Эдвардс синдромы— трисомия 18.

⇐ ПредыдущаяСтр 9 из 10Следующая ⇒

Бұл ауруды 1960 жылы Дж. Эдвардс айқындап тапқан, оның жиілігі 1/4500 ден 1/650 ге дейін болады. Бұл аурумен ерлерге қарағанда әйелдер көбірек ауырады. Бұл – ұлбалалардың эмбрионалдық даму кезінде не өмірінің алғашқы апталарында көптеп өліп қалатындығын көрсетеді. Бұл аурудың негізгі сипаттамаларына мыналар жатады: нәрестелердің салмағы өте жеңіл (2340 гр), бойлары кішкентай болуы, иектері тегіс, жақтары нашар дамыған, бас сүйегі кішкентай, құлақтары кішкентай және бас сүйегіне төменде орналасқан, тұмсықтары шығыңқы құстұмсық болып келуі. Птоз, экзофтальм, эпикант дамыған, көздерінің мөлдір қабығының бұлдырлануы, көру нерв дискісінің семуі сияқты көру мүшелерінің мүкістігі айқын байқалып тұрады. Қол саусақтары өте ұзын немесе қысқа болып, 2-5 саусақтары ерекше орналасқан болады. Табандарының пішіні өзгереді. Жүрек-тамыр жүйесінің, бүйректерінің мүкістігі байқалады. Ересек жасқа жеткен балалардың ақыл-естерінің кем болатындығы байқалған. Эдвардс синдромын нәресте туған кезде бала жолдасының (плоцента) кішкентей болуы және жалғыз кіндік артериясының болуы арқылы күні бұрын анықтауға болады.

51. Трисомия 8

Клиническая картина синдрома трисомии 8 впервые описана разными авторами в 1962 и 1963 гг. у детей с отставанием в умственном развитии, отсутствием надколенника и другими врождёнными пороками развития. Цитогенетически констатирован мозаицизм по хромосоме из группы С или D, поскольку индивидуальной идентификации хромосом в тот период ещё не было. Полные трисомии 8, как правило, летальны. Их часто обнаруживают у пренатально погибших эмбрионов и плодов. Среди новорождённых трисомия 8 встречается с частотой не более чем 1:50000(5000)[1], преобладают больные мальчики (соотношение мальчиков и девочек 5:2). Большинство описанных случаев (около 90%) относится к мозаичным формам. Заключение о полной трисомии у 10% больных основывалось на исследовании одной ткани, чего в строгом смысле недостаточно для исключения мозаицизма.

Трисомия 8 - результат вновь возникшей мутации (нерасхождение хромосом) на ранних стадиях бластулы, за исключением редких случаев новой мутации в гаметогенезе.

Различий в клинической картине полных и мозаичных форм не выявлено. Тяжесть клинической картины широко варьирует. Причины таких вариаций неизвестны. Корреляций между тяжестью заболевания и долей трисомных клеток не обнаружено.

Дети с трисомией 8 рождаются доношенными. Возраст родителей из общей выборки не выделяется.

Для болезни наиболее характерны отклонения в строении лица, пороки опорно-двигательного аппарата и мочевой системы. При клиническом обследовании выявляются выступающий лоб, косоглазие, эпикантус, глубоко посаженные глаза, гипертелоризм глаз и сосков, высокое нёбо (иногда расщелина), толстые губы, вывернутая нижняя губа, большие ушные раковины.

52. Жыныс хромосомасы бойынша полисомия.

Жыныстық хромосомалардың санының бұзылуымен байланысты жыныстық аномалияларды 2 топқа бөлуге болады: жыныстық хромосома бойынша полисомия (жыныстық хромосомалар қалыптыдан көп); жыныстық хромосома бойынша моносомия (жыныстық хромосомалар қалыптыдан аз). Бірінші жағдай екіншіге қарағанда жиі кездеседі.

53. Трипло-Х (47, ХХХ) синдромы.

Әйел фенотипті жыныс хромосомалары бойынша полисомия (поли-Х-әйелдер). 47 хромосомасында ХХХ бар әйелдердің көбісінде жыныстық аномалиялар байқалмайды. Олардың үштен бірінде қалыпты балалар туылады. Бірқатар әйелдерде бедеусіздік байқалған. Бірқатарында аутосома мен жыныстық хромоосмаларының қатынасының бұзылуы салдарынан эндокриндік баланстың және жұмыртқа бездерінің байқалады. Кейде ойлау қабілетінде жетілмегендік байқалады. Трипло-Х әйелдердің көпшілігі психикалық емханаларды зерттегенде табылды

54. Клайнфелтер синдромы.

1942 ж. алғаш рет клиникалық синдром ретінде ер адамдардағы жыныстық хромосомалар жүйесіндегі (XXY трисомиясы) ауытқуларды сипаттады.

Клайнфельтер синдромы ер адамдарда кездеседі және ол қосымша X жыныс хромосомасының болуымен сипатталады. Оның орташа жиілігі 1:500-ге тең. Бұл синдромның негізгі сипатына мыналарды жатқызуға болады: бойлары өте ұзын, иықтары тар, бөкселері кең, бұлшықеттері нашар дамыған, астеник немесе әтек (пішілген адам) типтес болып келеді. Беттерінде және қолтықтарында мардымсыз, өте сирек түктері болады, ал қасағаның түктері әйелдерге ұқсас болады; олардың шәует жолдары семіп (атрофия) қалған, сперматогенез бұзылып бедеу болып келеді. Ақыл-естері кемістеу, өте сенгіш, көңіл-күйі тез өзгергіш, қызбалау болады. Клайнфельтер синдромымен ауырған адамдардың дерматоглификациясы оөзгерген — қол саусақтарының өрнегінде доғалар жиі кездесіп, қырлар - саны азаяды.

55. Y-хромосомасы бойынша дисомия синдромы.

Жуырда адамда бір ата-аналық дисомия құбылысы анықталды.

Мұндай индивидтерде хромосомалар саны барлық жұп бойынша қалыпты.

Дегенмен бір жұп бір ғана ата-ананың хромосомаларымен көрсетілген.

Бұл келесі түрде жүреді.

Гаметада белгілі бір хромосома бойынша гаметогенез үрдісі кезінде пайда болған дисомия, хромосомалардың ыдырамауы салдарынан пайда болған, ұрықтандыру кезінде трисомияға әкеледі.

Дегенмен белгісіз себептерге байланысты үшінші хромосома бөлшектеудің бастапқы сатысында элиминацияланады.

Егер бұл хромосома қалыпты гамета хромосомасы болса, онда ұрықта бір ата-ананың екі хромосомасы қалады.

Бір ата-аналы дисомия құбылысы индивид үшін немқұрайлы емес.

Біріншіден, рецессивті патологиялық гендер бойынша гомозиготизация жүруі мүмкін, яғни рецессивті ауру бір ата-анадан алынады.

Екіншіден, кей хромосомаалар бойынша бір ата-аналы дисомиялар синдромдарға немесе ұрықтың өсуінің құрсақ ішінде бәсеңдеуіне алып соғады.

56.Шерешевский-Тёрнер синдромы.

Бұл синдромды 1925 жылы Н.А. Шерешевский және 1938 жылы Тернер тауып сипаттап жазған. Оның орташа жиілігі 1; 3000-ге тең және тек әйелдерде кездеседі. Бұл аурумен ауырған әйелдерде жыныс хроматині кездеспейді, олардың кариотипі 45 (ХО) тең болады.

Белгілері:Шерешевский—Тернер синдромын жаңа туылған қыз нәрестелерде айқын байқауға болады, себебі моносомия X (ХО) кейбір мүшелер мен ұлпалардың жатырда дамуын бұзатындықтан нәрестелер бірнеше аномалиялармен туылады, яғни салмақтары өте жеңіл, бойлары қысқа, табандарында және қолдарында лимфоидтық ісіктер, тырнақтарының гипоплазиясы (толық жетілмеуі) байқалады. Жүректерінің туа біткен ақаулықтары, қолқа (аорта), екпе артериясының тарылуы (стеноз, коарктация) байқалып, эпикант дамыған, шаштары қысқа, мойыны қысқа және жуан болып келеді. Қаңқа дамуының аномалиялары, көкірек қуысының өзгеруі, 4—5 саусақтарының қысқаруы да бұл ауруға тән белгілер болып табылады. Бойларының қысқа болуына байланысты аяқтары да қысқа, тұлғалары ұзындау болып дене кұрылысында диспропорция байқалады. Иықтары кең, бөкселері тар болып өздерінің сыртқы құрылысы жағынан ер адамдарға ұқсас келеді.
Емдеу жолы:Емдеудің бірінші кезеңінде, дененің өсуін анаболитикалық стероидтармен және басқа да анаболитикалық препараттармен ынталандыру болып табылады.Гинекологтың қадағалауымен қабылдап, азғантай мөлшерде қабылдап отыру қажет.Науқасты емдеудің басты түрі эстрогенизация(әйел жыныс гормондарын белгілеу),оны 14-16 жастан бастау керек.Емдеу дененің феминизациясына,әйелдің екіншілік жыныс мүшесінің дамуына,жыныс жолдарының трофикасын (қоректену) реттейдіГормональды терапияның арқасында жатыр қалыпты мөлшерге дейін өссе,бұл жағдайда науқастастарда жүктілік ЭКО ұрық жасушасы арқылы мүмкін болады.

57.Цитогенетикалық зерттеу әдістері. Митоздық хромосома препараттарын алу.

1.Адам хромосомасын зерттеуге арналған микроскопиялық әдістер 19 ғасырдың соңынан бастап қолданылуда. Хромосоманың цитологиялық бақылауын сегрегация және гендер тіркесуінің генетикалық сараптамасымен байланысуы цитогенетиканың пайда болуына әкеп соқты.«Цитогенетика» терминін В. Саттон 1903 жылы енгізді. Қазіргі таңда «цитогенетика» терминін хромосома қызметі мен құрылысын зерттейтін ғылым ретінде түсінеді. Цитогенетикадағы кеңірек тараған әдіс ретінде жарық микроскопиясы табылады. Электронды және конфокальды лазерлі микроскопия қазіргі заман цитогенетикасында зерттеу мақсатында ғана қолданылады.Бүкіл медико-генетикалық практикада жарық микроскопиясы қолданылады, соның ішінде люминесцентті микроскопия да.Цитогенетикалық бақылаулардың обьектісі болып соматикалық, мейоздық, интерфазалық жасушалар табылады.

2. Цитогенетикалық диагностиканың бірінші басты шарты - цитологиялық жасушада бөлінетін жасушалардың болу керек. Сүйек кемігі, жыныс безі ұлпасы және хорион осы обьектілерді цитогенетикалық мақсатта пайдалану үшін жеткілікті митоздық индекске ие. Алайда, тәжірибе көрсеткендей жасуша культурасындағы зерттеулер әлдеқайда ақпараттылау: жасушалар байланыстырушы ұлпаның элементтерінен босатылған және жақсы суспензияланады. Митоздық индекс жасуша культурасында ағза ұлпасына қарағанда жоғарырақ. Жасуша культурасын тері, сүйек кемігі, эмбриондық ұлпа, хорион, амниондық сұйықтық бөлшегінен алуға болады. Медициналық генетиктер үшін перифериялық қан лимфоциттерінің культурасы қолайлы обьект болып табылды. Оның алынуы үшін 1-2 мл веналық қанды алу жеткілікті және оны фитогемагглютининмен бірге қоректік орта қоспасына қосу керек. Соңғысы лимфоциттердің иммунологиялық трансформациясын тудырады және олардың бөлінуін тудырады. Культивирлеу ұзақтығы 48-72 сағатты құрайды. Екінші әдістемелік жағдай болып бөліну ұршығын бұзатын және жасуша бөлінуін метафаза кезеңінде тоқтататын колцмиданы пайдалану табылады. Колцемидті жасуша культурасына культивирлеудің аяқталуына 2-3 сағат қалғанда қосады: культурадағы митоздық индекс 2-3 сағат ішінде 2-3 есеге артады. Тіпті культивирлеусіз колцемидпен бірге экспозиция метафаза санын арттырады. Колцемидтің қатысуымен хромосома созылмалы конденсация есебінен қысқарады және нәтижесінде препаратта олар бір бірінен жеңіл ажырайды. Хромосоманың белгілі бір ауданына толық срапатама қажет болғанда қатты конденсацияланған хромосомалар метафаза кезеңінде сараптама үшін жарамсыз болады. Осы мақсат үшін жасуша алдыңғы метафазада, хромосома редуплекстелген кезде, бірақ әлі толықтай конденсацияланбаған кезде айқындалуы тиісБұл кезең — прометафаза кезеңі. Алайда осы кезеңдегі хромосомалар онша емес ажыраған және препаратта бір хромосоманың басқасына басылуы көп, және сонда да жеке жасушалардан сараптамаға қажет аумақты табуға болады.Метафазалақ әдіске қарағанда бұл әдісті прометафазалық деп атайды немесе цитогенетиканы жоғары шешетін әдіс деп аталады. Әдістің осы модификациясы кезіндегі әдістемелік қатысудың мәні спиральдау және профазада препараттар көмегімен хромосома конденсация процесін тоқтату болып табылады. Жақсы метафазалық пластинкаларды алу үшін келесі шарт болып жасуша гипотонизациясы табылады (гипотонустық шок). Негізінде ол үшін гипотонустық кальци хлориді ерітіндісін немесе натрий цитраты ерітіндісін пайдаланады. Жасушалар гипотонустық ерітінде ісінеді, ядролық қабықша жыртылады, хромосомааралық байланыстар үзіледі және хромосомалар еркін цитоплазмада қалқып жүреді. Жасушалық суспензияны метанол және сірке қышқылы қоспасымен бірге тіркейді (3:1), сосын суспензияны центрифугалайды және фиксаторды алмастырады. Фиксатормен бірге жасуша қоспасы 4 °С температурада бірнеше күн бойы сақталуы мүмкін. Осындай суспензияны таза әйнекке жаққаннан кейін метафазалық пластинка жазылады және оның бойына жеке жатқан хромосомалар орналасады.Фиксатордың кебуінен кейін жасушалар әйнекке тығыз жанасады.

58.Цитогенетикалық зерттеу әдістері. Препараттарды бояю.

2.Цитогенетикалық әдістердің келесі кезеңі –препараттарды бояу. Препараттарды бояудың барлық әдістерін 3топқа бөлуге болады: қарапайым, дифференциалды, флюоресцентті.Гимзе бойынша бояу әдісі кеңірек тараған, немесе оны қарапайым бояу дейді. Гимза бояғышы барлық хромосомаларды бүкіл ұзындығына бояйды. Бұл кезде центромер, спутниктер және екіншілік көшірулер пішінделеді. Гимза бояғышын хромосомалармен байланыстыру механизмі белгісіз. Ол қандай да бір азоттық ДНҚ негізі үшін арнайы болып табылмайды. Қарапайым бояу кезінде хромосомаларлың топтық идентификациясы ғана мүмкін, сол үшін бұл әдіс кариотиптің сандық аномалиясын бағдарланған түрде анықтау үшін қолданылады. Қарапайым бояу кезінде табылған құрылымдық хромосомалық аномалиялар дифференциалды бояу көмегімен идентификациялануы тиіс. Қарапайым бояу мутагендікке қоршаған ортаның факторларын тексеру кезінде хромосомалық мутагенезді зерттеу үшін кеңінен қолданылады. Хромосомаларды қарапайым бояу әдісі адам кариотипін зерттеудегі жалғыз әдіс ретінде 70-жылдардың басына дейін қолданылды.Оның көмегімен 10 жыл ішінде негізгі хромосомалық аурулар ашылды, хромосомалық аномалияның спонтанды түсік тастаудағы, дамудың туа пайда болған ақауындағы және канцерогенездегі рөлі көрсетілді, биологиялық дозиметрия принциптері жасалды. Хромосомалар ұзындығы бойынша қандай да бір әсер арқылы тірі кездегі модификациясыз таңдамалы бояуға қабілетті. Дифференциялық бояу салыстырмалы түрде тиянақталған хромосомаға қарапайым температуралық-қабатты әсер арқылы қамтамасыз етіледі. Сол кезде эу- және гетерохроматиндік бөліктердің кезектесуі арқылы көрсетілетін ұзындығы бойынша хромосоманың құрылымдық дифференциациясы анықталынады. Бұл бөліктердің ұзындығы иығы мен бөліктеріне сәйкес келетін әр хромосома үшін тән. кариотиптегі метафазалық хромосоманы дифференциалды бояу кезінде 200-400-ге жуық бөліктерді бағалауға болады. Алғашында арнайы хромосоманы бояу кезінде флюоресцентті алкилалкилдеуші акрихин-иприт заты қолданылды. Бұл нұсқа Q-әдіс деп аталынды. Бұл әдіс препараттың тез өңделуін талап етеді, және үнемі ыңғайсыз болып келеді. Препаратты қарау үшін люминесцентті микроскопты қолдану керек. Келесіде флюросцентті бояғыштарсыз дифферециалды бояу әдістемесі жасалынды. G-бояу әдісі көбірек қолданылады (Гимза). Бұл кезде хромосомаларды алдын ала өңдейді (тұзды ерітіндіде инкубациялайды, немесе протеазамен өңдейді). Алдын ала өңдеу біртіндеп хромосома құрылысын бұзады, ол кей бөліктерде бояу кезінде қалпына келеді, соның салдарынан хромосома иректеледі немесе жолақталады.Сегменттердің түзілу механизмі әлі жеткілікті түрде анық емес. Сызықты құрылымдық дифференциациялану әдісінен бөлек хромосоманы идентификациялау үшін адам хромосомасының маңызды сипатының бірін-ұзындығы бойынша олардың репликациялануының асихрондылығын қолдануға болады. Репликация жүйелігінің «суреті» әр хромосома үшін арнайы болып табылады. Репликация жүйелігін анықтау үшін 5-бромдезоксиуридин тимидин аналогы қолданылады. Осы аналогтан тұратын хромосома бөліктері нашар боялады. Осы әдісті пайдалана отырып, кез келген хромосоманы немесе хромосомалық қайта құрылуды идентификациялауға болады. 5-бромдезоксиуридин аналогын культураға 24 сағатқа енгізу қос хроматидаларды дифференциалды бояу үшін қолданылады. Егер 5-бромдезоксиуридинді толық жасуша цикліне енгізетін болса, онда қайтан түзілген хроматида тимидин аналогынан тұрады және әлсіз боялатын болады. Басқа хроматида кәдімгідей боялады.Бұл әдіс хромосомалық тұрақсыздыққа ие тұқымқуалайтын аурулар кезінде саны артатын қос хроматидалар арасындағы алмасуларды оңай анықтауға мүмкіндік береді, Қос хроматидалар саны сонымен қатар мутагендік әсерлер кезінде де артады, сол үшін қос хроматидалар адамның мутациялық процестерін зерттеу кезінде кеңінен қолданылады

59.Тұқымқуалаушы ауруларды диагностикалаудың молекулалық-цитогенетикалық әдістері.

Молекулалық генетиканың жетісітктерінің арқасында хромосоманы зерттеуге арналған жаңа әдіс-in situ (FISH) жағдайында флюоресцентті гибридизациялау әдісі жасалынды.in situ (FISH) жағдайында флюоресцентті гибридизациялау әдісінің негізгі принципі келесідей: 1.Зерттелінетін хромосома немесе нақты оның бөлігі үшін ДНҚ-ның бір жіпшелі негізін дайындайды, оған биотин және дигоксигенин қосылады. Бұндай «бтаңбаланған» ДНҚ бөлігі зонд деп аталады. 2.in situ микроскопиялық препаратта сілтілі өңдеу кезінде хромосомалық ДНҚ денатурацияланады, яғни ДНҚ жіпшелерінің арасындағы байланыстар үзіледі. 3.Зонд арқылы препаратты өңдейді. ДНҚ-зондтың негіздер тізбегі және хромосоманың сәйкес келетін бөлігі өзара комплементарлы болғандықтан, ана зонд хромосомаға қосылады,. Бұл бөлікте ДНҚ ренатурциясы болады. 4.Осыдан кейін препарат затпен өңделінеді, ол өзінің құрылысының арқасында таңдамалы түрде биотинге немесе дигоксинге қосылуға қабілетті. Биотин үшін бұндай зат ретінде стрептовидин табылады, диогоксигенин үшін антидигоксигенинді антидене табылады. Бұл заттарға бір емесе екі кезеңіне флюоресцентті бояғыштар қосылуы мүмкін (родамин —қызыл тус немесе флюоресцеин изотиоцианат — жасыл). 5.Люминесцентті микроскоп арқылы боялған хромосомалар боялмағандар фонында көрінеді. FISH әдісін қолдану аясы өте кең: ген орналасуынан бастап бірнеше хромосомалар арасындағы күрделі қатарларды оқуға дейін. in situ Екі немесе үш түсті флюоресцентті гибридизация иондық сәулеленумен көптеген жыл бұрын сәуле алған адамдардағы симметриялы хромосомалы абберацияларды санау үшін қолданылады. Көрсетілген әдіс боялған метафазаны кариотиптеуге қарағанда аз уақытты қажет етеді.

Салыстырмалы геномдық гибридизация әдісі (CGH— comparative genome hybridization). Әдістің қолданылу аймағы — онкологиялық цитогенетика. Әдісті тағайындау —ісіктің белгілі типіндегі делецияланатын немесе амплификацияланатын хромосома аудандарын анықтау үшін. Делеция аудандары ісік өсінділерінің ген-супрессор ауданынан тұрады, ал амплификация ауданы онкогендерден тұрады. Осылай әдіс көп дәрежеде канцерогенезге қатысатын гендерді клондау немесе карталау үшін қолданылады. Кейде қомақты ісіктен немесе гематологиялық онкоаурулармен ауыратын науқастардан сапасы жақсы хромосомалық препаратты алу қиынырақ болып келеді, сол үшін ісіктегі хромосоманың қосалқы анализінің әдісі жасалынды. CGH әдісінің мәні ісіктен ДНҚ-ны бөліп алып, оны белгілі бір флюорохроммен таңбалауға негізделеді. Қалыпты ұлпадан бөлініп алынған ДНҚ-ны басқа флюорохроммен таңбалайды. Хромосомалық препараттар стандартты әдіс арқылы бақылаудағы индивидтің перифериялық лимфоциттерінен дайындалынады. Ісіктен және өзгермеген ұлпадан алынған таңбаланған ДНҚ-ны хромосомалық препараттармен гибридизациялайды. Қарқындылығы бойынша таңбаның жануы делеция және амплификация аумағын анықтайды. Мәліметтерді өңдеу үшін хромосоманың компьютерлік анализ бағдарламасын пайдаланады.

Хромосоманың спектроскопиялық анализі {SKY) Бұл әдіс хромосоманың белгілі бір бөліктеріне ұқсас болып келетін флуоресцентті бояғыштарды пайдаланады. Әртүрлі бояғыштардан тұратын спецификалық зонд жинақтарын пайдалану кезінде хромосоманың әр жұбының өзіне тән бірегей спектрлік сипаты болады. Әдістің ерекшелігі — интерферометрлерді пайдалану болып табылады. Адам көзімен айқындалмайытын спектрлік құрамдағы мәнсіз вариациялар компьютерлік өңдеу кезінде есептелінеді, сосын бағдарлама хромосоманың әр жұбына жеңіл танылатын түстерді тағайындайды. Түсті сурет түріндегі нәтиже сандық формада жиі қолданылады. Гомологиялық хромосомалар бір түске ие болғандықтан, кариотип анализі белгілі бір мөлшерде жеңілдетіледі, ал аберрация оңай танылатын болады. Сонымен қатар, спектрлік кариотиптеу дәстүрлі әдістермен танылмайтын транслокацияны анықтау үшін қолданылады. Әдістің қолдану аясы — онкоцитогенетика. Осындай принциптің арқасында ісік жасушасындағы хромосоманың көптеген тізбегін нақты сипаттауға болады. Клиникалық цитогенетикада мөлшері бойынша жеңіл-желпі транслокацияларды, инсерцияларды және кішкентай маркерлік хромосомаларды анықтауға болады.

60. in situ (FISH) жағдайындағы флюоресцентті гибридизациялау әдісі.

1.Зерттелінетін хромосома немесе нақты оның бөлігі үшін ДНҚ-ның бір жіпшелі негізін дайындайды, оған биотин және дигоксигенин қосылады. Бұндай «бтаңбаланған» ДНҚ бөлігі зонд деп аталады.

2.in situ микроскопиялық препаратта сілтілі өңдеу кезінде хромосомалық ДНҚ денатурацияланады, яғни ДНҚ жіпшелерінің арасындағы байланыстар үзіледі. 3.Зонд арқылы препаратты өңдейді. ДНҚ-зондтың негіздер тізбегі және хромосоманың сәйкес келетін бөлігі өзара комплементарлы болғандықтан, ана зонд хромосомаға қосылады,. Бұл бөлікте ДНҚ ренатурциясы болады.

4.Осыдан кейін препарат затпен өңделінеді, ол өзінің құрылысының арқасында таңдамалы түрде биотинге немесе дигоксинге қосылуға қабілетті. Биотин үшін бұндай зат ретінде стрептовидин табылады, диогоксигенин үшін антидигоксигенинді антидене табылады. Бұл заттарға бір емесе екі кезеңіне флюоресцентті бояғыштар қосылуы мүмкін (родамин —қызыл тус немесе флюоресцеин изотиоцианат — жасыл).

5.Люминесцентті микроскоп арқылы боялған хромосомалар боялмағандар фонында көрінеді. FISH әдісін қолдану аясы өте кең: ген орналасуынан бастап бірнеше хромосомалар арасындағы күрделі қатарларды оқуға дейін. in situ Екі немесе үш түсті флюоресцентті гибридизация иондық сәулеленумен көптеген жыл бұрын сәуле алған адамдардағы симметриялы хромосомалы абберацияларды санау үшін қолданылады. Көрсетілген әдіс боялған метафазаны кариотиптеуге қарағанда аз уақытты қажет етеді.

61. Салыстырмалы геномдық гибридизация әдісі.

62. Хромосомалардың спектроскопиялық сараптамасы (SKY).

Хромосоманың спектроскопиялық анализі {SKY).Бұл әдіс хромосоманың белгілі бір бөліктеріне ұқсас болып келетін флуоресцентті бояғыштарды пайдаланады. Әртүрлі бояғыштардан тұратын спецификалық зонд жинақтарын пайдалану кезінде хромосоманың әр жұбының өзіне тән бірегей спектрлік сипаты болады. Әдістің ерекшелігі — интерферометрлерді пайдалану болып табылады. Адам көзімен айқындалмайытын спектрлік құрамдағы мәнсіз вариациялар компьютерлік өңдеу кезінде есептелінеді, сосын бағдарлама хромосоманың әр жұбына жеңіл танылатын түстерді тағайындайды. Түсті сурет түріндегі нәтиже сандық формада жиі қолданылады. Гомологиялық хромосомалар бір түске ие болғандықтан, кариотип анализі белгілі бір мөлшерде жеңілдетіледі, ал аберрация оңай танылатын болады. Сонымен қатар, спектрлік кариотиптеу дәстүрлі әдістермен танылмайтын транслокацияны анықтау үшін қолданылады. Әдістің қолдану аясы — онкоцитогенетика. Осындай принциптің арқасында ісік жасушасындағы хромосоманың көптеген тізбегін нақты сипаттауға болады. Клиникалық цитогенетикада мөлшері бойынша жеңіл-желпі транслокацияларды, инсерцияларды және кішкентай маркерлік хромосомаларды анықтауға болады.

63 Цитогенетикалық зерттеулерді жүргізуге арналған көрсеткіштер.

1 Клиникалық симптомдары бойынша хромосомалық аурумен ауыратындығын болжау (диагнозды нақтылау үшін).

2.Балада гендік синдромға жатпайтын көптеген туа пайда болған дамудағы ауытқулардың болуы.

3.Көп рет спонтанды түсік жасау, өлі туу немесе балалардың туа пайда болғандамудың ақауларымен туылуы.

4.Әйелдер мен еркектерде белгісіз генездің репродуктивті функцияның бұзылуы.

5.Баланың физикалық және ақыл-ойдың дамуындағы кешеуілдер.

6.Пренатальды диагностика (жасы бойынша, ата-аналарында транслокацияның болуына байланысты, алдынғы баланың хромосомалық аурумен туылуы кезіндегі).

7.Хромосомалық тұрақсыздықпен сипатталатын синдромның болуын болжау (хромосомалық аберрацияларды жене Схо-ны есептеу).

8.Лейкоз (дифференциалды диагностика үшін, емдеуді бағалау және өтуін болжау). 9.Мутагендік әсерлерді бағалау (радиационды, химиялық).

64 Тұқымқуалаушы ауруларды диагностикалаудың биохимиялық әдістері.

Биохимиялық әдістер ағзаның биохимиялық фенотипін анықтауға бағытталған. Фенотип бағаланатын деңгейлер әртүрлі болуы мүмкін: геннің біріншілік өнімінен тер мен зәрдегі соңғы метаболиттерге дейін, сол үшін биохимиялық әдістер алуан түрлі және олардың тұқымқуалайытын ауруларды диагностикалаудағы мәні үнемі артуда. Заманауи жоғары жетілген нақтылы технологиялар (сұйық хроматография, масс-спектрометрия, магнитті резонансты спектроскопия, нейтрондармен атқылау) нақты тұқымқуалайтын ауруларды үшін арнайы кез келген метаболитті идентификациялауға мүмкіндік береді. Биохимиялық диагностиканың обьектілері ретінде зәр, тер, плазма, қан сарысуы, жасуша культурасы табылады. Елейтін әдістерді пайдалану кезінде биохимиялық диагностикада екі деңгейді бөлуге болады: біріншілік және нақтылаушы. Біріншілік диагностиканың негізгі мақсаты сау индивидтерді тауып және индивидтерді келесі диагнозды анықтау үшін тағдауға негізделген. Бұндай біріншілік диагностиканың бағдарламаларыда обьект ретінде зәр және қанның аз мөлшері қолданылады.Селективті диагностикалық бағдарламалар гендік тұқымқуалаушылық аурулар бар деп болжанатын науқастардағы алмасудың биохимиялық аномалиясын тексеруді қарастырады

65. Тұқымқуалаушы ауруларды диагностикалаудың молекулалық-генетикалық әдістері.

Цитогенетикалық зерттеулерді жүргізуге арналған көрсеткіштер:

1. Клиникалық симптомдары бойынша хромосомалық аурумен ауыратындығын болжау (диагнозды нақтылау үшін).

2. Балада гендік синдромға жатпайтын көптеген туа пайда болған дамудағы ауытқулардың болуы.

3. Көп рет спонтанды түсік жасау, өлі туу немесе балалардың туа пайда болғандамудың ақауларымен туылуы.

4. Әйелдер мен еркектерде белгісіз генездің репродуктивті функцияның бұзылуы.

5. Баланың физикалық және ақыл-ойдың дамуындағы кешеуілдер.

6. Пренатальды диагностика (жасы бойынша, ата-аналарында транслокацияның болуына байланысты, алдынғы баланың хромосомалық аурумен туылуы кезіндегі).

7. Хромосомалық тұрақсыздықпен сипатталатын синдромның болуын болжау (хромосомалық аберрацияларды жене Схо-ны есептеу).

8. Лейкоз (дифференциалды диагностика үшін, емдеуді бағалау және өтуін болжау).

9. Мутагендік әсерлерді бағалау (радиационды, химиялық).

Молекулалы-генетикалық әдістер

Молекулалық-генетикалық әдістер үлкен және алуантүрлі топтардан тұратын әдіс болып табылады, олар соңында зерттелетін ДНҚ бөлігінің құрылымындағы вариацияны анықтау үшін арналады.

Осы әдістердің негізінде ДНҚ және РНҚ-мен бірге «манипуляциялар» жатыр.

1. ДНҚ нұсқаларын алу барлық әдістердің бастапқы кезеңі болып табылады.

Бұл кезең екі нұсқада жүзеге асырылады:

а)Жасушадан барлық ДНҚ-ны бөліп алу;

б) ПТР көмегімен анализделетін белгілі бір фрагменттердің жиналуы.

Геномдық ДНҚ-ның көзі ретінде кез келген ядродан тұратын жасушалар бола алады.

Жасушадан ДНҚ-ны бөліп алу ағзаның толықтай геномын көрсетеді, сол үшін бұндай нұсқаларды геномды ДНҚ деп атайды

Тәжірибеде көбінесе перифериялық қан, хорион, амниттық жасушалар, фибробласт культурасы қолданылады.

Бір анализ үшін бірнеше нанограммнан бірнеше микрограмдарға дейін жететін ДНҚ қажет.

Ол үшін биологиялық материалдың аз мөлшері қажет, мысалы 20-40 мг хорион, 1мл қан, 5-10 мг жасуша культурасы.

Кейбір әдістерді жүзеге асыру үшін 1тамшы қан, бірнеше түйіндері жеткілікті

Көп жағдайда ауруды немесе гетерозиготалы жағдайды жете диагностикалау үшін геномның аз фрагментін зерттеу жеткілікті, сол себепті анализ жүргізу үшін осындай фрагменттердің жеткілікті мөлшерін алу қажет, яғни оларды амплификациялау қажет.

Полимеразды тізбекті реакция (ПТР) — in vitro жағдайында ДНҚ-ны амплфикациялау әдісі.

Бірнеше сағат аралығында бастапқыдан миллион есе көп ДНҚ –ның белгілі бір тізбегінің мөлшерін көбейтіп алуға болады.

ПТР жүргізу үшін қажетті жағдай болыпамплификацияланатын фрагменттің немесе осы фрагменттің нуклеотидтік қатарын білу табылады

Зерттелетін бөліктің ұштарының нуклеотидік қатарына сәйкес екі лоигонуклеотидті праймер синтезделеді (затравка).

Праймер ұзындығы 20—30 нуклеотидтер жұбын құрайды.

Амплификация процесі циклдардың қайталануына негізделген.

Әр цикл 3 сатыдан тұрады:

ДНҚ-ның температуралық денатурациясы(қос тізбекті ДНҚ-ның бір тізбекті молекулаларға ажырауы -> праймерді ң біртізбекті молекулалның комплементарлы тізбегіне қосылуы -> полинуклеотидті тізбектердің біртізбекті молекулаларға байланысқан праймерлердің аумағында полимераза көмегімен синтезделуі

2. ДНҚ-ның фрагменттерге кесілуі молекулалық-генетикалық диагностикадағы қажетті саты болып табылады.

Бұл процесс бактериялық эндонуклеаз тобына жататын рестриктазалар арқылы жүзеге асырылады.

Олардың негізгі қасиеті —4-6жұп нуклеотидтерден тұратын нуклеотидтер қатарының белгілі бір нақты әр фрагменті үшін қос тізбекті ДНҚ-ны кесу болып табылады.

Геномдық ДНҚны рестриктазамен өңдеген кезде осы ферментке арналған әртүрлі ұзындықтан тұратын фрагменттер жинағы пайда болады.

3. ДНҚ фрагменттерін электрофорезден өткізу осы фрагменттердің олардың орналасуы бойынша агароза бетінде немесе полиакриламидті гелде таралуын қамтамасыз етеді.

ДНҚ фрагменті теріс полюстан оң полюсқа қарай өлшемдеріне байланысты гелде жылжиды (фрагменттің салмағы көп болған сайын, ол электрлік поляда ақырын жылжиды.

Электрофорездің аяқталуынан кейін ДНҚ-ның әр фрагменті гелдің нақты жерінде дискретті жолақ ретінде белгілі бір орынды алады.

Әр фрагменттің ұзындығын өткен фрагменттің ара қашықтығын өлшемі белгілі стандартты нұсқаның ара қашықтығымен салыстыру арқылы анықтауға болады.

4. гелдегі ДНҚ фрагменттерін идентификациялау және визуализациялау диагностиканың соңғы сатысы болуы мүмкін, немесе келесі анализге қажетті элементі болып табылуы мүмкін.

ПТР-ден кейінгі ДНҚ фрагменттерін визуализациялау салыстырмалы түрде жеңіл жүзеге асырылады.

ПТР-дің аяқталуынан кейін агарозды гелде электрофорез жасалынады, одан кейін гел ДНҚ-мен байланысатын этидия бромидтпен өңделеді.

Ультракүлгінмен сәулелену кезінде гелдің бетінде спектрдің қызыл аумағында жарқырау пайда болады.

Нақты фрагменттерді гелде идентификациялау геномдық ДНҚ-арасындағы күрделі міндет болып табылады.

Адам геномының өлшемінің үлкендігіне байланысты рестрикциядан кейін кесілген фрагменттердің көп мөлшері түзіледі, ол агарозды гелде электрофорезден кейін және этидия бромидпен бояған соң ультракүлгін сулелену кезінде теңдей боялған беткей ретінде көрінеді.

Генетиктердің міндеті — ДНҚ-ның специяфикалық фрагменттерін анықтау.

66. Бұндай міндетті Саузерн бойынша блот-гибридизация көмегімен шешеді.

1. Электрофорездің аяқталуынан кейін гелді ерітіндіге салады (сілтілі), онда ДНҚ-ның екі тізбекті фрагменттері байланыстарын жоғалтады және біртүзбектіге айналады.

2. ДНҚ-ның гелден нитроцеллюлозды немесе нейлонды фильтрге тасымалдануы буферлік ерітіндеде жүзеге асырылады. Гелдің бетіне фильтрді қояды және сүзгіш қағазды қояды. Капиллярлы әсердің арқасында гелдің перпендикулярлы тығыздығына буфердің тогы қалыптасады. Гелден жуылған ДНҚ фильтр арқылы ұсталынады және оның бетінде орналасады. Тасымалданғаннан кейін біртізбекті жіпшелер фильтрде фиксацияланады. Фильтрдің бетінде фрагменттердің орналасуы олардың гелдегі орынымен сәйкес келеді.

3. Визуалды түрде қажетті фрагменттерді анықтау үшін радионуклидпен немесе флюороесцентті таңбамен таңбаланған нуклеотидтік тізбектер бойынша специяфикалықпен гибридизация жүргізеді. Зондтың нуклеотидтік тізбегі толықтай немесе біртіндеп геномдық ДНҚ-ның зерттелетін блігіне комплементарлы болуы керек.

4. Таңбаланған зондтан тұратын ерітіндімен бірге фильтрді инкубаиялау кезінде филтрде ДНҚ-зондтың немесе фрагменттің комплементарлы тізбегінің гибридизациясы жүреді. Спецификалық емес байланысқан зонд молекулалары арнайы процедураның көмегімен шайылады. Радиоактивті таңбаланған бөліктерді фильтрді рентген пленкасы арқылы экспонирлеу арқылы анықтайды. Белгіні көрсеткеннен кейін пленкада ДНҚ зондымен таңбаланған жолақтар пайда болады. Радиоактивті емес таңбаларды флюоресценция арқылы немесе антидене арқылы визуализациялайды.

67.Полимеразды тізбекті реакция(ПТР)

Молекулярлык биологияның әдісі, керекті ДНҚ фрагменттін концентрациясын үлкейту. Синтетикалық түрде праймерлердың көмегімен ДНҚ-матрицасына екінші комплементарлы тізбекті синтездеу. Инфекциялық аурулардың диагностикасында,Микроорганизімдердің генотиптеуіне,Генді клондау үшін,Жаңа гендерді экстракциялау үшін,Мутацияларды енгізу,Жаңа ДНҚ фрагментерін біріктіру де қолданылады. ДНҚ-ны амплификациялаудан басқа ПТР нуклеин қышқылдарына әр түрлі әсер етуге мүмкіндік береді (мутация, ДНҚ фрагменттерін тұтастыру). Сонымен қатар, ПТР биологиялық және медициналық практикада кеңінен пайдаланылады, мысалы, мирастық немесе инфекциялық ауруларды анықтау, әкелікті орнату, гендерді клондау, жаңа гендерді бөліп шығару, т.б.

1. Денатурация: 93-95°C, 30-40 сек.

2. Праймерлердың қосылуы: 50-65°C, 20-60 сек.

3. Элонгация: 70-72°C, 20-40 сек.

Компоненттері: 1.Праймерлер – анықталатын спецификалық фрагмент шекараларындағы ДНҚ реттіліктеріне комплементарлы синтетикалық олигонуклеотидтер. Мөлшері әдетте 20-30 нуклеотид жұбынан тұрады. Амплификация реакциясы өнімдерінің түзілуінде басты роль атқарады. Спецификалық фрагмент пен праймерлерді дұрыс таңдап алу амплификацияның нәтижелілігіне тікелей әсер етеді. 2. Taq-полимераза – комплементарлық принцип бойынша ДНҚ-ның 3'-ұшынан тізбектің ұзаруын жүргізетін термотұрақты фермент. 3.Дезоксинуклеотидтер қоспасы – ДНҚ-ның екінші тізбегін синтездеу үшін Taq-полимераза қолданатын "құрылыс материалы". 4.Буфер ерітіндісі – фермент активтілігін, реакцияның оптималды жағдайлары мен рН тұрақты мәнін сақтауды қамтамасыз ететін Mg2+ иондары, басқа да катиондар мен аниондар бар реакциялық қоспа. 5.ДНК матрица – ізделінетін ДНҚ-сы бар препарат.

ПТР-ді талдау кезеңдері: 1. ДНҚ-ны (РНҚ) клиникалық үлгіден бөліп алу. 2. ДНҚ спецификалық фрагменттерінің амплификациясы. 3. Амплификация өнімдерінің детекциясы.

Амплификацияның бірінші циклында түзілген жаңа ДНҚ тізбектері амплификацияның екінші циклына матрица болып табылады. Екінші циклда ДНҚ-ның ізделінген спецификалық фрагменті (ампликон) түзіледі. Кейінгі циклдарда ампликондар жаңа тізбектердің синтезіне матрица болады.

68. Рактың табиғаты.

Рак (обыр) – түрлі ағзаларда қатерлі ісіктердің пайда болуымен байланысты туындайтын аурулардың тұтас спектрінің жалпы атауы. Обыр табиғаты жағынан қатерлі ісік болып саналады, алайда обыр қатерлі ісіктің асңынған, транформацияланған түрі. Қатерлі ісік – бұл ісік өмірге қауіпті қасиеттерімен бағаланады. Сол себептен оны «қатерлі» деп атайды. Қатерлі ісік қатерлі ісік жасушаларынан тұрады. Қатерлі ісік жиіобырмен шатастырылады. Қатерлі ісік қалыпты жасуша қатерлі трансформация нәтижесінде пайда болады, ол бақылаусыз көбейеді, апоптозға қабілеттілігін жоғалтады. Қатерлі трансформация бір немесе бірнеше мутация кесірінен пайда болады, жасушалардың шекарасы анықталмаған жағдайда апоптоз механизімі бұзылуына алып келеді. Егер де ағзаныңиммундық жүйесі мұндай трансформацияны анықтамаса, ісік ары қарай өсіп сонында метастаз береді. Метастаздар барлық ағзалар мен тіндерде пайда болуы мүмкін. Өте жиі метастаз сүйекте, мида, бауырда және өкпеде пайда болады. Және де жасушалардың бақылаусыз бөлінуі қатерсіз ісікке алып келуі мүмкін. Қатерлі ісік қатерсіз ісіктен ерекшелігі метастаз қалыптастырмауы болады, басқа ағзаларға енбейді және ағзаға қатерсіз. Бірақ та қатерсіз ісік жиі қатерлі ісікке ауысады. Қатерлі ісікті хирургиялық жолмен емдеуге болады, алайда рактың емі әлі табылған жоқ.

69-сұрақ. Қатерлі ісік,белгілер

ҚАТЕРЛІ ІСІК, саркома– тіндердің айналасында өсіп, олардың қызметін бұзатын ісіктер; осы ісіктердің жайылуынан организмдетметастаз процесінің басталуы. Ісіктің тарамдалып, айналасы шаянның аяғы сияқты болғандықтан Қ. і. рак деп аталған. Қ. і-тің негізгі бөлігі – эпителий паренхимасы және көптеген қан тамырлары мен лимфа талшықтары болатын дәнекер тін. Сыртқы пішіні саңырауқұлақ пішінді ісік ас қорыту жолдарының кілегей қабаттарында болады. Ал жайпақ табақ тәрізді түрі тері қабатының клеткасына, ауыз қуысының кілегейлі қабатына, тыныс алу, зәр шығару және жыныс мүшелеріне түседі.Қ. і-тің неден пайда болатыны белгісіз болғанымен қандай жерде, қандай сыртқы факторлар әсер ететіндігі зерттелген. Қ. і. аяқ астынан пайда болмайды, оның өсуіне әр түрлі ұзаққа созылған патол. жағдайлар, мыс., мезгілінде емделмеген, ұзақ уақыт жазылмай жүрген жара (ішек-қарын жарасы, тері, жатыр жаралары, т.б.) себеп болады. Қ. і-тің биол. ерекшеліктеріне адамның біраз уақытқа дейін ауруын сезбеуі, ісіктің көлемі 5 см-ден асқанда ғана науқастың ауырсынуы жатады. Қ. і-тің пайда болуына: рак туғызушы вирустар, сәуле көздері (радий, рентген), канцерогендік хим. заттар, (бензпирен, т.б.) гормондар, онкогендер әсер етеді. Қ. і-терді туғызатын зиянды заттар тікелей клетканың ядр. құрылымына (ДНҚ, РНҚ) әсерін тигізіп, клетканың өсіп өну процесін реттеп отыратын белоктардың сандық-сапалық қасиеттерін өзгертеді. Қ. і. клеткасы – организм ішінде пайда болатын тіршілік көзі. Ол организмге түсетін тағаммен, тіннің, мүшенің қалыпты клеткаларымен қоректенеді. Қ. і-тің клиникасы: ісіктің қай түрі болсын алғашқыда жанға батып ауырмайды, ісіктің мөлш. 1 – 2 см болғанша ауру сезілмейді. Ісік өсе келе кілегей қабыршағын жарақаттап, ондағы қан-тамырлар қабырғасын теседі. Егер ол асқазан-ішекте болса, қан адамның нәжісімен араласып, тік ішек арқылы сыртқа шығады. Ал ісік өкпеде болса, кеңірдек арқылы қан аралас қақырық түседі. Қ. і. түйіні өсе келе, қан-лимфа сұйықтықтары арқылы басқа мүшелерге тарайды. Қ. і-тің қай түрінде болсын, асқынған кезде науқаста кахексия дамиды. Қ. і-ке диагностика жасау үшін клиник., параклиник. әдістер қолданылады. Нақты диагноз ісіктен алынған биопсияның қорытындысы бойынша қойылады.

70. Ісік клеткаларындағы протеолитикалық белсенділік.

Дата добавления: 2016-01-04; просмотров: 93; Мы поможем в написании вашей работы!

Поделиться с друзьями:

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 6 7 8910 Следующая ⇒

Мы поможем в написании ваших работ!