Сатысы: май кышкылынын активтенуі.
Май қышқьшдары мейлі ол липогенезге жұмсалсьш немесе бетта-тотығуға ұшырасып, алдымен міндетті турде рёаццияласу қабілетіне ие активті формаға айналу керек. бета-тотығуға тусетін май кышқылдары АТФ-ке тәуелді арнайы ацил-КоА-синтетаза әсерінен кофермент А-мен (НSКоА) әрекетгесіп ацил~SКоА тузеді. Реакция барысында АТФ АМФ пен пирофосфатқа ыдырап, бөлінген энергия ацил~SКоА-дағы макроэргиялық байланыстың тузілуіне жұмсалады. Сол себепті ацил~SКоА-ны активті май қышқылы деп те атайды.
2-сатысы: ацил~SКоА-ның цитоплазмадан митохондрияға тасы маддануы
Ұзын тізбекті май кышкылдарыньщ активтенуі цитоплазмада өтетіндігіне қарамастан, олардың бетта -тотығуы митохондрия ішкі мембранасының матрикске караған бетінде өтеді. Митохондрия мембранасы ұзын тізбекті май қышқылдарын өткізбейді. Сондықтан да тузілген ұзын тізбекті Ацил-КоА - карнитин деп аталатын арнайы тасымалдаупының көмегімен цитоплазмадан митохондрияға тасымадданады. Митохондрия мембранасының сыртқы бетінде карнитинацилтрансфераза I әсерінен ацил ~КоА карнитинмен реакцияға түсіп ацилкарнитинге айналады, коферментА-ны бөліп шығарады. Түзілген ацилкарнитин митохондрияның ішкі мембрана сына жеңіл өтеді. Митохондрия ішіне тускен ацилкарнитин митохондрия ішкі мембранасының матрикске қараған бетінде орналасқан карнитинацил- трансфераза II әсерінен кофермент А-мен (НЗКоА) реакцияланып, қайтадан Ацил ~КоА мен карнитин түзеді. Ацил ~КоА бетта-тотығуға ұшырайды. Қыска тізбекті май кышкылдары карнитінге тәуелсіз турде митохондрия ішіне еніп,активті формаға айналады.
|
|
|
3-сатысы: Май кышқылының тізбегінің кысқаруы.
Карнитиннің көмегімен митохондрия матриксіне түскен ұзын тізбекті ацил~SКоА немесе митохондрия ішінде түзілген кысқа тізбекті ацил~SКоА “май кышқылдарының оксидазасы” деп аталатын мультиферменттік комплекстің катализімен жүйелі түрде ацетил ~SКоА-ны бөліп шығарып, көміртек тізбегі екіден кысқарып отырады. Әрбір ацетил~SКоА молекуласы- ның түзілуі 4 сатылы ферментативтік реакциядан түрады, оны (бета-тотығудың циклі деп атайды. Бұл циклде алдымен коферменті ФАД болып келетін ацил~SКоАдегидрогеназа ферменті ацил~SКоА-ның 2(альфа)- және 3(бетта)- көміртектерінен бір-бірден сутегін бөліп шығарып С3- мен С3-көміртегінің арасында кос байланысы бар косылыс дегидроацил-SКоА түзеді. Босаган екі сутегі ФАДН2 түрінде тыныс алу тізбегіне беріліп, эндогенді су және энергия (жылу+2АТФ) түзеді. Екінші реакцияда, дегидроацил-SКоА сәйкес гидратазаның катализдеуімен бір молекула суды қосып алып, қос байланыс үзіледі де ,бетта-гидрокси-ацил~SКоА-ға айналады. Үшінші реакцияда, коферменті НАД болатын бета-гидроксиацил~SКоА дегидрогеназа деп аталатын пиридинферментінің әсерінентүзілген (бетта-гидроксиацил~SКоА-ның бетта-көмір- тегіндегі сутек атомдары бөлініп цығып, бета-кетоацил~SКоА түзіледі. Бөлініп шыққан екі сутекгі кофермент НАД косьп алып, онан әрі тыныс алу тізбегіне тасымалдайды. Пиридинферментгерінің тьныс алу тізбегіндегі орналасу реті бойьшша екі сутек отгегіне тасымалдану барысыңда 3 молекула АТФ синтезін қамтамасыз етеді. Төртінші тиолазды реакция, яғни циклдің соңғы реакцияс ында бетта-кетоацил~SКоА тиолазаньң эсер етуімен С2 мен С3-көміртегінің арасындағы байланыс үзіліп, ацетил~SКоА-бөлініп шығады. Сонымен бір уақытта екі көміртегіне кысқарған ацил~SКоА түзіледі,ол реакцияға қайтатүседі. Осылайша цикл төрт көміртекті фрагменті-бутирил-КоА -түзілгенше кайталана береді. Яғни, ең сонында бутирил-КоА екі ацетил-SКоА түзеді. Түзілетін ацетил~SКоА- ның саны мен бетта-тотығудың цикл саны май қылқылдарының көміртек санына (қос байланыстьщ бар-жоқтығьна, сондай-ақ көміртек тізбегінің тақ санды немесе жүп санды болуьна) қарай әртүрлі болады.
|
|
|
|
|
|
Ацетил-SКоА Кребс циклінде 2С02-ге дейін тотығып, энергия көзі ретінде 1 молекула АТФ және 8 активті сутегін (ЗНАДН2+ФПН2) береді. Активті сутектері -ЗНАДН2 мен ФПН, - онан ары тыныс алу тізбегі арқьлы оттекке тасымалданып, эндогенді су және энергия түзеді. Бөлінген энергияның біраз бөлігі жылуға айналады, ал біраз бөлігі тотығудан фосфорлану аркылы АТФ синтезіне жүмсалады.
Май қышқылдарының бетта-тотыгуында тузілетін энергия молшері.
Митохондриядағы қаныккан май қышқылдарының (бета-тотығуына пальмитатты С15Н31СООН мысал ретінде келтіреміз:
а)пальмитин қышкылының көміртек саны 16, сол себепті түзілетін активті сірке қьшқылының (АСҚ) саны АСҚ = 
(Сп-көміртек саны); 16/2=8 болады. Әрбір АСҚ Кребс циклі -» тыныс алу тізбегі —»тотығудан фосфорлану аркылы 12 АТФ түзетіндіктен, 8АСҚ толық тотыққанда жалпы жиыны 8x12=96 АТФ түзіледі; .
|
|
|
б)пальмитин кышқылының бетта-тотығу цикл саны= -1; 16/2-1=7 болатындықтан, 7 циклде 7ФПН2 және 7НАДН2 түзіледі (бір циклде 1НАДН, және 1ФПН2 түзіледі). Тыныс алу тізбегінде реакция пиридинферменттері- нен (НАДН2) басталса ЗАТФ синтезіне, ал флавинферменттерінен (ФПН,) басталса 2АТФ синтезіне жететін энергия бөлінетіндіктен жалпы жиыны:
7ФПН2 х 2АТФ =14АТФ
7НАДН2 х ЗАТФ = 21АТФ; 14+21=35АТФ түзіледі (немесе бір циклде 1НАДН2+ФПН2= 3+2= 5 АТФ түзіледі; ал 7 циклде 5х7цикл=35АТФ).
Сонымен, 96+35=131АТФ түзіледі
в)митохондрия сыртында 1 молекула пальмитин қышқылын активтендіру үшін 1АТФ (АТФ->АМФ+ФФ) жүмсалады. Сондықтан барлыгы 96АТФ+35АТФ-1АТФ= 130АТФ болады.
67. КҚМҚ-ның пероксидтік тотығу реакциялары. Оттектің активті формаларының түзілуі.
68. Антиоксиданттық қорғаныс жүйесі (ферменттік және ферменттік емес), оның негізгі компоненттері, маңызы.
1. Ферменттік антиоксиданттык жүйе
2. Фермент емес антиоксиданттык жүйе
Аскорбин кьшкылы (АсҚ).
АсҚ суда еритін витаминдердің (вит С) бірі ретінде организмдегі көптеген метаболизм процестеріне қатысуымен бірге қуатты антиоксидант ретінде маңызды орын алады. Оның С2- және С3-орындарындағы гидроксил топтары қайтымды түрде диссоциацияланып тотықсыздандыру эффектісін көрсетеді. АсҚ сулы ортада түзілген бос радикалдарды, әсіресе супероксид анионын, гидрокси радикалын, синглетті отгегін және липидтердің перокси радикалдарын нейтралдап (жойып) тізбекті реакцияның алдын алады немесе оны тоқтатады. Сондай-ақ биомембрананың сулы фазаға қараған бетінде альфа-токоферол радикалын ферментсіз түрде а-токоферолға регенерациялайды. Сол себепті реакция жүйесінде бұл екі витаминнің катар болуы жалғыз альфа-токоферолдың болуына қарағанда синергистикалық жолмен өте куатты антиоксиданттык эффекті туғызады
2) Токоферол (альфа-токоферол =альфа-Ток)
Қазірге дейін анықталған майда ерігіштік қасиеті бар антиоксиданттардың ішіндегі ең қуаттысы токоферол (альфа-токоферол) болып есептеледі. альфа-токоферол биомембрананың беткі жағына орналасып липид- тердің перокси радикалын, алькокси радикалын нейтралдап тізбекті реакцияны тоқтатады. Сондай-ақ биомембрананың сулы фазаға қараған бетінде супероксид анионы және синглетті оттегімен әрекеттесіп оларды радикал емес өнімдерге айналдырып ЛПТ реакциясының алдын алады.
Организмде аскорбин қышқылы жеткіліксіз болғанда альфа-ток радикалы онан ары тотыққан өнімге айнальш организмнен бөлінеді.
3) Каротиноидтар
Каротиндер биомембрананың липидтік қос кабатында тереңірек орналасатындықтан фосфолипидтер кұрамындағы көп канықпаған май кышкыддарын пероксидтік тотығудан қорғай алады.
4) Биофлавоноидтар (БФ)
Биофлавоноидтардың антиоксиданттык әсерінің ең үлкен ерекшелігі - олар бос радикалдарды өзіне байланыстырып тотықкан аралық өнім арқылы соңғы өнімдерге ыдырап кететіндігінде.
5) Селен (Зе)
Селен элементтердің периодтық кестесінде VI b тобына жататын, метал және метал емес екі жақты қасиеті бар элемент. Олжануарларорганизміндеэссенциалды микроэлемент ретіндекөптегенбиохимиялыкпроцестергекатысады. Организмдеселенніңбіразбөлігі селен-амин кышкылыформасындакейбірферменттердіқмысалыглютатионпероксидазаныңкүра- мынакіреотырыпөтекуаттыантиоксиданттыкэффектікөрсетеді. Бұданбасқакөптегентөменмолекулалы селен қосылыстары да (табиғинемесежасанды) антиокснданттық эсер көрсетеді.
6) Глютатион (GSН)
СSН екітүрлітәсіларкылы, яғнитікелей бос радикалдардыжоюарқьілыжәнеглютатионпероксидаздыреакциядасутегінің доноры ретінде ЛПТ реакциясьштежейді. АсҚтәріздіглютатиондагидроксирадикалын (НО*), супероксид анионынжоюғажәне альфа-токоферол радикалынрегенерациялауғақабілетті (әлсіз).
7) Билирубин (БР)
БР молекуласында 7 активтісутегініңболуынабайланыстыантиокси- данттықэффектікөрсетеді:
а)ішекқуысындакөпқанықпаған май кышқылдары мен витамин А-нытотығуданқорғаполардыңсіңірілуінжақсартады;
б)оттегініңактивтіформаларынөзінебайланыстырып
тотыққанаралықөнімнен моно-дипирролтуындыларьшаыдырапзәрменбөлініпкетеді. Сөйтіп ЛПТ реакциясыныңалдыналады;
в)липидтердіңпероксирадикалынгидропероксидтергенейтралдаптізбектіреакцияныүзеді.
8) Несепкышкылы (НҚ)
Несепкышкылыпуриндікнегіздералмасуьгаыңсоңғыөніміәріқалыптызәрдіңқұрамындаүнемікездесетінфизиологиялық компонент. НҚ екінегіздікышкылболғандыктанорганизмдетұзтүрінде, әсіресенесепқышқылының натрий түзытүріндекездеседі. Олсулыортада (плазмада) темірионынөзінебайланыстырыпаскорбинқышкылынтотығуданқорғайды, бос радикалдарды, сондай-ақсинглеттіоттегінжойып (нейтралдап) ЛПТ реакциясыныңалдыналадынемесетізбектіреакциянытоқтатады.
9) Тироксин (Т4)
Тироксин қалқаншабезіндетүзілетінтиреоидгормондарыныңбірі. Химиялықтәбиғатыжағынанмоноаминомонокарбонқышқылыболыпесептеледі. Т4 көміртегініңкөпболуынабайланыстыбиомембранадағыфосфолипидтердіңарасынакіріп, құрамындағыфенолдық диссоциация- ланатын гидроксил тобынансутегін липид радикалдарынанемеселипидтердіцпероксирадикалынаберіп альфа-токоферол сияқтытізбектіреакцияныүзеді. Осы реакцияменбіруақыттатироксинніңөзідийодтирозинге (ДИТ) ыдырапкетеді.
69. Ацетил-КоА-ның түзілу және пайдаланылу жолдары. БМҚ синтезінің сатыларын атаңыз. Пальмитин қышқылы синтезінің жиынтық реакциясы. Пальмитин қышқылы бір молекуласының синтезіне қанша АТФ, НАДФН2 жұмсалады.
Жуп санды көміртегі бар май кышныддарының бета-тотыгуы
Дата добавления: 2019-07-15; просмотров: 689; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!