Элементарные сведения из оптики

Шымкент-2013

Дәріс кешені   «Медициналық және фармацевтикалық тауартану» пәнінің жұмыс бағдарламасына сәйкес құрастырылып, ОҚМФА Әдістемелік Кеңесінде қаралып, бекітілген.

Хаттама № ___  _______ 20__ ж.

 «Медициналық және фармацевтикалық тауартану»

1. Тақырыбы №1: «Тауартану ғылыми пән ретінде. Тауартанулық талдауын жүргізудегі нормативті-техникалық құжаттар (НТҚ)»

2. Мақсаты: Студенттерді тауартанумен және тауартанулық талдауын жүргізудегі нормативті-техникалық құжаттармен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Тауартану — тауарлардың тұтынушылық бағасын анықтайтын ғылыми пән. Тауартану медициналық және фармацевтикалық болып бөлінеді. Медициналық тауартану медицинада қолданылатын, емдеу-диагностикалық процесте тағайындалуына сәйкес әрбір тауардың функционалды қасиетін зерттейді. Фармацевтикалық тауартану атауына сәйкес фармацевтикалық тауардың функционалдық қасиетін зерттейді.

Тауардың қасиеті жасалынған материалына, конструкциялық пішініне, дайындалу кезеңіне байланысты. Кәсіби тауартану функциясын орындау үшін фармацевт істей алу керек:

- фармацевтикалық тауар мен медициналық техникасының сапасын бағалау мақсатында жүргізілген тауартану талдауының нормативті-техникалық құжаттар жиынтығын;

- осы тауарларды, тауар, тауар топтары ментүрлеріне жіктеу, қорабын бағалап, маркировкасын түсіну;

- тауардың физико-химиялық және т.б. қасиеттерін есепке ала отырып, оған ыдыс, орап-байлау материалдарын таңдау;

- сақтау мен транспорттау кезінде фармацевтикалық тауар мен медициналық техникасының сапасына сыртқы ортаның әсерін болжау;

- әрббір тауар тобына оптималды сақтау шарттарын таңдау;

- қабылдап алу мен сатылуға дейінгі фармацевтикалық тауар мен медициналық техниканың қимылын көрсететін құжатты рәсімдеу;

- медициналық құрал-жабдықтар мен қондырғыларды қолдану мен залалсыздандыру бойынша кәсіби кеңес беру;

- рецепттерді қабылдап, дайындалғаннан кейін босату.

Сәйкес тауартану дайындығы болу үшін фармацевт білу керек:

- медициналық және фармацевтикалық тауартанудың шығару мөлшерін көбейту мен ассортиментін кеңейтуге бағытталған өндірістің іс-шараларын;

- жалпы тауартанудың негізгі қағидалары, медициналық және фармацевтикалық тауартану пәні мен міндетін;

- фармацевтикалық тауарлар мен медициналық техникана өнімдерін жіктеу, кодтау мен таңбалау принциптерін;

- материалтану негіздерін;

- медицина мен фармацевтикада қолданылатын орап-байлау түрлері мен қасиеттерін;

- фармацевтикалық тауарлар мен медициналық техника сапасына сыртқы ортаның әсері, сақтау ережелерін.

Өнімгің сапасы неден жасалғандығына және қалай дайындалғандығына байланысты. Дайындау негізінде тауар сапасына қойылған медико-техникалық талаптар салынады, олар дәрігер-тұтынушы қорына негізделеді. Конструкциялық құжаттарға сәйкес дайындалу кезінде осы құжаттағы талаптарға толық жауап беретін тәсілдерді қолданған маңызды. Өнімнің жоғары сапасын қамтамасыз етуде стандартизациялық үлкен мәні бар.

Стандартизация – белгілі аймақтың әрекетін реттеу мақсатында ережелерді қабылдау мен қолдану. Стандарттар, дайын өнім сапасына талаптар орнатады, сапа көрсеткішін анықтайды, бақылау мен сынау тәсілдерін, пайдалану шарттары мен өнімді тағайындалуына байланысты беріктік пен сенімділік деңгейін тағайындайды.

Әсер ету кеңістігіне байланысты стандарттар келесі категорияларға бөлінеді: ГОСТ, ОСТ. Республикалық (РСТ) және мекеме стандарттары (СТП).

ТШ (техникалық шарттар) – маңызды құжат, бұл құжатсыз өнім тұтынушыға шығарылмайды. Техникалық шарттар бір өнімге немесе өнім бөлігіне жасалады, келесі бөлімдерден тұрады.

1) өнім тағайындалуы

2) жіктелуі

3) негізгі бөлімдері

4) техникалық талаптар

5) өнім комплекстілігі

6) сынау тәсілдері мен қабылдап алу ережелері

7) таңбалануы, орау-буылуы мен сақталуы.

4. Иллюстрациялы материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Тауартану дегеніміз не?

2. Медициналық тауартануға түсініктеме беріңіз?

3. Фармацевтикалық тауартану пәні нені оқытады?

4. Тауартанулық функцияларын орындау үшін фармацевт істей және жасай білу керек?

5. Стандартизация деген сөзді қалай түсінесіз?

6. Техникалық жағдай (ТЖ) қандай бөлімдерден құралады?

 

1. Тақырыбы №2: «Материалтану»

2. Мақсаты: Студенттерді материалтанумен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Медициналық өнімдердің функционалды қасиеттері, яғни емдеу-диагностикалық процесінде қалыпты түрде функциясын орындауы, дайындалған материалының қасиеті мен анықталады. Өнім жасалуда қолданылатын материал тек керек пішін ғана емес қалыпты функциялау үшін жаңа қасиеттерге ие болады. Сондықтан материалдардың қасиетін, қасиеттерінің өзгеруін білу керек.

Материалдар қасиеттері.

Әрбір материал нақты механикалық, химиялық және технологиялық қасиеттерге ие. Бұл қасиеттері материалды жеткізуде ГОСТ-пен анықталады. Материалдардың қасиеттерін сипаттайтын негізгі көрсеткіштер стандарттар мен осы өкімнің техникалық шарттарына жазылады.Бұл бәрінен бұрын механикалық және химиялық (коррозмяға қарсы) қасиеттеріне жатады.

Механикалық қасиеттеріне: беріктік, қаттылық, серпімділік, жабысқақтық, пластикалық және сынғыштық.

Химиялық қасиеттері сыртқы орта факторларына қатысты материал әрекетін анықтайды: қышқылдануы, жұмсартқыш пен әртүрлі химиялық агенттер әсерінен тұрақтылық, коррозиялық тұрақтылық.

Технологиялық қасиеттері өнім дайындауға әр түрлі технологиялық әрекеттері көптеген металл материалдар жақсы штампталады. Материалдардың механикалық, химиялық және технологиялық қасиеттері өзара байланысқан.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

 

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Сіз материалдардың қандай негізгі қасиеттерін білесіз?

2. Материалдың мехеникалық қасиеттері қандай көрсеткіштермен сипатталады?

3. Материалдардың ішкі орта факторларының әсерінен болатын қандай химиялық өзгерістерін анықтайды? 

4. Материалдардың қандай технологиялық қасиеттерін білесіз?

5. Материалдардың механикалық, химиялық және технологиялық қасиеттерінің арасында қандай байланыс бар?

 

 

1. Тақырыбы №3: «Металдық материалдар»

2. Мақсаты: Студенттерді металдық материалдармен таныстыру.

3. Дәріс тезистері: Металлтану – металл емес қоспалардың құрылымы мен қасиеті туралы ғылым. Айтарлықтай табысты, оның көмегімен алдын-ала көрсетілген қасиеттеріне ие қоспалар алады. Қоспалар 2 үлкен топқа бөлінеді.

Қара металдар.

Қара металдар – көлік жасаудағы негізгі материалдар: машиналар, механизмдер, қондырғылар мен көміртектік қоспасы, болат және шойын деп бөлінеді. Қоспада көміртек 20% болса онда болат, ал одан көп болса шойын деп аталады. Болат соғу қасиетіне ие, ыстыққа иілгіш болады, ал чугун жоғары температурада бақиды, одан өнімді құю арқылы жасайды. Чугун мен басқа құйылғыш қоспалардан медициналық қондырғылардың негізгі бөлшектерін жасайды. Стальдан көптеген медициналық құрал-жабдықтар мен приборлар, аппараттардың бөлшектерін жасайды.

Термиялық өңдеу туралы түсінік.

Болаттың қаттылығы мен беріктігін арттыру термиялық өңдеуге байланысты, белгілі температураға дейін ысытып, нақты жылдамдықпен суыту. Бірақ бұл процесстің сыртқы түрі. Болатты ысыту мен суыту кезінде құрылымдық өзгерістер болады, соның нәтижесінде оның механикалық қасиеттері өзгереді. Термиялық өңдеу мен ережелері металлтануға негізделген.

Тот баспайтын болат.

Көміртекті болаттар коррозияға (тот басуға) бейім, сондықтан одан жасалған медициналық бұйымдарын никель немесе хром қабатымен қаптайды, гальваникалық тәсілді қолданып соңғы жылдары медициналық құрал-жабдықтардың көпшілігін легирленген, тот баспайтын болаттан дайындайды. Тот баспайтын болат екі түрлі класс бойынша шығарылады: шыныққан немесе мартанситті және шынықпаған немесе аустенитті классты. Шынықтыру қабылдайтын болаттар – хромды (хромның орташа мөлшері 13%) 20х13, 30х13, 40х13 таңбалы. Бұл көрсеткіш бірінші сан, пайыздың жүздік бөлігіндегі болаттағы көміртектің орташа мөлшері, ал соңғы 2 сан – пайыздағы хром құрамы, бұл болат таңбасы тот баспау үшін 2 шартты ұстау керек: бұйым шыныққан және полирленген болуы тиіс. Шынықтыру кезінде біркелкі құрылым алынады, оған қаттылықты болат цементиті мен хром карбиді береді.

Түсті металлдар.

Медициналық қондырғылар мен құрал-жабдықтарды жасауда мыс қоспасы кеңінен қолданылады. Кейбіреулері аллюминий, магнии, никель және хром қоспаларын қолданады. Таза мыс бірқатар бағалы қасиетке ие, соның арқасында медициналық бұйым жасауда қолданылады. Мыс жоғары майысқақтыққа ие, жеңіл штампталады, созылады, дәнекерленеді, жылу мен электроөткізгіштігі жоғары, аз қышқылданады, соның салдарынан мыс электроқондырғылар, термостатты қаптағанда, арматуралар, су және буүйлестіргіштерді және т.б. жасағанда қолданады. Ағза тіндерімен тікелей жанасатын құрал-жабдықтар да никель қабаты бар мыс қолданады, мыс таңбасы М1, 99,9% мыс құрамы, иілгіш медицина құрал-жабдықтарын жасағанда қолданылады (иілгіш қасықтар мен зондтар). Мыс пен цинк қоспасы – латунь кеңінен қолданылады. Медициналық бұйымдар жасау үшін латуньнің 2 таңбасын қолданады: Л62 және ЛС 59-1. Латунь Л62-62% мыс құрамында (қалғаны цинк) суық кезінде майысқақ, залалсыздандырғыш жасағанда қолданады. Латунь Л59-1 орташа 59% мыс және 1% қалайы (қалғаны цинк) – механикалық қасиеті бойынша Л62 өзгеше. Созылмалылығы кем болғандықтан металл кесуші станоктарда өңделеді, сондықтан кесу арқылы жасалатын бөлшектер жасалады. Л59-1 – шприц арматурасы, ине капалиі мен трекор жасалады.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

 5. Әдебиет

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Материалтану дегеніміз не?

2. Қара металдардың қорытпаларының топтасуы?

3. Тот баспайтын қорытпалар туралы түсініктеме беріңіз?

4. Түрлі металдарға қандай қорытпалар жатады?

1. Тақырыбы №:4 «Аспап құралдардың коррозиясы және коррозияға қарсы жүргізілетін шаралар»

2. Мақсаты: Студенттердіаспап құралдардың коррозиясы және коррозияға қарсы жүргізілетін шаралармен таныстыру.

3. Дәріс тезистері: Коррозия деп – сыртқы ортаның әсерінен материалдардың бүлінуі. Металдар мен металл бұйымдарының коррозиясы химиялық және электрохимиялық табиғаты бар. Металл емес материалдардың коррозиясы (органикалық және синтетикалық) микроорганизмдермен пайда болады, сондықтан микробиологиялық коррозия не биокоррозия деп аталады.

Медициналық бұйымдардың коррозиядан қорғау қажеттілігі оларды пайдаланудан алдын термиялық және химиялық залалсыздандыру немесе антисептикалық сұйықтармен өңдеуден өту себебінен туындайды. Металл медициналық бұйымдарды және оның металдан жасалған бөліктерін коррозиядан қорғау үшін 3 түрлі жасалатын затты пайдаланады: металдық, металдық емес бейорганикалық және бояу, лактармен металдық емес бояу.

Металдық бүркеу

Көміртегі болат және жезден (латунь) жасалынған медициналық аспаптарды коррозиядан сақтау үшін оның бетін никель не хром қабатымен бояйды немесе екеуімен бірге де бірден бояйды, ол үшін гальваникалық тәсілді пайдаланады. Бұл жағдайда жағылған қабаттың артқы түрі сол бұйымның функционалды пайдалануына сәйкес келуі тиіс. Үстіңгі бетін бояу сол бұйымға әдемі декоративті түр береді. Хромдық бояу жылтыр не күліңгір болады. Соңғы жылдары хромдық бояудың қара күліңгір түсі көп қолданылады.

Термиялық өңдеу туралы ұғым

Бұйымдардың қаттылығы және тұрақтылығын термиялықтөңдеу жасау арқылы жетілдіруге болады, ол үшін затты белгілі бір температураға дейін қыздырып және белгілі бір жылдамдықпен суыту арқылы өңдейді. Бірақ бұл тек үдерістің сыртқы көрінісі. Затты қыздырып және суыту кезінде онда құрылымдық өзгерістер болады, нәтижесінде оның механикалық қасиеттері қатты өзгереді. Мұндай құрылымдық болаттың барлық құрамы үшін зерттелген, ол қажет қасиеттерді алу үшін зерттелген, ол қажет қасиеттерді алу үшін мүмкіндік береді. Термиялық өңдеу және тәртібі металтану мәліметіне негізделген.

Металл және металл емес бейорганикалық бүркеу

Металл және металл емес бейорганикалық бүркеу металдардың бейорганикалық бөлімдерінен құралады (тотығу, тотыққан-фосфатты, фосфатты және т.б.) және олар бұйымдарды химииялық өңдеуде пайда болады. Болаттан жасалған бұйымдау ғы тотыққан пленкалардың түрі қара болады және олар аспаптарға қолданылады, әсіресе тот баспайтын болаттан, олар микроскоппен операция жасауға қажет аспаптар (отосклероз операциясын жасау үшін аспаптар жиынтығы), сонымен бірге жарық жұтқан оптикалық приборлар. Мұндай пленкаларды тотықтыру әдісімен (t=135-145⁰С): NaOH күйдіргіш

Медициналық бұйымдарды сақтау және тасымалдау кезінде қорғау

Декоротивтік-қорғау бірқалыпты жағдайда затты пайдалану кезінде жеке үнемі (тұрақты) қолданылады. Коррозиядан уақытша қорғау бар, ол заттарды сақтау және тасымалдау кезінде қолданылады. Уақытша қорғауды консервациялау жолымен жүргізіледі. Медициналық техниканы консервациялау бұйымдарды өндіретін үлкен мекемелерде үш тәсімен жасалады: консервациялық майлармен майлау, қапталған қораптағы ингибиторлармен және герметизация жасау арқылы. Сонымен бірге консервациялаудың әртүрлі аралас әдістері қолданылады.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Металдардың коррозияға ұшырау дегеніміз не?

2. Медициналық бұйымдарды қажетті түрде қорғау керектігі немен түсіндіріледі?

3. Медициналық бұйымдарды қорғау үшін қандай қаптағыштар қолданылады?

4. Металдық және металл емес бейорганикалық қабықшалар атаңыз?

5. Қорытпа тұрақтылығы мен беріктігін жоғарылату үшін қолданылатын термиялық өңдеудің маңыздылығы қандай?

6. Медициналық бұйымдарды тасымалдау мен сақтау кезіндегі қорғау қалай жүргізіледі?

 

1. Тақырыбы №:5 «Металл емес материалдар»

2. Мақсаты: Студенттерді металл емес материалдармен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Металл емес материалдар органикалық және органикалық емес заттардың көптеген ассортиментінен тұрады, шыны, керамика, пластмасса, резеңке, ағаш бұйымдары және композициялық заттар. Металл емес материалдар металлды заттармен қатар, оларда жоқ қасиеттер қажет болғанда қолданылады.

Шыны және керамикалық заттар.

Металл емес материалдардың ішінде, медициналық бұйымдар жасауда шыны ең көп қолданылады.Химиялық тұрақтығы, беткейлік беріктігі, арзандылығы бойынша басқа заттар арасында оған тең жоқ. Шыныдан лабораториялық ыдыстар, дәрі-дәрмекті қаптауға, сақтауға және тасымалдауға арналған ыдыстар, көзілдірік линзалары, оптикалық және медициналық бұйымдарға қарапайым және талшықты оптика элементтері, шприцтер, термометрлер және т.б. жасалады.

Керамикалық материалдар.

Фарфор және фаянс – керамикалық материалдар, дала шпаты, кврцты құм мен балшық қоспасын жоғары температурада күйдірудің нәтижесінде алынады. Фарфор құрамы – 45-50% саз балшық, 30-35% кварц және 18-22% дала шпаты. Фарфор мен фаянс бұйымдарын күйдіруден кейін, жоғарыда аталған заттарға (16%) дололит қосып жылтыратады кейін жоғары температурада (1500⁰С) қайта күйдіреді (жылтыратады). Емдеу мекемелерінде фарфор мен фаянстан жасалған санитарлы-техникалық бұйымдар қолданылады, стомотологияда фарфордан. жасалған тістер қолданылады.

Шыныны қайнату және шыны бұйымдарын жасау.

Шыны – табиғатта кеңінен кездесетін кварцты өзен құмы, натрий гидрокарбонаты, бор және т.б. жасалды. Шыныны арнайы пештерде 1350-1600⁰С температурада қайнатады, құрамында кварцты құм (кремний тотығы) неғұрлым көп болса, жасалған шынының балқығыштығы мен ыстыққа төзімділігі соғұрлым жоғары болады. Шыныны қайнатқанда күрделі физика-химиялық процестер жүреді, соның нәтижесінде шикізаттың механикалық қоспасынан (шихта) біркелкі гомогенді шыны массасын алады. Жоғары температурада қайнату процесінде шыны бірқатар кезеңдерден өтеді: силикат түзеу (қайнатылған қоспа алу) ағару (бос кеңістіктерден тазару), гомогенизация (біркелкілікке келу) және салқындату (200-300⁰С) температурада жабысқақтығын ұлғайту мен қалып түзеу үшін қолданылады.

Шыныны өңдеу.

Шыныны механикалық өңдеу. Бөтелкелер, ампулалар, дәріханалық және зертханалық ыдыстар қосымша механикалық өңдеуден өтпейді, қақпағы тығыз жабылатын құтылардың ауыз бөлігі ментығынын әрлеп, абразивті ұнтақпен сүртеді.

Шыныны термиялық өңдеу. Шыны бұйымдары ауада салқындатылған беріктігі төмендейді, біркелкі салқындатпау салдарынан шыны қабаттары арасында ішкі кернеу пайда болады ішкі кернеуді болдырмау үшін шыныны арнайы тоннельді пештерде (бумен) салқындатады, кіру маңында температура - максималды, ал шығу да – минималды.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

 

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Металл емес металдарға қандай металдар жатады?

2. Керамика мен шыны металдардан не жасайды?

3. Шыны бұйымдарының өңделуі мен жасалуы қалай жүргізіледі?

4. Шыныларды термиялық және механикалық өңдеуден өткізудің қандай маңыздылығы бар?

 

 

1. Тақырыбы №:6 «Медициналық резеңке бұйымдары»

2. Мақсаты: Студенттерді медициналық резеңке бұйымдарымен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Соңғы жылдары медициналық тәжірибеде полимер деп аталатын органикалық туынды кеңінен қолданылуда. Полимерлерге аз ғана күшке айтарлықтай үлкен деформацияға ұшырайтын созылғыш заттар – эластомерлер жатады. Бұл эластомерлерді табиғи және синтетикалық деп бөледі. Резеңкелердің негізгі құрам бөлігін каучуктер құрайды.

Резеңкені алуда негізгі шикізат ретінде каучук қолданылады.

Табиғи каучукты гевея деп аталатын Бразилия ағашының шырынын алады. Ол үшін ағашты тесіп түтік арқылы ағаш шырыны-латексті алады. Латекс гевея ағашының тамыры мен кейбір тропикалық өсімдіктердің құрамында болады.

1928-1930ж.ж. ғалым Лебедев синтетикалық каучукты алды.

Синтетикалық каучукты техникалық спирттен Лебедев тәсілі бойынша алады. Арнайы катализаторлар көмегімен техникалық спиртті бутадион газына айналдырып, бутадионнан синтетикалық каучуктың негізін алады.

Резеңкені вулкандау тәсілімен каучукты өңдеп алады, оның құрылымының өзгеруіне алып келеді. Вулкандау тәсілі ыстық және салқын болып бөлінеді.

Ыстық вулкандау каучукты 135-140⁰С-та геометриялық 2 атмосфералық жабық автоклавтарда қыздыру арқылы жүргізіледі. Енгізілген химиялық заттар мен каучук молекулалары арасында жүретін реакция нәтижесінде каучукке қарағанда жоғары беріктікке, созылғыштыққа, иілгіштікке және тұрақтылыққа т.б. қасиеттерге ие резеңке бұйымдары алынады.

Салқын вулкандау процесі бұйымға күкірт көмірсутегі мен күкірт хлоридін қосвп ыстық, құрғақ желмен кептіруге негізделген.

Бұл әдіс қымбат, әрі қиын. Сондықтан бұл әдіс резенкеленген жіпшелер мен майда резенкелік бұйымдарды алуда ғана қолданады.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Қандай заттар полимерлерге жатады?

2. Резеңке бұйымдарын алу үшін негізгі қандай зат шикізат көзі болып табылады?

3. Табиғи және синтетикалық каучукті қандай заттан алады?

4. Резеңке бұйымдардың алынуы?

5. Ысыту арқылы өңдеу қалай жүргізіледі?

6. Суыту арқылы өңдеу дегенді қалай түсінесіз?

 

 

1. Тақырыбы №:7 «Шыныдан және фарфордан жасалған медициналық бұйымдар»

2. Мақсаты: Студенттерді шыныдан және фарфордан жасалған медициналық бұйымдармен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Мұндай материалдарға оптикалық шыны, фарфор, пластикалық масса, резеңке, ағаш, тері, тері орнына қолданылатындар және қағаз жатады.

Олардың ішінде медицина мен фармацияда қолданылатын шыны, себебі ол басқа материалдардан химиялық тұрақтылығымен, қаттылығымен, мөлдірлігімен ерекшеленеді және ең керегі ерекше басымдылығы – ол арзан тұрады.

Шыны – ол әртүрлі металлдардың тотықтарының гомогендік қосылысы, шынының құрамы: Na₂O, CaO, SiO_2, оның арзандығы сонда, ол табиғатта өте жиі кездеседі. Ол кварцтық құм, су, лил, долалит. Шыны өндіру Египетте біздің дәуірімізге дейінгі 4мың жыл бұрын басталған. Медициналық және фармацевтикалық бұйымдарды жасау үшін шынының бірнеше таңбалары қолданылады, ол құрамы жағынан бір-бірінен айырмашылығы бар. Медициналық шыныға ГОСТ 1982 жылдан бері жүреді, мұндай шыныға стандарттау қажеттілігі медицинадағы талаптардан туындайды. Медициналық шыны бірнеше түрге бөлінеді:

- бейтарап шыны (НС-1, НС-2);

- ыдыс – ампула, ормакон жасау үшін пайдаланылады.

Дәрілердің ыдысын дайындау үшін бейтарап шыны ыдыстары қолданылады:

- сілтілі шыны – дәріханалық ыдыстарды дайындау үшін қолданылады: баллондар, штангластар, күннен қорғану мақсатында қызғылт сары шыны ыдыстары қолданылады.

- лабораториялық шыны ыдыс дайындау үшін химиялық-лабораториялық шыны ыдыстары қолданылады.

Шыны бұйымдарын алу әдістері

1. Қалыптастыру – суытылған жабысқақ массаны алып, оны белгілі бір формаларға батырамыз, сосын бір формада қалыптақан ыдыс құйылады, бұл тәсілді пайдаланып қолмен не машинамен форма қалыптастыруға болады.

2. Пресстеу – шыны массаның жабысқақ бөлігін матрицаға немесе ыдысқа салады, сосын оны арнайы поршенмен басады, нәтижесінде пресстенгеннен соң бұйым белгілі бір матрицаның формасында қалыптасады.

3. Үрлеу арқылы – ауа қысымымен жабысқақ шыны массасын үрлейді, сосын белгілі бір форма пайда болады, бұл өте ежелгі тәсіл. Ауамен үрлеуді қолмен істеп әртүрлі формалардағы шыны заттарды жасауға болады, олардың өлшемін де реттеуге болады. Стеклодувтар барлық жоғары оқу орнының лабораториялық ыдыстарды жасауда қолданылады. Машинамен механикалық үрлеу арқылы банкалар, бутылкалар жасалады. Ол үшін ең алдымен үлгісін дайындайды, сосын оны үрлеу арқылы қажет ыдысты жасайды.

4. Дротты тарту – бұл тәсілдің принципі шыны массасы үзіліссіз ағыспен ішінде ауа беретін каналы бар жүрекшеге құйылады.

Керамикалық материалдарға фарфор, фаянс жатады. Олардың құрамына лай (коалин), кварц құмы және дала шпаты кіреді. Олардың бір-бірінен айырмашылығы, фаянсте дала шпаты аздау, ал фарфор фаянсқа қарағанда беріктеу. Фарфор мен фаянс күйдірген соң арнайы пеште бетін (сыртын) жылтырататын затпен жалатады; ол ыдысқа беріктік, ыстыққа төзімділік және изоляциялаушы қасиет береді.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Шыны және фарфордан қандай медициналық бұйымдарды дайындайды?

2. Шыны бұйымдары дегенді қалай түсінесіз?

3. Медицина мен фармацияда қандай шыны түрлері қолданылады?

4. Металл бұйымдарын алудың қандай әдістерін білесіз?

5. Керамикалық бұйымдарға қандай заттар жатады?

1. Тақырыбы №:8 «Пластикалық массалар және басқа да металдық емес материалдар»

2. Мақсаты: Студенттерді пластикалық массалар мен басқа да металдық емес материалдармен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Медицина мен фармацевтикалық тәжірибеде полимерлі материалдар көп қолданысқа ие. Полимерлер – пластмассаның негізгі құрамдас бөлігі. Пластмассалар, катетер, беждер мен медициналық құралдар және аппаратты қондырғыларға бөлшектер жасауда қолданылады. Пластмассаның бағалы қасиеттері: улы емес, биологиялық ортаға инертті, тұрақтылық және т.б. кей кезде иілгіштігі менқалыпқа келу қасиеті де бар. Пластмасса алудың негізгі шикізаты – синтетикалық шайыр. Пластмасса алу процесінде синтетикалық шайырға әр түрлі толықтырғыштар – ағаш ұны, асбест, мақта қалдықтарын қосады. Бұл толықтырғыштар пластмассаға келесі қасиеттер береді – электроөткізгіштік, ылғалға тұрақтылық, беріктік. Иілгіштігін арттыру үшін пластификаторлар мен пигмент пен болу түрінде бояғыштар қосады. Барлық қоспалар, токсикологиялық зерттеу мен технологиялық регламент бекітілгеннен кейін қосылады.

Пластмасса түрлері:

1) Поливинилхлорид – бензин, спирт, қышқыл мен сілті әсеріне тұрақты. Поливинилхлоридтен химиялық аппаратуралар, төсейтін төсенгіш, көзілдірікке оправа жасалады.

2) Капрон - әртүрлі химиялық заттардың әсеріне тұрақты және берік. Капроннан тігу заттарын, дәріханалық және медициналық аппаратураның бөліктерін жасайды.

3) Полистирол – электроизоляциялық зат, электроаппаратура, бір рет пайдалануға арналған шприцтер, ыдыстар жасалуда қолданылады.

4) Полиэтилен – химиялық жылы турақтылығымен аса бағалы, газды, оттегі мен дем алу аппаратурасының бөлшектерін (түтіктер, шлангтер), дем алу мен қанайналу аппараты және орау-буу материалдары жасалады.

Пластмасса бұйымдарын жасау технологиясы – пресстеу тәсілі, қысыммен құю және сығып шығару тәсілдерін қолданылады.

1) Пресстеу – прессформаларда жүзеге асады, беттері, тегіс, жылтыр. Бұл тәсілмен медициналық және фармацевтикалық аппараттарға күрделі бөлшектерді алады.

2) Құю – қысыммен пресс+машина+бірнеше атмосфера қысыммен машинамен жүзеге асады. Нақтылықты қажет ететін аппараттарда, нақты бөлшектерді жасауда қолданылады.

3) Сығып шығару тәсілі – бұл тәсілмен катеторлар мен пластмасты түтіктер жасалады. Басқа заттардың ішінде медициналық бұйымдарды жасау үшін ағаш, картон, тері мен теріалмастырғыш және гипсті қолданады. Ағаштың жақсы өңделуі, боялуы, әрлеу мен лакталуы, оған жақсы сыртқы келбет беруі ағаштан медицинада дәріханалық жиhаз дайындалады. Картон мен қағаздан, теріалмастырғыштан футляр, аппараттар мен қондырғыларға бөлшектер жасалады. Ағаштың кемшілігі ылғалға тұрақты емес және жанғыштығы.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Фармацевтикалық тәжірибеде полимерлі материалдарды қолданудың қандай маңызы бар?

2. Медицинада пластмассаның қандай түрлері қолданылады ?

3. Пластмассадан бұйымдарды дайындау технологиясы немен қорытындылады ?

4. Медицина бұйымдарын дайындау үшін және қандай басқа материалдар қолданылады?

 

1. Тақырыбы №:9 «Көзілдіріктік оптика»

2. Мақсаты: Студенттерді көзілдіріктік оптикамен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері:

Оптика жайлы қысқаша мәліметтер

Жарық сәулелері біртекті ортада түзу сызық бойымен таралады. Әртүрлі тығыздықта мөлдір орта шекарасында жарық сәулелері сынуға ұшырайды. Орта шекарасына сәуле шашатын сыну аймағының көлеміне тәуелді, сонымен бірге ортаның ұсыныс коэффициенті мен беттік пішініне де тәуелді. Жарықтың сыну заңдарын зерттеу арқылы көздің көру мүмкіндігінің бұзылуы жөнінде түсінік қалыптастыруда және көзді қалыпқа келтіретін әртүрлі линзалар мен көзілдіріктерді жасауға жол ашты. Көзәйнек техникасында қолданатын көзәйнектердің оптикалық күші мен рефракциясы диоптрия (Д) деп аталатын бірлікпен өлшенеді. Бірлік ретінде фокустық қашықтығы 1м-ге ие көзәйнек рефракциясы қолданылады. Оптикалық күш немесе R линзаның рефракциясы немесе оптикалық жүйе. F фокустық қашықтыққа кері пропорционал өрнегімен өрнектеледі:

R =1/ F

Көз рефракциясы. Аккомодация. Рефракция ауытқушылықтары. Рефракция ауытқушылықтарының коррекциясы.

Көз қарашығы, көз алмасын және көз бұршағы көздің сыну орталары болып табылады және дөңес линза қызметін атқарады: олар фокусқа параллель сәулелерді жинайды және онда сәуле шашыратушының көрінісі пайда болады. Адамдарда көздің сыну күші әртүрлі болады.

Адамдарда көздің сыну күші әртүрлі болады. Сонымен бірге, олар тұрақты көлемде болмайды және әр көзге бұлшықеттердің әссізденуіне байланысты күштері қысқарады және көз алмасы беріктік беріп ол дөңестенеді, сондықтан да көздің сыну күші артады.

Тыныштық, сабырлы күйдегі параллельді сәуле фонусының жағдайындағы аккомодация клиникалық көз рефракциясымен анықталады. Түріне қарай 4 топқа жіктеледі:

1) элеметропия немесе электропиялық рефракция

2) миопия – миопиялық рефракция

3) гиперметропия – гиперметропиялық рефракция

4) астигматизм – астигматикалық рефракция

Көз әйнектер.

Олар көздің рефракция ауытқушылықтарында – миопияда, гиперметрияда және астигматизмде, сонымен бірге пресбиопияда көзді аса жарық сәулелерден және механикалық зақымдаулардан қорғау үшін қолданылады. Оптикалық әрекетіне байланысты көзәйнектер 5 топқа бөлінеді:

1) астигматикалық емес – жағымды, жағымсыз, афокальді;

2) астигматикалық - жағымды, жағымсыз;

3) екі фонусты (биофокальді);

4) призматикалық

5) жарық қорғаушы.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Көздің сыну ортасына не жатады?

2.Көз рефракциясы дегеніміз не?

3.Көз рефракциясының қандай ауытқушылықтарын Сіз білесіз?

4.Аккомодация дегеніміз не?

5.Рефракция ауытқушылықтарын коррекциялау қалай жүргізіледі?

6.Көзілдіріктік оптика қалай жіктеледі?

 

 

1. Тақырыбы №:10 «Залалсыздандыру-дистлляциялау аппараттары»

2.Мақсаты: Студенттерді залалсыздандыру-дистлляциялау аппараттарымен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Залалсыздандырғыш (стерилизатор) немесе бактериядан тазартатын жабдық – функционалды және конструктивті ерекшеліктеріне, залалсыздандыру тәсіліне байланысты түрлерге бөлінетін микробиологиялық залалсыздандыруға арналған қондырғы. Залалсыздандыру агентіне байланысты келесідей бөлінеді:

- бумен, залалсыздандыру агенті – қаныққан су буы қысымымен;

- ауамен, залалсыздандыру агенті – ыстық ауа;

- газды, залалсыздандыру агенті – газ, қалыпты температурада залалсыздандыру қасиетіне ие.

Бумен және ауамен залалсыздандыру кеңінен тараған тәсіл. Бумен залалсыздандыру – қақпақпен герметикалық тығыз жабылған камера ішіне бугенратордан бу жіберіледі, бу алатын қондырғы. Көптеген залалсыздандырғыш аспаптарда өзінің бугенраторлары болады (буавтономды залалсыздандырғыш), бірақ үлкен залалсыздандырғыштар орталық қазандықтан бу алады. Залалсыздандыру жасалатын материалмен құрал-жабдықтарды залалсыздандырғыш қораптарға (бикстерге) салып, залалсыздандыру камерасына орналастырады. Залалсыздандыру камерасының көлемі 10-нан 560дм³ көлемі үлкен камералар үнемді болады.

Электрлі залалсыздандырғыштар екі негізгі бөлшектен тұрады: залалсыздандырғыштың өзі, камерасы негізгі қаңқаның үстінде орналасқан және бугенраторда негізгі қаңқаның төменгі бөлігінде орналасқан. Қаңқаның шетіне электроқондырғы мен басқару пультінің жәшігі жапсырылған. Бугенратор қысым мөлшерін бақылайтын монометрмен, қазандықтағы қысым 2атм. Жоғарыласа, сақтандырғыш қақпақшамен және толған кезде су мөлшерін көрсететін сукөрсеткіш әйнекпен жабдықталған, су көрсеткіш түтік жоғары жағынан шүмек пен шұңқырмен жабдықталған, егер ол суәкелгіш магистральмен қосылмаса, қазандыққа сол арқылы су құйылады. Қазіргі заманғы залалсыздандырғыш аспаптар, соның ішінде ГК-100 моделінде, қазандық монометрі электржанасқан, яғни берілген қысымға жеткенде электроқыздырғышты өшірумен қазандықтағы қысымды реттейді. Осы жағдайда қысым мен температура залалсыздандырғыш камерасында автоматты түрде ұсталады, ал залалсыздандырғыш камера бақылау монометрімен жабдықталған.

Портативті залалсыздандырғыш ГР-10 шағын емдеу мекемелерінде шприцтер мен инелерді және басқа құрал-жабдықтарды залалсыздандыруға қолданады. Камера көлемі 10дм³. Цилиндрлі камера тікбұрышты корпусқа салынған, жоғары қақпағында бақылау приборы орналасқан. Камераның төменгі бөлігінің ішінде 1кВт қуаттылығы бар электроқыздырғыштар орналасқан. Әрбір залалсыздану циклінің алдында камераға 50мл тазартылған немесе дистилденген су құйылады. Құрал-жабдықтарды 2 тесілген торға – лотокқа салынады. Содан кейін залалсыздандырғыштың қақпағын жауып, аппаратты қосу керек. Залалсыздандыру циклі автоматты түрде №1 режим бойынша өтеді (температурасы 132⁰C 20мин. уақыты).

Аумен залалсыздандырғыш, бумен залалсыздандырудың болмаған кезде қолданылады, бумен залалсыздандыру кезінде зат ылғалданады. Құрғақ ыстық ауамен залалсыздандыру кезінде, жоғары температура мен 60мин.дейін уақыт қажет. Ол хирургиялық аспаптарды, инелер мен шприцтерді, стомотологиялық, гинекологиялық және қадылдау аспаптарын залалсыздандыруда қолданады.

Аквадистилляорлар дистилденген және пирогенді су алуға қолданады, соңғысымен ине егу мен шаншуға арналған ерітінділерін жасауда қолданады. Аквадистилляторлар алдын айдау аппараты деп аталған, ұшпайтын қоспадан тазарту немесе дистилляция процессінің негізінде суды қыздыру, қайнатады және буды кондексациялайды, суды суытады. Айдау прцессі бір немесе екі реттік болады, соған сәйкес аппараттар бір баспалдақты немесе екі баспалдақты болады.

Электрлі аквадистилляторлар ДЭ-4-2 емханалар, дәріханалар, зертханалар мен басқа мекемелерде дистилденген су алуға қолданады.

АЭВ-10 аквадистилляторы – апирогенді дистилденген су алуға арналған, өнімділігі 10дм³/сағ, шаншуға арналған ерітінді жасауда негізгі құрылғы болып есептеледі.

Аквадистиллятор отты, жандырғышы орнатылған, ДГС-10, қатты отындармен жұмыс істеуде қолданады. Сиымдылығы 40дм³, өнімділігі 10дм³\сағ, дистиллятор қақпашасындағы судың оптимальды деңгейі. Массасы 100кг. Жандыруға арналған қалақ және кесумен жабдықталған.

Тұшы немесе дистилденген су жиынтығы, асептикалық жағдайда суды жинау мен сақтауға арналған. Аквадистиллятордан бөлек және бір комплексте шығарылады. Цилиндрлік ыдыс, суөлшегіш әйнекпен жоғары жағында диаметрі 12мм штуцермен жабдықталған, оған айдау аппаратынан келетін резеңке түтік киілген. Түтік қысқышпен жабылып, аппараттан бөлектенеді. Жоғары жағында жиынтық Петрянова матасынан жасалған қақпақты сүзгішпен жабылған, 3тәулікке дейін суды асептикалық жағдай да сақтауды қамтамасыз етеді. Жиынтыққа артық (1м²) мата беріледі. Ине егуге арналған .

Суды жинаушылар, суды сақтау мен залалсыздандыруға арналған. 2 түрлі болып шығарылады: СИ-40 және СИ-100. Сиымдылығы 40 және 100дм³. Дистилденеген су жинағышқа қарағанда, суды 90+10⁰С дейін ысытуға арналған құрылғысы бар, залалсыздандыру мақсатында.

Детермиерализаторлар – өнімділігі 200л\сағ. Тұшы су алуға арналған стационарлы құрылғы, арнайы тапсырыс бойынша шығарылады. Құрылғы суды тұздан ионалмасу тәсілімен тазартады.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Залалсыздандыру дегеніміз не?

2. Залалсыздандырудың қандай түрлерін Сіз білесіз?

3. Акводистиллятордың түрлері қалай құрылған?

4. Акводистиллятордың қандай түрлерін Сіз білесіз?

5. Деминерализаторлар не үшін қолданылады?

 

 

1. Тақырыбы №:11 «Медициналық техника бұйымдары мен фармацевтикалық тауарлардың жіктелуі»

2. Мақсаты: Студенттерді медициналық техника бұйымдары мен фармацевтикалық тауарлардың жіктелуі таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Тауартану – тауарлардың тұтынушылық құқығын зерттейтін ғылыми пән. Сіздер ең алдымен медициналық тауарлардың функционалдық қасиеттерін зерттейтін медициналық тауартанумен таныс болдыңыздар.

Фармацевтикалық тауартану фармацевтикалық тауарлардың функционалдық қасиеттерін сәйкес түрде зерттейді, яғни фармацияда қолданылатын қандай да болсын тауар иеленуі тиіс қасиеттерді зерттейді. Тауарлардың қасиеттері олар дайындалатын материалдарға, оларға берілген құрылымдық формаларға (мысалы, ыдыс, орау-буу) дайындалу тәсілдеріне (резеңкелік, әйнектік өнімдер) байланысты. Сондықтан да медициналық өнімнің әрбір тобын зерттеу олардың сапасымен байланысты мәселелердің кен ортасы жұмсалынады, яғни тағайындалуы бойынша оның жарамдылығының жолымен фармацевтикалық тауарларды қабылдаудың жиынтығымен байланысты. Фармацевтикалық тауартану өз мақсаты ретінде болашақ провизорды тауартану талдауды жүргізу жолымен фармацевтикалық тауарларды қабылдау ережелеріне үйретуді қояды, сонымен бірге тауарлардың сапасын бағалаудың әдістерін игеруге, оларды дұрыс тасымалдау мен сақтауға үйретуге баулиды.

Қазіргі уақытта және ЕПМ дәріханалық желісі арқылы әр түрлі дәрілік құралдар, санитарлық-гигиеналық заттар және т.б. да фармацевтикалық тауарлар миллион теңгеге таратылады. Өйткені фармацевтикалық тауарлардың ассортименті өте көлемді және әр алуан, бұл тауарлар нақтылы топтарға бөлінеді. Фармацевтикалық тауарлардың жіктелуі былайша жүргізіледі:

1) Дәрілік заттар – нақты реттілікте емдеу мақсатымен, ескерту немесе ДS-ауруының адам мен жануарларда медициналық тәжірибені қолдану үшін керекті фармацевтикалық заттар.

2) Байлап-таңу материалдары мен дайын байлап-таңу заттары, олардың негізгі қолданылуы – бұл жараларды екіншілік инфекциялардан қорғау және оның жылдам жазылу үшін қажетті жағдайлар жасау.

3) Санитарлық-гигиеналық заттар және науқастарға қамқорлық жасау – ауыр науқастардың әжетханаға апару үшін, оларды күтуді және де дәрі қабылдау мен жеке гигиена үшін керекті заттарға арналған өнімдерді тағайындау бойынша әр-түрлі маңызды топты білдіреді. Бұған жататындар: резеңкелік жылытқыш, дөңгелек төсеніштер, судна, спринцовка, хирургиялық және анатомиялық қолғаптар, емізіктер, медициналық кленкалар, эластикалық шұлықтар, ағаш балдақтар, мүгедектік балдақтар және т.б.

4) Минералды сулар, парфюмерлі-косметикалық, жуушы және санитарлы-гигиеналық, дезинфекциялық заттар. 

5) Тығындау ыдысы мен орау-буу материалдары.

6) Дәріханалық жабдықтар, аппараттар мен дәрілік көмек көрсетудің оперативтілігі мен сапа механикасының құралдары және де дәріхана жұмысшыларының еңбек өнімділігі көп жағдайларда тұрғындарды дәрі-дәрмекпен қамттамасыз етуді және ЕПМ қамтамасыз етудің прогрессивтік формалары мен әдіс-тәсілдері мен алдыңғы қатарлы тәжірибесін фармацевтикалық ғылымның ғылыми-техникалық жетістіктерін ескере отырып, дәріханаларды жобалау мен құрылысымен, рационалды территориялық орналасуымен қамтылған.

Стандарттар мен ғылыми-техникалық құжаттар. Фармацевтикалық бұйымдардың жоғары сапасын қамтамасыз етуде стандарттау үлкен маңызға ие. Стандарттар дайын өнімнің сапасына деген талаптарды нақтылайды, сапаның көрсеткіштерін, әдістері мен құралдарын анықтайды, яғни бақылау мен сынаудың, сенімділік пен ұзақ мерзімділігінің өнімді тағайындау мен оларды пайдаланудың жағдайларына байланысты қажетті деңгейге анықтайды, әрекет аумағына байланысты стандарттарды: мемлекеттік (ГОСТ), салалық (ОСТ), республикалық (РСТ) және кәсіплоындар стандарттары (СНТ) деп бөледі. ГОСТ - өте бұқаралық өнімдерге орнықтырады: мысалы, барлық ұйымдар мен кәсіпорындардың олардың бағыныштылығына тәуелсіз мемлекетті міндеткерлікті сақтау мен басқа да залалсыздандыру-дистилляциялық , байлап-таңу материалдар.

Өйткені тауардың тұтынушылық қасиетін зерттеудің пәндік негізін, яғни мұнда тұтыну, сұраныс нарығын зарттеу, маркетинг орын алады. Маркетинг идеясын батыс экономистері жаңа тұжырымдама түрінде нарықтағы тауар өндірушілердің жағдайын қамтамасыз етудің көрінісінде қалыптастырған. Маркетинг концепциясы тауар өндірушілерді өз мақсаттарына мақсатты нарықтың қажеттіліктерін анықтау мен оларды өте тиімділікпен қанағаттандырушылық арқасында қол жеткізуіне сендіре алады.

Маркетингтік зерттеу бірнеше кезеңдерден тұрады:

1. Маркетингтік мәселелер мен зерттеу мақсатын қалыптастыру.

2. Қызығушы ақпаратты жинау жоспарын жасау.

3. Мәліметтерді жинау мен тіркеу.

4. Жиналған ақпараттарды толықтыру мен талдау (өңдеудің статистикалық әдістері, математикалық моделді құрастыру).

5. Зерттеу нәтижелері бойынша қорытындылар. Маркетингтік зерттеу мен маркетингтік талдауды жүргізу әдістемесі фармацевтикалық тауар жүргізу талдау жүргізудің сұлбасын қосады.

Сұлба:

1) Зерттелетін тауарлардың жіктелуін, топтамасын (оқу жіктемесі бойынша) нақтылау.

2) Тауауарлық түр мен өлшем түрін анықтау.

3) Нормативті-техникалық құжаттарда көрсетілген талаптарға тауардың ара-қатынасын тексеру.

4) Номеклатуралық нөмірін анықтау.

5) Тауартанулық талдау нәтижелерін рәсімдеу.

6) Сақтау және тасымалдау, залалсыздандыру мен дезинфекциялау бойынша ұсыныстар.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Фармацевтикалық тауарлар қалай жіктеледі?

2. Нормативті-техникалық құжаттарға түсініктеме беріңіздер?

3. Фармацевтикалық маркетинг концепциясын қалай түсінесіз?

4. Маркетингтік зерттеулер дегеніміз не?

 

 

1. Тақырыбы №:12 «Медициналық техника бұйымдары мен фармацевтикалық тауарлардың тұтыну қасиеттерін және сапаларын анықтау факторлары»

2. Мақсаты: Студенттерді медициналық техника бұйымдары мен фармацевтикалық тауарлардың тұтыну қасиеттерін және сапаларын анықтау факторларымен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері:

Емдеу-диагностикалық үрдісте әрбір медициналық техника бұйымдары белгілілі бір қызмет атқарады. Бұйымдардың өзінің пайдалану жағдайына толық сәйкес болуы үшін белгілі бір қасиеттері болуы қажет. Осы қасиеттердің жиынтығы сол бұйымның қажеттілігін және белгілі бір мақсатта пайдалануын сипаттайтын қасиеттері сапасын анықтайды.

Негізгі көрсеткіштеріне функционалдық қасиеттері немесе сол заттың негізгі функционалды мақсатын орындау сапасы. Сонымен бірге бірқатар қосымша көрсеткіштері де орын алады, олар бұйымды дайындаудың техникалық көрсеткіштеріне жазылады.

Сапаның біржақты көрсеткішін де бөлуге болады, ол тек өнімнің бір түріне ғана жатады және де комплексті көрсеткіштері болады, ол өнімнің бірнеше қасиеттеріне жатады. Комплексті көрсеткіштерін анықтау тиімдірек, себебі ол сапаның сенімді және тез бағасын көрсетеді.

Медициналық бұйымдарды бағалау әдістері

Жоғарыда айтылғандай, бұйымдардың маңызды қасиеттері сандық көрсеткіштермен көрсетіледі, оларды өлшейтін құрал – аспаптар мен приборлардың көмегімен анықтауға болады. Егер бұйымның бүкіл қасиеттерінің деңгейін сандық көрсеткіш арқылы сапасын анықтасақ, эксплуатациялық деңгейін біле алсақ, онда сол заттық сапалық бағасын да анықтау қиын болмас еді. Ол үшін тек өлшем оны талаптармен салыстыра бүкіл мақсатқа жетуге болатын еді, бірақ бұйымның кейбір сапалық сипатын өлшем арқылы ғана анықтау жеткіліксіз, себебі оларда тікелей өлшеуге мүмкін емес.

Мұндай әдістер сыртқы кемістіктің бар не жоғы туралы фактілерді анықтауға қолданылады.

Сапа көрсеткіші сандық өлшемдік белгілері мен анықтауды әртүрлі өлшеу аспаптары мен приборларын қолдану арқылы тексереді, ол дәлме-дәл нақты қажетті өлшемді береді.

Сондықтан, заттың сапасын тексеру – өте күрделі және еңбек талап ететін үрдіс, көбінесе қымбат аппараттарды қолдануға тура келеді және де бұйымның бұзылуы, беріктілікке тексеріледі.

Сондықтан бүкіл тексеріс комплексі – бұйымның сапасын бағалау зауытта өтеді және оның пайдалану мерзімі, сақтау, қолданудың ең төменгі сандық циклін бекітеді. Сонымен бірге өндіріс орындары қолданыстағы материалдарды да бақылау жасауда қамтамасыз етеді, зауыттың ОТК-сы зауытқа әкелетін шикізат материалдары мен жартылайфабрикаттарды да бақылау жасайды.

Тұтынушы тарапынан сапасына бақылау жасау өте қарапайым зауыттағы қарағанда, көбінесе көзбен көріп, не қарапайым стандартты аспаптар мен қарапайым сынақ әдістерін қолдану арқылы жүргізіледі. Бұйымдардың ең жақсы үлгісін таңдау үшін анда-санда сапаның интегральді көрсеткішін қолданады – ол комплексті көрсеткіш, бұл көрсеткіш бұйымды эксплуатациядағы пайдалы эффектісінің, ол бұйымды сатып алу және эксплуатация жасау үшін қаражаттың суммарлық арақатынасын бейнелейді.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Медициналық техника және фармацевтикалық тауарлардың сапасы туралы түсініктеме беріңіз?

2. Сапаның қандай көрсеткіштерін білесіз?

3. Медициналық бұйымдардың сапасын бағалаудың қандай әдістерін Сіз білесіз?

4. Сапаның интегральді көрсеткіштері туралы сипаттама беріңіз?

1. Тақырыбы №:13 «Медициналық бағытта қолданылатын тауарлардың таңбалануы, орау-буу, тасымалдау және сақтау»

2. Мақсаты: Студенттерді медициналық бағытта қолданылатын тауарларды таңбалануы, орау-буу, тасымалдау және сақтаумен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері:

Сиымдылық – белгілі бір мөлшерде өнімді не дәрілерді салу үшін қолданылады, ыдыс деген түсінікпен анықталады.

Орау-буу – ыдыстан және қосымша заттардан тұратын комплекс, ол орамдалатын өнімнің тұтыну және техникалық қасиеттерін анықтайды. Мысалы, орлакон-ыдысы, дәрілік препараттар салынған құтылар, тығынмен немесе капельницамен, этикеткамен және т.б. қосымша заттармен беріледі. Алғашқы орамдау дәрілік формаларды соның ішінде сақтап қалу үшін жасалынатын қажетті жағдай. Дәрілік формалармен тікелей кантакт болғандықтан, оған ерекше талаптар қойылады:

1. Газ және буөткізбеушілігі;

2. Дәрілік заттарға химиялық салғырттылығы;

3. Әртүрлі сыртқы әсерлерге тұрақтылығы мен беріктігі;

4. Жарықөткізбеушілігі;

5. Микроорганизмдерге төтеп берушілігі.

Екіншілік орамдауға мына талаптар қойылады: алғашқы орамдаудың сақталуын қамтамасыз ету және дәрілік заттарды де қарапайым ыңғайлы тіркеу және бақылауды қамтамасыз ету.

Транспорттық орамдау дәрілік препараттарды тасымалдау, оны толық қорғау, түгелдей түрде сақтауды қамтамасыз етеді.

 

Орау-буудың арнайы түрлері

1. Компоненттерін жеке-жеке бөлектеп сақтау түрінде орау-буу. Тұрақсыз дәрілік заттарды, өзінің белсенділігін жоғалтатын ерітінді немесе тек пайдалану алдында ғана дайындалатын препараттарды комплектілер ретінде дайындау кезінде жеке орамдайды. Ереже бойынша комплект 2 ыдыстан тқрады (флакондар немесе ампула мен флакон). Ерітінділермен бірге препараттардың комплектісі будан немесе картоннан жасалған секциялық коропка ретінде, не қораптың ячейкаларында орналасқан түрде, не екі жақты комплексті пленкада буып түйіледі. Шет елде комбинирленген буып-түю көп қолданылады, ол дәрілік заттардың бір-бірімен бөлек түрде сақтауды қамтамасыз етеді, оларды бір орамада бөлек камераларда орналастырады, тек қолданған кезде ғана араластыруға дайын.

2. Дәрілік препараттарды ылғалтартқыштармен бірге орау-буу. Көптеген дәрілік заттар сыртқы орта факторлардың әсеріне төтеп бере алмайды (ылғал, жарық, ауаның О₂). Сондықтан шет шет ел фирмалары оларды сақтау үшін ылғал сорғыштарды қолданады. Ылғалсорғыштар арнайы қапшықтарда гранула түрінде, капсула немесе таблетка түрінде қолданылады. Ылғаосорғыш орамалар көбінесе ылғалды тропикалық климатты елдерден әкелінетін медикаменттер үшін жиі қолданылады.

3. Бір дозалы дәрілік заттарды орау-буу – дәрінің бір дозасы басқа дозадан бөлек қолданылатын уақытына дейін сақталады, сонымен бірге жеке этикеткамен жабдықталады. Қосымша дәрілік препараттарды қолданбай-ақ берілген өлшемдегі дозадан дәрілік препараттарын қабылдау мүмкіндігі дозаны «мах» тазалықта, қажет болса препараттың стериьдігі бірдозалы орамамен медициналық тәжірибеде ыңғайлылығына байланысты бірінші орынға қояды. Кемшіліктері: орама қымбаттау, дайындау мен орамдау көптеп еңбекті қажет етеді.

4. Балалар тәжірибесінде орау-буудың арнайы түрлері. Дозасы 1мл-ге дейінгі сұйық дәрілерді дозалау үшін себілген құрылымдық тығыны бар және кішкене мензурка ретінде жасалады. 

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Ыдыстар және орау-буу дегеніміз не?

2. Таңбалау дегеніміз не?

3. Ыдыстар қалай жіктеледі?

4. Ыдыс пен орау-бууды әдетте қандай негізгі талаптар қойылады?

5. Ыдыс пен орау-буудың сапасын бағалау қалай жүргізіледі?

6. Орау-буудың қандай түрлері бар?

1. Тақырыбы №:14 «Медициналық және фармацевтикалық тауарлардың ассортименттері»

2. Мақсаты: Студенттерді медициналық және фармацевтикалық тауарлардың ассортименттерімен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері:

Тауарлар ассртименті – тауарлар жиынтығы, бір немесе бірнеше белгілері бойынша топтастыру.

Тауарлар классы – функционалды қызметі бір тауарлар жинағы. Мысалы: дәріханалардағы сатылып жатқан тауарлар асортиментін келесі класстарға бөлуге болады: фармацевтикалық тауарлар, медициналық тауарлар және т.б.

Тауарлар топтары – белгілі классты тауар жинағы, тұтынушылық қасиеті ұқсас, мысалы: жараны таңу заттары, оптика, науқасқа қарау заттары.

Тауарлар түрі – белгілі топтың тауар жинағы, жалпы атауы мен тағайындалуы бойынша біріктірілген. Мысалы: жараны таңу тобына келесі тауар топтарын атауға болады: мақта, дәке бинттері, салфеткалар, бекіту байламдары және т.б.

Тауарлар түрілігі – белгілі түрлі тауар жинағы, өндіруші мен залалсыздану мөлшері мен ерекшеленген.

Ассортимент құрылымы – ерекше белгімен жинақтағы тауар жинағының қатынасы.

Ассортимент кеңдігі – тауар топтары ассортименттің санымен сипатталады. Оны ассортимент кеңдігі (К_вт) коэфициенті мен білдіреді.

Ассортимент толықтығы – әрбір ассортимент позициясының санымен сипатталады.

Ассортимент толықтығын анық ассортимент кеңдігінің (D _com) негізгі көрсеткішке (В _com) қатынасы коэфициентімен (К _com) білдіреді.

Ассортимент терендігі – бір тауар түрінің әртүрлілігімен сипатталады.

Ассортиментті пайдалану деңгейі - тауар ассортименттің пайдалану көрсеткіші.

Ассортимент жаңалығы (жаңарту) – жаңа тауар есебінен сұранысты қанағаттандаратын тауар жиынтығының қабілеті.

Ассортимент құрылымы жалпы жиынтықтағы әрбір тауар түрінің үлес салмағымен сипатталады.

Ассортимент тұрақтылығын деңгеймен анықтайды. Зерттеу уақытындағы құрылымы мен тереңдігі, кеңдігі мен толықтылығы көрсеткішінің өзгеруі.

Ассортимент үндестігі (үйлесімділік) – тәжірибелік қолдануы бойынша әртүрлі топ тауарларының арасындағы жақындылық деңгейі. Үндестік ассортиментінің сапалық сипаттамасын қамтамасыз етеді және сандық өлшенбейді.

Ассортиментпен басқару – ассортимент рационалдығына жету әрекеті. Ол басқару функцияларын іске асырады: жоспарлау, ұйымдастыру, кординация және бақылау.

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

 

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Фармацевтикалық тауарлар ассортименті дегеніміз не?

2. Тауарлар класы, тобы, түрі, әртүрлілігі дегеніміз не?

3. Ассортимент құрылымы дегеніміз не?

4. Ассортименттердің қандай сапалы көрсеткіштерін Сіз білесіз?

5. Ассортименттермен басқару қалай жүргізіледі?

 

 

1. Тақырыбы №:15 «Дәріханалық жүйедегі тауартану операциялары»

2. Мақсаты: Студенттерді дәріханалық жүйедегі тауартану операцияларымен таныстыру.

 

3. Дәріс тезистері: Дәріханашыларға тауар қоймалардан, баздан және басқа жеткізушілерден келіп түсетіні барлығына белгілі. Ал өз кезегінде дәріхана қоймаларына тауар, жеткізу шарттары туралы кеілсім шарт негізінде жасалған тапсырыс – мәлімдемеге сәйкес жабдықтаушыдан түседі.

Қабылдау комиссиясының ережесіне сәйкес, негізгі – міндеті – нұсқау талаптарына сай, түскен тауардың жарамдылығын анықтау, тауар қабылдаудың сандық және сапалық бағасын қағаз жүзінде ресімдеу. Осы мақсатта түскен тауарға сараптамамен талдау жасалады, лабораториялық талдау нәтижелерін алғанша, тауар қабылдау бөлімінде сақталады.

Улы және есірткілік заттар түсу кезегімен улы дәрілер бөліміне ауыстырылады, талдауға сынама алу бақылау комиссиясының мүшесімен есірткілік және улы дәрілік заттар бөлімінің мүшесімен жүргізіледі. Басқа фармакологиялық тауарлар, оперативті бөлім мен дәріханаларға, емдеу – алдын-ала мекемелеріне жіберу, лабораториялық талдау мен сараптама нәтижелерін алғаннан кейін жүзеге асады.

Тауар қабылдау талдауға, талдауға сынама алу, оперативті бөлімдерге тауар босату әрекеттерін қабылдау комиссиясы «Келіп түскен жүк тіркеу журналы» «Жеткізушілердің есеп тіркеу журналында» құжатты түрде ресімдейді.

Қойма бөлімдерінде тауар айналу есебі номенклатуралық, сандық, соммалық түрде қойма есебінің карточкаларында жүргізіледі, күнделікті тауар түсімі (кіріс) және шығарымы (шығыс).

Тауарды жеткізу келісім-шарты жабдықтаушы мен алушы, яғни зауыт пен бас мекеме ПО «Фармация» (дәріханалық қойма) арасында жасалады, келісім-шартта көрсетіледі:

- атауы, тауар саны;

- келісім-шарттың жарамдылық мерзімі;

- есеп айырысу түрі мен кезегі;

- төлемдік және почталық реквизиттері;

- ассортименті, тауар түсуінің мерзімі мен кезегі, сапасы, орау-байлау ыдысы;

- заңға сәйкес басқа шарттар және жабдықтаушы мен алушы арасындағы шарттар.

Фармакологиялық тауарлардың жабдықталу ерекшеліктері № 812 бұйрық 11.10.73 ж. «Медициналық өнімді жабдықтаудың ерекше шарттары» арнайы нұсқауында айтылған, мұнда жабдықталу кезінде дәрілік заттардың жарамдылық мерзіміне аса назар аударады. Мысалы: жабдықталу уақытында дәрі-дәрмектер 80 %, бактериялық дәрі-дәрмектер, стаматологиялық және полимерлі заттар 50 % жарамдылық мерзімі болу керек. Жарамдылық мерзімі 2 жылдан асатын дәрі-дәрмектер, сатып алушыға жарамдылық мерзімі 1,5 жыл болғанда тиеп жөнелтіледі, ал жарамдылық мерзімі аз дәрі-дәрмектер сатып алушының рұқсатымен тиеп жөнелтіледі.

Сақтау кезінде жарамсыз болған тауарлар құны айыпты адам болған жағдайда дәріхана мекемесінің шығыны ретінде құралады, ал болмаса шығарылымға акт арқылы ресімдейді. Шығарылымда талдау нөмірі мен дәрі-дәрмектің жарамсыздығы туралы КАНЛ шешімінің күнін көрсету керек.

        

4. Иллюстрациялық материалдар: слайдтар (15шт)

5. Әдебиет

Негізгі:

1. Васнецова О.А. Медицинское и фармацевтическое товароведение – М.: Изд. Группа «ГЭОТАР – Медиа» 2005-605 с.

2. Васнецова О.А. Медицинское и фармацевтическое товароведение - Практикум М.: Изд. Группа «ГЭОТАР - медиа» 2005-704 с.

3. Кабатов Ю.Ф., Крендаль П.Е. Медицинское товароведение. – М.: Медицина, 1984, 383 с.

4. Умаров С.З. и др. Медицинское и фармацевтическое товароведение: Учебник/ - М.: ГЭОТАР – Мед. 2004-368 с.

5. Крендаль П.Е. и др. Практикум по медицинскому товароведению. – М.: Медицина, 1964 – 197 с.

Қ осымша:

1. Красильников А.А. Разработка и производство медицинской техники в ОАО МНПК «Авионика» // Медтехника, 2004, №4, С. 44-48.

2. Стрелков В.Н. Методологические и методические проблемы фармацевтического товароведения. // Фармация. – 1990.

3. Сафина З.М. Научно-производственное предприятия «Нейрон»: аппаратура для офтальмологии // Медицинская техника – 2004, №2 – С. 47.

4. Тюнтеков О.Л., Филиппин Н.А., Яковлева Ж.И. Тара и упаковка готовых лекарственных средств. – М.: Медицина. – 1990.

5. Фетисов В.С., Дубов О.А., Горулев Е.П. и др. Информационно-измерительный комплекс для многопараметрической оценки состояния опорно-двигательного аппарата человека. // Мед. техника. – 2005, №2. – С. 33-34.

6. Шведов Ю.А., Колпаков Е.В. Обзор медицинской техники, представленной на выставке «Здравоохранение 2004» // Медицинская техника. – 2005. №2 – С. 35-42.

7. Шерепо К.М. Портативное устройство для вытяжения ребер // Медицинская техника – 2004, №6 – С. 23-25.

Мемлекеттік тілде:

1. Шертаева К.Д., Жанбырбаева А.Д. «Медициналық және фармацевтикалық тауартану» - оқу құралы,Шымкент - 2012ж. 2-басылым, 150б.

6. Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):

1. Дәріханаға және дәріханалық қоймаға тауарларды қабылдау тәртібін қалай жүргізеді?

2. Дәріханалық қоймаға немесе базаға түсетін тауарлардың тауарлық сараптамасы қалай жүргізіледі?

3. Фармацевтикалық тауарларды жеткізу келісім-шарты қалай жасалынады?

4. Келісім-шарттың функцияларын атаңыз?

5. Қабылданған өнімнің сапасын қалай бағалайды?

 

 

	РГП на ПХВ «Южно-Казахстанская государственная фармацевтическая академия» МЗРК	044 -40/15
	Кафедра организации и управления фармацевтическим делом

 

Тезисы лекций

По дисциплине

«Медицинское фармацевтическое товароведение»

 

 

Специальность: 5В110300 – «Фармация»

 

 

Шымкент-2013

Лекционный комплекс составлен в соответствии с рабочей программой утвержденной на заседании Методического Совета ЮКГФА

Протокол №____ от «___»_________20__г.

«Медицинское фармацевтическое товароведение»

1. Тема №1. Товароведение как научная дисциплина. Нормативно-техническая документация (НТД) для проведения товароведческого анализа

2. Цель: ознакомить студентов с товароведением и нормативно-технической документацией для проведения товароведческого анализа

3. Тезисы лекций:

Товароведение – как научная дисциплина, изучающая потребительные стоимости товаров. Различают медицинское и фарм. товароведение. Мед. товароведение изучает прежде всего функциональные свойства мед. тов., т.е. те свойства, которыми должен обладать тот или иной товар применяемый в медицине, в соответствии с его назначением в леч.-диагн. процессе.

Фармацевтическое товароведение изучает соответственно функциональное свойства фарм. товаров.

Свойства товаров зависит от материалов, из которых они изготовлены, конструктивных форм, которые им придают, приемов изготовления.

Для выполнения профессиональных товароведческих функций фармацевт должен уметь:

- ориентироваться в наборе НТД при проведении товароведческого анализа с целью оценки качество изделий медицинской техники и фармацевтического товара;

- классифицировать эти товары на товары, товарные группы и виды, оценивать упаковку и расшифровать маркировку;

- ориентироваться в подборе упаковочного материала, тары и укупорочных средств для того или иного вида товара, с учетом его физико-химических и других свойств;

- прогнозировать возможное влияние внешней среды на качестве изделий медицинской техники и фармацевтических товаров в процессе их хранения и транспортирования;

- подбирать оптимальные условия хранения для каждой группы товаров;

- оформлять документы, отражающие движение изделий медицинской техники и фармацевтических товаров, начиная от их приемки и заканчивая реализацией;

- давать квалификационную консультацию по эксплуатации и стерилизации медицинских инструментов и оборудования;

- принимать рецепт на очки и отпускать их после приготовления.

Чтобы иметь соответствующую товароведческую подготовку, фармацевт должен знать:

- мероприятия производства, направленные на расширение ассортимента и увеличение объема выпуска медицинское и фармацевтическое товароведение;

- основные положения общего товароведения, предмет и задачи медицинского и фармацевтического товароведения;

- классификацию изделий медицинской техники и фармацевтических товаров, принципы их кодирования и маркировки;

- основы материаловедения;

- свойства упаковочных материалов и виды упаковки, используемых в медицине и фармации;

- влияние факторов внешней среды на качество изделий медицинской техники и фармацевтических товаров, правила их хранения.

Качество изделия зависит от того как оно разработано и от того, как оно изготовлено, т.е. несколько хорошо воплощены в реальном изделии решения конструкторов и разработчиков. В основу разработки закладывают медико-технические требования к качеству изделия, которые формируют на основе запасов потребителя – медика. При изготовлении в соответствии с конструкт. Документацией важно применить такие методы чтобы его качество наиболее полно отвечало требованиям этой документации. Большое значение в обеспечении высокого качества изделий имеет стандартизация. Стандартизация – установление и применение правил с целью упорядочения деятельности в определенной области. Стандарты устанавливают требования к качеству готовой продукции, определяют показатели качества, методы и средства их контроля и испытаний, необходимый уровень надежности и долговечности в зависимости от назначения изделий и условий их эксплуатации. В зависимости от сферы действия стандарты делят на следующие категории: ГОСТ, ОСТ, Республ. (РСТ) и стандарты предприятий (СТП).

ТУ (технические условия) – важнейший документ без которого изделие не может выпускаться для поставки потребителю. Технические условия могут составляться на одно изделие на часть изделия состоят из следующих разделов:

a. назначение изделия;

b. классификация;

c. основные разделы;

d. технические требования;

e. комплектность изделия;

f. правила приемки и методы испытания;

g. маркировка, упаковка и хранение.

 

 

4. Иллюстративный материал: слайды (10 шт.)

 

Литература

 

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Что такое товароведение?

2. Дайте определение медицинскому товароведению.

3. Что изучает фармацевтическое товароведение?

4. Что должен знать и уметь фармацевт для выполнения товароведческих функций?

5. Что понимают под стандартизацией?

6. Из каких разделов состоят технические условия? (ТУ)

 

 

1. Тема №2. Материаловедение

2. Цель: ознакомить студентов с материаловедением

3. Тезисы лекций:

Функциональные (эксплуатационные) свойства медицинских изделий, т.е. их способность выполнять надлежащим образом функции в лечебно-диагностическом процессе и служит достаточно долго, в значительной степени определяются свойствами тех материалов, из которых они изготовлены. Используемые для переработки в изделия материалы не только приобретают необходимую форму, но часто и новые свойства, необходимые для нормального функционирования изделия. Поэтому весьма важно знать свойства материалов, возможности изменения этих свойств в нужном направлении и методы, при помощи которых материалы перерабатывают в изделия с заданными свойствами.

Свойства материалов

Каждый материал обладает определенными механическими, химическими и технологическими свойствами. Эти свойства определяются ГОСТами на материалы в состоянии поставки.

Основные показатели, характеризующие свойства материала и определяющие его выбор для данного изделия, записывают в стандарты и ТУ на эти изделия. Это относится прежде всего к механическим и химическим (антикорризионным) свойствам, определяющим нежность работы и долговечность изделия.

К механическим свойствам материала относятся прочность, твердость,, упругость, вязкость, пластичность и хрупкость.

Химические свойства определяют поведение материала по отношению к действию факторов внешней среды: его окисляемость, стойкость к действию различных химических агентов и растворителей, в том числе коррозионную стойкость.

Технологические свойства  материалов обуславливают различные технологические приемы их переработки в изделия. Так, многие металлические материалы хорошо штампуются, а другим форма может быть придана лишь путем листья. Материалы, применяемые для получения медицинских изделий, должны допускать обработку одним или несколькими известными экономически оправданными технологическими методами.

Механические, химические и технологические свойства материалов тесно (связано) взаимосвязаны.

 

4. Иллюстративный материал: слайды (10 шт.)

 

Литература

 

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Какие основные свойства материалов вы знаете?

2. Какими показателями характеризуются механические свойства материала?

3. Какие химические свойства определяют поведение материала по отношению к действию факторов внешней среды?

4. Какие технологические свойства материалов вы знаете?

5. Какая связь существует между механическими, химическими и технологическими свойствами материалов?

 

 

1. Тема №3. Металлические материалы

2. Цель: Ознакомить студентов с металлическими материалами

3. Тезисы лекций:

Металловедение – наука о структуре и свойствах металлов и сплавов – достигла значительных успехов и с ее помощью можно сплавы, обладающие заранее заданными свойствами. Сплавы делят на две большие группы:

1) сплавы основу которых составляет железо – черные металлы;

Черные металлы

Черные металлы – основные материалы для изготовления изделий машиностроения: машин, механизмов, приборов, инструментов. Черные металлы представляющие собой сплавы железа с углеродом подразделяют на стали и чугуны. При содержании углерода в сплаве до 20% сплав называют сталью при большом содержании углерода – чугуном. Стали обладают способностью к ковке, становясь при нагревании пластичными; чугуны при достижении высокой температуры плавятся, и изделия из них можно изготовлять лишь методам листья. Из чугуна и некоторых других «литейных» сплавов делают базовые детали медицинского оборудования. Основания медицинских столов и крести, крестовины стоек различных приборов и аппаратов.

Из стали изготовляют многие медицинские инструменты и детали медицинского оборудования и аппаратуры.

Понятие о термической обработке

Повышение твердости и прочности стали в изделиях связано с термической обработкой заключающейся в нагреве стали до определенной температуры и охлаждении с определенной скоростью. Но это только внешняя сторона процесса. При нагреве стали и охлаждения в ней происходят структурные изменения, в результате которых сильно меняются ее механические свойства. Эти структурные превращения детально изучены для всех составов сталей, что позволяет получать нужные их свойства. Термическая обработка и ее режимы основана на данных металловедения.

Нержавеющие стали

Углеродистые стали склонны к коррозии (ржавлению) поэтому медицинские изделия из них покрывают слоем никеля или хрома, используя гальванический способ. В последние годы подавляющее большинство медицинских инструментов изготовляют из легированных, нержавеющих сталей.

Нержавеющие стали выпускают двух классов закаливаемые, или стали мартанситового класса и незакаливаемые, или стали аустенитового класса. Стали принимающие закалку – хромистые (среднее содержание хрома 13%) марок 20х13, 30х13 и 40х13. В обозначении марки первая цифра означает среднее содержание в стали углерода в сотых долях процента, а последние две цифря – содержание хрома в процентах, чтобы изделия из этих марок стали не корродировали, необходимо соблюдение двух условий: изделие должно быть закалено и хорошо отполировано. При закалке получают однородную структуру стали, причем твердость ей придают карбиды хрома, наряду с цементитом стали.

Цветные металлы

Наибольшее распространение в изготовлении мед. инструментов и оборудования получили сплава меди. Некоторые применение имеют сплава алюминия, магния, никеля и хрома.

Чистая медь имеет ряд ценных свойств благодаря которым она применяется в мед. изделиях. Медь обладает высокой пластичностью, легко штампуется, вытягивается, паяется имеет высокое тепло – и электропроводность, обладает малой окисляемостью. Вследствие этого медь применяют в электроприборах, для облицовки термостатов с водяной рубашкой, ариатуры водо – парораспределения и т.д. для инструментов, имеющих непосредственный контакт с тканями организма, используют медь с никелевым покрытием из-за токсичности продукта ее коррозии – гидрооксии меди. Марка меди М1, содержащая 99,9% меди применяется для изготовления гибких мед. инструментов (гибкие зонды и ложки).

Весьма широко используются сплавы меди с цинком – латуни. Для изготовления мед. изделий применяют две марки латуни: Л62 и ЛС 59-1.

Латунь Л62 содержит около 62% меди (остальное цинк), весьма пластична в холодном состоянии и принимается для изготовления стерилизаторов, бужей, дилататоров, катетеров, зондов, ватодержателей. Она плохо обрабатывается на металлорежущих станках.

Латунь Л 59-1 содержит в средне 59% меди и 1% свинца (остальное цинк) и по своим механическим свойствам значительно отличается от марки Л62. Она не так вязка, вследствие чего хорошо обрабатывается на металлорежущих станках и поэтому применяется главным образом для деталей, изготовляемых резанием (точением). В частности, из латуни Л 59-1 изготавливают арматуру шприцев, капали игл и троакаров и др.

 

4. Иллюстративный материал: слайды (10 шт.)

 

Литература

 

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Что такое металловедение?

2. Что понимают под черными металлами?

3. Что понимают под нержавеющей сталью?

4. Какие металлы относятся к цветным?

 

 

1. Тема №4. Коррозия инструментов и антикоррозийные мероприятия

2. Цель: ознакомить студентов с коррозией инструментов и с антикоррозионными мероприятиями

3. Тезисы лекций:

Под коррозией понимают разрушение материала вследствие воздействия на него внешней среды. Коррозия металлов и изделий из них имеет химическую или электрохимическую природу. Коррозия неметаллических материалов (органических и синтетических) вызывается микроорганизмами и называется микробиологической коррозией, или биокоррозией.

Необходимость защиты мед. изделий от коррозии вызывается тем, что эти изделия перед употреблением проходят термическую или химическую стерилизацию либо обработку антисептическими растворами.

Для защиты мед. изделий и их частей из металла от коррозии применяют три вида покрытии: металлические, неметаллические неорганические и неметаллические покрытия красками и лаками.

Металлические покрытия

Мед. инструменты изготовлены из углеродистых сталей и латуни, с целью защиты от коррозии приятно покрывать слоем никеля или хрома либо тем и другим одновременно, используя гальванический метод. При этом учитывают, что внешний вид покрытия должен соответствовать функциональному назначению изделий. Покрытие может быть как оно не придает изделию хороший декоративный вид. Хромовое покрытие выполняют как блестящим, так и матовым. В последние годы довольно широкое распространение получило матовое черное хромовое покрытие.

Понятие о термической обработке

Повышение твердости и прочности стали в изделиях связано с термической обработкой, заключающейся в нагреве стали до определенной температуры и охлаждении с определенной скоростью. Но это только внешняя сторона процесса. При нагреве стали и охлаждения в ней происходят структурные изменения, в результате которых сильно меняются ее механические свойства. Эти структурные превращения детально изучены для всех составов сталей, что позволяет получать нужные их свойства. Термическая обработка и ее режимы основана на данных металловедения.

Металлические и неметаллические неорганические покрытия

Они состоят из неорганических соединений металлов (окисные, окисно-фосфатные, фосфатные и др.) и получаются при химической обработке изделий. Оксидные пленки на изделиях из стали имеют черный цвет и применяются на инструментах, в том числе из нержавеющей стали, предназначенных для оперирования под микроскопом (набор для операций по поводу отосклероза), а также светопоглащающая поверхность деталей оптических приборов. Эти пленки получают методом оксидирования, т.е. обработкой в кипящем растворе щелочей (температура 135-145 ⁰ С): едкого натра (NaOH), нитрата натрия Na₂NО₃ или тринатрий фосфата Na₂РО₃.

Окисное покрытие имеет невысокие защитные свойства. Эти свойства усиливаются при обработке покрытия нейтральными маслами.

Защита медицинских изделий при хранении и транспортировке

Защитно-декоративные покрытия рассчитаны на нормальные условия эксплуатации изделий и являются постоянными. Существует еще временная защита от коррозии, осуществляемая на время хранения и транспортировки изделий. Временную защиту осуществляют путем консервации. Консервация изделий медицинской техники производится на выпускающих ее предприятиях одним из трех способов: смазкой консервационными маслами, ингибиторами коррозии и герметизацией в тароупаковке. Применяют также комбинированные способы консервации.

4. Иллюстративный материал: слайды (10 шт.)

 

Литература

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Что понимают под коррозией металлов?

2. Чем вызвана необходимость защиты медицинских изделий от коррозии?

3. Какие покрытия применяют для защиты медицинских изделий?

4. Что относятся к металлическим и неметаллическим покрытиям?

5. В чем заключается термическая обработка, используемая для повышения прочности и твердости стали?

6. Как осуществляются защита медицинских изделий при хранении и транспортировке?

 

1. Тема №5. Неметаллические материалы

2. Цель: ознакомить студентов с неметаллическими материалами

3. Тезисы лекций:

Неметаллические материалы включают значительный ассортимент материалов неорганического и органического происхождения: стекло и керамику, пластмассы, резину, древесные материалы, а также различные композиционные материалы, а также различные композиционные материалы.

Неметаллические материалы давно применяют как имеющие самостоятельное значение наряду с металлическими в тех случаях, когда от материалов требуются такие свойства, которыми металлические материалы не обладают.

Стекло и керамические материалы

Из неметаллических материалов стекло находит наибольшее применение изготовлении медицинских изделий. По химической устойчивости, поверхностной твердости, прозрачности, дешевизне оно не имеет себе равных среди других материалов. Из стекла изготовляют лабораторную посуду, тару для упаковки, хранения и транспортировки лекарств, очковые линзы, элементы обычной и волоконной оптики для оптических и медицинских изделий, шприцы, термометры и др.

Стекла для мед. изделий можно разделить на следующие основные виды: медицинские, химико-лабораторное, оптическое и специальное.

Керамические материалы

Фарфор и фаянс – керамические материалы, получаемые в результате обжига при высокой температуре смеси, приготовленной из глины с добавлением кварцевого песка и полевого шпата. Фарфор содержит 45-50% глины, 30-35 % кварца и 18-22% полевого шпата. Фарфор содержит 5-10% полевого шпата. Фарфор имеет в 3-5 раз большую прочность и в 10-15 меньше водопоглощение, чем фаянс. Изделия из фарфора и фаянса после обжига покрывают глазурью, приготовленной из тех же компонентов с добавлением (16%) доломита и снова обжигают (глазуруют) при более высокой температуре (до 1500⁰ С).

В лечебных учреждениях употребляются сделанные из фаянса и фарфора санитарно технические изделия, подкладные судна, почельники и чашки, фарфоровые ступки и тигли. В стоматологии находят применение фарфоровые зубы.

Варка стекла и выработка стеклоизделий

Стекло изготавливают из материалов, в избытке имеющихся в природе: кварцового речного песка, гидрокарбоната натрия, мела и пр. Стекло варят в специальных печах при температуре 1350-1600⁰С чем больше в составе стекла кварцевого песка (окись кремния), тем выше тугоплавкость и термостойкость полученного стекла.

Изделия из стекла вырабатывают на том же предприятии, где его получают (варят). При варке стекла протекают сложные физико-химические процессы, в результате которых из механических смеси сырьевых материалов (шихта) получают однородную гомогенную стекломассу. В процессе варки при высоких температурах стекло проходит ряд стадий: силикатообразование (получение спекшейся массы), стеклообразование (взаимное растворение силикатов и кремнезема), осветление (освобождение стекла отводимых пузырей), гомогенизация (приведение к однородности) и охлаждение (на 200-300⁰С для получения вязкости, необходимой для фармообразования стекла).

Изготовление изделий из стекла возможно несколькими способами: отливка в формы, подобно чугуну, штамповка, прокатка, вытягивание в листы, трубки (дрот) и нити. Стекло можно чваривать, спекать и производить его механическую обработку (разрезание, шлифование).

ОБРАБОТКА СТЕКЛА

Механическая обработка стекла

Ампулы, бутыли, аптекарская и лабораторная посуда не проходят дополнительной механической обработки после формирования, за исключением банок с притертой пробкой, у которых горло и пробку шлифуют и притирают с помощью абразивного порошка.

Для очковых линз шлифование и полирование служит основой производства, поскольку точность геометрических размеров и чистота поверхности линзы не могут быть достигнуты при получении прессования заготовки из стекломассы.

Термическая обработка стекла

Изделия из стекла при охлаждении на воздухе оказываются непрочными из-за внутренних напряжений, возникающих между слоями стекла вследствии их неравномерного охлаждения. Для исключения внутренних напряжений изделия медленно охлаждают в специальных тоннельных печах (парах), на входе которых температура максимальная, а на выходе – минимальная.

 

4. Иллюстративный материал: слайды (10 шт.)

 

Литература

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Какие материалы относятся к неметаллическим?

2. Что изготовляют из стекла и керамических материалов?

3. Как осуществляется варка стекла и выработка стеклоизделий?

4. В чем заключается механическая и термическая обработка стекла?

 

1. Тема №6. Резиновые медицинские изделия

2. Цель: ознакомить студентов с резиновыми изделиями, применяемыми в медицине

3. Тезисы лекций:

За последние годы в медицинской практике все шире применяются полимеры органического происхождения. К полимерам относятся эластомеры – вещества, обладающие высокой эластичностью, которые способны подвергаться значительным обратимым деформациям при небольших нагрузках. Эти эластомеры бывают натуральными и синтетическими.

Основным сырьем для получения резины являются каучук.

Натуральный каучук получают из млечного сока бразильского дерева – гевея. Для этого на дереве делают надрез, подвешивают сосуд, куда стекает млечный сок дерева – латекс. Латекс содержится в корнях и листьях некоторых тропических растений.

В 1928-1930 гг. ученым Лебедевым был получен синтетический каучук.

По способу Лебедева синтетический каучук получали из технического спирта. Технический спирт при помощи особых катализаторов превращали в газ бутадион, затем из бутадиона получали основу синтетического каучука.

Резину получают путем обработки каучука методом вулканизации, которая проводит к изменению его структуры. Вулканизация делится на горячую и холодную.

Горячая вулканизация проводится путем нагревания каучука до t⁰ 135-140⁰ в герметически закрытых автоклавах при давлении до 2 атм. При этом между введенными химическими веществами и молекулами каучука происходит химическая реакция, и образуется резиновое вещество, получившее, в отличие от каучука, целый ряд ценных свойств – высокую прочность, твердость эластичность, упругость, термостойкость, сопротивляемость к износу и т.д.

Холодная вулканизация заключается в погружении изделия в слабый раствор хлористый серы в сероуглерода с последующим высушиванием горячим воздухом. Этот метод дороже и сложнее, поэтому он применяется при изготовлении мелких резиновых изделий и прорезиненной ткани.

4. Иллюстративный материал: слайды (10 шт.)

Литература

 

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Что относится к полимерам?

2. Что является основным сырьем для получения резины?

3. Из чего получают натуральный и синтетический каучук?

4. Как получают резину?

5. Как осуществляется горячая вулканизация?

6. Что понимают под холодной вулканизацией?

 

1. Тема №7. Медицинские изделия из стекла и фарфора

2. Цель: ознакомить студентов с медицинскими изделиями из стекла и фарфора

3. Тезисы лекций:

К таким материалам относится оптическое стекло, фарфор, пластические массы, резина, дерево, кожа, кожзаменители и бумага.

Наибольшее приложение из них находят в медицине и фармации стекло, т.к. оно выгодно отличается от других материалов химической устойчивостью, твердостью, прозрачностью и, самое главное преимущество – стекло стоит дешево.

Стекло – это гомогенный сплав различных окислов металлов. Состав стекла: Na₂O CaO SiO_2. Дешевизна его в том, что сырье для получения стекла очень широко распространено в природе. Это кварцевый песок, вода, мел, доломит.

Производство стекла началось за 4 тыс. лет до нашей эры в Египте. Для изготовления медицинских и фармацевтических изделий применяется стекло нескольких марок, отличающихся по составу. ГОСТ на медицинское стекло вступил в действие с 1982г. Необходимость стандартизации стекла связана с теми требованиями, которые предъявляются к медицинскому стеклоизделию.

Медицинское стекло в свою очередь делится:

- нейтральное стекло (НС-1; НС-2);

- тарное стекло (ТС) – идет на изготовление ампул, флаконов;

Тарное нейтральное стекло идет на изготовление тары для лекарств;

- щелочное стекло – идет на изготовление аптечной посуды (баллоны, склянки, штанглазы);

- оранжевое стекло употребляется с целью светозащиты;

- химико-лабораторное стекло применяется для изготовления лабораторной посуды.

Методы получения стеклоизделий:

1. Формование – охлажденная вязкая масса подается и впивается по определенным формам и происходит формирование, производится ручным или машинным способом.

2. Прессование – вязкую стекломассу помещают в матрицу или емкость или емкость и давить специальным поршнем и таким образом под прессом изделия приобретает за данную форму матрицы.

3. Выдувание – под давлением воздуха выдувают стеклянную вязкую массу и получают форму, это очень древний метод. Выдувание можно провести вручную и получить самые разнообразные формы и размеры стеклянных изделий. Стеклодувы есть почти во всех вузах (лабораториях) и НИИ. Стеклодувы используются тогда, когда требуется изготовить лабораторную посуду. Машинным механическим выдуванием получают банки, бутылки. Для этого в начале получают как бы черновую заготовку, затем уже выдувают нужное изделие.

4. Вытягивание дрота (трубки) – принцип метода в том, что стекломасса является непрерывной струей на сердечник внутри которого имеется канал для подачи воздуха.

К керамическим материалам отличается фарфор, фаянс. В их состав входит глина (коалин), кварцевый песок и полевой шпат. Отличаются они тем, что в фаянсе меньше содержится полевого шпата, а фарфор прочнее, чем фаянс. Фарфор и фаянс после обжигания в специальных печах покрывают глазурью, что дает высокую термо-стойкость, прочность и изоляционное свойство.

 

4. Иллюстрационный материал: слайды (10 шт.)

Литература

 

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Какие изделия медицинского назначения изготавливают из стекла и фарфора?

2. Что понимают под стеклом?

3. Какие виды стекла используют в медицине и фармации?

4. Какие методы получения стеклоизделий вы знаете?

5. Что относятся к керамическим материалам?

 

1. Тема №8. Пластические массы и другие неметаллические изделия

2. Цель: ознакомить студентов с пластическими массами и другими неметаллическими изделиями, применяемыми в медицине

3. Тезисы лекций:

Широкое применение в медицине и фармацевтической практике находят полимерные материалы.

Полимеры являются основной составной частью пластмасс. Пластмассы используются для изготовления катетеров, бежей, отдельных деталей к медицинским инструментам и аппаратуре оборудования.

Пластмассы обладают ценными качествами: такими как нетоксичность, интерность к биологическим средам, стойкость к др. средствам кроме того, пластмассы в определенных условиях становится пластичными и принимают заданную форму – это тоже преимущество.

Основным сырьем для получения пластмассы служит синтетическая смола. В процессе получения пластмассы в синтетическую смолу добавляется различные наполнители – древесная мука, асбест, отходы хлопка. Эти наполнители придают пластмассы новое свойства – как электропроводимость, влагостойкость, прочность. Для увеличения пластичности добавляют пластификаторы и красители в виде красок и пигментов. Все добавки вводятся в пластмассу после проведения токсикологического исследования и утверждения технологического регламента.

Виды пластмасс:

1. Поливинилхлорид-очень стоек к воздействию щелочей, кислот, спирта, бензина. Из поливинилхлорида изготовляют химическую аппаратуру, подкладную клеенку, оправу для очков.

2. Капрон- также прочен и стоек к действиям различных химических веществ. Из капрона изготовляется шовный материал и части медицинских и аптечных аппаратуры.

3. Полистирол - прекрасный электроизоляционныйматериал, идет в основном для изготовления электроаппаратуры, шприцов одноразового использования, блин тары, блин посуды и др.

4. Полиэтилен - по химической теплостойкости превосходит остальные виды и применяется для изготовления отдельных элементов газовой, кислородно - дыхательной аппаратуры (трубок, шлангов) и для аппаратов искусственного дыхания, кровообращение и упаковки материалов.

Технология изготовления изделий из пластмассы используют методы прессования, листья под давлением и выдавливания.

1. Прессование - осуществляется в прессформах, он имеют ровную глянцевую поверхность. Этим методом получают сложные детали к медицинским и фармацевтическим аппаратом.

2. Литье-под давлением осуществляется пресс+ машинами + машинами под давлением в несколько атмосфер.

Этот процесс очень производителен и используется для изготовления точных деталей. К различным аппаратом, где требуется особая точность.

3.  Метод выдавления – наполняет вытягивание при получении стекла.

Этим методом получают пластмассовые трубки, катеторы.

Среди других материалов для изготовления медицинских изделий используют древесниц, картон, кожу и кожазаменители, а также гипс. Древесина или дерево хорошо поддается обработке, хорошо воспринимает краску, полировку, лакировку, что придает ей красивый внешний вид.

Из древесины и дерева в медицине и фармации изготовляют аптечную мебель, оборудование. Из картона и бумаги и кожзаменителей изготовляют футляры и детали к аппаратом, оборудованию и т.д.

Недостатком древесины и дерева является невлагоустойчивость и горючесть.

 

4. Иллюстративнный материал: слайды (10 шт.)

Литература

Контрольные вопросы (обратная связь)

1. Каково значение полимерных материалов в фармацевтической практике?

2. Какие виды пластмасс используют в медицине?

3. В чем заключается технология изготовления изделий из пластмасс?

4. Какие другие материалы используют для изготовления медицинских изделии?

 

 

1. Тема №9. Очковая оптика

2. Цель: ознакомить студентов с очковой оптикой

3. Тезисы лекций:

Элементарные сведения из оптики

Лучи света в однородной среде распространяются прямолинейно. На границе прозрачных сред, имеющих различную плотность, лучи света подвергаются преломлению. Величина преломимощего действия зависит отуша, под которым лучи подают на границу раздела сред, от коэффициентов предложения сред и от формы поверхности раздела. Изучение законов преломления света дало возможность понять некоторые нарушения зрении и сконструктировать очковые стекла (линзы) с определенными свойствами исправляющими дефекты зрении. Оптичикам сила или рефракцию большинство стекол, применяемых в очковой технике, измеряется особыми единицами – диоптриями (D). За единицу при этом принимается рефракция стекла, имеющего фокусное расстояние 1 м. Инвестно, что оптичикам сила, или рефракция R линзы или оптической сисатемы, обратно пропорционально фокусному расстоянию F, что выражается формулой:

 

 

---

Дата добавления: 2020-01-07; просмотров: 125; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

---

---

Мы поможем в написании ваших работ!