Mkdir, rmdir команда каталогтарымен операция жасау.
Каталогтармен жұмыс жасалатын операциялар файлдармен жұмыс жасайтын негізгі операциялар секілді Linux қолданушысы үшін маңызды. Каталогтармен жұмыс кезінде қолданылатын негізгі командалар – бұл rmdir және mkdir.
mkdir командасы каталог құруға мүмкіндік береді:
[student@ns student]$ ls
file primer_1 primer_2 primer_3
[student@ns student]$ mkdir catalog
[student@ns student]$ ls
catalog file primer_1 primer_2 primer_3
[student@ns student]$_
Ал rmdir, кеісінше, каталогты жоюға мүмкіндік алады:
[student@ns student]$ ls
catalog file primer_1 primer_2 primer_3
[student@ns student]$ mkdir catalog
[student@ns student]$ ls
file primer_1 primer_2 primer_3
[student@ns student]$_
rmdir командасы қосымша параметрлерді қолданбағанда тек бос каталогтарды ғанажоя алады.
Root қолданушысы su командасын қолдану кезінде ол ешқашан пароль сұрамайды. Newgrp командасы топ ауысуы айырмашылығына байланысты su мүмкіндіктеріне ұқсас болып келеді. Қолданушы newgrp командалық жолда көрсетілген топқа қосылуы керек. Root қолданушысы newgrp командасын қолдану кезінде ешқашан пароль сұрамайды. Команданың синтаксисі su командасының синтаксисіне ұқсас: newgrp groupname, мұндағы groupname – қолданушы ағымдағы атқа өзгертетін топ аты.
Passwd командасы Linux-тегі пароль ауыстыратын құрал болып табылады. Өзіңнің парольіңді өзгерту үшін командалық жолда passwd сөзін терсе болғаны:
[student@ns student]$ passwd
|
|
|
Changing password for student
(current) UNIX password:
New password:
Retype new password:
passwd: all authentication tokens updated successfully
[student@ns student]$_ 14.2passwd, gpasswd, chage командалары.
Топты басқару және оның парольін өзгерту үшін gpasswd командасы қолданылады. Парольді ауыстыру үшін gpasswd командалық жолға GROUPNAME сөзін енгізсеңіз жеткілікті. Егер сіз топ администраторы болсаңыз ғана парольді өзгрте аласыз. Егер пароль бос есем болса, онда топ мүшелері үшін newgrp шақыру керек емес, ал топ мүшелері еместер пароль енгізк керек. Топ администраторы сәйкес -a және -d параметрлерінің көмегімен топтарды қоса және жоя алады. Администраторлар -r параметрін топ парольін жою үшін қолданылады. Егер пароль берілмесе, онда тек топ мүшелері newgrp командсының көмегімен топқа кіре алады. -R параметрін көрсету арқылы newgrp командасының көмегімен пароль бойынша топқа кіруге тыйым салуға болады (бірақ топ мүшелеріне бұл ереже жүрмейді). Жүйелік администратор (root) топқа администратор тағайындау үшін -A параметрін қолдануы мүмкін. Chage командасы парольдің ескіруі мен есептік жазбалары туралы ақпаратты басқарады. Жай қолданушы (root емес) команданы тек өзінің парольдерінің ескіруі параметрлерін қарау үшін қолданады:
|
|
|
gserg@ADM:/$ chage -l gserg
Last password change : Май 03, 2007
Password expires : never
Password inactive : never
Account expires : never
Minimum number of days between password change : 0
Maximum number of days between password change : 99999
Number of days of warning before password expires : 7
Суперқолданушы басқа параметрлерді де қолдана алады, олар төменде көрсетілген:
-d дата (жүйелік дата форматында, мысалы КК.АА.ЖЖЖЖ) – қолданушы арқылы пароль ауыстырылған датаны бекітеді.
-E дата – қолданушы арқылы есептік жазбалардың ескіру датасын бекітеді
-I N – есептік жазбаларды блоктап болғаннан кейін парольдің ескіру мезетінен бастап алынған N белсенді емес күндер саны.
-m N – парольдерді ауыстыру арасындағы минималды күндер (N) санын береді
-M N – парольдерді ауыстыру арасындағы максималды күндер (N) санын береді
-W N – парольдердің ескіргені туралы ескерту берілетін күндер санын береді.
Linux-тегі рұқсат құқықтарын тарату үшін арналған көптеген командалар бар. Олардың ішіндегі негізгілері – бұл chmod, chown, chgrp.
Chmod (Change MODe – сменить режим) командасы файлға рұқсат құқын өзгертеді. Бұл команданы қолдану үшін файл қожайынының рұқсат құқығы немесе root құқығы болу керек. Команда синтаксисі мындай:
|
|
|
сhmod mode filename, мұндағы
filename – рұқсат құқықтары өзгеретін файл аты;
mode – файлға орнатылатын рұқсат құқы. Рұқсат құқығын екі нұсқада жазуға болады – символдық және абсолют түрде.
Символдық түрде сhmod командасын қолдану төмендегідей түрде болады
u,g,o,a – қолданушы, топтар, қалған қолданушылар,сәйкесінше барлық топ рұқсат құқықтарын орнату.
+,-,= - қосу, жою, сәйкесінше рқұсат беруді орнату.
r,w,x,X,u,g,o- оқу, жазу, орындау құқығы. Орындау болады, егер оған сәйкес құқық тағы рұқсат топтарында, қожайында, топтың өзінде, қалған қолданушыларда да болса.
Асолютті режимді қолдану үшін файлға рұқсат құқын үш екілік топтар түрінде көрсетуге болады. Мысалы:
wx r-x r—өрнегі мынадай түрде болады:
111 101 100
Енді әр екілік топты сегіздік санға аударамыз:
|
|
|
111 -7, 101 -5, 100 -4.
chown командасының рұқсат құқығын тағайындау.
Chown (Change OWNer- қожайынды өзгерту) командасы файл қожайынын ауыстыруға мүмкіндік береді. Бұл команданы қолдану үшін ағымдағы файл қожайынын немесе root құқын иемденуі қажет. Команда синтаксисі оңай:
chown username: groupname filename, мұндағы
username – қолданушы аты – жаңа файл қожайынының;
groupname- топ аты - жаңа файл қожайынының
filename- қожайыны ауысатын файл аты;
Топ атын команда синтаксисінде көрсетпесе де болады, сонда тек файл қожайыны ғана өзгереді.
chgrpкомандасының рұқсат құқығын тағайындау.
Chgrp командасы файлдың топ – қожайынын өзгерту үшін қолданылады. Оның синтаксисі:
chgrp groupname filename,
мұндағы:
groupname – файл кіретін топ аты
filename - өзгеретін файл аты
Сhown және сhmod командаларын тек файлдың қожайын – қолданушысы және root қолдануы мүмкін, chgrp командасын - файлдың қожайын – қолданушысы, файлдың қожайын – тобын және root қолданады.
Sticky bit.
Файл мен каталогтарға орнатылуы мүмкін кейбір ерекше құқықтары бар. Олардың кейбіреуі туралы “процесстер” тақырыбын оқу кезінде талқылайтын боламыз. Бірақ біреуін қазір қарастырайық. Бұл sticky bit (бекітілу биті) деп аталады
Юникстің бірінші нұсқаларында бұл бит программа жұмысы кезінде жүйе кодының образын жадыда қалдыру үшін қолданған болатын. Сонда программаға келесідей қараған кезде оның жүктелуіне көп уақыт кетті, себебі құрылғыдан кодты оқу қажеттілгі аз болды. Қазір Linux-те файлдар үшін бұл биттің мағынасы бұрынғыдай қалады. Ал каталогтар үшін бұл атрибут жаңа мағынаға ие болды. Егер sticky bit каталогқа орнатылған болса және егер қолданушыда файлға жазу құқы бар болса, онда бұл каталогтан файлдарды тек файлдың қоданушы –қожайыны ғана өшіре алады. Топ –қожайынның және қалған қолданушылардың файлға жазу құқы болса да sticky bit каталогқа орнатылған жағдайда оларды өшіре алмайды.
Бекіту биті символды түрде сhmod командасы арқылы орнатылады:
chmod + t filename 14.3cat, less, head, more, tail, od, tac командаларының мәтіндік ақпаратты экранға шығару.
cat filename – файлдан экранға мәтіндік ақпаратты шығару үшін қолданылады.
cat командасының бірнеше параметрлері бар, олар:
-b (--number-nonblank) – барлық бос емес жолдарды номерлеп шығу;
-n (--number) – барлық жолдарды номерлеп шығу;
-s (--squeeze-blank) – бірінен соң бірі орналасқан бірнеше бос жолдарды бір бос жол түрінде көрсету;
-T (--show-tabs) – “^|” сияқты көрсетілген табуляция символдарын көрсету;
-E (--show-ends) – жол соңының символдарын “$” сияқты көрсету.
tac filename – бұл команда экранға ақпаратты файлдан кері ретпен шығару үшін қолданылады.
Бірақ экранға сия алатын жол санынан асып кететін файлдар өлшемі болатындай жағдай туындауы мүмкін. Ондай жағдайда cat утилитін қолданған кезде біз файлды ыңғайлы оқи алмаймыз, өйткені ол өте тез шығып кетуі мүмкін. Мұндай жағдаймен күресу үшін бізге more және less командалары көмектеседі.
more filename – бұл команда ұзын файлдарды бөліктеп қарауға мүмкіндік береді.
more командасы екі пернені жүргізу үшін қолданылады – пробел (келесі экранды көрсету) және Enter (келесі жолды көрсету).бұл команданың бір кемшілігі бар – ол мәтінді тек алдыға ғана жүргізе алады.егер сіз екінші экранды қарап жатсаңыз, онда біріншіге қайта оралу мүмкін емес болып қалады. Бұл проблеманы less шешеді:
less filename – кез келген ұзындықтағы файлды кез келген жаққа жүргізіп қарауға мүмкіндік береді.
less командасы келесі пернелер комбинациясын түсінеді:
Enter (стрелка төменге) – бір жолға төменге түсу;
Пробел (Page Down) – мәтін бойынша бір бетке төмен түсу;
Page Up – мәтін бойынша бір бетке жоғары көтерілу;
стрелка жоғарыға – мәтін бойынша бір жолға жоғарыға өту;
/ - іздеу;
Home – мәтіннің басына бару;
End – мәтіннің соңына бару;
q – less программасынан шығу.
head filename1 [filename2 …] – үнсіздік бойынша файлдың 10 алғашқы жолдарын шығарады. Head командасына параметрлер беруге болады, төменде солардың ең көп қолданылатыны келтірілген:
-n – 10 емес lines болатын файл басынан жолдар шығару;
-c bytes – файл басынан bytes байт шығару;
-q – шығару алдында файлдардың тақырыптарын басып шығармау.
tail filename – үнсіздік бойынша файлдың соңғы 10 жолын шығарады. Төменде оның ең көп қолданылатын параметрлері келтірілген:
-n – 10 емес lines болатын соңғы жолдарды шығару;
-c bytes – файлдың bytes соңғы байттарын шығару;
-f – Файл соңын оқу бойынша тұрақты циклге кіру. Осылайша, файлға жаңа ақпарат түскен кезде қолданушы оған шынайы уақытта мониторинг жүргізе алады. Бұл режимнен шығу + пернелер комбинациясымен жүргізіледі.
od filename – дампа байттар түріндегі бинарлы файлдарды қарастырады. od командасының белгілі параметрлері:
- A radix – адресстер көрсетілген есептеу жүйесін көрсету. radix параметрі келесі мәндерді қабылдауы мүмкін: d – ондық, o – сегіздік (үнсіздік бойынша), x – он алтылық, n – адресстер шығармайды.
- j bytes – файл басынан bytes байттар жіберу.
-v – тізбектелген бірдей жолдардың шыығуын қосу. Үнсіздік бойынша od жиыннан тек бірінші жолды шығарады, ал басқаларының орнына – “*” символы. 14.4manанықтамалық басшылықты көру программасы.
Линуксте қандай да бір команда бойынша анықтама алу үшін man анықтамалық жүйесін қолдануға болады. Линуксте man анықтамасын шақыру less командасы сияқты жүзеге асады.
man command:
man-де бірнеше параметрлер бар. Ең жиі қолданылатындары мыналар:
-k keyword – keyword сөзі кездесетін басқару беттерінің барлығын көрсетеді;
<число> - басқаруды <число> номері бар бөлімнен алуды көрсетеді.
Man командасының келедісей бөлімдері бар:
1.Қолданушы деңгейіндегі командалар мен қосымшалар.
2.Жүйелік шақырулар және ядроның қателік кодтары.
3.Библиотекалық функциялар.
4.Құрылғылар драйверлері және жүйелік протоколдар.
5.Файлдардың стандартты форматтары.
6.Ойындар және демонстрациялық программалар.
7.Әртүрлі файлдар және құжаттар.
8.Жүйелік басқару командалары.
9.Ішкі интерфейстер және ядро қасиеттері.
man командасы бойынша басқаруды толығырақ man man командасын қолданып алуға болады.
15 Дәріс. Жүйеніжүктеу
Жүйені жіберу OS X ОЖ-нің ең таңқалдырарлық бөлігі болмағанымен, айтарлықтай маңызды болып табылады. Apple компаниясы жіберу процесстері мен OS X –тің әрбір жаңа версияларынан орындалу уақытын жетілдіреді. Барлығы дұрыс жұмыс істеп тұрған кезде, Мас компьютерлерін жүктеу процессі Intel процессорлары базасында 30 секундка аз орындалады. Әлбетте, жүйе тез және дұрыс жіберілуі керек, ал қолданушылар жіберілу кезінде не болып жатқандығына алаңдамайды. 15.1 Жүйе инициализациясы
Mac OS X жүйесінің жүктеме процедураларының басты кезеңдерін қарастырайық. Олар жүйеге ынтагерлік білдіру (system initiation) –операциялық жүйені жіберуге арналған процесстер, қолданушылық сеанс (user session) – қолданушының жұмыс ортасын инициализациялауға арналған процесстер категорияларына белгіленуі мүмкін. Әр этапта Мас жүктеме жолын көрсете отырып, дыбыстық және визуальды белгі береді. Мұнда талқыланатын белгілер қолданушыға типтік жүктеме жолында шығарылады.
Mac OS XОЖ инициализациясының төрт негізгі кезеңдері.
Тігу. Бұл кезеңде Мас компьютерлерінің құрылғылары тексеріледі және инициализацияланады, жүктеуші табылалды және жіберіледі. Бұл этапты сәтті аяқтау жіберу әуенімен және қорек көзі индикаторының ашық жарқылымен қоса жіберілінеді, бүкіл экран ашық-сұр фонмен толығады.
Жүктеуші. Оның басты жұмысы жүйе ядросының негізгі жадысындағы жүктемеден және ядро кеңейтілуі (kernel extension, КЕХТ) сияқты белгілі құрылғының негізгі драйверлерінен тұрады, содан соң ядро өзіне жүйені басқару міндетін алады. Жүктеуші кезеңі негізгі экранда Apple қою-сұр логотипімен қоса жіберіледі.
Ядро. Ол жүйені функционалдаумен қамтамасыз етеді және қосымша драйверлері мен BSD UNIX базалық жүйесін жүктейді. Мұнда негізі экранда Apple логотипінің астында қою-сұр айналып тұратын жұлдызша көрсетіледі.
Launchd жүйелік процессі. Базалық операциялық жүйе жүктелген кезде, ядро процессіне қатысты емес, қалған жүйенің жүктемесіне жауап беретін launchd бірінші жіберіледі. Бұл кезең қою-сұр айналмалы жұлдызшаның жоғалуымен және барлық мониторларда ақ түсті фонның пайда болуымен белгіленеді. Бұл кезеңнің сәтті аяқталуы барысында не жүйеге кіру терезесі ашылады, не болмаса егер қолданушы жүйеге кіруді автоматты түрде қалыпқа келтірген болса, Finder қосымшасы ашылады. 15.1.1 Жүйе инициализациясы: тігу
Маc тігуі, сонымен қатар BootROM деп аталады, компьютердің аналық тақтасына кіріккен микросұлбалардағы флэш-жадыларда орналасады. Бұл жағдайда Мас қорек көзін қосқан кезде, тіпті ″нақты″ операциялық жүйені жібергенге дейін тігу өз тапсырмалар жинағының мүмкіндіктерін орындау үшін қажеттілікке ие минимальды операциялық жүйе сияқты әсер етеді. Нақтырақ айтқанда: тігу құрылғыларды тексереді және инициализациялайды, содан соң жүктеуші операциялық жүйені табады және жібереді.
Мас компьютерлеріндегі тігу Intel процессорларының базасында Intel компаниясының Extensible Firmware Interface (EFI) технологиясына негізделген.Intel процессорының құрылғыларын қолдаудан бөлек, EFI Мас компьютерлеріне Mac OS X, Windows немесе Intel процессорларымен үйлесімді кез келген басқа операциялық жүйені жүктеуге мүмкіндік береді.
Қорек көзін қосқан кенһздегі өзін-өзі тестілеу
Қорек көзін қосқан кезде Мас тігуі бірінші кезекте өзін-өзін тестілеуді орындайды (POST, Power-On Self-Test). POST процессорлар, жүйелік жады, желілік және сыртқы интерфейстер сияқты кіріктірме аппараттық компоненттерді тестілейді. Мас POST-тан өткен кезде, сіз жіберу әуенін естисіз және бүкіл мониторда ашық-сұр фонды көресіз. После успешного теста Сәтті тестілеуден соң POST тігу жүктеуші файлын іздей бастайды.
Егер Маc POST-тан өте алмаса, монитор бос және қосулы күйінде қалады, ал сіз құрылғының қателер кодын аласыз. Компьютердің жасына және моделіне тәуелділігіне байланысты қателер коды дыбыстық белгілер немесе сыртқы қорек көзі индикаторы жарқылының тізбегі сияқты пайда болуы мүмкін немесе ішкі диагностикалық индикаторлар күйіп кетуі мүмкін. Сонда-ақ, бұл индикаторлардың комбинациясын да көруге болады.Қателер кодынан тәуелсіз олар OS X бақылау аралық құрылғыларымен мәселелерді көрсетеді.
Жүктеуші таңдауы
Үнсіздік бойынша тігу OS X-те Жүктемелік том(Startup Disk) қалып-күйлер терезесінде немесе Windows-та Boot Camp басқару панельдерінде бұрын көрсетілген жүйелік жүктеуші файлын таңдайды. Жүктеуші файлының орналасуы ұзақуақыттық жадыда (NVRAM) сақталады және жүйені қайта жүктеу барысында сол жерде қалып қояды. Егер жүктеуші файлы табылса, EFI жүктеуші процессіне бастамашылық етеді және OS X жіберіле бастайды. Бұл негізгі экранның ортасында қою-сұр Appleлоготипін көрсетеді.
Егер тігу жүктеуші файлын таба алмаса, сіз сұрақ белгісі бар жыпылықтап тұрған папка белгісін көресіз. (алма суреті)
FileVault 2 блоктан шығару қорғанышы
Егер жүйелік диск FileVault 2 шифрлау жүйесі көмегімен қорғалған болса, жүйелік диск қолданушымен блоктан шығарылмағанша, OS X жүктеушісіне сүйенуге болмайды. Бұл жағдайда жүйе жүктеуді қолданушыға терезелер аутентификациясын, көптеген жүйеге кіру терезесіне ұқсастықтарды ұсынатын, EFI арнайы жүктеушісі орналасқан, OS X Recovery HD бөлімінен бастайды. FileVault 2 аутентификациялар жүйесінің экраны POST-тан соң бірнеше секунд өткеннен кейін бейнеленеді және OS X жүйесіне кіру стандартты терезесіне қарағанда, ашықтау фонға ие.
Қолданушы аутентификациядан сәтті өткенде және шифрланған жүйелік дискті блоктан шығарған кезде, EFI тігуі OS X операциялық жүйесінің жүктеушісін құрайтын жүйелік томға рұқсат алады. Жүктеме бір шығумен кәдімгі шолумен жалғасады. Осылайша, қолданушы әлдеқашан аутентификациядан өткен және дискті блоктан шығарған, ол автоматты түрде жүйеге кіреді(жүйеге кіру терезесінде құпия сөзді қайта енгізу қажет).
Жүктеу барсындағы пернелер комбинациялары
Прошивка Маc тігуі басу және ұстап қалу барысында компьютер қосылғаннан кейін бірден жіберу процессін түрлендіретін көптеген пернетақталарды қолдайды. Олардың бір бөлігі жүктеуші таңдауын, ал басқа бөліктері - OS X жіберілуін түрлендіреді.
Тігу жаңартулары
Жүктеудің тұрақты есте сақтау құрылғысы немесе жүктеуші ROM жаңартылмайтын кіріктірме бағдарламалар технологияларының ескі версияларына қарайды. Дегенмен, Мас тігуін жаңаруға болады, ал Intel процессорлары негізіндегі компьютерлерде зақымдану жағдайында оны тіпті ауыстыруға да болады.
OS X операциялық жүйесінің бағдарламалық қамтамасын жаңарту қызметі (Software Update) кейбір Мас компьютерлерінің тігуін автоматты түрде жаңартуы мүмкін, сонымен қатар Apple компаниясының білім базасындағы тігу жаңартуының тізімін қарау ұсынылады. Мас тігу жаңартылуының тізімі НТ1237, EFI and SMC firmware updates for Intel-based Macs құжаттарында келтіріледі. Сіз Мас компьютерінің тігуін НТ2213, About the Firmware Restoration CD (Intel-based Macs) құжатында баяндалғандай, тігуді қалпына келтірудің шағын-дискін пайдалана отырып Intel процессорларының базасында өзгерте аласыз.
Қосымша ақпарат. Мас компьютерлерінің EFІ мүмкіндіктерін Intel негізінде ашық шығу коды бар rEFIt пакеті көмегімен кеңейтуге болады, http://refit.sourceforge.net/ сайтында қол жетімді.
15.1.2 Жүйе инициализациясы: жүктеуші
Жүктеуші Мас тігуімен жіберіледі және OS X ядросының жүктеуге және жүйені басқаруды өзіне ала алатындай жеткілікті ядро кеңейтілуінің кілттік қатарына жауап береді және жүктеу процессін жалғастырады. Сондай-ақ, Мас тігуі қолданушымен пернені [Shift] басу сияқты барлық арнайы
инструкциялардың жіберу режимдерін жібереді. Бұл OS X қауіпсіз режимде (Safe Mode) жіберілу керектігін білдіреді. Жүктеуші процессі өз-өзінен /Жүйе/Кітапханалар/CoreServices/boot.efi (/System/Library/CoreServices/boot.efi) файлында орналасады.
Жіберу процессін жылдамдату үшін жүктеуші барлық мүмкін жерлерде кэштелген файлдарды жүктейтін болады. Кэштелген файлдар жүйе оларды нөлден бастап жүктегенге қарағанда, тез жүктелетін оптимизацияланған ядро мен КЕХТ-кеңейтілуін құрайды. Бұл кэштер /Жүйе/Кітапханалар/Caches/com.apple.kernel.caches (/System/Library/ Caches/com.apple.kernel.caches) папкасында орналасқан. Егер жүйе мәселені ашқан болса және сіз OS X-ті қауіпсіз режимде жүктесеңіз, кэштер ескерілмеген болады және жүктеме процессінің ядросы едәуір көп уақыт алады.
Бұрын айтылғандай, жүктеуші жіберу барысында өзін негізгі экран ортасында қою-сұр Apple белгісімен белгілейді. Егер жүктеуші ядроны сәтті жүктесе, ол мұны қою-сұр Apple белгісінен айналмалы жұлдызша түрінде көрсетеді.
Егер Мас NetBoot серверінен жүктемеге қалыптастырылса және тігу NetBootсерверінде жүктеуші файлын сәтті тапса, сіз қою-сұр Apple белгісін тағы да көресіз. Әйткенмен бұл жағдайда жүктеуші мен ядроның кэштелген ақпараты NetBoot серверінен жүктелуі тиіс. Бұл процесс Apple белгісінен қою-сұр айналмалы жер шары түрінде белгіленеді. Ядро NetBoot серверінен сәтті жүктелген кезде, жер шарының белгісі стандартты айналмалы жұлдызша белгісіне өзгереді. Соңында, егер жүктеуше яроны жүктей алмаса, онда Appleбелгісінің орнына қою-сұр тыйым салынған белгі пайда болады.
15.1.3 Жүйе инициализациясы: ядро
Жүктеуші ядроны және негізгі КЕХТ-кеңейтілуін сәтті жүктеген кезде, ядро өзіне жүктеме процессін басқаруды алады. Барлық файлдық жүйені оқу үшін енді жеткілікті ядро кеңейтілуі жүктелінді және ядро кез келген қосымша КЕХТ-кеңейтілуін жүктейді, сондай-ақ BSD UNIX базалық жүйесін жібереді. Apple белгісіндегі айналмалы сұр жұлдызша белгісі ядроны жіберу процессінің жолын көрсетеді. Соңында, ядро алғашқы қарапайым процессті (ядро емес) жібереді – барлық басқа процесстер үшін ата-аналық болып табылатын launchd жүйелік процессі. Ақ жүктемелң экранда Applе логотипімен индикациялардың пайда болуы ядро толығымен жүктелгендігін және launchd процессі басқа объектілерді жіберетіндігін құптайды.
Көп жағдайда ядро кэштелген файлдардан жүктеуші арқылы жүктеледі. Алайда, ол /mach_kernel жүйелік томында орналасқан. Бұл файл әдетте қолданушының графикалық интерфейсінде қолданушыдан жасырын орналасқан. BSD UNIX жүйесінде көптеген басқа да жасырын файлдар мен жүйелік том түбіріндегі папкалар талап етіледі, бірақ орташа қолданушыға бұл объекттерге рұқсат қажет емес. КЕХТ-кеңейтілуі Жүйе/Кітапханалар/Extensions (/System/Library/Extensions) және /Кітапханалар/Extensions (/Library/ Extensions) папкаларында орналасқан.
15.1.4 Жүйе инициализациясы: жүйелікlaunchd
Ядро жүктелгенде және жұмыс істеген кезде, Мас жүйе атынан және соңғы есепте қолданушы атынан процесстерді жіберуге дайын. Алғашқы қаарпайым жіберілінетін процесс /sbin/launchd-те орналасқан жүйелік launchd процессі болып табылады. Ол root қолданушы атынан жіберіледі және оған 1 нөмірлі процесс идентификаторы меншіктеледі. UNIX терминдерінде жүйелік launchd процессі – бұл барлық басқа еншілес процесстер туындайтын, өз кезегінде келесі процесстер туындайтын алғашқы ата-аналық процесс.
Жүйелік launchd процессіне арналған алғашқы тапсырма – барлық қалған жүйелік процесстерді жібере отырып, жүйе инициализациясын аяқтау. OS X-тің алдыңғы версияларында орындалу жолы индикаторыменен әр түрлі жүйелік процесстерді жүктеу процессінде жүйе инициализациясының жағдайын белгілеу үшін Welcome to Mac OS X (Mac OS X-ке қош келдіңіз) диалогтік терезесі көрсетілген.
Mac OS X 10.5-те launchd процессі белгілі оптимизацияланған болды, сондықтан жүйені инициализациялау тек қана бірнеше сәттерді алады және оны визуальды анықтау қиын. Осы нүктеге дейін жеткен ең жақсы индикатор – қою-сұр Apple логотипі жүйеге кіру терезесіне немесе қолданушының жүмыс үстеліндегі фондық суретке ауысады. Егер Мас компьютеріне бірнеше монитор қосылған болса, сіз көмекші мониторларда қысқауақытты жарқылды байқай аласыз. Launchd процессі OS X қолданушы интерфейсіне анығырақ сурет салуға жауап беретін WindowServer процессін жібереді, және бұл барлығы жақсы жүріп жатқандығының айқын бейнесі.
Launchd процессі барлық мүмкін болатын жерлерде бірнеше жүйелік процесстерді бір уақытта жібере отырып және алдымен тек қана ең маңызды жүйелік процесстерге бастамашылық ете отырып, жүйе инициализациясын жылдамдатады. Жіберуден соң жүйелік launchd процессі қажеттілігіне қарай қосымша жүйелік процесстерді автоматты түрде жібереді және тоқтатады. Жүйелік процесстерді динамикалы басқара отырып, launchd Мас әсерлілігі мен жылдам әсерлілікті жоғарылатады.
Жүйелікlaunchd процессінің объекттері
Launchd процессі launchd қалып-күйлер файлдарындағы /Жүйе/ Кітапханалар/LaunchDaemons (/System/Library/LaunchDaemons папкасында берілгендей жүйелік процесстерді басқарады. Шеткі қоюшылар процесстері, сонымен қатар егер launchd қалып-күйлер файлдарындағы /Кітапханалар/ LaunchDaemons папкасында баяндалса осы процесстермен басқарылуы мүмкін.
Apple компаниясы құрастырушыларға барлық автоматты түрде жіберілетін процесстер үшін launchd жүйесін қолдану ұсынылады. Бірақ жүйелік launchd процессі, сонымен қатар автоматты түрде жіберудің ескірген процедураларын қолдайды.
Оларға жүйені инициализациялау жолында (егер ол болса) UNIX /etc/rc.localдәстүрлі сценариді орындауды қолдау жатады, үнсіздік бойынша бұл сценарий OS X құрамына қосылмаған болса да.
Жүйелік launchd процессі, сондай-ақ OS X жіберуінің ескірген объектілерін басқаратын /sbin/SystemStarterпроцессін жібереді. OS X ешқандай кіріктірме объекттер жіберуін қоспайды, бірақ SystemStarter процессі бәрі бір Жүйе/Кітапханалар/StartupItems (/System/Library/Startupltems) және /Кітапханалар/Startupltems (/Library/Startupltems) папкаларынан шеткі объектілерді жіберуді іздеуге алып келеді.
Launchd процессінің иерархияларын қарау
Қосымша /Бағдарламалар/Утилиттер/Жүйе мониторингі (/Applicati- ons/ Utilities/Activity Monitor) барлық процесстерді олардың идентификаторларымен және ата-ана/ұрпақ байланыстарымен есептелінеді. Жүйе мониторингнде (Activity Monitor) PID (Process ID) тақырыптар бағанына шерте отырып, процесстер тізімін сұрыптауға болады.Ата-ана процессі берілген процесстікі екендігін білу үшін, тізімде оның атына екі рет шерту керек.
Процесстер тізімін көрсете отырып, Жүйе мониторингі (ActivityMonitor) қосымшасы OS X қолданушының жұмыс ортасына жіберілгендей талдауда құнсыз көмек көрсетеді.
15.2 Қолданушы сеансы
Қажетті жүйелік процесстерді жібергеннен кейін жүйе қолданушы сеансын басқаруға жауапты процесстерді жібереді.
OS X жүйесінде үш негізгі қолданушы сеансы кезеңін белгілейді.
► loginwindow. Бұл процесс экранда жүйеге кіру мен оған қолданушының кіруін ұсынуға жауап беретін процесс. Бұл кезеңнің сәтті аяқталуы қолданушының жұмыс ортасында инициализацияға алып келеді, яғни қолданушылық қосымша жіберілуі мүмкін.
►launchd қолданушы процессі.Бұл процесс қолданушының жұмыс ортасындағы инициализация мен кез келген қолданушылық процесстерді немесе қосымшаларды жіберу үшін loginwindow процессімен бірге жұмыс істейді.
► Қолданушының жұмыс ортасы. Бұл қолданушы жүйеде болған кезде қолданушылық процесстер мен қосымшалар бар «кеңістік».Анығында, қолданушының жұмыс ортасы loginwindow процесстерімен және launchd қолданушылықпен қызмет етіледі.
Қолданушы сеансының кезеңдері
15.2.1 Жүйеге кіру терезесі
Жүйелік процесстердің жеткілікті мөлшерде жіберілуінен соң, launchd процессі /Жүйе/Кітапханалар/CoreServices/log- inwindow.app (/System/Library/ CoreServices/loginwindow.app) қосымшасын жібереді. loginwindow процессі фондық процесс ретінде де, графикалық интерфейс қосымшасы ретінде де жұмыс істейтіндігімен ерекше Бұл процесс жүйеге кіру экранын құрылымдастырады және . opendirectoryd процессіне сәйкес қолданушы ұзақтығына тексеру жүргізеді. Аутентификациядан соң loginwindow процессі launchd қолданушы процессіне сәйкес қолданушының жұмыс ортасында графикалық интерфейсті инициализациялайды және қолданушы сеансын қолдау үшін фондық процесс ретінде жұмыс істеуді жалғастырады.
По умолчанию в OS X-те үнсіздік бойынша қолданушы ұзақтық тексеруін жүйеге кіру экранын қолданумен жүргізе алады немесе loginwindow процессі жүктеме барысында белгілі бір қолданушығы автоматты түрде кіру қалпқа келтірілген болуы мүмкін. Қолданушы FileVault 2 жүйесімен қорғалған жүктеме барысында жүйелік томды блоктан шығару үшін ұзықтық тексеруін жүргізген кезде, жүйе автоматты түрде кіруді орындайды loginwindow процессінің қалып-күйлері /Кітапханалар/Қалып-күйлер/com.apple.loginwindow.plist (/Library/Preferences/ com.apple.loginwindow.plist) қалып-күйлер файлында сақталады. loginwindow процессінің қалып-күйлерін Қолданушылар мен топтар (Users & Groups) қалып-күйлер панеліне конфигурациялауға болады.
Егер жүйеде әлі бірде-бір қолданушы жоқ болса, онда loginwindow процессін root қолданушы иемденеді.
Қолданушы ұзақтық тексеруінен сәтті өткен кезде, loginwindow процессі ол қолданушыны иемденуші ретінде тағайындайды, содан соң launchd қолданушылық процессі көмегімен қолданушының графикалық жұмыс ортасының қалып-күйлеріне өтеді.
15.2.2 launchd қолданушылық процессі
Қолданушы аутентификацияны өткен сәтте, жүйелік launchd процессі қолданушы жүйесіне кіретін иемденушімен өзінің басқа түпнұсқасын жібереді. Қолданушының барлық, тіпті қолмен ашылатын процесстері мен қосымшалары қолданушының launchd процессі үшін өзгеше жіберіледі. Егер қолданушының жылдам аудару функциясы қосылған болса, жүйелік launchd процессі әр қолданушының жұмыс ортасындағы қызмет көрсету мен инициализация үшін loginwindow және launchd қосымша процесстері жіберілінетін болады.
loginwindow жәнеlaunchd қолданушылық процесстері қолданушының графикалық жұмыс ортасын келесі түрде қалыпқа келтіреді.
► opendirectoryd процессінен қолданушының тіркеу жазбасының ақпараты шығарылады және тіркеу жазбасының барлық қалп-күйлері қабылданады.
► Қолданушы талғамынан шыға отырып, тышқан, пернетақта және жүйелік дыбыс конфигурацияланады.
► Қолданушының есептеу жұмыс ортасы жүктеледі: ұнату, ауыспалы айналым, құрылғылар мен файлдарға рұқсат және кілттер байланысы.
► Dock панелі ашылады (MissionControlменDashboard-қа жауапты), мәзір жолындағы оң жақтағы қосымша мәзір сияқты қолданушы интерфейсінің элементтеріне жауап беретін Finder және SystemUIServer қосымшалары.
► Қолданушы жүйесіне кіру объекттері автоматты түрде ашылады.
► OS X-те үнсіздік бойынша жүйеден шығу кезінде ашық болған қосымшалардың жағдайы автоматты түрде қалпына келтіріледі. Важно понимать отличия между механизмами автоматического запуска в OS X-ке автоматты түрде жіберу механизмдері арасындағы айырмашылықты түсіну маңызды: жіберу демондарымен, жіберу объекттерімен, жіберу агенттермен және жүйеге кіру объекттерімен. Тағы да қайталаймыз: жіберу демондары(Launch Daemons) жәнежіберу объекттері (Startup Items) root қолданушы атынан жүйе инициализациясы жолында жүйелік launchd процессімен жіберіледі.
Басқа жағынан алғанда, жіберу агенттері мен жүйеге кіру объекттері тек қана нақты қолданушы атынан жіберіледі. Басқаша айтқанда, жіберу демондары мен жіберу объекттері барлық жүйеге бүтіндей қатысты, сол уақытта жіберу агенттері мен жүйеге кіру объекттері тек қана нақты қолданушыға қатысты. Жіберу агенттері қолданушы атынан launchd қолданушылық процессімен жіберуге бастамашылық етеді. Олар launchd қолданушылық процессі жұмыс істеп тұрғанда, кез келген уақытта жіберіле алады. Жіберу агенттерінің көпшілігі қолданушының жұмыс ортасында инициализация жолында белсендіріледі, бірақ олар одан кейін де жіберілуі мүмкін (немесе қажеттілігіне қарай). Жүйені ұсынатын жіберу агенттері /Кітапханалар/LaunchAgents папкасында орналасқан, осы уақытта шеткі жіберу агенттері /Кітапханалар/Launch- Agents (/Library/LaunchAgents) папкасында, не болмаса ~/Кітапханалар/LaunchAgents (~/Library/LaunchAgents) папкасында орналасады. Соңында, жүйеге кіру объектісі тек қана қолданушының жұмыс ортасын инициализациялаудың ең соңында жіберіледі. loginwindow процессі launchd қолданушы процессі көмегімен қолданушы жүйесіне кіру объектілерін жіберуге жауап береді. Бұл объектілердің тізімі ~/Кітапханалар/Қалып-күйлер/loginwindow.plist (~/Library/Preferences/ login-window.plist) қалып-күйлер файлында орналасады. Қолданушы жүйесіне кіру объектілерінің тізімі Қолданушылар мен топтар (Users & Groups) қалып-күйлер панелінен өалыпқа келтіріледі. Из программы Мониторинг системы Жүйе мониторингі (Activity monitor) бағдарламасынан сіз launchd қолданушы процессін және одан туындайтын қолданушы процесстерін талдай аласыз. Процесс тізімі барлықиерархиялық (All Processes, Hierarchically) процесстер сияқты сұрыпталған кезде, ол ерекше пайдалы. 15.2.3 Қолданушы ортасы
Қолданушының launchd және loginwindow процесстері қолданушы жүйеде бар кездеге дейін жұмысын жалғастыратын болады. launchd процессі қолданушының барлық процесстері мен қосымшаларын жіберетін болады, ал loginwindow процессі - мониторинг пен сеанс қызмет көрсетуін орындайды.
loginwindow қолданушы процессі қолданушы сеансы мониторингін мынадай жолдармен орындайды:
► жүйеден шығу процедураларын басқару, қайта жүктеулер мен жұмысты аяқтау;
► жұмыс істеп тұрған бағдарламалардың мониторингін және қолданушының еріксіз қосымшаларды аяқтауына сұраныс реакциясын қосатынБағдарламаларды еріксіз аяқтау (Force Quit Applications) терезесін басқару;
► стандартты қателер ағынында қолданушының console.log файлында барлық шығару жазбалары.
Қолданушы жүйеде бар кезде, launchd қолданушы процессі ашық түрде қалуға тиісті кез келген қосымшаларды автоматты түрде қайта жібереді, мысалы Finder немесе Dock. Егер қолданушының loginwindow процессі аяқталса, барлық қосымшалар мен процесстер өзгертулерді сақтамай жаймен. Егер бұл өтсе, жүйелік launchd процессі Мас жаңа ғана жүктелген болса, автоматты түрде loginwindow процессін қайта жібереді. Басқаша айтқанда loginwindow процессі конфигурацияға байланысты не жүйеге кіру экранын бейнелейді, не болмаса көрсетілген қолданушы жүйесіне кіруді автоматты түрде орындайды.
15.3 Ұйқы режимдері, жүйеден шығу және жұмысты аяқтау
Енді тоқтату және қолданушы сеансын аяқтау проссецтерін қарастырамыз. Ұйқы функциясы (sleep) ешқандай ащық процесстерді жаппайды, ал қолданушының жүйеден шығу (logout) және жұмысты аяқатау функциялары (shutdown) ашық процесстерді аяқтайды. Көп жағдайда қолданушы Apple мәзірінен Ұйқы режимі(Sleep), Сеанстыаяқтау (Logout) немесеӨшіру (Shutdown) командаларын қолмен орындайды.
Ескерту. OS X барлық қолданушылар үшін үнсіздік бойынша қосылатын бағдарламалар жағдайын автоматты түрде қалпына келтіретін функцияны ұсынады. Кірген соң бірден қолданушының барлық объектілері қайтадан ашылатын болады және олардың жағдайы қалпына келтіріледі. Бұл функция бағдарламаларды автосақтау функциясымен бірге жұмыс істейді.
Алайда басқа процесстер мен қосымшалар да ұйқы режимі, жүйеден шығу немесе өшіру командаларына өтуге бастамашылық ете алады. Мысалы, Орнатушы қосымшасы (Installer) және БҚ жаңарту(Software Update) жаңа бағдарламалық қамтаманы орнатуды талап ету кезінде, қайта жүктеуді сұрауы мүмкін.
Одан басқа, Мас келесі командаларды автоматты түрде орындауды қалыпқа келтіре алады:жүйені ұйқы режиміне ауыстыру энергияны үнемдеу (Energy Saver) қалып күйлер панеліне берілгеннен соң интервал әрекетсіз болады; ұйқы режиміне өту кестесі тапсырмасы, жұмысты аяқтау немесе Энергияны үнемдеу (Energy Saver) қалып-күйлер панеліндегі Кесте (Schedule) диалогтік терезесінің қалып-күйлері көмегімен Мас жіберуі ; Қорғаныс және қауіпсіздік (Security & Privacy) әрекетсіздік периоды қалып-күйлер панеліне берілгеннен соң қолданушы жүйесінен автоматты түрде шығу; Ата-ана бақылауы (Parental Controls) қалып-күйлер панелі көмегімен қолданушы басқаратын жүйеден автоматты түрде шығу. Осы қалып-күйлердің көпшілігі Apple Remote Desktop көмегімен немесе серверді басқару арқылы жойылған түрде берілуі мүмкін. через сервер управления.
Компьютерді ұйқы режиміне аудару барысында белсенді процесстер немесе қосымшалар жабылмайды. Оның орнына жүйе ядросы барлық процесстерді тоқтатады, ал содан соң барлық құрылғыларды өшіреді. Бұл талап етілетін энергия көлемін азайтады Это уменьшает объем потребляемой энергии - Маc ноутбугі бірнеше күн бойы бір зарядталу батареясымен ұйқы режимінде қалады. Ояну барысында барлық құрылғылар қайта жүктеледі, ал ядро тоқтау нүктесінде барлық процесстер мен қосымшаларды қайта қалпына келтіреді.
15.3.1 Қауіпсіз ұйқы режимі
OSXMountainMac OS X-мен үйлесімді барлық шағын Мас компьютерлері қауіпсіз ұйқы режимін қолдайды. Олар ұйқыға кеткен кезде, оның құрайтын жүйклік жады файлға жүйелік томдағы бейнені көшіреді. Егер ұйқы режимінде батарея ажыратылып қалса, онда толығымен жүйені өшіру барысында мәліметтер жоғалмайды..
Қауіпсіз ұйқы режимінен қайта жіберу барысында жүктеуші қарапайым жүктеменің орнына жүйелік томнан сақталынған жады бейнесін жүктейді. Жүктеуші Мас компьютері ұйқы режиміне ауысқан кезде, сол сәттегі экранның ашық-сұр версиясын шығара отырып, қауіпсіз ұйқы режимінен қайта жіберіледі. 15.3.2 Жүйеден шығу
Қолданушылар өз жұмысы сеансын аяқтағылары келсе, кез келген уақытта жүйеден шыға алады. Жұмысты аяқтау немесе Мас-ты қайта жүктеу үшін олар, сонымен қатар жүйеден шығуы керек. Жүйеден қолданушының шығуының барлық функциялары оны loginwindow процессіlaunchd процессі көмегімен басқарады. 15.3.3 Жұмысты аяқтау және қайта жүктеу
Жүйедегі қолданушы жұмысын аяқтаған кезде немесе Мас-ты қайта жүктеген кезде, оны loginwindow процессі жүйелік launchd процессі көмегімен жүйеден шығудың барлық функцияларын басқарады. Алдымен қолданушының loginwindow процессі ағымдағы қолданушы жүйесінен шығуды орындайды.Егер жүйеде басқа қолданушылар болса, онда белсенді функциялардың арқасында жылдам ауыстыру функциялары қолданушының loginwindow процессі администратордан тіркеу мәліметтерін сұрайды және егер де олар дұрыс енгізілген болса, басқа қолданушылардың барлық процесстері мен қосымшаларын еріксіз аяқтайды.
Дата добавления: 2018-02-18; просмотров: 986; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!