Чедиги чада – Бойду-Сеткил биле Парамиталар
I. Амылыгларга, дең-дески хамаарылганы тургузуп алыры:
1) Үш аңгы салдарлыг улусту бодап көөрү:
Н) Хандыкшылды тургузуп чоруур «Эш-өөр»,
М) Хорадаашкын тургузуп чоруур «Дайзыннар»,
Л) Хамаарылга чогун тургускан «Танывазы улус».
2) Хамаарылгалыы-биле алдынган алды шынзыдыг:
(Бир улуска дузалааш, өскелерге дузалаваска - утказы чок)
ом) Амылыг бүрүзү, ол-ла човаашкыннарны эдилеп чоруур.
ма) Амылыг бүрүзү, он ядыылар ышкаш чединмес чоруур.
ни) Амылыг бүрүзү, он аарааннар ышкаш аарып чоруур.
(Бодунга дузалааш, өскелерге дузалаваска - утказы чок)
пад) Өлүм кандыг-даа үеде чедип кээп болур.
ме) Амылыг шупту, меңээ дең-буянны көргүзүп чораан.
хум) Олар меңээ хора чедирип-даа чорза, ажык-дузазы хөй.
3) Ёзулуу-биле алдынган үш шынзыдыг:
н) Бүлү дириг амылыгларга хамаарылга дең болур ужурлуг.
Чүге дээрге; эш-өөр, дайзыннар, танывазы улус – бир-ле
чылдагаанга хамаарыштыр, шак ынчалдыр, таарыштыр тывылган.
м) Чүге дээрге, амылыглар бот-тускайлаң чүүлден куруг болур.
л) Эш-өөр болгаш дайзыннар, бо даг-биле дөө дагга дөмей болур.
II. Амылыгларның орнунга бодун салып, орнап көөрү:
1-к) «Дириг амылыг бүрүзү, эрткен назыларда, кижи бодунуң
авазы болуп чораан» - деп, танып-билипкеш, чөшпээрежи бээр.
|
|
|
2-н) Оларның, кижиниң бодунга, кылып берип чораан буянын
сактып кээр.
3-п) Оларга, өөрүп-четтиргенин илередир күзелди оттуруп алыр.
4-т) Өскелер-биле бодун деңнеп көөр.
5-л) Бодун бодаар угаанның чидириглии (чедимче чогу).
6-ч) Өскелер дээш сагыш-човап чоруур угаанның орулгалыы
(чедимчезиниң бары, чедиишкинниг болуру).
7-г) Өскелер дээш сагыш-човап чорааш, буянын улгаттырары.
8-х) Өскелерге ынак болуп алгаш, арыг аас-кежикти күзээри.
9-м) Өскелерни кээргеп чорааш, оларның човулаңын бодунче
хүлээп ап билири.
10-д) Чүрээниң ханызындан бодун өскелер-биле орнап-солууру.
11-р) Бодунуң угаанынга анаа эвес (тускай, бедик, онзагай) деңнелди тургузуп, ак сеткил үндезинин боттандырып алыры.
12-в) Бодунуң чүрээнге Бойду-Сеткилди оттуруп, бодараары.
(1-7 дугаар кезектер, Майдыр Бурганның өөредиглери-дир. 8-12 дугаар кезектер, Шантидева Башкының өөредиглери-дир)
III. Парамиталарны (кежилдириг алды-аргаларны) тургузары:
1. Пөк болуру. Аъш-чемин, хеп-сынын, өнчү-хөреңгизин, эртем-билиин болгаш коргуш чок чорукту херек үезинде дамчыдып берип билири.
|
|
|
2. Мөзү-шынарлыг болуру. Мага-боду-биле, сөс-домаа-биле, угааны-биле өскелерге хора чедирбези болгаш ажык-дузалыг болуп чорууру.
3. Шыдамыкай болуру. Берге чаңныг кижилерге болгаш муңгашталган байдалдарга хамаарыштыр, шаптараазынны ажып-эртип шыдаары.
4. Кызымакай болуру. Бодунуң салып алган сорулгазынга хамаарыштыр, төнчүзүнге (эчизинге) чедир бердинип алгаш, тура дүшпези.
5. Кичээнгейлиг болуру. Угаанын чаңгыс угланыышкынче мөөңнеп алгаш, угааны-биле мага-бодун маажым байдалга тудуп шыдаары.
6. Мерген-Угаанныг болуру. Билдинмес айтырыгга харыыны тып шыдаары болгаш угаанын шын бодандырып билири.
Түңнелинде: Эрткен назыларда, буянныг аваларым болуп чораан, бүгү дириг амылыгларны, очалаңның човулаңындан хостап алыр дээш, Будда деңнелинге чедип алыйн. Ооң соонда, чуртталгадан чуртталгаже, чыргал-дыштыг долу арыг аас-кежикти, амылыгларга чедер кылдыр шаңнап берип чорууйн.
Сески чада – Кичээнгей мөөңнээр «Шаматха» өөредии
I. Шаматха сайзырадырынга алды таарымчалыг байдалдар:
1. Таарымчалыг чер болур ужурлуг.(чем-суглуг, айыстыг, айыыл чок,шажынчы эш-өөрлүг, даяан ажылынга херек чүүлдер, Күрү-Башкызындан хамааржыр таарымчалыг байдал)
|
|
|
Чүдүкчү кижиниң бодундан хамааржыр байдалдар:
2. Күзелдери эвээш (артык күзел шуут чок) болур ужурлуг.
3. Сеткил ханган (бар кежиинге таарзынган) болур ужурлуг.
4. Чартыгар карачал ажыл-агыйы шуут чок болур ужурлуг.
5. Бедик мөзү-шынарлыг (хора чок, ажыктыг) болур ужурлуг.
6. Хандыкшып халбактаныр бодал чок болур ужурлуг.
II. Шаматха (Маажым) чедип алырының беш частырыы:
1. Чалгаа чоруктуӊ үш хевирлери:
1) Мугулай чалгаа - Уйгужу болгаш тура-сорук чок болуру.
Күрү-Башкызының өөредиинге бүзүревези.
2) Чартыгар чалгаа - Карачал амыдыралга хандыкшаан болуру.
Шаматха деңнелиниң эки талаларынга бүзүрел чогу.
3) Соӊгаарадыр чалгаа - Бодунуң четпес-тудуу чоруунга таарзынары.
Бодунуң угаанын үнелеп билбези.
2. Уттуучал чорук.Даап бодаар ужурлуг, Алдын-Будданың овурун уттупкаш, бодалын өскээр угландырары.
3. Угаанның чартыгар болгаш аамай чоруу (мугур угаан).
Чартыгыышкыннар – Хандыкшылдан бодалын долузу-биле
уттуптары болгаш долузу-биле утпас-даа болза угаанның бир
|
|
|
кезии өскээр угланып чоруп бээри. Аамай чорук – Угаанның арыг
эвес болгаш тодаргай эвес байдалдары-дыр.
4. Удур арга ажыглавазы.Бо частырыг, Шаматханың беш-
алды дугаардеңнелдеринге чедип келир. Херек үезинде үш частырыгларга удур арга ажыглавас болза, угаанның болгаш мага-боттуң маажым (шаматха) деңнелинге чедип алыры болдунмас болур. Чижелээрге: угаанын сергедип, соок сугга шаптанып алыр. Оон, мага-бодун бичии эде-хере тыртып тургаш шимченип ап болур.
5. Арганы эртир ажыглаары. Бо частырыг, Шаматханың сес дугаардеңнелдеринге чедип келир. Башкы, бо частырыгны, «МАХАМУДРА» өөредиинде дыка эки тайылбырлап турар: Ону, дээрде хостуг салдап чоруур эзирге дөмейлеп болур. Чедер кылдыр бедий берген куъш, чалгынын чайарын соскадыптары-биле бир дөмей болур. Угаанны ажылдадыр артык күженниишкинни соскадыпкаш, сула салыптар. Угаан хостуг девиир ужурлуг.
III. Беш частырыгга удур ажыглаар сес аргалар:
Бир дугааарында, чалгаага удур ажыглаттынар дөрт аргалар:
1. Бодунуң күжүнге болгаш Шаматхага «Бүзүрел».
2. Бүзүрелден «Сорук кириишкини» тыптып келир.
3. Сорук киргенинден «Идекпейлиг чорук» улгадыр.
4. Идекпейжи болганындан «Маажым байдал» тургустунар.
Ийи дугаарында, уттуучал чорукка удур ажыглаар арга:
5. Кичээнгейлиг болуру:
1) Билири бодал (таныыры чүүл),
2) Билири бодалды (таныыры чүүлдү) утпазы,
3) Бодалын таныыры чүүлге доктаадып алыры
(тодаргай кылдыр бодалын чаңгыс черге тудары).
Үш дугаарында, угаанның чартыгар, аамай чоруунга удур:
6. Серемчилелдиг болур (дорт болгаш хайыы аргаларлыг):
1) Угаанның хандыкшаан байдалын таныптары (дорду),
2) Хензиг чартыгыышкынны эскерип кары (хайыызы).
Дөрт дугаарында, удур арга ажыглавазынга хамаарыштыр:
7. Удур арганы ажыглаары:
1) Угаанның частырыын билиптери,
2) Частырыгга удур арганы чалгааравайн ажыглаары.
Беш дугаарында, эртир арга ажыглаарынга хамаарыштыр:
8. Чайгаар девиг, хостуг чиик байдал:
1) Удур арга ажыглавазы, 2) Бодалынырын суларадып алгаш, хостуг салдаашкынга арыг болгаш маажым угаанын дыштандырары. (Уланчылыг)
Түңнелинде: Шаматха деңнели – Сарыг-Шажын өөредииниң эң-не улуг чедиишкини-дир. Шаматха деңнелин албан чедип алыр мен. Ону чедип алыр болзумза, онуун артык кайгамчыгтыг эки болгаш ажыктыг байдал кайда-даа чок. Ынчангаш, Шаматха деңнелинче угааным угландырып чорууйн.
Тоску чада – Мерген-Угаан өөредии:
Чүдүлгезиниң ниити тургузуу дээрге-ле, бүгү чүүлдүң бар шынарлыг бойдузу-биле чок шынарлыг бойдузун шын тодарадып чоруур угаанның бадыткалдыг чоруу-дур. Сарыг-Шажын өөредии дээрге-ле, кижи бодунуң төнчү чок ортаакы оруун тодарадып, үүле хоойлузунга даянып чоруур болгаш угаанның чырыткылыг байдалче чүткүп чоруур боттандырыг шынары-дыр.
I. Cарыг-Шажын өөредиин тудуп чоруур дөрт филосовчу школалар:
1. Ортаакы оруктуң үндезилекчизи – Вайбхашика школазы. «Мен» деп бойдустуң канчаар тыптып келирин тодараткаш боттуг чүүлдерниң канчалдыр тургустунганын бадыткап бээр Хинаяна Архаттарының (бодунуң угаанын хирден тиилеп алганнарның) көрүжү-дүр, угаан-биле мага-боттуң, бадыткатына бээр хире, эге деңнели-дир.
2. Ортаакы оруктуң тодарадыкчызы – Сватрантика школазы. Бо школаның кол сорулгазы: Вайбхашика школазынга үндезилеттингеш, чүгле бот-тускайлаң чүүлдерниң чогун бадыткап турар, бүгү чүүлдер канчылдыр бодунуң шынарын шын эдилеп чоруурун тодарадып турар, Хинаяна өөредииниң бедик көрүжү-дүр.
3. Угаан бойдузунуң үндезилекчизи - Читамантра школазы. Сватантрика школазынга үндезилеттингеш, чүгле бүгү чүүлдер угаан бойдузунга хамааржырын бадыткап турар Махаянада Арьяларның көрүжү-дүр.
4. Угаан бойдузунуң тодарадыкчылары – Сватантрика-Мадхямика биле Прасангика-Мадхямика школалары. Ол, Читамантра школазынга даянып алгаш, «Чүгле-Угаан» деп көрүштү буруушаап турар; «Бүгү чүүлдер (угаан безин) анаа аттан тургустунган» - деп дээди шынны бадыткап турар Махаяна өөредиинге (Улуг-Хөлгеге) хамааржыр, угаанның бедик деңнелдиг көрүжү-дүр. (Уланчылыг)
II. Cарыг-Шажынның дээди таңмазы – «Махамудра Өөредии»
1) Сөглеттинмес, имден дашкаар үне берген
Өндүр угаан чырыткызын номчуп берейн.
Үзели шын сеткилинден бердинипкен
Чүгле сеңээ Наропага дамчыдып берейн.
2) Хоозун-Шынар даяныр чүүл хереглевес,
Хостуг угаан кайда-даа чок тыштанып чор.
Хоозуралче күжениишкин үндүрбеңер,
Чоорту дыңзып кинчилерден хосталып чор.
3) Чурумалдың хоозунун көрүп алгаш,
Угаан-биле сеткилиңни шинчилээр сен.
Ылгаашкыннар ылгаг-чокче эсти бээрге
Ынчан Будда бойдузунга чеде бээр сен.
4) Ак-көк дээрде салдап чоруур ак булуттар,
Дазыл-даа чок, бажың-даа чок - муңгаравас.
Өйүп чоруур сагыжыңда бок бодалдар
Үндезин чок болганындан кударатпас.
5) Кажан сеткил чалымын тып чыргай бээрге,
Ийи кыдыг сайгарыглар эстип чидер.
Хар кырынга челээш-изи чечи (быжа) бээрге
Чигзиниг бээр кара хирлер арлып төнер.
6) Чүгле угаан бойдузунга чүү-даа тыптыр.
Эптиг-эпчок чүүлдер ону хириктирбес.
Хүннү дүмбей чүс чыл безин дуглай албас,
Угаан чыыын очалаңнар бектей албас.
7) Хоозун шынны демдеглептер сөстер көвей
Ол-ла хевээр дамчыдары шуут болдунмас.
Угаан дээрге тода көстүр чырыткы деп
Чугаалааш-даа илередип шыдатынмас.
8) Арыг угаан бүдүжү чок куруг-даа бол
Бүгү чүүлдү бодундува сиңирген боор.
Ал-бот-биле чүү-даа кылбайн суларап ал.
Үен-даян сайгарыгдан хосталып ал.
9) Бодал чырыын күүскедип шыдапсыңза,
Ол-ла хевээр Будда болур байдалың бар.
Күзелдерниң далайынче чүткүүр болза,
Хүнден келген херелдерни дуглаар апаар.
11) Тариналар, парамиттер боттандырыы,
Судур-дептер, бижимелдер тайылбыры,
Янзы-бүрү хүрээлерде өөредиглер
Эчис боттуң утказынга чедирбестер.
12) Чажыт-Тантра боттандырыын кылыр бодааш
Ылгап чорааш сагылдарын үреп ап боор.
Идекпейжи чоруктарны соскадып ааш
Чалгыг ышкаш күзелдерни көдүртпейн чор.
12) Чүүден-даа бол, кайыын-даа бол ылдыртынмас, Халбактанып тутунмас-даа хостуг кижи.
Ылгаг-чоктуң дүрүмнерин ол үревес
Ындыг улус чажыттарга бүзүрелдиг.
13) Күзелдерин чидирипкен турум кижи
Олче, боже, кайнаар-даа бол чүткүвейн баар.
Чүгле ындыг улус таңма-бижимелдиң
Очулдурган шын утказын билип аптар.
14) Махамудра бектээшкинден хостап чору.
Махамудра нүгүлдерни эзилдирер.
Чүдүлгеде эң-не дээди билиг ол-дур.
Бүзүревес кижи боду түреп төнер.
15) Караңгыдан чырыткыже чүткүп чорааш,
Чүгле Күрү-Башкыңарга бердиниңер.
Айыс күжүн чүрээң хүлээп аптар болза,
Чүглениптер хосталыышкын ырак эвес.
16) Хөлзеп чоруур бүгү чүүлдүң утказы чок,
Олар чүгле кударалдың үнер дөзү.
Ханы эвес өөредиглер оожургал чок,
Боттаны бээр өөредигге чөпсүнүвүт.
17) Ийи кыдыг көрүштерден үне бээрге,
Түрлүг-Хаанның оранынга чедип болур.
Идегел чок мугулайын тиилептерге,
Дүлгээзин чок Буддаларның төлү болур.
18) Өртемчейде турум болгаш мөңге чүүл чок.
Өйү кээрге сагышсыраан дүш-түл төнер.
Чыргал болур, даяныптар чүзү-даа чок,
Ырак-чоокта улузуңдан хосталы бер.
19) Арга-Таңды даяан кылыр черлериң ол,
Чайгаар бүткен бойдузуңга удурланма.
Билииргевейн, ужур-чөптүг болуру, кол.
Биче-Сеткил кокпазындан ойталава.
20) Ыяштың хөй дазылдарын кыра шаавыт,
Бүрүлери боттары-ла оңуп калыр.
Угааныңда дүвүрелди чидир шаавыт,
Очалаңдан илдиртиниг эстип калыр.
21) Карак чивеш аразында чула чырыы,
Кальпаларның дүмбейлерин эзилдирер.
Биче када угаан-сарыыл тодаргайы,
Билдинмести ол-ла дораан чидириптер.
22) Буянындан халбактанып чоруур кижи,
Угаанындан дашкаар чүүлдү көрүй албас.
Шажын оруун боттандырып чоруур кижи,
Шажынындан өске шынны билип албас.
23) Ак орукта чүдүлгеден өске чүүлдү
Танып аарда дазыл-дөзүн үзе шааптар.
Бар-чогундан хосталгаштың дыжын көрүп,
Чаптанчыг чаш угаан-шаанче чаныптыңар.
24) Чүү-даа бербе, чүнү-даа бол хүлээп алба,
Чайгаар бүткен байдалыңга чоруп саада.
Бербес болгаш албас чүүлден үне берген,
«Маха-Мудра» бойдузуңну танып көрем .
25) Чүге дизе медерел кээп төрүттүнмээн,
Кым-даа ону хириктирип дуглай албас.
Бүзүрелдиг, төрүттүнмес Ноян чуртту,
Менээргел чок, чыргал-дышче хуулдуруптар.
26) Дээди билиг сүзүглелден угжок ажыг,
Ону безин, мону безин ашкан болур.
Эчис барып албан бүдер боттандырыг,
Хандыкшыл чок мергежилди шыгжап чору.
27) Эгезинде чедип алган чедиишкиниң,
Демдеглел чок, ынаныш чок хостуг артар.
Ужур сүрген чүдүкчүнүң эге билии,
Шурап баткаш далайга кээп каттыжыптар.
28) Төнчүзүнде «Таамчырал» далайынга,
Оолдуң чырыы авазының чырыы-биле
Дөрт талалыг Мандаланың төвү ышкаш,
Ортузун тып сеткилдерге каттыжа бээр.
Түңнелинде: Кара үүле черле черле чыгбайн,
Буян-Кежиим улгаттырайн.
Дата добавления: 2018-02-15; просмотров: 848; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!