Жобалау трансцендентік деп неліктен аталады? 12 страница
Өзіндік білім алуға мүмкіндік беретін субъектілік компоненттері іс жүзінде толығымен пайдалану үшін, оның әр компонентінің мақсаттары жалпы жүйенің мақсатына сәйкес келтірілуі қажет.
Сурет 4 − Білім берудегі мақсаттар жүйесінің үлгілік құрылымы
Осыған сай, білім беру ұйымдарындағы білім беру процесін, оқыту жүйесін, барлық деңгейлердегі басқару жүйесінің мақсаттары бір арнаға тоғысып, субъектінің өзіндік дамуын қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс. Оны жоғарыдағы 4 -суретте берілген мақсаттар жүйесі ретінде көрсетуге болады.
Қоғам дамуының қазіргі ақпараттық кезеңдегі жағдайлар, адам проблемасын тарихи, әлеуметтік, шығармашылық субъектісі ретінде алдыңғы орынға шығарып, осы өзгерістерге сай білім берудің ролін тиісінше бағалау қажеттігі педагогиканы басты ғылымдар қатарын қойып отыр. Бүгінгі таңда педагогиканың нысанасы ретінде әртүрлі оқу-тәрбие жүйелері алынып, ал оның пәніне әлеуметтік белсенді, шығармашылық тұлғаның өздігінен өмір бойы білім алуы белгіленіп» жүргені белгілі. Адамның өзіндік дамуын қамтамасыз ететін тұтас жүйе жасауға деген қажеттіктің бүгінгі таңда ерекше көкейтестілігі қоғамның әлеуметтік - экономикалық даму талаптарынан туындап отыр. Сондықтан, педагогикалық жобалау жүйенің жалпы мақсатына бағытталып, орндағы мақсат иелері өздігінен білім алушы субъектілер болуы қажет.
|
|
|
Сұрақтар мен тапсырмалар
1. Педагогикалық жобалаудағы мақсатты айқындаудың маңызы неде?
2. Статегиялық мақсат қою мен жобалаудың байланысын мысал арқылы дәлелдеңіз.
3. Педагогикалық жобалаудың нәтижелері деп нені айта аламыз?
4. Педагогикалық жобалаудың субъектілерді дамытушылық ролі қалай айқындалған?
5. Мақсатты –бағдарлы педагогикалық жобалардың ерекшеліктері.
6. Педагогикалық (оқыту) жүйесі дамыту жобасын құрастыру реттері.
7. ҚР «Білім беру Заңында» білім беру мақсаты қалай анықталған?
8. Бүгінгі білім берудің күтілетін нәтижелері қандай және оларға сипаттама беріңіз.
9. Білім беру жүйесін жаңғырту жағдайындағы негізгі мақсаттар жүйесін атаңыз.
10. Білім беру нәтижелеріне тікелей ықпал ететін факторлар
11. «Педагогикалық жобалаудың бүгінгі мақсаты – субъектінің өзіндік дамуын қамтамасыз ету» тұжырымын нақты тақырып бойынша жобалау тәжірибесі негізінде дәлелдеңіз.
|
|
|
4. Педагогикалық жобалау және басқару
Педагогикалық жобалау білім берудегі белгілі бір жүйенің (басқару, оқыту, тәрбиелеу, зерттеу, әдістемелік, т.б.) осы кездегі жағдайымен салыстырғанда жобаланып отырған болашақ жағдайының тиімділігін ұғыну, оны жоба ретінде ұйымдастыру және жүзеге асыруды көздейді. Бұл жерде жобалау қызметіне даму қадамдарын орындаушы «белсенді агент» позициясы беріледі және ол белгілі бір мақсаттық – құндылықтық ұстанымдары негізінде күтілетін нәтижені орындаудың жолдарын белгілейді, басқарады, ұйымдастырады, бағалайды.
Педагогикалық жобалау нысандарын И.А.Колесникова білім беру ұйымын басқарудағы жобалау, оқу-тәрбие жүйесін басқарудағы жобалау, қоғамдық басқаруды жобалау деп анықтайды. Жобалау барысында пайда болатын өнімнің, нысанның нәтижесіне, қолданылуына байланысты білім беру жобалары тұжырымдамалық, мазмұндық, технологиялық және процессуалдық деңгейлерде жүзеге асырылады.
|
|
|
Жүйе құрамындағы басқарушы және басқарылушы компоненттердің өзара қатынастары мен жүйенің өзін өзі дамыту ресурстарын тиімді ұйымдастыру арқылы мақсатқа сәйкес күтілетін нәтижелерін қамтамасыз етудің тиімді механизмі – басқарудағы жобалау болып табылады.
Басқарудағы жобалау білім беру саласын жаңартатын, оқыту мен тәрбие үрдісін үшін жаңа жағдайлар жасай алатын көпфункционалдық педагогикалық процесті басқару қызметі ретінде қарастырылуда. Жобалаудың білім берудегі қызметін анықтауда жоғарыда келтірген зерттеушілер пікірлеріне сүйене отырып, зерттеушілік, талдаушылық, жобалаушылық, жаңартушылық, нормалаушылық, құрастырушылық, т.б. көптеген сипаттағы мәндерін белгілей аламыз.
Педагогикалық жүйелерді басқарудағы жобалау білім беру процесінің синергетикалық заңдылыққа сәйкес өзін – өзі дамыту әрекеттерін қолдайтын құндылықтар мен мақсаттарға негізделуі тиіс. Педагогикалық жүйелер жобалау қызметін қолдануға болатын әлеуметтік жүйелердің ішіндегі ықпал ету мүмкіндігі мол құрылым, өйткені, жобалау қызметі негізінде білім беру жүйесінің өзін дамытумен қатар, қоғамдық – саяси, мәдени, экономикалық салалардағы оң өзгерістерді жүзеге асыруға болады.
|
|
|
Білім беру ұйымын басқарудағы жобалау. Педагогикалық жүйелердің басқа да әлеуметтік жүйелер сияқты білім беру ұйымның нәтижелігі мен тиімділігі оның құрылымдық, ақпараттық әлеуеттерінің, ресурстарының тиісті деңгейде қамтамасыз етіліп отыруынан ғана емес, ең бастысы, ұйымды басқарудың ұтымды жүйесін құрастырудан және оны үнемі жетілдіріп, әрі дамытып отырудан болады.
Қоғам дамуындағы қайта құрулар білім жүйесіндегі өзгерістердің, оны басқарудың жаңа сипаттарын қалыптастырудың алғы шарттары болады. Мысалы, Ф.Кумбс «білім беру жүйесі дағдарыс үстінде, оның әкімшілікке негізделген құрылымы одан шығу жолдарын ұсына алмайды, өйткені бұл құрылым баяғы заманнан бері бері өзгерген жоқ. Сондықтан, оның жай дамуы бұдан бұрынғы білім мен сол кездегі қоғам туғызған қарапайым міндеттерге сай болғанымен, бүгінгі қоғамның жаңа талаптарын орындауға дайын еместігін көрсетеді. Ол - білім беруді жаңаша ұйымдастыру, оған сыни көзқараспен қарау және жаңалықтарды белсенді ендіруді жүзеге асыруға есептелмеген құрылым» деп атап көрсеткен.
Жүйелерді ұйымдастырушылық дамытудың логикасына сай педагогикалық жүйелер өз құрамындағыбелгілі бір кіші жүйелерден тұратын болғаннан кейін оны дамыту мақсатты, мазмұнды және әдістерді өзгертуді көздейді. Сонымен қатар, басқару процесі барлық білім беру деңгейлерін қамтитын болғаннан кейін сол жүйелердің әрқайсысын дамытуды көздейтін басқару міндеттері қойылуы тиіс.
Ұйымдарды басқарудың жалпы теорияларына тоқталсақ, басқарудың ғылыми теориясын 1916 жылы жасаған А.Файоль өзінің алдында кез – келген ұйымды табысқа жеткізетін басқарудың универсалдық принциптерін құрастыру мақсаты тұрды. Оның принциптері классикалық болып есептеліп, осы күнге басқару тәжірибесінде қолданылып, көптеген теориялардың негізіне алынуда.Бұлар басқарудың өзара тығыз байланыстағы маңызды универсалдық қызметтері: жоспарлау, ұйымдастыру, міндет бөлісу, үйлестіру, қадағалау, бақылау.
А.Файоль ұсынған құрылым бүгінгі күнге дейін басқарудың негізгі қызметтері болып келсе де, сынаушылар оны, біріншіден, қатаң орындаушылыққа негізделген, құрылымы өзгертуге келмейтін сипаттағы механизм деп есептейді. Екіншіден, бұл сипаттары оның қоғамдағы өзгерістер болмайтын, ішкі және сыртқы тұрақты жағдайларда басқаруға қолайлылығын көрсетеді. Үшіншіден, оның ең басты кемшілігі адамның ұйымда өзін ұстауының психологиялық механизмдерін, ерекшеліктерін терең ескермейтін, оны қалыптастыратын түрлі қалыптан тыс факторларды елемейтін сипаттары.
Аталған классикалық көзқарасқа қарама - қарсы, ұйымдағы қарым - қатынастарға негіз болатын адам факторларын қолдайтын мүлдем жаңа көзқарас дами бастады, оның ең алғашқысы 1924 жылы Чикаго маңындағы Хоторн өнеркәсібіне қатысты Элтон Мэйо жасаған «адамдық қатынастар теориясы» болатын. Ол классикалық теорияны да, оның ықпалынан қалыптасқан адамның әлеуметтік жағдайын қарастырмайтын көзқарастарды да қатаң сынға алып, қызметтік құрылымына өздерінің «адамдық қатынастар теориясын» ұсынды. Оны қолдаушылардың айтуынша, құрылымы айқын білінбегенімен, адамдар көзқарасы топтық құндылықтық қатынастар қалыптасуына ықпал етеді, сондықтан, басқарушылар ұйымдағы адамдардың түрлі мотивтерін дамытуға, материалдық жағдайлар туғызуға, т.б. ынталандыруға назар аударуы тиіс.
Бұл зерттеулер жаңа қарым қатынас түрлерін, адамдарды ұйым жағдайында мақсаттық тренингтер мен семинарлар арқылы мотивациялау, басқару стилінде қалыптасқан қатынастарды өзгерту,т.б. жаңа бағыт болып басқару теориясына қосылды.
Сонымен қатар, аталған көзқарас адам факторларын дамытуда маңызды болғанымен, классикалық құрылымның негізіне алынған көп мәселелерді назарынан тыс қалдырды. «Бұл теориялардың әуел бастан кемшіліктері, -делінген М.Мескон, М.Альберт, Ф. Хедоури зерттеулерінде, «олар бір ғана басты элементін негізге ала отырып, басқару тиімділігінің бұдан басқа да көптеген факторлардан тұратын нәтижеге бағытталатынын қарастырмайды» дейді. Аталған рационалдық және адам қатынастары туралы теориялардың мықты жақтарын зерделеу - басқарудың жүйелілік, ситуациялық және ұйымдастырушылық сипаттарын қамтитын синтездік түрін қарастыруға әкеледі.
Өткен ғасырдың аяғында жобалау негізінде басқару тұжырымдамасы пайда болды. Ұйымдардың нәтижелі қызметін арттыру мақсатында менеджерлер жүйелі диагностика, жоспарлау, орындау мен өзгерістерді қолдаудың әдістері мен процедураларын басқарудың эволюциясы негізінде жасады. Жобалау негізінде басқарудың мәні ондағы адам әлеуетін тиімді пайдалануға жағдай туғызу, тұлғалық және тұлғаралық қатынастарды дамыту,олардың құндылықтық бағдарларына ықпал ету арқылы ұйымдардың нәтижелі қызметі етуіне мүмкіндік беру.
В.С.Лазарев қазіргі педагогикалық ұйымдарды басқару түрлерін оның сипаттарына қарай бірнеше түрге бөледі:
субъектілігіне қарай - әкімшілік басқару (басқаруға, шешім қабылдауға әкімшілікің ғана қатысуы) және партисипативтік- қатысушылық (субектілердің басқаруға қатысуы) деп бөледі;
мазмұнына қарай- процеске бағытталған және нәтижеге бағытталған;
жаңалықтарды ендіру сипатына қарай – автономдық және интегративті басқару;
өзгерістерге жауап беруіне қарай- болуы тиіс өзгерістердің алдын ала басқару, және болған өзгерістерге реакциялық жауап бере басқару.
Бүгінгі күні басқару теорияларының эволюциясы төмендегідей дамуда:
− ұйымдардың басты ресурстары ретінде адам факторына, ұйымдастырушылық мәдениетті дамытуға көңіл бөлу;
− ұйымдардың нәтижелі қызметін арттыруда қаншалықты маңызды болса да бір ғана бағытты алмау, оларды синтездеу қажеттігі;
− ұйымның өзімен өзі болатын механикалық сипатынан сыртқы ортамен белсенді әрекеттесетін органикалық, ашықтық сипатына көшу;
− ұйымдарды дамыту мен ондағы өзгерістерге жағдай туғызу.
Басқарудың көптеген түрлері ішінде жүйелі басқару және оны дамыту тереңірек тоқталуды қажет ететін мәселе. Жүйелі басқарудың басты ерекшелігі ұйымды белгілі бөлек компоненттердің қарапайым жиынтығы ретінде емес, ал интеграцияланған сапалардың тұтас жүйесі ретінде қарастыру тән.
Жүйелік тұрғыдан басқару идеялары менеджмент теорияларының дамуына сай негізінен батыс елдер тәжірибесінде кең тарады. Оның идеялары жалпы басқарушылық ой - пікір мен көзқарастардың өзгеруіне, олардың жаңа сапаға ие болуына үлкен әсер етті. Оның мәні, әсіресе өндірістік жүйелерді, үлкен корпорациялардың стратегиялық дамытудағы жетістіктерін қамтамасыз етумен қатар, әлеуметтік жүйелерді басқарудың жоғары деңгейлеріндегі стратегиялық шешімдерді қабылдауда маңызды екені анықталды.
Мақсатқа бағытталғандық – ішкі себептерге сай белгіленетін болашақ бейнесінен мақсатты айқындау. Әлеуметтік жүйенің осы аталған сапалары ондағы басқару қызметінің орындалуы арқылы қамтамасыз етіледі.Жалпы ұйымды басқарудағы проблема шын мәнінде не бар және дұрысында не болу керек, яғни, нелер талап етіледі деген сұрақтардың арасындағы сәйкессіздіктен туындайды. Мұндай сәйкессіздіктің болуы басқарудағы проблема бар екенінің белгісі болып табылады. Егер басқарушылар пайда болған сәйкессіздікті қалай жоюды білсе, онда проблемалар пайда болмайды – стандартты, қалыптасқан жолмен шешіледі. Осылайша, проблеманың пайда болуы:
− біріншіден, шын мәнінде бар нәрсе мен не талап етілетіні арасындағы сәйкессіздік;
− екіншіден, басқарушы бұл сәйкессіздікті саналы түсінеді;
− үшіншіден, проблема пайда болған кезде оны қалай жоюды білмейді.
Сөйтіп, проблема дегеніміз - объективті қажеттіліктер және оны қанағаттандырудағы субъектінің мүмкіндіктері арасындағы сәйкессіздік. Педагогикалық проблемалар екі түрлі жағдайда пайда болады, біріншісі, шын мәнінде бар нәрсе өзгеріп, оның талаптарға сәйкес болмаған жағдай. Мысалы, білім алушылар үлгерімнің төмендеп кетуі немесе педагогтың басқа жерге ауысып, оның орнына адам табылмауы. Екіншісі – қойылатын талаптардың өзгеруі және бұрын қанағаттандырып келген нәрселер енді қанағаттандырмайды. Мысалы, егер білім беру нәтижесіне қойылатын талаптар өзгерсе, онда бұрын қанағаттандырып келген нәтижелер енді қанағаттандырмайды, т.б. .
Келесі түсінік «проблеманы шешу», яғни, іс жүзіндегі жүйені күтілетін жүйеге сәйкестендіру. Оның кезеңдері:
бірінші кезең, іс жүзіндегі жүйенің белгілі бір қызметін өзгертіп, оны күтілетін жүйе деңгейіне жеткізетін жаңа сипатты жүйе құрастыру;
екінші кезең – іс жүзіндегі жүйеден күтілетін жүйеге өту процесін жоспарлау, яғни, осы процесті жүзеге асыратын жүйе құрастыру;
үшінші кезең – шешімдерді жүзеге асыру.
Проблеманы шешу – күтілетін және іс жүзіндегі жүйелердің арасындағы кеңістікті толтыру. Проблеманы шешудің моделі мен проблеманы іс жүзінде шешу– екі түрлі нәрселер.
Проблеманы шешу моделі күтілетін жүйені мақсат ретінде алып, оны орындаудың толық жоспары, сонымен қатар, мақсатқа жету үшін іс жүзіндегі жүйеде нені, қашан және қалай өзгерету керектігін көрсетеді (сурет 5).
Дата добавления: 2018-10-27; просмотров: 602; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!