оқып үйрену, осы процестерді қажетті бағытқа температурасын тағы басқа факторларды өзгерте отырып тиімді реттеу.

2. Тоңазытып өңдеумен сақтауда өнімдерге сыртқы әсердің, тоңазыту кезіндегі әр өнімнің түріне байланысты болатын өзгерістердің,осы процестерді іске асыруға қолайлы режимдерінің ұтымды әдістерін жобалау.

3. Жобаланған әдістерді іске асыру үшін техника жасау; берілген процестерді іске асыруда осы техниканың жарамдылығын бағалау және талдау

  Тамақ өнімдерін консервілеудің негізгі тәсілдері.Консервілеу - арнайы өңдеуден өткізу арқылы тамақ өнімдерінің бұзылмай ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз ету болып табылады.

Өнімдер әртүрлі факторлардың әсерінен бұзылуы мүмкін: ауадағы оттектің, күн сәулесінің, ауаның өте төмен немесе аса жоғары ылғалдылықтары (құрғауы немесе ылғалдануы), т.с.с. Өнімдердің бұзылуына ең көп әсер ететін микробиологиялық, биохимиялық факторлар. Микроорганизмдермен клеткалардың ферменттері ақуыздың таралуына, майдың гидролизіне, көміртекке айналуына және басқа да өзгерістердің болуына өз әсерін тигізеді. Тамақ өнімдерін консервілеуде микроорганизмдердің және клетка ферменттерінің өнімнің бұзылуын болдырмау болып табылады.Консервілеудің көптеген тәсілдері кездеседі: кептіру, қаөтап кептіру, тұздау, ашыту, ыстау, арнайы антисептикалық заттарды қалдану, стерилдеу т.б. тәсілдер. Бұл аталған әдістердің барлығы консервіленетін өнімнің сапасына әсер етеді: сыртқы түрін, түсін, дәмдік қасиеттерін, кейде тағамдық құндылығы мен витаминдерге әсер етеді.

Қазіргі кезде тамақ өнімдерінің сапасын өзгертпей ұзақ уаыт сақтауға болатын әдістер жоқ, бірақ кейбір процестерді уақытша тоқтататын заттар бар.

Тез бұзылатын тамақ өнімдерін консервілеудің ең тиімдісі суықпен өңдеу боып табылады. Бұл әдіс өнімнің алғашқы қасиеттерін өзгерткенімен, басқа әдістермен салыстырмалы түрде алғанда оларды жақсартады.

 

Тамақ өнімдерін тоңазытып консервілеу. Салқынмен консервілеу әдісі өнімнің температурасын түсіріп микроорганизмдердің өмір сүруі мен клетка ферменттерінің белсенділігін төмендетіп, өнімде жүретін реакцияларды (ер анатолизі, жемістердің пісіп жетілуі мен демалуы), микроорганизмдердің өмірсүруіне қолайлы жағдай туғызатын реакциялар.

Температураға және тоңазытып өңдеудің сипатына байланысты тамақ өнімдерін: тоңазытылған температурасы 0^о тан 4^о С дейін; мұздатылған -6^о С төмен температурадағы өнімдер; дефростирленрен /дефростированные/ мұздан ерумен мұздату температураларының арасындағы температура. Өнімді тоңазытқанда ең негізгі әсер ететін фактор төмен температура болып табылады;  сонымен қатар өнімді мұздатқанда судың қатты күйге өтуі - клеткалардың сусыздануы әсер етеді. Дегенмен су микроорганизмдердің дамуының маңызды факторларының бірі болсада, мұздату кезінде ол толығымен қатпайды. Судың өнім құрамындағы бөлігі қатты заттармен тығыз байланыста болғандықтан, ол өте төмен температураларда қатпайды.

Микроорганизмдердің суыққа төзімділігі әр түрлі болып келеді. Кейбір микроорганизмдер төмен температураға шыдамды келеді. Сондықтан тоңазыту технологиялық жабдықтарының тиімді режимін тағамның түріне қарап тағайындау қажет.

         

№ 14 дәріс.

Тағам өнімдерін мұздату (замораживание). Тағам өнімдерін мұздату теориясы. Мұздату тәсілдері. Мұздату құралдары.

Тағам өнімдерін мұздату теориясы. Тоңазыту технологиясындағы салқындату процесі тамақ өнімдерін сақтауда кең колданыс тапқан.

Тоңазытқыштарда тамақ өнімдерін салқындату криоскопикалық температураға жақын, бірақ одан төмен емес температураға дейін тоңазытылады. Криоскопикалық температура, немесе ерітіндінің қату нүктесі, қатты фазаның бөліне бастауы. Тамақ өнімдерінің криоскопикалық температурасы деп – клеткалардан мұз кристалдарының бөліне бастауы. Тоңазытылған өнімдердің температурасы әдетте 0 – 4^о С арасында болады. Кейбір өнімдерді одан да төмен температураға дейін тоңазытады. Мысалы, жұмыртқаны, жемістердің кейбір түрлерін 1 – 3^о С температураға дейін, яғни криоскопикалық температурасынан төмендеу температураға дейін тоңазытып, осы тоңазытылған күйде сақтайды. Өнімнің белгіленген тоңазытылу температурасы оларды бұзылудан сақтауда өте маңызды. Әр өнімнің құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты тағайындалған тоңазытылу температурасы болады. Осы температурадан ауытқыған жағдайда өнінің сапасы айтарлықтай төмендейді. Көп жағдайларда тоңазытылған өнімнің сапасы мен оларды әрі қарай сақтау тоңазыту жылдамдығына тәуелді болады. Өнімді тоңазыту жылдамдығы қажетті жағдайда жүрмесе микробоиологиялық және ферменттік бұзылу қарқыны артып тоңазыту процесінің алдын алуы мүмкін. Соның әсерінен қажетті температураға тоңазытуға дейін өнімде жағымсыз өзгерістер болуы мүмкін. Бұл өзгерістердің сипаты көптеген факторларға тәуелді, олардың ішінде ең маңыздысы өнімнің түрі мен алғашқы сапалық көрсеткіштері. Мысалы, ет өнімдеріне байланысты бұлшық ет ұлпалары.

Мал сойылған соң бұлшық ет ұлпаларында құрамдас көмірсулар мен фофсор қышқылының ыдырауына /ажырау, ыдырау - химиялық реакция әсерінен/ байланысты биохимиялық процесстердің қарқыны артады. Нәтижесінде өнімнен экзотермиялық жылу бөлінеді. Экзотермиялық жылуды өнімнен аластау үшін оны тоңазыту жылуының 10%-на тең тоң /холод/ жұмсалады. Бөлінген жылуды дер кезінде бөліп алмаса, өнімнің сапасы төмендейді: еттің сырқы қабаты қара-қошқыланып, иістене бастайды: амин қышқылдары ұшпа заттар бөліп шығара отырып, ыдырауға әкеп соғатын ферменттік денатурациялық процесстер жүреді.

Өнімдерді тоңазыту барысында ақуыздардың өзгеріске ұшырауы бұлшық ет ұлпаларының сапасын анықтайды. Аминотрифосфат қышқылдары /АТФ/ гидролизденуінен бұлшық ет ұлпалары энергия алады. Тірі малда гликогеннің қөмір қышқылына айналып, су пайда болғанда бөлінген жылу энергиясын пайдаланған АТФ жылдам ресинтезделеді. Мал бауыздалғаннан кейін біраз уақыт бұлшық ет ұлпаларында зат алмасу процесі жүре береді. Дегенмен гликолиз қарқыны бірте-бірте бәсеңдеп, сосын толық тоқтайды. Әрі қарай АТФ концентрациясы төмендеп, актин мен миозиннің негізгі бөліктерінің арасындағы байланысқа қарсы тұра алмайды. Нәтижесінде ұлпалар қақайып, серпімділігін жоғалтады.

Сүт қышқылдарының пайда болуы бұлшық ет ұлпаларында рН мөлшерінің 7,2 есеге дейін төмендеп, суды ұстап тұру қабілетінен айырылады, рН көбейген сайын ұлпалардың суды ұстапа тұру қабілеті артады. 

Сойылған мал ұлпаларында гликолиз жылдамдығы мен бұлшық ет талшықтарының жиырылу дәрежесінің арасында тікелей байланыс бар. Гликолиз жылдамдығы температураға тікелей тәуелді. Сойылған мал қалыпты орта температурасында сақталғанда рН пен АТФ-тың төмендеу жылдамдығы мен еттің қақаю қарқыны тездейді. Етті тез тоңазыту нәтижесінде бұл құбылыстардың қарқынын төмендетіп, сақталу мерзімін сапалық теріс өзгерістерге жеткізбей ұзартуға болады.

Мұздату тәсілдері. Тоңазыту ортасына байланысты – ауамен, салқын сумен, немесе тұзды сумен, еру үстіндегі мұзбен немесе қармен тоңазыту. Ең жиі қолданылатын тәсіл – ауамен тоңазыту. Дегенмен ауамен салқындату кезінде сұйықтармен салыстырғанда процесс бәсеңдеу жүреді. Ауа құрамында су жеткіліксіз болатындықтан, өнім буланып, массасы азаяды. Ауамен салқындатудың артықшылығы – ауада иіс жоқ, өнім құрамында химиялық реакция жүрмейді, дегенмен оттектің әсерінен құрамдас майларға қышқылдандыруы мүмкін.

Ауамен тоңазыту процесінің қарқыны арттыру тәсілдері белгілі: тоңазыту жылдамдығын, ауа мен тоңазыталатын өнім арасындағы температуралық айырманы арттырады. Ауамен тоңазытылатын тағамдарға – ет, сүт, құс еті, жұмыртқа, түбірлі жемістер мен көкөністер, жидектер, кондитерлік өнімдер, кулинария өнімдері жатады.

Тұзды сумен тоңазыту кезінде өнімді оған батырып қояды, немесе тұзды суды себелейді. Кей жағдайда өнімді ылғалөткізгіш қабықшамен орайды. Мұндай тоңазыту тәсілін тоңазыту агентімен жанаспайтын тоңазыту деп атайды. Егер қабықшасы болмаса, тоңазыту агентімен тікелей жанасатын тәсілге жатады.

Сұйық ортада тоңазыту процесінің қарқыны ауаға қарағанда жоғары: сұйықтың жылу беру коэффициенті ауамен салыстырғанда жоғары болатыны түсінікті. Дегенмен сұйық ортада өнім ісінеді, тұзды бойына сіңіріп алады, сыртқы түрін жоғалтады. Жанаспайтын тәсіл бойынша жылу беру коэффициенті төмендейді, сондықтан тоңазыту қарқыны төмендеу.

Құс етін, балық, кейде көкшөптерді тоңазыту үшін еріп жатқан мұзды пайдалану тәсілін қолданады.

Мұздату құралдары. Ет тұшасын камераларда ілмелі жолдарға /рельс пен арбаша/ іліп қойып салқындатады. Камерада ауа циркуляцияға түсіп, жасанды тоңазытады. Ілектер бір, қос қабатты сөрелерден тұрады. Ілмелі жолдардың әрқайсысына біртекті тұшалар ілінеді. Ауамен мұздату уақыты 24-72 сағатқа созылғанды сиыр тұшасы 1,08-1,4 есеге дейін массасын жоғалтады. Сондықтан ет өнімдерін неғұрлым жылдам мұзздатса, соғұрлым массасын азырақ жоғалтады. Жылдам тоңазыту тәсілінің артықшылықтары – еттің санитарлық сапасы артады: неғұрлым жылдам мұздатылса, соғұрлым микроорганизмдер өміршеңдігін жоғалтып, көбейе алмайды; еттің табиғи түсі сақталапды, өндірістік ауданды пайдалану тиімділігі артады.

Ет тұшаларын конвейрде мұздатқанда процесстің қарқыны ауаның жылдамдығын жоғарылатып, температурасын төмендетеді: бастапқыда -5^оС-қа дейін. Бұл тәсіл сатылы тоңазытуға жатады: бастапқыда процесс қарқыны жоғары, келесі кезеңде ауаның температруасын сәл жоғарылату және жылдамдығын төмендету есебінен жылуды әкету қарқыны төмендейді. Әрі қарай еттің температурасы тұшаның бүкіл көлемі бойынша бірқалыпты болады.

Жаңа сойылған малдың булы етін бір стадиялы және екі стадиялы тәсілдермен арнайы жабдықталған камералар мен туннельдерде тоңазытады.

 Бір стадиялы тәсіл бойынша еттің температурасы +4^оС-қа дейін төмендетіледі. Қоссатылы тәсіл бойынша алғашқы сатыда тоңазыту камерасында +10-20^оС-қа дейін, сосын қабырғалары -1^оС-қа жеткенше тоңазытылады. Екінші сатыда сақтау камерасында -1-1,5^оС температурада ауаның өте төмен циркуляциясында ұзақ уақыт сақтауға қояды. Сақтау камерасында тұшаның бүкіл көлемінде температура +4^оС салқындықты ұстап тұрады.

1 кестеде тұшаларды тоңазыту тәсілдері және технологиялық режимі көрсетілген.

1 кесте – Тұшаларды ауамен тоңазыту тәсілдері және режимдері

Етті тоңазыту тәсілдері	Ауа темпе- ратурасы, оС	Ауа жылдам- дығы, м/с	Еттің алғашқы темпера-турасы, оС	Еттің соңғы темпера-турасы, оС	Алғашқы тоңазыту уақыты, сағ	Ет массасы-ның азаюы, %
Бірсатылы жайлап тоңазыту	2	0,1-0,2	35	4	28-36	1,66-2,0
Жылдам тоңазыту	0	0,5-0,8	35	4	20-24	1,59
Тез тоңазыту: Сиыр Шошқа Қой еті	-3...-5 -3..-5 -3...-5	1-2 1-2 1-2	35 35 35	4 4 4	12-16 10-13 6-7	1,38 - -
Қоссатылы жылдам: сиыр тоңазыту тоңға жеткізу	-4...-5   -1...-1,5	1-2   0,1-0,2	35   10	10   4	10-12   8-10	1,2   1,2
Шошқа: тоңазыту тоңға жеткізу	-5...-4   -1...-1,5	1-2   0,1-0,2	35   10	10   4	6-8   6-8	-   -
Өте жылдам: сиыр тоңазыту тоңға жеткізу	-10...-12   -1...-1,5	1-2   0,1-0,2	35   15-18	15-18   4	6-7   10-12	1,0
Шошқа: тоңазыту тоңға жеткізу	-10...-15   -1...-1,5	1-2   0,1-0,2	35   18-22	18-22   4	4-5   10-15	-   -

Ең жоғары технологиялық көрсеткіштер өте жылдам тоңазыту тәсілінде іске асады: мұздату уақыты 4-5 сағ, масса 1 пайыз төмендейді, өндірістік ауданның қажеттігі 2-3 есе азаяды. Бұл тәсіл бойынша конвейерлік тоңазыту жабдығын пайдалану тиімді.

 

 

№15.

Тағам өнімдерін тоңазытып сақтау. Азық-түліктерді тоңазытып сақтау кезіндегі қолданатын көмекші құралдар. Сақтау кезінде өнімдегі өзгерістер. Тоңазытқышта тағамдарды сақтау тәсілдері. Сақтау ерекшеліктері. Тағамды сақтау және еріту. Өнімдерді жылыту. Жылыту тәсілдері және сипаттамалары

     

Тоңазытылған өнімдерді -1...+1^оС, ал мұздатылған өнімдерді -18^оС-қа дейінгі температурада сақтау керек. Салқындату және мұздату процесстері тоңазытып сақтауға өнімдерді дайындау кезеңдері болып табылады. Сондықтан тоңазытылатын барлық өнімдер осы кезеңдерден өтеді.

  Өнімдерді салқындату және мұздатудан өткізген жайдың ішінде немесе арнайы тоңазыту камераларында, тоңазытқышты қоймаларда сақтайды.

Сақтау ұзақтығына қарай: бірнеше айға созылатын ұзақ уақыт бойы сақтау, және бірнеше күнді қамтитын қысқа уақыт сақтау, кейде бірнеше сағатқа ғана созылатын сақтау сияқты сақтау тәсілдеріне бөледі. Осыған байланысты сақтаудың технологиялық режимдері әрқалай болып келеді. Мысалы, өнімді неғұрлым ұзақ сақтағанда температура да соғұрлым төмен болуы тиіс. Температураны белгілі бір шамадан төмендетуге болмвайды, өйткенә өнімнің қоректік сапасына кері әсер етуі мүмкін. Шекті сақтау мерзімінен асып кетсе, өнімнің дәмі мен түсі, иісі және сыртқы түрі өзгереді.

1 кестеде Д.Г. Рютовтың зерттеулері бойынша мұздатылған өнімдерді әртүрлі температураларда сақтау мерзімдері көрсетілген.

 

1 кесте - Мұздатылған өнімдерді әртүрлі температураларда /^оС / сақтау мерзімдері

Өнім түрлері	-10	-12	-15	-18
Сиыр, қой еттері	7,0	8,5	12,0	17,0
Шошқаның арық еті, балық	5,5	7,0	10,0	14,0
Қаз, кролик, семіз балық	4,0	5,0	7,0	10,0
Тауықтар	5,0	6,5	9,0	12,5
Сарымай	7,0	8,0	10,0	12,5

 

Мұздатылған өнімдерді әрі қарай сақтау тиімділігі оларды камерада /жайда/ орналастыру ретіне, ауамен желдету периодына, ауаның салыстырмалы ылғалдылығына, салқындату жүйесінің жұмысына, т.б. тікелей байланысты.

Кез-келген тез бұзылатын өнімдерді сақтау шарттары:

сақтауға түскен өнім сапасы. Тоң тек қана өнімді мұздатып, микроорганизмдердің көбеюіне жол бермейді. Дегенмен микроорганизмері көп, процесске дейін бұзыла басмтаған өнім сақтау кезщінде сапасы жоғары өнімдерге кері әсер етеді;

сақтау камерасының тазалығы. Сақтау орыны /камера, қойма, жай/ неғұрлым таза болса, соғұрлым оның ішінде микроорганизмдер аз болады, я,ни өнімдердің бұзылуына жол берілмейді. Сондықтау сақтау орындарын жиі-жиі тазалап, дезинфекциялап тұру керек;

ең маңызды шарт – сақтау орнында /камера, жай, қойма/ қажетті салқындату температурасының, салыстырмалы ылғалдылықтың, салқындату агенті - ауаның циркуляциялану жылдамдығының және желдету жиілігінің сақталуы.

Өнімдер арнайы сөрелерде, жылжымалы ілмектердің көмегімен, ауаның қозғалыс кедергісін төмендету үшін жайдың қабырғасынан алыстау сақталады.

Тағамды сақтау және еріту. Өнімдерді жылыту. Жылыту тәсілдері және сипаттамалары. Пайдалану алдында өнімді терлеп кетпеуі үшін жылытады. Терлеп кеткен жағдайда қоршаған ортадағы ауа құрамындағы ылғал өнім құрамында конденсацияланып, микроорганизмдердің көбейуіне мүмкіндік жасалады. Мысалы, жұмыртқа, жемістер мен көкөністер, сүт, гастроном тауарлары, консервілер.

Жылытуды қажет етпейтін өнімдерге срымай, қаймақ, ірімшік, сыр, тұздалған балық т.б. жатады. Конденсацияланған ылғал бұл өнімдердің бұзылуына әсер етпейді. Жылыту кезінде өнімнің температурасын жайлап көтереді.

Өнімдерді жылытуды арнайы дефростер деп аталатын камерада жүргізеді. Дефростерде ауаның айналымы қарқынды түрде жүреді.

Камерадағы өнімдерді ауамен еркін тиісетіндей етіп жасайды. Жылыту кезінде өнімнің температурасын бірте-бірте жоғарылатады. Осыған сәйкес дефростердегі ауаның температурасын жоғарылатып, өнімнің температурасынан 2–3^оС жоғары болатындай етіп реттеп отырады. Камераға берілетін ауаның салыстырмалы ылғалдылығанда реттеп отырады. Өнім ылғалданып кетпеуі үшін ылғалдылықты 80 % деңгейінде ұстайды. Өнімнің кеуіп кетпеуі үшін ауаны қатты кептіре беруге болмайды.

Өнімді жылытудың қалыпты температурасы, сырттан берілетін ауаның температурасымен ылғалдылығына тәуелді. Егер ауа өте ылғал болса, жылытылатын өнімнің соңғы температурасы ауаның температурасынан 2 – 3^о С қа төмен болуы керек, егер ауаның құрғақтығы жеткілікті болса (40 – 45 % салыстырмалы ылғалдылықта болса), онда температыра айырмашылығы 4 – 5^о С болуы қажет.

Өнімді жылыту 30 – 40 сағат жүруі қажет.

Өнімдерді еріту /размороживание продуктов/.Өнімді еріту оның бұрынғы яғни қатпай тұрған кезіндегі күйіне қайта әкелу максатында жасалады. Еріту кезінде өнімдегі мұз кристалдары сұйыққа айналып, клеткаларға тарайды.

Тәжірибеде, қатып тұрған өнімді ерітіп бұрынғы күйіне түсірген кезде ол кейбір қассиеттерін жоғалтады. Яғни өнімнің клеткалары мен талшықтарын мұз кристалдарының жарақаттауы мен белокты заттардың суды өзінің бойында ұстап тұру қабілетін төмендетеді. Соның әсерінен өнім құрамындағы қажетті сөлі /сок/ ағып кетеді.

Өнімді еріту оларды тұтыну немесе қайта өңдеу алдында іске асырылады. Тәжірибе көрсеткендей өнімді ерітуді тоңазытқышта емес тікелей өңдейтін немесе тамақтану орындарында жүгізген дұрыс. Сауда желілеріне жөнелтілу алдында еріту дұрыс емес, себебі олардың шыдамдылығы төмендеп, ары қарай сақтағанда табиғи түрін жоғалтып бұзылуға бейім болады. Жартылай қатырылған компоттар мен жеміс сығындыларының қоспаларын ерітудің қажеті жоқ.

Қазіргі кезде тамақ өнімдерін ерітудің бірнеше әдістері белгілі. Жылутасымалдағыш немесе жылу көзі болып ауа, булы ауалы орта, сұйық (cу, рассол), жоғары тербелісті электр тоғы, инфрақызыл сәуле және ультрадыбыс табылады.

Еттен жасалтын және ет өнімдерін ерітудің өнеркәсіпте ауамен және буауалы ортада еріту тәсілдері қолданыс тапқан. Ет өнімдерін ерітудің ең тиімді тәсілдерінің бірі - ауалық душпен еріту.

Бұл тәсілді қолдану процестің қарқындылығына байланысты еттің табиғи түрі жақсы сақталады, еттің бетіндегі микробтардың көбеюі айтарлықтай азайып шыдамдылығы артады; кебу қабығы тез пайда болуы, еттің артық суланып кетуін қамтамасыз етеді; бұлшық ет ішіндегі ылғалдың мықты байланыста болуы етті кескен кезде сөлдің /сок/ аз бөлінуіне жағдай жасайды.

Ауалық душпен жұмыс істеу үшін дефростерлік камералар душты каналдармен жабдықталған (рис. 183) , олар көпбұрыш түрінде жасалып өнімнің ілініп жүретін жолдарына /подвесные пути/ ілінеді. Соплоның диаметрін 40 – 50 мм етіп қабылдайды.

Душты каналдардың ұзындығы бойынша әрбір метрінде 6 сопло шахматты түрде орналастырылған. Ауаның соплодан бастапқы шығу жылдамдығы 10 м / с туштың бел жағында 1,5 – 2 м / с, төс жағында   1,0 м / с және аяқ тұсында 0,7 м / с.

Ауаның көмегімен өнімдердің барлық дерлік түрлерін ерітеді. Ерітуді іске асыратын камераларды кондиционер немесе калорифермен және ауалық каналдар жүйесімен іске асырады. Ыдыстағы өнімдерді штабельдерге шахматты түрде орналастырып, қатарлардың арасына білеулер қойылады. Қапталмаған өнімдерді іліну жолдарына /подвесные пути/ немесе стеллаждарға орналастырады. Айналымдағы /циркуляция/ ауаның жылдамдығын бірте–бірте көбейтіп, еріп жатқан өнімнің температурасынан тұрақты түрде 5 – 6^о С жоғары температурада ұстайды. Процесс өнімнің температурасы нольге жеткенге дейін жалғасады. Судың көмегімен балықты, қатырылған жұмыртқаны, кейде ұрылған тауық етін егер бұл өнімдер қайта өңдеуге немесе аспаздық өңдеуге жіберілетін болса. Ерітілетін өнімді суға батырады немесе суарады /орошение/. Суару, суға батырумен салыстырғанда жақсы нәтиже береді.

Сумен ерітудің артықшылығы процестің жүру уақыты азайып, ылғалдың булануы әсерінен массаның жоғалуы болмайды. Бірақ бұлшық ет сөлі /сок/ аз мөлшерде болсада жоғалады.

  Өнімдерді ваккуммен еріту әдісі белгілі. Ерітілетін өнімді ваккумдық контейнерге орналастырады. Контейнердің ішінде суы бар ыдыс орналастырылған. Ваккумдық жағдайда су тез буланып, өнімнің салқын бетінде конденсацияланады. Осы кезде бу конденсациялық жылуын өнімге беріп оны ерітеді. Бұл беттік еріту тәсіліне жатады, яғни еріту энергиясы өнімнің беті арқылы беріледі. Жоғарыда аталған тәсілдер ауаны немесе суды пайдалану арқылы еріту ерітудің осы тобына жатады.

Электр тоғын инфрақызыл сәулелерді, ультрадыбысты пайдаланып еріту улкен теориялық және практикалық қызығушылықтар туғызуда. Басқа еріту әдістерінен олардың айырмашылығы, жылу энергиясы өнімнің ішінен бөлінеді. Өнімнің іштен қызуы пайда болады.

Іштен қыздыру тәсілі өнімдердің барлығында болатын электрлік зарядтарды қоздыру үшін электромагниттік өрісті пайдалануға негізделген. Клеткалардың молекулалары осы қозғалыс энергиясын өзіне сіңіріп соның әсерінен өнім қызады. Осы кезде бөлінетін жылу мөлшерінің дәрежесі өнімнің электрлік сипаттамасына тәуелді болады. Әдетте өнімдер гомогенді болмайды, өнімнің әр бөлігіндегі қызу дәрежесі әртүрлі болатындығы байқалады. Сонымен қатар іштен қыздыру тәсілдері жоғары энергиялық шығындармен сипатталады. Қазіргі кезде оларды кең көлемде өнімдерді қыздыруға, ерітуге және тағам өнімдерін дайындауға пайдаланады.

Тоңазыту қондырғыларын техника-лық пайдалану. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорнында тоңазыту қондырғы-ларын пайдалануды ұйымдастыру. Тоңазыту құралдарына қызмет көрсететін адамдардың құқықтары, міндеттері. Тоңазыту құрылғылар-ының қалыпты жұмыс істеу белгіле-рі және қондырғыларды күту ережелері. Тамақ өнеркәсібі кәсіп-орнында жабдықтың қолдануына жауапты адамдардың құқықтары мен міндеттері.    

Тоңазыту технологиясы. Азық-түлік тоңазыту технологиясының негізде-рі. Тағам өнімдерін консервілеудің негізгі принциптері. Тағам өнімдерін суықпен консервілеу. Тағам өнімдерін суыту. Суыту ке-зіндегі өсімдік және жануартектес өнімдердегі өзгерістер

Тағам өнімдерін мұздату (заморажи-вание). Тағам өнімдерін мұзату теориясы. Мұздату әдістері. Мұздату құралдары.

Тағам өнімдерін сақтау. Тағам өнім-дерін тоңазытып сақтау. Азық-тү-ліктерді тоңазытып сақтау кезіндегі қолданатынкөмекші құрал. Сақтау кезіндегі өнім болатын өзгерістер. Тоңазытқыштаазықтарды сақтау тәсілдеріТоғазытқышта және тоңа-зыту жабдықтарында сақтау ерекшеліктері. Тағам өнімдерін жы-лыту және еріту. Өнімдерді жылыту. Жылыту тәсілдері және сипат-тамалары.

Айдауды қауіпті қысымнан қорғау.

 

Фреондық машина конденсатциясының температурасына ( 50 С) сүйенеді, артық қысымның көрсетуіне сәйкес келуі керек, ол 1,1мПа тең, аммиакты 40С , қысымы1,5 мПа. Автоматты қорғау құралы жоғарғы қысымын реттейді, өйткені 1,0 мПа қысымда фреонды компрессор өшірілуі қажет, ал 1,4 мПа қысымда аммиакты компрессор өшуі қажет. Фреонды машинада суыту өнімділігі 2300 Вт болғанда қорғау қажеті жоқ.

Суыту өнімділігі 12000 Вт және жоғарғы компрессордың қорғаушы клапоннан басқасын біріктіреді, сонан соң ашады буды сору арқылы өткізеді, айдау кезіндегі қысымның және сорудың фреондық компрессорындағы қысымы 1,0 мПа, ал аммиакты компрессордағы қысымы 1,6 мПа болуы керек. Жоғарғы қысымды аппаратта (фреон сиымдылығы 13 л жоғарғы және аммиактыда ) қорғау клапандары бар, 1,3 мПа, ашылады. ( фреон 12) немесе 1,8 мПа ( аммиактыда)

Конденсатордағы жоғары қысым көбнесе судың берілуінің тоқтауымен байланысты. Сондықтан су сызығында реле ағымын біртұтас орналастыру керек , судың ағуы төмендеген кезде компрессорды тоқтатады.

 

  Сору кезіндегі қысымының шамадан тыс төмендеуінен қорғау.

 Буландырғыштағы қысымның төмендеуі, қажатті температураның төмендеуінен болатын болса, онда ол буландырғыштағы түтіктегі тұздың қатуына әкеліп соқтырады. Төменгі қысымнан қорғау үшін РДн қояды, ло компрессорды тоқтату үшін, сору кезіндегі қысым шамамен 0,05мПа сорудағы қысым төмендегенде тез өшеді

Суды салқындату үшін реле температурасын қолданады, өйткені компрессорды тоқтатады, бұл кезде буландырғыштан шығатын судың температурасы 2 С жетуі қажет. Егер салқындатылған су немесе тұздық насоспен берілсе , онда насостың жұмыс істеуін тоқтатса, компресордың тоқтауын қамтамассыз етеді (электроблокқа жетеді).

 

                   Қозғалтқыш орамын жанудан сақтау.

Электрқозғалтқыш орамы токтардың күшін анықтауға арналған. Бұл қатарда (қуаттың шамадан тыс болуы, компрессордың сыналануы, желідегі кернеудің төмендеуі және т.б.)токтың күші едәуір өседі. Қозғалтқыштағы жұмыс істеп жатқан фазаны үзіп тастағанда токтын күші шамадан 1.6 – 1,7 рет өседі. Қозғатқыштың іске қосу кезінде 2 фазада токтың күші 4 есеге өседі (қозғалтқыш қосылмайды және қатты қызады) қозғалтқышты жанудан қорғау үшін әртүрлі жылу релесін пайдаланады. Реледегі сезімтал элементің орнына бейметалдық пластина қолданылады. Токтың күші жоғарлаған сайын, қарама қарсы жылу көп бөлінеді, бейметалдық пластинаның жанында орналасады. Сондықтан да ток күшінің жоғарлауының әсерінен реленің жұмыс жасау уақыты төмендейді.

Суыту агрегаттары.

Агрегаттау тәслі және тұрлері.

Суытқыш машинаның бір бөлек элементін көп жағдайда бір жобаға құрастырып қосады, ол суытқыш циклының немесе барлық циклдің функцияларын анықтауда іске асырылады. Осындай бөлек құрастырылған конструкциялық суытқыш машинасын агрегат деп атайды. Агрегаттау машинасынын шағындалған құбыр желісінің аз ұзындығын қосу және қызмет көрсету жағдайын қамтамасыз етеді. Машинаны құрастырған жерде монтаждық жұмысының көлемі төмендейді, сол себепті қиын және жауапты операцияларды заводтарда орындайды. Сол кезде агрегатты тұншықтырады, ауаның жоғалуын және суытқыш агрегатын маймен толуын қадағалайды.

Бөлек элементтерді машинаға агрегаты әртүрлі байланыстарда құрастырады. Соған байланысты агрегаттың көптеген түрлерін шығарады.

Компрессорлы агрегат: Компрессорден және қозғалтқыштан құрастырылған, жалпы қатты рамада монтаждайды. Бұл агрегатты негізінен суыту құрылғысында тасмалдау үшін қолданады, мысалы; вогондардан және поездъдарда механикалық суытатын, суытқыш астауы бар автокөліктердін және басқа да заттардан, машина және қозғалатың іргітастардың қаттылығың қамтамасыз ету қиынға түседі.

Компрессорлы конденсаторлы агрегат: оның құрамына; арматура, электрқозғалтқыш, конженсатор, қосымша апараттың маңызды бөлігі және автоматты құрал, сонымен қатар бақылап мөлшерлегіш құралы машинасы кіреді.

 Компрессорлы конденсаторлы агрегаттары суыту өнімдерін аз жәен орташа қабылдайды.

Аппаратты агрегат: әртүрлі құрылғыларды қосатын және суыту машинасының құралынан тұрады.

Комплексті суытқыш агрегаты: машинаның барлық элементтерін қамтиды, ол суытқыш машинасындағы циклдің толық жүзеге асуына қажет. Агрегат; компрессордан, конденсатордан, буландырғыштан, қосымша аппараттардан және автоматты құралдарды бір құбыр желісіне біріктіру желісінен тұрады, Негізгі бұл агрегаты тұрмыстық тоңазытқышта, шағын конденсаторларда, таза суды суыту автоматтарында қолданылады.

 

            Суыту және өнімнің кеуіп кетуден сақтау.

Суыту командаларында мұндай құбылыстар қарқынды өтеді, қарапайым , суытылмаған өндіріске қарағанда. Мұны қарапайым тілмен былай түсіндіруге болады: суыту камерасындағы ауа суыту құралынан ылғалды ауа арқылы желдетіп отырады. Осының нәтижесінде ауа ылғалданады, парциялдық қысымның құрамындағы сулы бутөмендейді.

Өнімнін кеуіп кетуі нәтижесінде оның массасы және сапасы едәуір төмендейді. Көп жағдайда олар өнімнің бояуын жоғалтпауы мүмкін, бірақ иісі, дәмі жағымсыз болып кетеді.

Кеуіп кету шамасы көп факторларға байланысты болады. Тәулігіне түскен өнімнің саны, камерадағы жылу температурасына, ылғалды ауа, түрі, жағдайы, өлшемі, өнімнің қапталған түрі, сиымдылығы, жұмсарту тәсілі және сақтау ұзақтығы, камерадағы тұру денгейі және суыту жүйесі маңызды рөл атқарады. Көп тактыжылуда камераларда үстіңгі беті үлкен батарея затты суытатын циркулятциялы температурасы төмен құрылғы қояды. Мұндай құрылғы конденсациядағы ылғалды ауаның батареядағы жүруі, өнімнің кеуіп кетуіне әкеліп соқтырады. Камераға ішкі жылу түскенде жоғарғы эффективті жылу изоляциясы кебуді азайтып және оның дұрыс жағдайда болуын қадағалайды. Өнімнің кеуіп кетпеуін жылулықты сақтайтын қорапшамен сақтайды, ол қарапайым тоңазытқыштарға қарағанда екі есеге қысқартады.

Өнімнің мүлдем кеуіп кетпеуін қысқарту үшін камераға түскен ішкі жылуды оқшаулау керек.

Кеуіп кетуге ұшыраған өнімді тоңазытқышқа салмаы, оны жылу бөлінбейтін оқшауланған суытқышқа сақтау қажет.

Кеуіп кетуді азайту үшін мұздатылған өнімді жақсылап жабу қажет: мұзды еттің қатарын жабу, құс және балық өнімдерін синтетикалық кленкамен, брезинмен немесе марлымен, жапқанда, мұзды бетін жабу керек, толы камераға өнімді тығуға болмайды. Ыдыста тұрған өнімдермен бірге мұздатылған етті сақтауға болмайды, камерадағы ауа температурасы төмен болған жағдайда ғана қатқан өнімдерді сақтауға болады

 

             Тағам өнімдерін бөлек түрлерін сақтау

Технологиясы.

 

Ет және етөнімдерін сақтау. Салқындатылған еттің температурасы 0 – 4 С суыту камерасындағы ауаның жай қозғалуы(0,2 – 0,3м/с ). Салқындатылған етті берілген уақытта сақтауға ауадағы температурасы 0 – 1,5 дейін 7- 12 күн еттің түріне байланысты, сас суытылған ет 15-17 күн болады. Етті суытып сақтайды пісіп жетілу процессі жалғасады, суыту кезенінде басталады. Пісіп жетілу ферментативті биохимиялық процестің комплексін көрсетеді, соның нәтижесінде бұлшық ет тіні жұмсарады, оның иісі, дәмі жоғарлайды.

 

15-ші дәріс бақылау сұрақтары

1.Тоңазытқыштар.

2.Тоңазытқыштардың тағайындалуы мен типтері.

3.Тағам өнеркәсібіндегі тоңазытқыштар және оның ерекшеліктері.

4.Тоңазытқышты көлемді – жоспарлау шешімі.

5.Тоңазытқыштың изоляциясы құрылысы.

6. Тоңазытқыштың изоляциясы құрылысында қолданатын гидроизоляциялы материалдар және жылу.

7.Тоңазытқыштардың тоңазыту жүйесі.

8.Камералы жабдық және оны таңдау.

9.Бастапқы мәліметтер.

10.Азықтарды сақтау камерасының сыйымдылығын және мөлшерін анықтау.

11.Камера ауданын есептеу.

12.Камераларды орналастыруға және машина бөлімшесіне қойылатын талаптар.

13. Тоңазыту агрегатын орналастыру үшін орын таңдау.

14. Есептеу температурасын және ауа ылғалдылығын анықтау.

15. Изоляциялы конструкцияларды таңдау және есептеу.

16.Тоңазыту жүйесін таңдау.

17. Қондырғының жұмыс істеу температуралық режимін таңдау.

18. Автоматты суытқыш құралдарындағы қырау.

19.Айдаудың қауіпті қысымынан қорғау

20.Сору кезінднгі қысымның шамадан тыс төмендеуінен қорғау.

21.Тоңазыту қондырғыларын техникалық пайдалану.

22. Тамақ өнеркәсібі кәсіпорнында тоңазыту қондырғыларын пайдалануды ұйымдастыру. 23.Тоңазыту құралдарына қызмет көрсететін адамдардың құқықтары, міндеттері.

24. Тоңазыту құрылғыларының қалыпты жұмыс істеу белгілері және қондырғыларды күту ережелері.

25.Тамақ өнеркәсібі кәсіпорнында жабдықтың қолдануына жауапты адамдардың құқықтары мен міндеттері.

26.Тоңазыту технологиясы.

27.Азық-түлік тоңазыту технологиясының негіздері.

28. Тағам өнімдерін консервілеудің негізгі принциптері.

29.Тағам өнімдерін суықпен консервілеу.

30.Тағам өнімдерін суыту.

31.Суыту кезіндегі өсімдік және жануартектес өнімдердегі өзгерістер№

32.Тағам өнімдерін мұздату (заморажи-вание).

33.Тағам өнімдерін мұзату теориясы.

34. Мұздату әдістері.

35. Мұздату құралдары.

36. Тағам өнімдерін сақтау.

37.Тағам өнімдерін тоңазытып сақтау.

38.Азық-түліктерді тоңазытып сақтау кезіндегі қолданатын көмекші құрал.

39.Сақтау кезіндегі өнім болатын өзгерістер.

40.Тоңазытқышта азықтарды сақтау тәсілдері.

41. Тоғазытқышта және тоңазыту жабдықтарында сақтау ерекшеліктері.

42.Тағам өнімдерін жылыту және еріту.

43.Өнімдерді жылыту.

44. Жылыту тәсілдері және сипаттамалары.

45. Айдауды қауіпті қысымнан қорғау.

 

---

Дата добавления: 2018-02-18; просмотров: 1894; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!