Бот-бодундан хамаарылгалыг чоруктан тывылган он ийи
Дүрген-Орук» деп Лам-Рим (Орук-Декпези) Өөредии Бирги чада - Үндезин Башкызынга даяныры (Гуру-Йога) I. Башкызынга бердинериниӊ эки талалары: 1. Будда байдалынче дүргени-биле чоошкулай бээр. 2. Буддаларның, Бойду-Садыларның айызын алыр. 3. Күрү-Башкызы чуртталгадан чуртталгаже камгалаар. 4. Хоралыг буктар, дайзыннар хора чедирип шыдавас. 5. Угаанның түмберели болгаш багай аажы-чаңы эвээжээр. 6. Хүнден-хүнче шын боттандырыг өзүп улгадыр. 7. Өлүм үезинде кудуку ораннарга төрүттүнмес. 8. Түр, мөңге сорулгаларынга бергедээшкин чокка чедип алыр. II. Башкызынга бердинмезиниӊ багай талалары: 1. Будда байдалынче чоошкулаары болдунмас. 2. Буддалар, Бойду-Садылар таарзынмастай бээр. 3. Дараазында чуртталгаларда Башкыга дужары болдунмас. 4. Хоралыг буктар, дайзыннар чииги-биле хоразын чедириптер. 5. Угаан караңгылап, экижип орган аажы-чаңы баскыраар. 6. Кел чыткан чедиишкиннери, боттанмастай бээр. 7. Өлүм соонда, кудуку ораннарже баар. 8. Түр болгаш мөңге сорулгаларга чедип албас. III. Башкызынга «Бүзүрелди» сайзырадыры: 1. Күрү-Башкызын Будда кылдыр көрүп өөренир чылдагаан тургузар. 2. «Күрү-Башкы дээрге Будда-дыр» - деп шынзыдыг бар: а) Көөрге анаа кижи ышкаш-даа болур болза, даштыкы овур-хевирлерден меге түңнел үндүрерге, ол шын эвес болур. и) Будда боду: «Күрү-Башкыӊ болуп чедип кээримге, ынчан бодуӊ мени танып каг» - деп, шаанда-ла өттүр чугаалап каан. ү) Будданың (Далай-Ламаның) кол сорулгазы – Сарыг-Шажын оруун дириг амылыг бүрүзүнге дорт айтып бээр. Күрү-Башкызының херээ – Будданың чүрээнден үнген Алдын-Херел болуп, чүдүкчүнү ак орукче эдерти бээр. 3. Күрү-Башкызының четпестерин көрүп кааш, ону улам күштелир бүзүрелче хуулдуруп өөренир. Күрү-Башкызы канчаар-даа чаңнаарга, кижиниң мугулай угаанынга хамаарыштыр, ажыктыг арга келген кылдыр хүлээп чаңчыгар. 4. Мага-бодунуң, сөзүнүң, угаанының анаа (бөдүүн) болгаш анаа эвес (тускай) шынарлары турар: а) Мага-боду кижи хевирлиг-даа болза, Ыдыктыг Алдын-Буддаларның мурнундан келген төлээ овур болур. и) Башкының сөс-домаа бөдүүн-даа болза, шупту амылыгларга билдингир болгаш чедингир дылдыг. ү) Угааны билдинмес-даа болза, бүгү чүүлдү өттүр көрүп, байдалды билип орар, чырыткылыг арыг бодалдыг. IV. Башкызынга «Хүндүткелди» сайзырадыры: 1. Кандыг-даа кижиниң Үндезин Күрү-Башкызы, чалалгага чедип келгени-биле шупту Буддалардан артык Буянныг болур. 2. Амгы үеде кижиниң Күрү-Башкызы, 2600 чыл бурунгаар чурттап чораан Будда Шакъя-Муниден-даа артык Буянныг. 3. Чүдүкчү кижиге, Күрү-Башкызының Буяны – Сарыг-Шажын өөредиинге эгезинден эгелээш таныштырып бергеш, улаштыр тайылбырлааш, эчизинге чедир айтып берип чоруурунда. 4. Салгакчы кижиге, Күрү-Башкызының Буяны – эгезинде орукту айтып бээр, ортузунда боттандырыгже киире бээр, төнчүзүнде Будда деңнелинге чедирип каар. 5. Будда бойзузунга бүзүревес кижиге, Күрү-Башкының Буяны – Чүдүкчү салгакчылары дээш, хүнүң-не сагыш-човап чоруурунда. Дараазында чуртталгаларга хамаарыштыр, кандыг-даа кижилерге, кижиниң ада-иелеринден-даа артык эргим, чоок. Түңнелинде: «Күрү-Башкым – Шынап-ла Будда-дырсилер, Силер – Бурганнарныӊ төлээзи-дир силер, Силер – Эр болгаш кыс чүдүкчүлерниӊ бойдузу-дур силер, Силер – Сарыг шажын өөредииниң камгалакчы доскуулу-дур силер. Бо үеден тура эгелээштиң, чырыткылыг угаанга четпээн шаамда, Силер –чаңгыс борбак чаглаам силер. Дилеп тур мен, чуртталгадан чурталгаже мени эдертип алгаш, камгалап чоруп көрүңерем» - деп боданып алыр. Ийиги чада – Эртинелиг кижи чуртталгазы(ЭКЧ) I. Кижи чурталгазының эртинелиин(экизин)тодараткан «Сес хосталгалар»;(кижи болуп төрүтүнмээн ораннар) 1. Эрлик (изиг-соок тамылардан) оранындан хостуг болурга эки. 2. Мирит (аш-чут тамыларындан) оранындан хостуг болурга эки. 3. Адыгуузун (ыът-куш,балык-курт) оранындан хостуг болурга эки. 4. Очалаңда бурганнар (азар-деңгер) оранындан хостуг болурга эки. (кижи болуп төрүттүнген ораннар) 5. Сарыг шажын сайзыралы чок девискээрден хостуг болур ужурлуг. 6. Бертик-бежен болуп чаяатынганындан хостуг болур ужурлуг. 7. Меге көрүштүг кижилерден хостуг болур ужурлуг. 8. Будданың өөредиинге бүзүревес кижилерден хостуг болуружурлуг. «Он таарымчалыг байдалдар»;(ниитизи-биле эки байдалдар) 1. Кижи мага-бодунга төрүттүнүп чаятынганы. 2. Медерел органнарының шуптузунуӊ чече бар болганы. 3. Сарыг-Шажын сайзырап эгелээн төпке төрүттүнгени. 4. Беш аар кем-херек үүлгетпейн чорааны. (Бирээзи, ада-иезиниң тынынга четпээн болганы). 5. Сарыг-Шажын өөредиинге бүзүрелиниң бар болганы. (тускай болгаш онзагай талаларлыг байдалдар). 6. Бо делегейде Будданың (Далай-Ламаның) бар болганы. 7. Сарыг шажын өөредииниң (Судурларның) бар болганы. 8. Чүдүкчүлерниң (Сарыг шажынчы өңнүктерниң) бары. 9. Күрү-Башкымның (Геше Джампа Тинлей) бар болганы. 10. Өскелерден дузаның (чондан) үзүктел чок кээп турары. II. Эртинелиг кижи чурталгазының (ЭКЧ) ужур-утказы: 1. Түр када, кудуку ораннардан хостуг болганы-биле очалаңдан (мугулай,менээргенир чоруктан) хосталы бээр мерген-сеткил боттандырыыныӊ бар болганы. 2. Мөңгези-биле, чаңгыс чуртталга тургузунда, чаңгыс катап Будда деңнелинге чедип алыр арга-шинек кижи-бүрүзүнде бар. III. Эртинелиг кижи чурталгазының (ЭКЧ) ховар болган тодаргай ужур-утказы: 1. Чылдагаан талазы-биле,бүгү назынында согур болгаш бут чок чораан кижи,хая кырындан кээп дүшкеш, душ бооп сыын кырынга ора кааптары-биле дөмей, ховар болур. 2. Сан-түң талазы-биле,чүс чылда чаңгыс катап,согур черепаха (язытымелегей) хүннү көрүп алыр дээш, далай кырында салдап чоруур алдын дээрбекти часпайн, бажын бакылап үнүп кээри дег, ховар болур. 3. Үлегер чижек талазы-биле,кижи бодунуң чашкы бойдузун шын бодап,күзепчорууру ышкаш, дээди мөзү-шынарны хостуг болгаш чараштыр эдилеп билири дег, ховар болур. Түңнелинде: «КИЖИ ЧУРТТАЛГАЗЫ дыка-ла үнелиг болгаш белен болдунмас, ховар таваржыр салым-чаяан-дыр. Бо чуртталгада артык чарыгдал, артык сагышсырал болгаш чартыгыышкыннар кылбас болзумза эки-дир. Хоозурап, шуут-ла куруглавас кылдыр, Хүн-Чурумунга чагыртып чорааш, шак бүрүзүн, анаа-ла хей хоозун эртирбейн, утка-шынарлыг кылдыр ажыглап чоруур болзумза, чүүлдүг болур!» - деп эргий боданып арыр. Үшкү чада - Өлүмнүң бары биле мөңге чүнүң-даа чогу. I. «Мөңге чүнүң-даа чогун» бодавазындан тыптыр чүүлдер: 1. Сарыг шажын өөредииниң дугайында уттуп алыр. 2. Номчаан өөредиин сактып-даа келгеш боттандырбас болур. 3. Өөредигни боттандырып-даа турда шын чок, арыг эвес болур. 4. Угаанның түмберели (мугулай,хандыкшыл,кылык) көвүдээр. 5. Өлүм үезинде ёзулуг-ла шын муңгарап, девидеп, хараадаар. II. «Мөңге чүнүң-даа чогун» бодаанындын тыптыр чүүлдер: 1. Сарыг шажын өөредиин үргүлчү бодап чоруур болу бээр. 2. Өөредигни боттандырарынче кижиниң соруу улгады бээр. 3. Боттандырып турар өөредии, арыг болгаш шынарлыг апаар. 4. Угаанның түмберелдери (хирлери) эвээжеп, Буяны улгадыр. 5. Өлүм үезинде хараадал турбас, чиик чаагай болур. III. Өлүмнүң дугайында бодаары: 1. Өлүм чайгылыш чок(3шынзыдыг бар); а) Өлүм чайгылыш чок албан чедип келир. и) Чуртталга хүнүң-не узавайн, кыскалап турар. ү) Сарыг-Шажын өөредиин боттандырар байдалы бар-даа болза, чүдүп-даа чоруур кижилер, бир хүн черле өлүмнү албан эртер ужурлуг. 2. Өлүмнүң кажан келири тодаргай эвес(3шынзыдыг бар); а) Бо делегейде, кижи назынының узуну-кысказы тода билдинмес. б) Кижиниң, өлү бээринге хамаарыштыр чылдагааннар хөй, дириг болуп артып каарынга чылдагааннар ховар болур. в) Кижиниңмага-боду быжыг эвес; «Амы-тыны аргажок хээрек!». 3. Өлүм үезинде чүгле Сарыг-Шажын дузалыг(3шынзыдыг бар): а) Өлүм үезинде, кижиниң ат-алдары, өнчү-хөреңгизи дузалавас. и) Өлүм үезинде, кижиниң төрелдери, эш-өөрү-даа дузалавас. ү) Өлүм үезинде, кижиниң мага-боду угаанынга дузалавас. IV. Өлүмге даяан-медитация ажылын кылыры: Мага-бот эстиишкиннери; 1. Чер бүдүмели эстип эгелээрге, чиргилчин көстүп кээр (адак-бышкак аартай бээр). 2. Суг бүдүмели эстип эгелээрге, бусталыг көстүп кээр (сускадып турар болу бээр). 3. От бүдүмели эстип эгелээрге, ыйбылар көстүп кээр (буттардан эгелээш доңуучал болу бээр). 4. Хат бүдүмели эстип эгелээрге, имис көстүп кээр (кижиниӊ мага-бодучиигей бээр). Угаан-медерел эстиишкиннери: 5. Оон, угаан ак көстүүшкүнче чугалап кире бээр. 6. Оон, угаан кызыл көстүүшкүнче чугалап кире бээр. 7. Оон, угаан тый-кара көстүүшкүнүнче чиңгелеп төне бээр. 8. Сөөлүнде, угаан аяс дээр дег «Тодаргай чырыкка» доктаай бээр. Түңнелинде: 1) «Өлүм - чайгылыш чок, албан чедип келир чүве болганда, кижи бүрүзү дараазында чуртталгага белеткенип ап чоруур ужурлуг. 2) Өлүмнүң, кажан чедип келири билдинмес болганындан, кижи бүрүзү дараазында чуртталгазынга белеткелди, ам бо дораан эгелеп алыр ужурлуг. 3) Өлүм үезинде, кижиге, сарыг шажын өөредиинден аңгыда кым-даа, чүү-даа дузалап шыдавас болганда, моон соңгаар, чүгле Күрү-Башкымның билиглерин өөренип ап чоруур салым-чаянныг болуйн!» - деп эргий боданып алыр. Дөрткү чада - Чаглак камгалалынче кирери I. Камгалалды хүлээп алырының чылдагааннары: 1. Коргуушкун: Кудуку ораннарга төрүттүне бээринден коргары болгаш угаанның мугулай аажы-чаӊындан коргары. 2. Бүзүрел: Күрү-Башкызының Буян-Кежииниң шөлүнге бүзүрээри болгаш бодунуң эки талаларынга бүзүрээри. II. Камгалалдың үш эртинелери: 1. Будда – Чырыткылыг угаанга чеде берген бадыткалдыг амылыг-дыр. 2. Дхарма – Сарыг шажынның өөредии, Будданыӊ билиглери-дир. 3. Санха – Сарыг шажынчы өңнүктер, Башкыныӊ салгакчылары-дыр. III. Буддадан камгалал дилээриниң чылдагааннары: 1. Дхарманы (Үүле-Хоойлузун) таныпкаш, очалаңдан бодун хостап алган. 2. Будда Башкыда, өскелерни хостап алыр күш чедер болгаш артар. 3. Бүгү дириг амылыгларга, Будданың хамаарылгазы дең. IV. Будда-Дхарма-Санханың онзагай талалары: 1. Будданың – мага-боду, сөзү, угааны бедик шынарларлыг. 2. Дхармада - өөредиг, ажык-дуза бээр хора чок шынарлыг. 3. Санха – Сарыг шажынчы өңнүктер, билиглерни чедип алырынга деткиир болгаш арыг угаан-биле ак сеткилди чедип алырынга дузалаар. V. Будда-Дхарма-Санханың тускай талалары: 1. Будда – Улуг Эмчи ышкаш, угаан-сарыылдың четпес талазын, сагышсырал аарыгларын тодарадыр Баштаңчывыс-тыр. 2. Дхарма – Эм-таң ышкаш, угаан-сарыылга ажыктыг болгаш дузалыг өй-тап эмнээшкинни чогудуп бээр Сарыг-Шажын Өөредиглери-дир. 3. Санха – Улуг Башкы-Эмчиниң дузалакчылары ышкаш, угаан кадыкшылының сегилдезин хайгаарап бээр болгаш долузу-биле Орук-Декпезинге дузалалажыр салгакчы бөлүк-түр. VI. Будда-Дхарма-Санханың чаглаан хүлээп алыры: 1. Башкызын Будда кылдыр хүлээп алган соонда, өске Күрү-Башкылар- биле бодунуң Күрү-Башкызын солувас ужурлуг. (ҮндезинКүрү-Башкылары, хөй эвес, эвээш болур ужурлуг). 2. Башкызының Өөредиинден чаглак хүлээп алган соонда, өске өөредиглер-биле холбаштырбас ужурлуг. 3. Башкызының салгакчыларындан чаглак хүлээп алган соонда, өске ниитилелдер-биле каттышпас (эдержип болур). VII. Чаглак камгалалын хүлээп алгаш, өскелерге хамаарыштыр, чажыттарын ажыдып болбас: 1. Күрү-Башкызын чүрээнге бодап алгаш, чажыт эилээрге эки. 2. Сарыг шажын билиин, сеткилинден ыыт чок боттандырарга эки. 3. Чүдүкчү өөрүнден аңгыланып, тускайланып болбас. VIII. Чаглак камгалының чедиишкинниг талалары: 1. Ёзулуг сарыг шажынчы Буддисчи кижи болу бээр. 2. Кым-даа хора чедирип шыдавастай бээр. 3. Үш эртинелерниң (Будда,Дхарма,Санха) чаглааның адаанга чурттаар. 4. Кудуку ораннарга ала-чайгаар төрүттүнместей бээр. 5. Кижиниң буяны, чедиишкини улгадып чоруп бээр. IX. Үш-Эртинениң сагылдары: 1. Будда Башкызындан камгалал дилеп чоруур кижи, очалаң бурганнарындан (оран-таңды ээлеринден, хамнардан) камгалал дилеп болбас. Чүгле өңнүктежип, найыралдыг чурттап чорааш, бодунуӊ эки салдарын дамчыдып берип болур. 2. Дхармадан (сарыг шажын өөредиинден) камгалал дилеп чоруур кижи, өскелерге хора чедирбес, ажыктыг болурун бодаар. 3. Санхадан (чүдүкчү өңнүктерден, сарыг шажынчы бөлүктен) камгалал дилеп чоруур кижи, багай салдарлыг улус-биле эдержип болбас. Оларның аайынче кирип, долузу-биле каттыжып болбас. (арагалаар, таакпылаар, яңганнаар болгаш хоозунхөглээшкиннер кылыр чоруктарга каттышпайн, харын-даа кээргенчиг мугулай улусту ак орукче угландырып, бодундан эки салдарны чонунга дамчыдып берип чоруур ужурлуг бис). Түңнелинде: «Мындыг боданыышкын соонда, Чаглак-Камгалалын(Будда-Башкымны, Сарыг-Шажынны, Бөлүк-Чүдүкчүлерни) чүрээм ханызындан хүлээп ап тур мен. Кудуку ораннарга төрүттүнеринден коргуп чорааш, шак ол ышкаш угаанның мугулай очалаңындан сестип чорааш, чүгле Үш-Эртинелерге(Буддага,Билигге,Чүдүкчү Бөлүкке)долузу-биле бүзүреп чорууйн» -деп эргий боданыр. Бешки чада – Үүле хоойлузу I. Үүле тодаргайы-биле «бар» болур.«Үүле»-дээрге угаан бодалдан тыптыр кылдыныышкын-дыр, угаан угланыы-дыр. II. Кижи бодунуң тарывааны үүле дүжүдүнге кажанда-даа таварышпас. III. Бир катап кылдынган үүле кажанда-даа читпес болур. IV. Тарыттынган үүле, улгадып-өзүп чоруур. V. Үүлениң «тургузуу» (тургустунары): 1. Бир-ле чылдагаанныг «Чүүл (чүве)» турар. 2. Аңаа хамаарыштыр «Үзел-бодал» тургустунуп кээр. 3. Үзел-бодалдан «Кылдыныг-шимчээшкин» тыптыр. 4. Кылдыныг бүрүзү «Үре-түңнел» бээр төнчүлүг болур. VI. Он кара, багай үүлениң үүлгедиглери. Кижиниң мага-боду-биле кылдынып чоруур үш багай үүле: 1. Өлүрүүшкүн - Амылыгның тынын үзери. 2. Оорланыышкын – Өске кижиниң өнчүзүн олчалап алыры. 3. Самыын сандарадыры - Өг-бүледе кжинге өскерлири. Кижиниң сөс-домаа-биле кылдынып чоруур дөрт багай үүле: 4. Меге сөс - Болбаан чүвени болган кылдыр таарыштырары. 5. Кыржы сөс – Дошкун сөстер-биле кижини хомудадыры. 6. Хоп дажыыры – Өскелерниӊ хууда чажыттарын ажыдары. 7. Хоозун чугаа – Боттанмас чугаа нептередири. Кижиниң угааны-биле кылдынып чоруур үш багай үүле: 8. Адааргал – Өскелерге ишти ирип харамдыгары. 9. Бакты күзээри – Өскелерге хора чеде бээрин бодаары. 10. Мегеленири – Үүле хоойлузун шын хүлээп албазы. VII. Он ак, эки үүлениң кылдыныглары. Кижиниң мага-боду-биле кылдынар ужурлуг үш эки үүле: 1. Өлүрбези - Амылыгның тынын камгалаары. 2. Оорлавазы – Өске кижиниң өнчүзүнге дегбези. 3. Сандаравазы - Өг-бүледе эжинге өскерилбези. Кижиниң сөс-домаа-биле кылдынар ужурлуг дөрт багай үүле: 4. Шынчы сөс – Болган байдалды шын дамчыдары. 5. Чымчак сөс – Өске кижилерни чүүлдүг мактаары. 6. Чөптээри – Чүүлдүг сөстер-биле кижини өөртүрү. 7. Ажыктыг чугаа – Ботаны бээр хире, чугаа нептередири. Кижиниң угааны-биле кылдынар ужурлуг үш эки үүле: 8. Өөрүүрү – Өскелерниң чедиишкининге таарзынары. 9. Экини күзээри – Өскелерге дуза чеде бээрин бодаары. 10. Боданып билири – Үүле хоойлузун хүлээп ап билири. VIII. Кижи бодунуң угаанын, үүле хоойлузунче, канчалдыр шын угландырып ап болурул? 1. Багай үүлениң үүлгедиглерин хүнүң-не бичиилеп эвээжедир. 2. Эки үүлениң кылдыныгларын хүнүң-не бичиилеп көвүдедир. 3. Багай үүлени болдурбайн, өскелерге ону үүлгедирин сүмелевес болза, ол чүүлдүг болур. 4. Эки үүлени болбаазырадып, өскелерге ону боттандырарын сүмелеп чоруур болза, ол чүүлдүг болур. IX. Багай үүлениң түңнелдери каяа чедире берип болурул? Мага-бот-биле кылдынар үш багай үүле: 1. Өлүрүүшкүн түңнели, изиг-соок тамы ораннарынга чедирер. 2. Оорланыышкын түңнели, аш-мирит оранынга чедирер. 3. Самыын сандарадырга, адыгуузун оранынга чедирер. Сөс-домак-биле кылдынар дөрт багай үүле: 4. Мегечи чоруктан, мегечи амытаннар аразынга баар. 5. Сөгленир чоруктан, сөгленир амытаннар аразынга баар. 6. Хоп дажыыр чоруктан, хоп дажыыр амытаннар аразынга баар. 7. Хоозун чугаадан, хоозун чугаалыг амытаннар аразынга баар. Угааны-биле кылдынар үш багай үүле: 8. Адааргалдан, адааргак амытаннар аразынга баар. 9. Бакты күзээнинден, бакты күзээр амытаннар аразынга баар. 10. Мегелениринден, мегеленир амытаннар аразынга баар. X. Эки кылдыныгларның дөмейлешкек түңнели. Мага-боду-биле кылдынар үш эки үүледен: 1. Амылыгның тынын камгалаарга, назыны узаар. 2. Оорланмайн, өнчүзүн шын берип чоруурга, байыыр болур. 3. Өг-бүледе эжинге өскерилбеске, эжи шынчы болур. Сөс-домаа-биле кылдынар дөрт эки үүледен: 4. Шынчы болурга, улустуң хамаарылгазы база шынчы болур. 5. Өске кижилерни үнелээрге, улуска үнеледип чоруур болур. 6. Кижини сөзү-биле өөртүрге, улус база өөртүп чоруур болур. 7. Ажыктыг чугаа нептередирге, улус бүзүрээр болур. Угаан-биле кылдынар үш эки үүледен: 8. Өскелерниң чедиишкининге өөрүүрге, адааргактар турбас. 9. Өскелерге дуза чедирерин бодаарга, бодунга хора келбес. 10. Үүлезин хүлээп алырга, меге көрүштүг улус таварышпас. XI. Дөмейлешкек ораннарның човулаңныг түңнели. Мага-бот үүлгедиглери: 1. Өлүрүүшкүнден, боду база бир шагда өлүртүр апаар. 2. Оорланыышкындан, боду база бир шагда оорладыр апаар. 3. Самыын сандаргай чоруктан, эжи база өскерлир апаар. Сөс-домак үүлгедиглери: 4. Мегечи болганындан, боду база мегеледир апаар. 5. Кыжаныр болганындан, боду база кыжандырар апаар. 6. Сөгленир болганындан, боду база сөгледир апаар. 7. Хоозун болганындан, боду база хоозураттырар апаар. Угаан-сарыыл үүлгедиглери: 8. Адааргаачал болганындан, боду база адааргаттырар апаар. 9. Бакты күзээр болганындан, боду база бакты эдилээр апаар. 10.Меге көрүштүг болганындан, бодубаза меге көрүштүг чонга баар. XII. Он кара үүлениң бачыттарын төндүр арыглаары, човулаңнарның чылдагаанын бүрүнү-биле чок кылыры: «Шуут арыглаттынмас» -деп, кара үүле чок, кандыг-даа үүлгедигниң човулаңныг чылдаанын чок кылып ап болур. Кара үүлени долузу-биле арыглаар дөрт арга бар: 1. Күрү-Башкыга - Үш эртинеге даянып, чаглаанче кирип алыр. Чаглактанып албаска, кара үүлени арыглаары болдунмас. Ынчангаш: Күрү-Башкызыныӊ чаглак камгалының адаанче кирип алыр. 2. Кара үүлеге хамаарыштыр, хараадал сеткилин оттуруп алыр. Сеткилинден минип оргаш, кылып чораан частырыгларын сактып келбеске, хайлыг чоруундан арыгланыры берге болур. 3. Удур арга ажыглаар дээш, угаанын шын угландырып алыр. Хүннүң-не чүдүп чорааш, иштики делегейин чырыдып, угаанын эки талаже өскертип чорбас болза, бачыды арыгланмас (Хүрээге дузалажыр, Буддага тейлээр, Тыва-Судурун шээжилээрге эки). 4. Частырыгларын катаптавас шиитпирни, тургузуп алыр. Түңнелинде: «Он кара, багай үүле – Хоран болгаш човулаңнар чылдагааны-дыр. Моон соңгаар бо хоран-биле бодумну черле хораннавас мен. Келир үеде, кара үүледен туттунуп чорааш, чүгле ак үүлени боттандырар дээш, бүгү-ле аргаларны ажыглаар мен. Он ак үүле дээрге-ле – Сагыш-сеткилдиң ёзулуг эми-дир. Эки үүлени боттандырарынга бүгү-ле күжүмнү салыр мен. Ам, Күрү-Башкымның буяны-биле, сарыг шажын өөредииниң боттандырыын биле бердим. Ол дээрге-ле, он кара үүлени соскаткаш, он ак үүлениң көвүдедири-дир. Сарыг шажын боттандырыы дээрге-ле, човулаң чылдагаанын тургузарындан ойталааш, чыргалдыг аас-кежик чылдагаанын тургузары-дыр» - деп бодалдың утказынга чедир экидир боданып алыр. Алдыгы чада – Ойталаашкын деңнели I. Бир дугаар алыс шын - «Човулаң бойдузу» (Очалаңның чидириглиг талалары: 1- Өcкерилге, 2- Хилинчек, 3- Хосталыышкын, 4- Түл): 1) Човулаңнарның үш кол хевирлери; а) Хилинчектен човаары (аарыг барындан, акша чогундан). б) Өскерлиишкинден човаары (аас-кежикти соора билгенинден). в) Канчап-даа чорааш човаары (өттүр кирип турар човулаңдан). 2) Човулаңнарның сес хевирлери; а) Төрүттүнеринден човаары. и) Кырыышкындан човаары. ү) Аарыгдан човаары. ө) Өлүмден човаары. э) Күзээн чүвезин чедип албаанындан човаары. ы) Күзээн чүвезин чидирип алганындан човаары. у) Күзевээни чүүлге таваржы бергенинден човаары. о) Хирлиг чыындыларны эдилээнинден човаары. 3) Алды хевирниң човулаңнары; а) Бодунга бүзүрел чок (чигзиниглиг) болганындан оваары. и) Сагыш-сеткили ханмайн чоруурундан човаары. ү) Катап-катап албан төрүттүнер болганындан човаары. ө) Катап-катап албан өлүр болганындан човаары. э) Каяа төрүттүнери билдинмес болганындан човаары. ы) Чааскаансыралдан човаары. 4) Алды ораннар човулаңнары: а) Эрлик (сес изиг, сес соок тамы) оранынга човаары. и) Мирит (аш-чут) оранынга човаары. ү) Амытан (чер кырында адыгуузуннар) оранынга човаары. ө) Кижи (чер делегей кырынга) оранынга човаары. э) Азарлар (чартык бурганнар) оранынга човаары. ы) Деңгерлер (очалаң бурганнарының) оранынга човаары. II. Ийи дугаар алыс шын - «Чылдагааннар» (Очалаңның өөcкүдүкчүзү: 5- Дөс, 6- Сылдаг, 7- Байдал, 8- Илерээшкин): 1. Мугулай угаанның, дүмберелдер болгаш үүле хадының аайы-биле, очалаңда долганып чоруур шинчизи. Кижи амытан, мугулай менээргелдиң хайы-биле, бодунуң «Мен» деп бойдузунуң, канчаар тывылгаш эстип чоруурун билбезинден, халбактаныг аайы-биле очалаңның төнчү чок долгандырыын тургузуп ап чоруур.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бот-бодундан хамаарылгалыг чоруктан тывылган он ийи
илчирбелерниң дискинчээ:
1 -к) Чүвениң алыс шын бойдузун «Билбези» (неведение),
2 -н) «Үүле» (карма),
3 -п) «Медерел» (сознание),
4 -т) «Ат биле хевир» (имя и форма),
5 -л) «Миниишкиннер үндезиннери» (основы органов чувств),
6 -ч) «Харылзаа» (контакт),
7 -г) «Билиниишкин» (ощущение),
8 -х) «Сундугуушкун, күзел» (влечение, желание),
9 -м) «Халбактаныышкын» (цепляние),
10-д) «Салым» (чоруушкун) (существование),
11-р) «Төрүттүнүг» (рождение),
12- в) «Кырыышкын биле өлүм» (старение и умирание).
3. Нагарджуна Башкының сөстеринге даянып алгаш сайгарылганы кылып шын боданыры:
Н) «Үштен» «Ийи»тыптыр,М) «Ийиден» «Чеди» тыптыр,
Л) «Чедиден» катап «Үш» тыптыр. Ол-ла болуушкуннар, катап
тап-ла турар, очалаң төнчү чок човулаңны экеп-ле турар болур.
«Үш» дээрге; (1-к) «Билбези» (неведение), (8-х) «Сундугуушкун биле
күзел» (влечение, желание),(9-м) «Халбактаныышкын» (цепляние)
«Ийи» дээрге; (2 -н) «Үүле» (карма) биле (10-д) «Салым» (существование).
«Чеди» дээрге; (3 -п) «Медерел» (сознание), (4 -т) «Ат биле хевир» (имя и форма),(5 -л) «Миниишкин үндезиннери» (основы органов чувств), (6 -ч) «Харылзаа» (контакт), (7 -г) «Билиниишкин» (ощущение),(11-р)«Төрүттүнүг» (рождение), (12- в) «Кырыышкын биле өлүм» (старение и умирание).
III. Үш дугаар алыс шын - «Кежилдириг (үзе шавар) аргазы –
Човулаңның чылдагаанын чок кылыры»
(Чыргалаңны чедип алыр аргазы:
9-Кежилдириг, 10- Чөпсүнүг, 11- Таарзыныг,
12- Дедир эглип кирбес үнүүшкүн): (Н) «Үштү»танып,
билиптерге, «Ийизи»шиитпирлетине бээр, (М) «Ийини» үзе
шиитпирлептерге, «Чеди» эсти бээр. (Л) «Чедини»эзилдириптерге,
«Үш» тывылбастай бээр.Ооң түңнелин «Чыргалаң» (Нирвана) дээр.
IV. Дөрт дугаар алыс шын – «Ак-Орук» (Чыргалаңче кирип алыры:
13- Орук, 14- Ажыглаашкын, 15- Боттандырыышкын, 16- Хосталга):
«Ак-Орук» дээрге-ле – Хостуг (чаагай болгаш куруг шынарлыг) Чыргалаңны дорт танып-билип чоруур Чырыткылыг мерген угаанныӊ бодалдары-дыр.Ооң кол сорулгазы: очалаңның дазылынга удур мерген арганы ажыглаар, төнчү арга-дуржулгалыг болуп човулаӊны орукче шилдидип чорууру-дур.
Түңнелинде: Кажан угаан дүмберелдер (мугулай, мелегей, менээргенир чоруктар) аайы-биле катап-катап төрүттүнүп чорда, ёзулуг төнчү аас-кежиктиг болуру болдунмас. Ёзулуг, дыштыг арыг аас-кежик дээрге-ле, дүмберелден долузу-биле хосталган арыг угаан-дыр. Ол дээрге-ле «Чыргалаң-дыр» (Нирвана ол-дур). Ынчангаш, кижи бодунуң сеткилинге, очалаңдан үнүп алгаш угаан хосталгазынга чедип алыр хире, күштүг күзелди оттуруп алыр ужурлуг. Шак ындыг уганыышкынныг угаанның күзелин - «Ойталаашкын» дээр. Хирлиг бодалдардан ойталаан, дүвүренчиг байдалдарже кирбестээн, турум угаан деӊнелинге ам-на доктаап алгаш, чаагай бодалдар агымнга саадап көрейн.
Дата добавления: 2018-02-15; просмотров: 601; Мы поможем в написании вашей работы! |
Мы поможем в написании ваших работ!