III . Джумле устюнде иш (Работа над предложением).
Практическое занятие
Дата: 15.04.2020г.
Время: 13.10. – 14.40; 14.50. – 16.20.
Группа: НО-19.
Тема практического занятия : Формирование коммуникативной компетентности учащихся как основная цель обучения языку в начальных классах. Работа над словом, словосочетанием, предложением.
Преподаватель: Яяева Алиме Миметовна, доцент кафедры начального образования
Норма времени: 4 часа
Цели занятия:
образовательная ‒ закрепление и систематизация знаний путем активного повторения материала лекций, конкретизация и расширение этого материала, его транспозиция на определенные задания;
развивающая ‒ развитие способности самостоятельно использовать полученные знания для выполнения определенных действий и для получения новых знаний и навыков;
воспитывающая – стимулировать интерес учащихся к учебному процессу, в частности к изучению крымскотатарского языка; воспитывать интерес к профессиональной деятельности.
Рассматриваемые вопросы:
I. Обогащение словарного запаса обучающихся:
– работа над словом;
– работа над словосочетанием;
– работа над предложением.
I . Сёз устюнде иш (Работа над словом)
Дерсимизнинъ башында лекцияда берильген малюматны текрарлайыкъ: Суаллер:
1. Сёзлер устюнде иш методикада нени козьде тута? Насыл ёнелишлери бар?
2. Талебелернинъ нутукъны зенгинлештирюв ёнелиши недир?
– Янъы сёзлерни талебелернинъ лугъатларына кирсетмек ве лугъатларында олгъан сёзлернинъ маналарыны кенишлетмек.
|
|
|
– Талебелернинъ лугъатларында олгъан сёзлернинъ маналарыны кенишлетмек аспекти пароним, синоним, антоним, омонимлернинъ устюнде ишни, фразеологизмлердеки сёзлернинъ уйгъунлыгъыны ачыкълавыны козьде тута.
– Талебелернинъ лугъатларыны зенгинлештирмек – пассив лугъаттаки сёзлерни актив (фааль) лугъаткъа кечирюв.
– Талебелернинъ лугъатларындан авам халкъ, жаргон ве шиве сёзлерни ёкъ этмек.
Вазифе: Нокъталар ерине дудакълы созукъ сеслерни косьтерген арифлерни язынъыз.
Б…з – б…з; г…ль – г…ль; к…зь – к…зь; къ…л – къ…л; с…з – с…з – с…з; т…з – т…з – т…з; т…п – т…п; т…к – т…к – т…к; ч…к – ч…къ.
Вазифе: Нокъталар ерине дудакълы созукъ сеслерни косьтерген арифлерни язынъыз.Насыл къаидеге эсасланып шу арифлерни яздынъыз?
Бул…т, бур…н, тор…н, од…н, уз…н, буг…нь, урл…къ, соз…къ, тут…къ.
Вазифе: Нокъталар ерине дудакълы созукъ сеслерни косьтерген ариф язылыр. Бу насыл ариф экен? О насыл сесни косьтере?
Сюр…, ук…м, ум…т, кут…к, ком…р, бол…к, юз…м, юз…к, бут…н, гуг…м, тют…н.
Вазифе: Метинни кочюрип язынъыз. Исимлерни теркип боюнджа талиль этинъиз: сёз тамыры, негизи, ялгъамаларнынъ чешитлери.
|
|
|
Белли олгъаны киби, аятта бир несильнинъ омюри диггер несильнинъкине бенъземей. Эр бир несильнинъ озь истеклери, курешлери, къуванч-севинчлери ола. Базылаынынъ омюрлери тынчлыкъта, озь арзу-ниетлерине иришмек макъсадынен кече, лякин дигерлерининъ такъдирлери буюк къышымларгъа раскеле, къан тёкюле, къурбанлар талап олуна. Эм ойле янгъынлар, афатлар битирильген сонъ да инсанларгъа гъайрыдан озь яшайышларыны тюзетмек, ёлуна къоймакъ ичюн де чокъ йыллар курешмек, яваш-яваш озюне келип, бахытлы омюр къурмакъ насип ола… (Джевдет Аметов)
Вазифе: Эр бир джыныс исимнинъ къаршысына уйгъун кельген бешер хас исимлерни язынъыз.
Ирсан: …, …, …, …, ….
Шеэр: …, …, …, …, ….
Денъиз: …, …, …, …, ….
Кой: …, …, …, …, ….
Озен: …, …, …, …, ….
Дагъ: …, …, …, …, ….
Мемлекет: …, …, …, …, ….
Вазифе: Берильген исимлерни чокълукъта язынъыз.Къайд этильген исимлерни келиш, мулькиет, хаберлик ялгъамаларынен тюрлендиринъиз.
Бала, эв, ишчи, къашыкъ, дефтер, бина, терек, агъач, кобелек, инсан, къуш, козь, къурт, тарла, къалем.
II . Сёз бирикмеси устюнде иш (Работа над словосочетанием)
Табили грамматик багъда булунгъан ве бир, амма парчалангъан ибарени анълаткъан эки ве чокъча сёзлернден ибарет синтактик бирлемине сёз бирикмеси дейлер.
|
|
|
Сёз бирикмеси толу фикирини бильдирмей. Сёз бирикмесинде баш ве таби сёзлер бар.
Усулиетте тевсие этильген сёз бирикмелеринен багълы мешгъулиет чешитлери:
O Усулиетте тевсие этильген сёз бирикмелеринен багълы мешгъулиет чешитлери: Джумледе баш сёзюнден таби сёзлерге суаль къоюв, сёзлер арасында олгъан багъны тапув, бу багъларнынъ схемалар шекилинде косьтерюв;
O Сёз чешитлеринен (исим, сыфат, фииль) багълы сёз бирикмелерини уйдурув;
O Келишикли аффикслернинъ къоюлувы.
Вазифе: Исимлерге уйгъун кельген сёзлерни къошып, сёз бирикмелерни тизинъиз.
Япракъ, кунеш, данечиклер, эвчик, адым, антери, дефтерим, сыныфымыз, къушлар, чырагъы, парасы, баласы, ташлар, азбар, билезлик.
Вазифе: Метинни окъунъыз. Джумлелерден сёз бирикмелерини сечип, язып алынъыз.
Аювдагъ
Аювдагъ – Къырымнынъ энъ белли дагъы. О Къырымнынъ дженюбинде, денъиз кенарында ерлешкен. Онынъ устю отлар ве тереклернен къаплыдыр. Дагъ керчектен де балабан бир аювгъа ошай. О, денъизден сув ичкен буюктен-буюк аювны анъдыра. Халкъ эфсанесинде Аювдагъ башта джанлы аюв олгъаны ве сонъунда дагъгъа чевирильгени акъкъында айтыла.
|
|
|
Вазифе: Къавузлар ичиндеки синонимлерден келишкен союны сёзлерге къошып окъунъыз.
Алим, голь (бузлады, ушюди).
(Юрек, къальп) хасталыгъы, дуйгъусы.
Къокъу бурнума (урды, котекледи).
Екюн, нетидже (чекмек, чыкъармакъ).
(Беден, кевде) тербиеси.
(Юксек, юдже) дагъ, унван.
Вазифе: Берильген сёзлерге сагъ тарафтан синонимлер тапынъыз.
тюркю акъча
пара шавле
нур сес
давуш йыр
ишлемек ёрулмакъ
болдурмакъ къайтармакъ
текрарламакъ чалышмакъ
Вазифе: Синонимлер сырасында нуткъумызда сыкъ къулланылгъан сёзлерни бельгиленъиз.
Бет – юзь – чере
Гузель – дюльбер – шырныкълы
Аят – омюр – яшайыш
Буюк – балабан – къоджаман
Урьметли – сайгъылы – мухтерем
Вазифе: Шиирни ифадели окъунъыз. Шиирде омонимлерни тапынъыз.
Бакъа
Къолгъа къавал алды бакъа.
Вакъ-вакъ, вакъ-вакъ – чалды бакъа.
Айгъа бакъа ешиль бакъа,
Ёлгъа бакъа ешиль бакъа,
Булутларгъа бакъа-бакъа,
Козьяшларын тёке бакъа:
«Къуругъан гольде омюр такъыр,
Къайда къачтынъ, башсыз ягъмур?»
Къолгъа къавал алды бакъа.
Вакъ-вакъ, вакъ-вакъ – агълай бакъа. (Нузет Умеров)
Вазифе: Аталар сёзлеринден къарама-къаршы маналы сёзлерни (антонимлерни) язып алынъыз.
Йипнинъ узуны яхшы, сёзнинъ къыскъасы.
Яхшылыкъ яманлыкътан къуветлидир.
Досткъа дост ол, душмангъа – душман.
Къыйыш терек догъру осьмез.
Не балдан татлы ол, не зеэрден аджджы ол.
Алгъан бильмез, берген билир.
Къартлар кельсин ашкъа, яшлар кельсин ишке.
Вазифе: Адамларнынъ мусбет ве менфий табиат чизгилерини анълаткъан фразеологизмлерни айырынъыз.
Ачыкъ гонъюлли; Къара юзьлю; агъызы бош; ачыкъ юзьлю; татлы тили; титис чырайлы; бошкъол.
III . Джумле устюнде иш (Работа над предложением).
Вазифе: Метиндеки джумлелернинъ сынъырларыны бельгиленъиз.
«Ярдымджы Амет» Р. Фазыл, Л. Софу
Амет ана-бабасыны пек севе эди хусусан, анасына олгъан сайгъы ве севгиси кунь-куньден теренлешти мектептен къайткъанда, Амет анасына мытлакъа бир къач чечек, я да бир пытакъ глициния алып келе анасы онъа:
– Аферин, огълум! – дей ве къучакълап опе.
Аметнинъ бабасы Султан агъа гъает ишкир адам эди Султан агъа Ай-Петри этегинде топракъ алды ве анда озю эв къурды
Бир кере Амет мектептен келгенде, бабасы азбарда чечек отурмакъта эди Амет деръал чантасыны ерге къойды Бабасына ярдым эте башлады о, эр вакъыт мектептен кельген сонъ, эвде анасына да ярдым эте бунъа чокътан алышты. шимди бабасына ярдым эткенде:
– Баба, чечек яхшы, амма глициния отуртсакъ даа яхшы, – дей.
– Ёкъ, огълум глициниянынъ тамырлары пек кучьлю ола олар осип джайылгъан сонъ, эвчигимизни еринден кочюрир, азбарны да харап этер
– Айса, къоранынъ тышарсына, сокъакъ беттен отуртайыкъ, – деди Амет, – оссе, чечеклери эм сокъакъкъа, эм азбаргъа саркъып турарлар анам глицинияны пек севе
Бир къач вакъыт кечкен сонъ глициния сачтылар
Вазифе: Ашагъыда берильген адий джумлелерни девам этип, муреккеп джумлелер тизинъиз .
1. Кузь кельди, ве … .
2. Айдер дёртюнджи сыныфта окъуй, … исе … .
3. Тюневин ава сыджакъ эди, амма … .
4. Селиме ресим сыза, Арзы …, Акиме …, Фатиме … .
5. Тюневин ягъмур ягъгъаны ичюн, … .
Вазифе: Джумлелернинъ чешитлерини бельгиленъиз. Бир составлы ве эки составлы джумлелерден экишер джумле талиль этинъиз.
1. Ёлумызны девам эттик. 2. Вазиет хавфлы. 3. Сепкиль бетлининъ арабасы бошады. 4. Бойле сувукъта адамнынъ тышкъа чыкъаджагъы кельмей. 5. Мен тынч омюрнинъ къадрини о вакъыт анъладым. 6. Трошкин сонъки мектюбини Узакъ Шаркътан язды. 7. Къайда кетесинъ? 8. Чевре къырмызы тюске кирди. 9. Шимди бир ютум сыджакъ чай олса да. 10. Озюнинъ янъы достларынен савлыкълашкъан сонъ, Анвар мектепке тараф кетти. 11. Шу лафлардан сонъ, Усеинге кимсе бир сёз айтмады. 12. Кимерси суса, хаялсырай. 13. О, тынч лакъырды этти. 14. Гуя пол сюртмек, чанакъ ювмакъ – догъма зенааты эди. 15. Къычырып-къычырып лакъырды этелер. 16. Сонъ коридоргъа чыкъты. 17. Бугунь базар. 18. Мына шимди кийинейим де. Берабер барырмыз. 19. Йигитнинъ такъдири оны пек раатсызлады. 20. Шу лакъырдыдан сонъ, Усеин буюк умютлернен яшап башлады. 21. Оны энъ севиндирген шей – бу ерде, яни Германиянынъ озюнде, озьлерини ёкъ этмей, бирлик олып чалышкъан адамлар бар экен…
Рефлексия
Мен бугунь дерсте ...
Эвге вазифе:
1. Сёз устюнде иш чешитлери акъкъында айтып бермек ве мисаллернен тасдыкъламакъ.
2. Сёз бирикмелери устюнде иш чешитлери акъкъында айтып бермек ве мисаллернен тасдыкъламакъ.
3. Джумле устюнде иш чешитлери акъкъында айтып бермек ве мисаллернен тасдыкъламакъ.
4. Вазифе: Джумлелернинъ сонъларына керек ишаретлерни къойып, язып алынъыз.
Боран насыл апансыздан башлангъан олса, ойле де бекленильмеден тынды Къайдандыр узакътан аля даа къасыргъа девам эте, авагъа тоз-думаны котериле эди
Осман адамларнынъ янына, чадыргъа кельди
– Келеджек сене экин мейданыны бир гектар даа арттырмакъ мумкюн Богъдай берекетли ола
– Эбет, ойле де япмалы, – деди тракторджылар
Бу арада къасыргъанынъ ичи ялыннен алевленди, о чёльден чёльге авушты, богъдай ызанынынъ къою ерине окъталды Ялын озь ёлунда эр шеини ялмап-ютаракъ, чытырдай ве этрафкъа атеш сача
Кимдир:
– Богъдай яна – деп багъырды
– Янгъын, янгъын – сеслери янгъырады
Комбайнджы машинагъа атылгъан арада Османов оны токътатып
– Койге, койге чап Адамлар курек, кирка алып кельсинлер Сув, сув кетиринъиз
– Янъы комбайн… комбайн яна
– Я Абдураман къайда Онъа не олгъаныны кимсе бильмей эди Къыдырмагъа башладылар Чукъур янында къалпагъыны таптылар Озю къайда экен Фельдшерни чагъырынъыз (А.-А. Эмировдан)
Тевсие этильген эдебият:
1. Алиева Л.А. Къырымтатар тилини огретюв усулшынаслыгъы. – Акъмесджит: Къырымдевокъувпеднешир, 1998. – 128 с.
2. Ганиева Э.С. Эгленджели мешгъулиетлер / Э.С. Ганиева, Н.С. Сейдаметова, А.М. Яяева, Л.Б. Нафеева. – Акъмесджит : Къырымдевокъувпеднешир, 2006. – 104 с.
3. Яяева А.М. Мешгъулиетлер джыйынтыгъы. Синтаксис. Пунктуация. Учебное пособие для студентов высших учебных заведений, преподавателей крымскотатарского языка / А.М. Яяева, Х.В. Велишаева, Н.М. Яяева.
– Симферополь: Оджакъ, 2004. – 146 с.
Дата добавления: 2021-05-18; просмотров: 371; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!