Формы землепользования крестьян
Себежского уезда в 1917–1927-е гг.
Везовитов С.М.,
соискатель ГОУ ВПО «Псковский государственный педагогический университет
им. С.М. Кирова», г. Псков, Россия
Научный руководитель – Филимонов А.В., канд. ист. наук, профессор
Одной из основных проблем русской деревни начала XX века являлось малоземелье крестьян. Значительная часть земли принадлежала помещикам и церкви, т.е. была сконцентрирована в руках небольшой группы лиц, зачастую использующих эти земли не рентабельно. С другой стороны, численно увеличивающееся крестьянство испытывало острую нехватку земли, что приводило к займам продуктов питания у зажиточных слоев, а иногда и к голоду наиболее беднейших слоев крестьянства.
На момент революции 1917 г. Себежский уезд был типичным сельскохозяйственным уездом Витебской губернии. го территория составляла 306722 дес. земли, основная часть которой принадлежала помещикам. Так, на 1914 г. средний размер частных владений составлял 2250 дес., тогда как на крестьянский двор приходилось только 136 дес. В целом по уезду, дворяне владели 86907 дес. земли. В то же время, в уезде было 14322 крестьянских и 1280 частновладельческих хозяйств[5].
После Октябрьской революции новое руководство страны приступило к решению земельного вопроса. По декретам Советской власти земля переходила в руки «тех, кто непосредственно на ней работает», т.е. к крестьянам. К концу 1918 г. из фонда нетрудовых земель, насчитывавшего 38800 дес., между крестьянами было распределено 36000 дес. удобной земли, 1000дес. и 1300 дес. получили советские хозяйства, коммуны и артеляли соответственно [1, с. 498]. За период 1918 – 1920 гг. заметных изменений в области размеров и качества крестьянского землепользования не произошло, что было связано с Гражданской войной, проходившей на территории уезда, проведением политики военного коммунизма и продразверстки. Далеко не все земли были поделены между крестьянами. К 1920 г. в Себежском уезде числилось 19751 крестьянских и 195 прочих видов хозяйств [1].
|
|
|
Численность скота и площадь посевов в крестьянских хозяйствах, по сравнению с дореволюционным временем, заметно сократились. Если рассматривать животноводство, то численность крупного рогатого скота (КРС) сократилась на 4265 голов, а свиней на 4752 головы [3].
С завершением Гражданской войны и введением в стране новой экономической политики (НЭПа), привело к улучшению производственных показателей в крестьянском хозяйстве: увеличилось поголовье скота и посевных площадей. Начиная с 1922 г. и на протяжении 1920-х гг. на территории Себежского уезда увеличивалась численность отрубных хозяйств. Так, если в 1924 г. их было 125, то в 1926 г. – 337, а количество земли в них увеличилось с 42724 дес. до 1152. 4 дес. [3].
|
|
|
В 1924 г. в Себежском уезде насчитывалось: 23818 крестьянских хозяйств. Посевные площади хозяйств достигали 88207 дес., т.е. использовались почти все пахотные угодья, составлявшие 86185 дес. Немалое место занимали сенокосные угодия – 1344 десятин заливных и 36865 дес. суходольных лугов. К 1926 г. численность крестьянских хозяйств в уезде увеличилось до 24378 [4]. Но в тоже время, в уезде имелись как безлошадные, так и бескоровные крестьянские хозяйства.
Размеры посевных площадей в единоличных хозяйствах были разнообразны, хотя в среднем хозяйство имело 3,6 десятин земли, на которых располагались, в основном крестьянские посевы.
Не смотря на то, что единоличные крестьянские хозяйства в 1920-х гг. являлись основными производителями сельскохозяйственной продукции на территории уезда, с 1918 г. стали образовываться коллективные хозяйства. Как правило, они создавались на базе бывших помещичьих усадеб, где имелись необходимые помещения и сельскохозяйственный инвентарь. Так, 28 сентября 1918 г. усилиями батраков и безземельных крестьян бывшего имения Аннинское была образована коммуна «Воля», в которую вошло 26 человек, в возрасте от 18 лет и старше [2, с. 125]. Этому примеру последовали и крестьяне других имений уезда. К середине 1919 г. на территории уезда было образовано 8 коллективных хозяйств [2, с. 150–151], а в 1920 г. в уезде уже имелось 18 артелей, 3 коммуны и 5 совхозов [2, с. 155–156].
|
|
|
К 1927 г. в введении уземуправления имелись два совхоза, находившихся на хозрасчете. В этих хозяйствах преобладали двухпольный и 9-ти польный севооборот. Использовали многопольные севообороты в уезде шесть сельскохозяйственных артелей и колхозов, в распоряжении которых имелось 935 га. земли, из них 20 га. занимали сады и 6 га. огороды.
На заседаниях уисполкома, постоянно обращалось внимание на необходимость улучшения землепользования, т.к. половина хозяйств по-прежнему использовали «трехполье», и только около 900 хозяйств перешли на улучшенные севообороты, т.е. 6-ти, 8-ми и 9-ти польные [6, 7].
За первое десятилетие аграрной политики Советской власти произошли значительные перемены в земельном вопросе. Все земельные ресурсы были перераспределены между крестьянами уезда. Основной формой землепользования продолжали оставаться крестьянские единоличные хозяйства (преобладали хутора и отруба), но постепенно стали появляться и более крупные формы такие как – колхозы и совхозы, которые через несколько лет станут единственной формой землепользования на селе.
|
|
|
Литература:
1. Аграрная политика Советской власти. (1917 – 1918). Документы и материалы. – М., 1954. – С. 498.
2. Борьба за установление и упрочение Советской власти на территории Великолукской области. Сборник документов / Сост. А. Н. Кулиненко и др. – Великие Луки, 1957. – 125 с.
3. Государственный архив новейшей истории Псковской области (ГАНИПО). – Ф. 6078. – Оп. 1. – Д. 279. – Л. 51.
4. ГАНИПО. – Ф. 6078. – Оп. 1. – Д. 79. – ЛЛ. 7, 63.
5. Научный фонд Себежского краеведческого музея. – Ед. хр. 66.
6. Сельское хозяйство // Псковский набат. – 1924. – 8 апреля.
7. Состояние сельского хозяйства Псковской губернии на 1926 год. – Псков. – 1927. – С. 6 – 26.
ПРАВЯДЗЕННЕ КАМАСАЦЫІ Ў ВЁСЦЫ ПАЛУЖЖА КАРЭЛІЦКАЙ ГМІНЫ НАВАГРУДСКАГА ПАВЕТА НАВАГРУДСКАГА ВАЯВОДСТВА Ў 1924–1926 гг.
Гарматны В.П.,
аспірант БДУ, г. Мінск, Рэспубліка Беларусь
Навуковы кіраўнік – Зялінскі П.І., доктар гіст. навук, прафесар
На пачатак 1920-х гг. большасць сялянскіх гаспадарак Заходняй Беларусі складалася з некалькіх раскіданых зямельных надзелаў, што стварала вялікія цяжкасці для вядзення асабістай гаспадаркі. З мэтаю ліквідацыі цераспалосіцы польскія ўлады на падставе закона ад 31 ліпеня 1923 г. праводзілі камасацыю (scalenia, ссяленне) – аб’яднанне сялянскіх надзелаў у адзін з перанясеннем сюды хаты і стварэннем хутара. Напрыклад, 24 чэрвеня 1924 г. навагрудскі павятовы зямельны камісар Уладзіслаў Бялыніцкі-Біруля (Wladyslaw Bialynicki-Birula) у прысутнасці войта Карэліцкай гміны Пятра Багеля (Piotr Bagiel) правёў грамадскі сход сялян вёскі Палужжа Карэліцкай гміны Навагрудскага павета і ваяводства для высветлення сапраўднага становішча рэчаў у аграрных адносінах у сувязі з пададзенай сялянамі просьбе аб камасацыі [1, Арк. 5].
Вёска Палужжа складалася з 98 гаспадарак, пад час Першай Сусветнай вайны (1914-1918 гг.) была суцэльна зруйнавана і да лета 1924 г. ледзьве 1/6 мясцовага сялянства здолела адбудавацца, іншыя ж не змаглі ўзвесці гаспадарчыя будынкі і хаты з-за недахопу сродкаў і будматэрыялаў. Мясцовыя сяляне валодалі каля 637 га ворных зямель сярэдняй якасці і лугоў і прыкладна 55 га сумеснай пашы [1, Арк. 2], сялянскія гаспадаркі складаліся са шматлікіх раскіданых зямельных надзелаў, колькасць якіх сялянам нават часам было цяжка падлічыць, таму вяскоўцы спадзяваліся з дапамогаю ажыццяўлення камасацыі палепшыць сваё матэрыяльнае становішча.
17 ліпеня 1924 г. навагрудская павятовая зямельная ўправа заключыла дамову з землямерам Гедэонам Міхневічам (Hedeon Michniewicz) аб камасацыі вёскі Палужжа, паводле якой ён абавязаны быў прыступіць да працы не пазней як 25 лістапада 1924 г. і закончыць яе да 15 кастрычніка 1925 г., да 1 мая 1925 г. скласці класіфікацыйны план зямель азначанай вёскі і найпазней за 15 жніўня 1925 г. выканаць праект ссялення [1, Арк. 10].
11 верасня 1924 г. Навагрудская акруговая зямельная ўправа (НАУЗ, NOUZ) ў г. Гродна на чале са старшынёю Станіславам Ляшчынскім (Stanislaw Laszynski) на сваім паседжанні разгледзела справу камасацыі вёскі Палужжа. Сяляне вёскі Палужжа павінны былі прадаставіць дакументы, падцвярджаючыя права валодання зямлёю, але не змаглі гэтага зрабіць з-за таго, што тыя згарэлі пад час вайны, але карэліцкая гмінная ўправа падцвердзіла права валодання зямлёю мясцовымі сялянамі. Паблізу вёскі знаходзіўся фальварак Палужжа (802 га), які належаў Марыі Сабалеўскай (Marja Sobolewska) і Віктару Хавусовічу (Wiktor Hawsowicz) і быў суцэльна знішчаны пад час Першай Сусветнай вайны. З зацікаўленых у правядзенні камасацыі асоб на паседжанні не прысутнічала толькі Сабалеўская, але яна прыслала ліст, у якім паведаміла, што выступае катэгарычна супраць ссялення належачых ёй зямель, але за ліквідацыю пашавага сервітута.
Па выніках разгляду падання НАУЗ вырашыла “пагадзіцца на камасацыю (вёскі Палужжа), якая павінна была выправіць крытычны стан (мясцовай сельскай гаспадаркі) і садзейнічала б утварэнню (ў вёсцы) нармальных сялянскіх гаспадарак, здольных да інтэнсіўнага развіцця” [1, Арк. 13]. Сялянам вёскі Палужжа за складанне праекта ссялення і правядзенне работ па камасацыі патрэбна было заплаціць 3 208, Хавусовічу – 40, Сабалеўскай – 70 злотых.
9 снежня 1924 г. сялянамі вёскі Палужжа абрана мясцовая рада (савет) ссялення. 19 снежня 1924 г. сяляне пагадзіліся на ажыццяўленне камасацыі пры ўмове, што кожны ўдзельнік хутарызацыі атрымае не больш 3 надзелаў ворнай зямлі і 2 лугавых, агульная паша і сядзібы будуць вызвалены ад ссялення, а таксама прасілі зняць з іх плату за камасацыю [1, Арк. 25-25а].
17 лютага 1925 г. быў праведзены грамадскі сход вёскі Палужжа, на якім 3/4 сялян пагадзіліся на камасацыю, але 2 сакавіка 1925 г. у навагрудскую павятовую ўправу пададзена заява мясцовых сялян з адмоваю ад камасацыі ў сувязі з яе высокім коштам [1, Арк. 31]. 7 красавіка 1925 г. павятовы зямельны камісар У. Бялыніцкі-Біруля прыбыў у вёску Палужжа і правёў грамадскі сход, на якім сяляне ізноў пагадзіліся на ажыццяўленне ў іх вёсцы камасацыі, акрамя таго была абрана новая рада ссялення вёскі [1, Арк. 32].
25 мая 1925 г. землямерам Г. Міхневічам падрыхтаваны праект ссялення вёскі Палужжа. 16 чэрвеня 1925 г. у навагрудскую павятовую зямельную ўправу была накіравана скарга мясцовых сялян на неадпаведнасць памеру іх зямель, але пры яе праверцы ўладамі высветлена, што абмер быў праведзены правільна: на 30 чэрвеня 1925 г. сялянскія надзелы вёскі Палужжа складалі каля 601 га, акрамя таго жыхары вёскі валодалі 64 га зямель у наваколлі суседніх вёсках: у Кашчах – 20 га, у Равінах – 13, у Навасёлках – 26, Руткевічах – 2, 5, у Бяразоўцы – 1, у Савачах – каля 2, 5 га, а сяляне азначаных вёсак валодалі каля 76 га ў ваколіцах Палужжа: сяляне вёскі Навасёлкі – 2, 5 га, Савачы – 3, Малыя Руткевічы – 6, Горныя Руткевічы – 7, Зазер’е-Руткевічы – 1, 5, Кашчы – 23, Заблаць – 3, 5, Равіны – каля 20, Бярозавец – 5 га, і ў Карэлічах – 11 га. Такім чынам, сялянскія землі знаходзіліся ў вялікай цераспалосіцы, што сказвалася адмоўным чынам на развіцці мясцовай сельскай гаспадаркі [1, Арк. 47].
На паседжанні НАУЗ ад 29 ліпеня 1926 г. справа ссялення вёскі Палужжа Карэліцкай гміны Навагрудскага павета Навагрудскага ваяводства была канчаткова зацверджана [1, Арк. 105]. Раскіданыя сялянскія надзелы былі аб’яднаны, такім чынам скарачалася колькасць неабходных для апрацоўкі асабістых надзелаў сялянскіх працадзён, павышалася якасць апрацоўкі зямлі і адпаведна ўзрастала яе ўраджайнасць, дзякуючы чаму мясцовыя сяляне атрымалі магчымасць больш паспяхова весці асабістую сельскую гаспадарку.
Літаратура:
1. Дзяржаўны архіў Гродзенскай вобласці. – Ф. 551. – Воп. 1. – Спр. 2408. Дело о разбивке на хутора земли деревни “Полужье” Кореличской гмины.
Дата добавления: 2018-02-18; просмотров: 880; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!